Luận văn thạc sĩ kinh tế

Bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học ........
---------------------

**************

Quản lý thu bảo hiểm xà hội bắt buộc
TạI BảO HIểM XÃ HộI huyện A
TỉNH B

.... , năm 20.....


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC .........

.............................

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN A,
TỈNH B
CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ CHÍNH TRỊ
Mã số : ................

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. .......................

......., 20.......

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy, cơ giáo khoa Kinh tế chính trị, trường
Đại học .... đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt q trình học tập và thực
hiện luận văn.
Đặc biệt, tơi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến cô giáo TS. ........... đã giành rất
nhiều thời gian và tâm huyết hướng dẫn nghiên cứu và giúp tơi hồn thành luận
văn tốt nghiệp.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới lãnh đạo cơ quan Bảo hiểm xã hội
(BHXH) huyện A, đặc biệt là lãnh đạo phụ trách thu và cán bộ chuyên quản thu
BHXH đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình thu thập số
liệu liên quan để tơi có những thơng tin trung thực về thực trạng quản lý thu Bảo
hiểm xã hội của Bảo hiểm xã hội huyện A
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu
Trường Đại học ......, BHXH huyện A đã tạo mọi điều kiện để giúp đỡ tơi hồn
thành luận văn.
Mặc dù tơi đã có nhiều cố gắng, nổ lực, tìm tịi, nghiên cứu để hồn thiện
luận văn. Tuy nhiên, khơng thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được
những đóng góp tận tình của q thầy cơ, các nhà khoa học và các bạn.
Tôi xin cam đoan đề tài luận văn thạc sỹ “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt
buộc tại BHXH huyện A, tỉnh B” là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu được sử dụng trong luận văn được thu thập từ thực tế, chính xác, đáng tin
cậy, có nguồn gốc rõ ràng, được xử lý trung thực và khách quan.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Vinh, ngày

tháng 06 năm 2018

Tác giả luận văn
.....................

MỤC LỤC
A.

MỞ ĐẦU..................................................................................................1

B.

NỘI DUNG...............................................................................................6

CHƯƠNG 1. CƠ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO
HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC...........................................................................6
1.1 Khái quát về quản lý thu bảo hiểm xã hội........................................6
1.1.1

Bảo hiểm xã hội...........................................................................6

1.1.2

Quản lý thu bảo hiểm xã hội.......................................................8

1.1.3

Vai trò, mục đích của quản lý thu bảo hiểm xã hội...................13

1.2 Nội dung quản lý thu bao hiểm xã hội bắt buộc............................20
1.2.1

Quản lý đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.............20

1.2.2

Quản lý mức tham gia, phương thức đóng BHXH bắt buộc.....22

1.2.3

Công tác tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc........23

1.2.4

Công tác thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hội.....................25

1.2.5

Các nhân tố ảnh hưởng quản lý thu BHXH bắt buộc................26

1.3 Kinh nghiệm quản lý thu BHXH bắt buộc ở một số đơn vị bảo hiểm
và bài học kinh nghiệm cho Bảo hiểm xã hội huyện A, tỉnh B..............29
1.3.1

Kinh nghiệm từ một số đơn vị bảo hiểm xã hội trong tỉnh.......29

1.3.2

Bài học kinh nghiệm cho bảo hiểm xã hội huyện A tỉnh B.......31

CHƯƠNG 2....................................................................................................34
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI
HUYỆN A.......................................................................................................34

2.1 Khái quát về Bảo hiểm xã hội huyện A...........................................34
2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển..................................................34
2.1.2

Chức năng, nhiệm vụ.................................................................35

2.1.3

Đặc điểm cơ cấu tổ chức...........................................................38


2.1.4

Kết quả hoạt động của Bảo hiểm xã hội huyện A, tỉnh B thời gian

qua

42

2.2 Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện A,
tỉnh B..........................................................................................................43
2.2.1

Quản lý đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.............43

2.2.2

Quản lý mức tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc......................46

2.2.3

Công tác tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc........49

2.2.4

Công tác thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hội.....................56

2.2.5

Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc

tại Bảo hiểm xã hội huyện A, tỉnh B.......................................................57
2.3 Đánh giá chung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm
xã hội huyện A, tỉnh B...............................................................................60
2.3.1

Những kết quả đạt được............................................................60

2.3.2

Những hạn chế và nguyên nhân................................................65

2.3.3

Nguyên nhân của hạn chế..........................................................67

3.1 Định hướng quản lý thu BHXH Bắt buộc......................................72
3.1.1

Phối hợp chặt chẽ với các cấp, các ngành, các đơn vị sử dụng lao

động, tiếp tục khai thác tăng số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt
buộc.

73

3.1.2

Tổ chức tốt công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội

cho đối tượng và người lao động tham gia..............................................75
3.1.3

Tăng cường cơng tác kỉ luật, kỉ cương hành chính, thực hiện

nghiêm túc các quy định của Nhà nước..................................................76
3.2 Giải pháp tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo
hiểm xã hội huyện A, tỉnh B.....................................................................78
3.2.1

Quản lý chặt chẽ đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc78

3.2.2

Tăng cường công tác quản lý tiền lương làm căn cứ đóng Bảo

hiểm xã hội bắt buộc...............................................................................79


3.2.3

Xây dựng cơ chế phối hợp với các ban ngành liên quan...........79

3.2.4

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu Bảo

hiểm xã hội bắt buộc...............................................................................81
3.2.5

Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra tình hình thu nộp Bảo

hiểm xã hội bắt buộc...............................................................................82
3.2.6

Phân cấp quản lý thu hợp lý, kiện toàn bộ máy quản lý thu Bảo

hiểm xã hội bắt buộc...............................................................................83
3.2.7

Tăng cường công tác thi đua khen thưởng trong lĩnh vực thu Bảo

hiểm xã hội bắt buộc...............................................................................84
C. KIẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN.................................................................90
1. Kiến nghị................................................................................................90
1.1. Đối với cơ quan quản lý Nhà nước...............................................90
1.2. Đối với BHXH Việt Nam................................................................91
1.3. Khuyến nghị với cơ quan bảo hiểm xã hội tỉnh B.......................93
1.4. Với các sở có liên quan...................................................................94
2. Kết luận..................................................................................................96

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................98
PHỤ LỤC 01................................................................................................102
PHỤ LỤC 02................................................................................................104
PHỤ LỤC 03................................................................................................106


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Tỷ lệ đóng BHXH bắt buộc của NLĐ và NSDLĐ qua các giai đoạn.
.............................................................................................................................23
Bảng 2.1: Tình hình thực hiện kế hoạch thu BHXH bắt buộc ( 2013 -2017).....43
Bảng 2.2: Đối tượng tham gia BHXH theo khối, loại hình ( 2013 -2017)..........44
Bảng 2.3: Số đơn vị, số lao động mới đóng BHXH và số đơn vị mới đăng ký
kinh doanh trong các năm ( 2013 -2017)............................................................45
Bảng 2.4: Mức lương cơ sở của NLĐ làm việc theo chế độ tiền lương Nhà nước
trên địa bàn huyện A giai đoạn ( 2013 -2017).....................................................46
Bảng 2.5: Mức lương tối thiểu vùng của NLĐ làm việc theo chế độ tiền lương
do NSDLĐ quy định trên địa bàn huyện A giai đoạn ( 2013 -2017)..................47
Bảng 2.6: Quỹ tiền lương của các ĐVSLĐ làm căn cứ thu BHXH bắt buộc giai
đoạn ( 2013 -2017)..............................................................................................48
Bảng 2.7: Phân công cán bộ, viên chức quản lý thu BHXH bắt buộc tính đến
tháng 12 năm 2017..............................................................................................52
Bảng 2.8: Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc ( 2013 -2017)............................54
Bảng 2.9: Tổng số cuộc kiểm tra doanh nghiệp đóng BHXH ( 2013 -2017).....56
Bảng 2.10: Công tác phối hợp trong quá trình thu BHXH ( 2013 -2017)..........62
Bảng 2.11: Cơng tác thơng tin tuyên truyền của BHXH A ( 2013 -2017).........65
DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 2.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy BHXH huyện A...................................39
Hình 3.1. Sơ đồ phối kết hợp giữa BHXH A và các ban ngành trong quản lý thu
BHXH bắt buộc...................................................................................................74

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT


BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

BHTN

Bảo hiểm thất nghiệp

ASXH

An sinh xã hội

NSNN

Ngân sách Nhà nước

ILO

Tổ chức Lao động quốc tế

TNLĐ-BNN

Tai nạn lao động – Bệnh nghề nghiệp

CNTT

Công nghệ thông tin

DN

Doanh nghiệp

NSDLĐ

Người sử dụng lao động

NLĐ

Người lao động

HCSN

Hành chính sự nghiệp

SXKD

Sản xuất kinh doanh

UBND

Ủy ban nhân dân

NN& PTNT

Nông nghiệp và phát triển nông thôn


A. MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước. Trong
thời gian qua, công tác BHXH, BHYT đã đạt được những thành tựu
quan trọng, góp phần ổn định đời sống của nhân dân, thực hiện công
bằng xã hội và ổn định chính trị - xã hội. Nghị quyết số 21-NQ/TW
ngày 22/11/2012 đã khẳng định “BHXH, BHYT là hai chính sách xã
hội quan trọng là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần
thực hiện tiến bộ và cơng bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã
hội và phát triển kinh tế - xã hội”.
Bảo hiểm xã hội Việt Nam là cơ quan thuộc Chính phủ, có chức
năng tổ chức thực hiện chế độ chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y
tế, bảo hiểm thất nghiệp. Để thực hiện tốt chức năng vai trò đó, cần
đảm bảo duy trì, kết dư và bảo tồn quỹ BHXH, Quỹ BHXH là quỹ độc
lập với NSNN, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ BHXH
cho người lao động. Trong hoạt động BHXH thì cơng tác thu BHXH là
nguồn hình thành cơ bản nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH; đồng
thời là khâu bắt buộc đối với đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thực
hiện trách nhiệm của mình. Vì vậy, cơng tác thu BHXH là khâu quan
trọng quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính
sách BHXH của Nhà nước.
Dự báo của các chuyên gia ngành BHXH Việt Nam thì kết quả
tính tốn, dự báo mức đóng góp và mức hưởng chế độ BHXH như quy
định hiện hành, tới năm 2023, số thu sẽ bằng số chi; đến năm 2037, nếu

khơng điều chỉnh chính sách hoặc khơng phát triển mạnh đối tượng,
tăng thu hoặc giảm chi thì số thu BHXH sẽ không đảm bảo khả năng
chi trả.


Bảo hiểm xã hội huyện A là đơn vị trực thuộc BHXH tỉnh B,
thực hiện chức năng nhiệm vụ theo phân cấp được giao. Từ khi thành
lập đến nay, BHXH huyện A đã đạt được nhiều kết quả, góp phần đảm
bảo an sinh xã hội trên địa bàn huyện A nói riêng và ngành BHXH nói
chung.
Tuy nhiên, bên cạnh đó, cơng tác thu BHXH cịn một số vấn đề
hạn chế, yếu kém như: Diện bao phủ BHXH còn thấp, các vấn đề về xử
lý nợ đọng, trốn đóng, đóng khơng đủ số người, quỹ lương trích nộp
BHXH… vẫn là dấu hỏi lớn, yêu cầu phải có biện pháp giải quyết thật
hợp lý. Trước thực trạng trên ở BHXH huyện A và trước nguy cơ
chung về mất cân đối quỹ BHXH trong tương lai gần, vấn đề quản lý
thu BHXH càng trở nên quan trọng, Đây chính là lý do tơi chọn đề tài “
Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện A”
làm luận văn Thạc sỹ.
Nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn và hy vọng những kết quả
nghiên cứu có thể được ứng dụng trong thực tế, góp phần nâng cao hiệu
quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện A.
2.

Tổng quan nghiên cứu
Trong quá trình tìm hiểu thông tin, tài liệu phục vụ nghiên cứu, tác giả

đã tiếp cận và tham khảo nhiều cơng trình nghiên cứu về quản lý thu BHXH,
từ đề tài cấp bộ đến luận án Tiến sỹ, luận văn Thạc sỹ…. Đặc biệt cần phải kể
đến các luận văn có liên quan đến đề tài, cụ thể là:

Đỗ Văn Sinh, (2005). “ Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt
Nam ”. Luận án Tiến sỹ. Tác giả đã tập trung phân tích tình hình tài
chính quỹ BHXH qua các thời kỳ, từ đó đưa ra các giải pháp liên quan
đến quản lý quỹ và cân đối quỹ BHXH.
Đặng Ngọc Liên, (2004). “ Quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tư
nhân tại Hà Nội ” Tác giả nghiên cứu dưới góc độ nguồn thu BHXH trên địa


bàn thành phố Hà Nội 1997 -2004 và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả
quản lý thu với đối tượng này.
Phạm Trường Giang, (2010). “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt
Nam”. Luận án Tiến sỹ. Tác giả đã đi sâu nghiên cứu cơ chế thu BHXH ở
Việt Nam và phân cấp quản lý thu BHXH. Trên cơ sở phân tích cơ chế thu
BHXH, nêu ra các vấn đề xử lý vi phạm pháp luật về BHXH còn mang tinh
răn đe, phạt tượng trưng. Kết hợp tham khảo một số mơ hình thu BHXH ở các
nước khác, tác giả đề xuất những giải pháp hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở
Việt Nam.
Phạm Thị Phong, (2013). “Tăng cường quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh
B”. Luận văn thạc sỹ Đại học kinh tế Quốc dân. Tác giả đã nghiên cứu cơ sở
khoa học và thực tiễn về quản lý thu tại BHXH tỉnh B. Trước thực trạng đó,
đề xuất biện pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh.
Nguyễn Thị Kiều Anh, (2014). “ Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
tại BHXH tỉnh Thừa thiên Huế ”. Luận văn Thạc sỹ Đại học Kinh tế Huế.
Luận văn đã làm rõ cơ sở khoa học và hệ thống hóa những vấn đề lý luận về
cơng tác quản lý thu BHXH. Đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng công tác
quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2011 2013. Cuối cùng là đề xuất các giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu
BHXH bắt buộc để tăng nguồn hình thành quỹ BHXH, góp phần đảm bảo an
sinh xã hội.
Đặng Anh Khoa, ( 2015). “ Quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà
Nội ”. Luận văn thạc sỹ Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội. Luận

văn nghiên cứu cơ sở khoa học cơ sở thực tiễn về quản lý thu BHXH, phân
tích thực trạng cơng tác quản lý thu BHXH tại thành phố Hà Nội, đánh giá
thành tích, hạn chế và ngun nhân. Từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện quản
lý thu BHXH trên địa bàn thành phố Hà Nội.…


Tuy nhiên, các đề tài trên chỉ tập trung tìm hiểu về quản lý thu BHXH
phương diện toàn quốc, tỉnh hoặc nghiên cứu tại địa phương cụ thể. Đề tài
“Quản lý thu BHXH cấp huyện – Nghiên cứu tại BHXH huyện A” được tác
giả lựa chọn làm luận văn Thạc sỹ sẽ đi từ việc nghiên cứu tại BHXH huyện
A: Thành tựu đạt được gì, nhìn nhận hạn chế và tìm ra ngun nhân hạn
chế… Từ đó, đề xuất các giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH
cấp huyện trong hệ thống BHXH của nước ta. Hiện tại chưa có cơng trình
nào trước đó nghiên cứu về vấn đề này.
3.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1 Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc, qua đánh
giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện A, từ đó đề xuất
định hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH
huyện A, tỉnh B thời gian tới.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội bắt buộc
và quản lý thu BHXH bắt buộc
- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
A, tỉnh B
- Phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại
BHXH huyện A, tỉnh B

4.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là: Các nội dung liên quan đến cơng tác quản lý
thu BHXH: Quy trình thu BHXH, các nội dung quản lý thu BHXH, các yếu tố
ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH.
4.2 Phạm vi nghiên cứu


- Phạm vi về khơng gian: BHXH gồm có BHXH bắt buộc và BHXH tự
nguyện với phương thức quản lý khác nhau. Trên địa bàn huyện A hiện nay,
tỷ lệ thu BHXH bắt buộc chiếm ( > 98%) và đang cịn nhiều vi phạm về Luật
BHXH. Do đó, trong phạm vi đề tài, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về Quản
lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện A, tỉnh B.
- Phạm vi về thời gian: Các số liệu nghiên cứu chủ yếu được thu thập trong
các năm 2013 - 2017
- Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu các nội dung liên quan đến công tác quản
lý thu BHXH bắt buộc bao gồm: Quản lý đối tượng đóng, quản lý mức đóng
bảo hiểm xã hội bắt buộc; Cơng tác tổ chức thực hiện và công tác thanh tra,
kiểm tra thu bảo hiểm xã hội.
5.

Phương pháp nghiên cứu

5.1 Phương pháp chung
Nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước về quản lý thu BHXH bắt buộc

5.2 Phương pháp cụ thể
Luận văn sử dụng phương pháp trừu tượng hóa, logic, lịch sử, so sánh,
phân tích, tổng hợp, thống kê,...
Ngồi ra trong q trình triển khai luận văn cịn vận dụng một số phương
pháp liên ngành khác như điều tra xã hội học, kế thừa có chọn lọc các tài liệu
thống kê, báo cáo, báo, tạp chí, internet và các kết quả nghiên cứu khác đã
được công bố.
6.

Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được
kết cấu gồm 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc


Chương 2: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã
hội huyện A, tỉnh B
Chương 3: Định hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội
bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện A, tỉnh B


B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
1.1 Khái quát về quản lý thu bảo hiểm xã hội
1.1.1 Bảo hiểm xã hội
-

Khái niệm

Để đảm bảo được cuộc sống, mỗi con người phải lao động. Tuy
nhiên thực tế trong quá trình hoạt động lao động tạo ra của cải vật chất
cho xã hội, có nhiều rủi ro khơng thể biết trước và khơng phịng ngừa
được. Cùng với q trình phát triển xã hội, đặc biệt là từ sau cuộc cách
mạng cơng nghiệp ở thế kỷ XVIII, q trình cơng nghiệp hóa làm cho
đội ngũ người làm cơng ăn lương tăng lên, cuộc sống của họ phụ thuộc
chủ yếu vào thu nhập do lao động làm thuê đem lại. Sự hẫng hụt về tiền
lương trong các trường hợp bị ốm đau, tai nạn, rủi ro, bị mất việc làm
hoặc khi về già... đã trở thành mối đe dọa đối với cuộc sống bình
thường của những người khơng có nguồn thu nhập nào khác ngoài tiền
lương. Sự bắt buộc phải đối mặt với những nhu cầu thiết yếu hàng ngày
đã buộc những người làm cơng ăn lương tìm cách khắc phục bằng
những hành động tương thân, tương ái (lập các quỹ tương tế, các hội
đồn...); đồng thời, địi hỏi giới chủ và Nhà nước phải có sự trợ giúp để
bảo đảm cuộc sống cho họ. Chính vì vậy đã hình thành hệ thống an
sinh xã hội (ASXH) và trong đó Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột
chính.
Ở những góc độ khác nhau thường có những khái niệm về ASXH
riêng, nhưng khái quát chung, có thể đưa ra một khái niệm về ASXH
như sau: ASXH là sự bảo vệ của xã hội đối với mọi người dân thơng
qua các chính sách, giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục các
rủi ro hoặc tác động bất thường của tự nhiên, xã hội, nhằm đảm bảo


cuộc sống cho mọi thành viên, nhất là người nghèo, người thu nhập
thấp, giúp họ ổn định cuộc sống, hòa nhập cộng đồng.
Ở nước ta, mặc dù nền kinh tế còn phát triển chậm, tụt hậu xa so
với các nước phát triển, nhưng Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến
ASXH. Chọn phát triển mơ hình bảo đảm ASXH dựa trên quan điểm
của Tổ chức Lao động thế giới (ILO) với các bộ phận cấu thành là

BHXH, BHYT, BHTN, ưu đãi xã hội và bảo trợ xã hội. Đây là mơ hình
phù hợp với chủ trương, đường lối phát triển của Đảng và Nhà nước ta
coi con người là động lực, mục tiêu của sự phát triển. Phát triển BHXH,
BHYT thực hiện mục tiêu bao phủ BHXH cho mọi người lao động và
BHYT toàn dân tạo nên một lưới ASXH chủ động, tích cực, hiệu quả
và vững chắc nhất.. Nhóm trợ giúp xã hội sẽ giảm dần để giảm gánh nợ
cho ngân sách nếu thực hiện tốt nhóm trụ cột BHXH, BHYT.
Vậy, Bảo hiểm xã hội là gì?
Theo Tổ chức lao động thế giới(ILO): “BHXH là sự bảo vệ của xã
hội đối với tất cả các thành viên của mình thơng qua một loạt các biện
pháp cơng cộng để đối phó với những khó khăn về kinh tế xã hội do bị
ngừng việc hoặc giảm bớt nhiều về thu nhập, gây ra bởi ốm đau, gây
mất khả năng lao động, tuổi già và chết, việc cung cấp chăm sóc y tế và
tự cấp cho các gia đình đơng con” (Công ước quốc tế 102), ( 1952).
Tại Điều 3, Luật BHXH của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam số 71/QH11 ngày 29 tháng 06 năm 2006 đưa ra khái
niệm:
Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần
thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm
đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi
lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.


Như vậy, dưới góc độ tài chính: BHXH là q trình san sẻ rủi ro
và san sẻ tài chính giữa những người tham gia BHXH theo quy định
của pháp luật.
Dưới góc độ thu nhập: BHXH là sự đảm bảo thay thế một phần
thu nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu
nhập.
Dưới góc độ quản lý: BHXH là công cụ quản lý của Nhà nước,

thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành
viên trong xã hội, góp phần đảm bảo cơng bằng xã hội.
Tóm lại, có thể hiểu BHXH là hệ thống bảo đảm khoản thu nhập
thay thế cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập trong
các trường hợp được quy định trong Luật BHXH, thơng qua việc hình
thành và sử dụng quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia
và có sự ủng hộ của Nhà nước.
-

Các loại bảo hiểm xã hội.
Ở nước ta, có hai loại hình bảo hiểm xã hội đó là: Bảo hiểm xã hội bắt

buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Loại hình bảo hiểm xã hội bắt buộc: Loại hình bảo hiểm xã hội bắt
buộc được áp dụng đối với doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức có sử dụng lao
động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ 1 tháng đến dưới 3
tháng (Thực hiện kể từ 01/01/2018 ) và hợp đồng lao động không xác định
thời hạn. Ở những doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức này, người sử dụng lao
động, người lao động phải đóng BHXH theo quy định tại Điều 149 Bộ Luật
lao động và người lao động được hưởng các chế độ trợ cấp BHXH : Ốm đau,
tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp, thai sản, hưu trí và tử tuất.
Loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện: Người tham gia BHXH tự
nguyện là công dân Việt Nam và từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc diện áp
dụng quy định của pháp luật về BHXH bắt buộc. người tham gia được lựa


chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà
nước có chính sách hộ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội.Người tham gia được
hưởng các chế độ: Hưu trí và tử tuất.
1.1.2 Quản lý thu bảo hiểm xã hội

-

Khái niệm thu bảo hiểm xã hội.
Quản lý bao giờ cũng là tác động có hướng đích, có xác định mục tiêu,

thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đây là mối
quan hệ giữa người lãnh đạo và bị lãnh đạo, khơng đồng cấp và có tính chất
bắt buộc. Nó diễn ra trong mọi hoạt động của con người với nhiều cấp độ,
nhiều mối liên hệ với nhau.
Đối với hoạt động bảo hiểm xã hội thì quản lý được bao gồm quản lý
cả các đối tượng tham gia và thụ hưởng, quản lý thu, quản lý chi trả và quản
lý nguồn quỹ đầu tư tăng trưởng.
Khi nói đến quản lý thu bảo hiểm xã hội là nói đến quản lý một loạt
quan hệ, bao gồm quan hệ giữa Nhà nước, người sử dụng lao động, người lao
động, cơ quan bảo hiểm xã hội. Trong mối quan hệ trên đây, thì người sử
dụng lao động, người lao động là đối tượng quản lý, nhà nước giao cho cơ
quan BHXH làm chủ thể quản lý, Nhà nước là chủ thể duy nhất điều tiết và
quản lý bảo hiểm xã hội, vì các bên tham gia có lợi ích khác nhau thậm chí
trái ngược nhau. Đó là người lao động muốn đóng ít nhưng lại muốn hưởng
thụ quyền lợi nhiều, người sử dụng lao động muốn đóng BHXH càng ít càng
tốt để giảm chi phí sản xuất nâng cao lợi nhuận. Nhà nước với hai tư cách:
Thứ nhất là: Thông qua cơ quan lập pháp (Quốc hội) đề ra Luật
BHXH, thơng qua Chính phủ đề ra các quy định về BHXH.
Thứ hai là : Thông qua các cơ quan Nhà nước để thực hiện nộp BHXH
cho người lao động hưởng lương từ ngân sách Nhà nước và thành lập cơ quan
chuyên trách ( Bảo hiểm xã hội Việt Nam) thực hiện chính sách BHXH. Để
quản lý thu BHXH đảm bảo theo đúng quy định của Nhà nước, cơ quan


BHXH phải xây dựng biện pháp, kế hoạch, tổ chức các thao tác nghiệp vụ,

phối hợp với các cơ quan hữu quan và hình thành hệ thống chuyên thu từ
trung ương đến cấp huyện, thực hiện theo một quy trình chặt chẽ, khép kín.
Như vậy trong quản lý thu BHXH, mối quan hệ ba bên là người
lao động, người sử dụng lao động và cơ quan BHXH được xác lập
quyền và trách nhiệm của mỗi bên do pháp luật về BHXH quy định,
các quy định này là căn cứ pháp lý mà mỗi bên phải tuân thủ, thực hiện
nghiêm túc. Mặt khác để thu đúng, thu đủ, kịp thời, không để thất thốt
tiền thu địi hỏi cơ quan BHXH phải có phương pháp và biện pháp hữu
hiệu, kể cả biện pháp hộ trợ “Thu BHXH là một khái niệm phức hợp,
bao gồm các định hướng, chủ trương, phương pháp, biện pháp hữu hiệu
nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, chỉ đạo, khuyến khích, đẩy mạnh
cơng tác thu BHXH ” và “Quản lý thu BHXH là một quá trình chủ thể
quản lý, tác động đến đối tượng quản lý, trong hoạt động dự báo, xây
dựng chỉ tiêu, kế hoạch, tổ chức thực hiện, điều chỉnh và kiểm tra để
đạt được mục tiêu quản lý bằng các nguyên tắc và phương pháp nhất
định”.
Từ những phân tích trên về quản lý thu BHXH, tác giả hiểu như
sau: Quản lý thu BHXH là sự tác động của Nhà nước thông qua các
quy định mang tính pháp lý bắt buộc các bên tham gia BHXH phải tuân
thủ thực hiện, trong đó cơ quan BHXH sử dụng các biện pháp nghiệp
vụ và các phương pháp đặc thù tác động trực tiếp vào đối tượng đóng
BHXH để đạt được mục tiêu đề ra.
“Thu BHXH là việc nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc
các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép
một số đối tượng được tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và
phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Trên cơ sở đó hình


thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích đảm bảo cho các hoạt
động BHXH ”( TS Dương Xuân Triệu, CN Nguyễn Văn Gia 2009,78)

Để hiểu cặn kẽ một khái niệm, cần hiểu các thành phần bên trong nó,
vậy “Quản lý chính là sự tác động có kế hoạch, sắp xếp, tổ chức, chỉ huy,
kiểm tra các chủ thể quản lý, các quá trình xã hội và hoạt động của con người
để chúng phát triển phù hợp với quy luật, đạt tới mục đích đề ra của tổ chức
và đúng với ý chí của Nhà nước quản lý với chi phí thấp nhất” ( ThS.Phan
Thị Phương 2010,85).
-

Khái niệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Xuất phát từ khái niệm, bản chất của hoạt động quản lý, một số
nhà kinh tế cho rằng “Quản lý thu BHXH bắt buộc là sự tác động có tổ
chức của chủ thể quản lý để điều chỉnh các hoạt động thu. Sự tác động
đó được thực hiện bằng hệ thống các biện pháp hành chính, kinh tế và
pháp luật nhằm đạt được mục tiêu thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng
và khơng để thất thu tiền đóng BHXH, đảm bảo thời gian theo quy
định” ( TS Dương Xuân Triệu, CN Nguyễn Văn Gia 2009,79) Như
vậy, mục tiêu của công tác thu BHXH được đảm bảo thông qua hoạt
động quản lý thu một cách hệ thống, có tổ chức và chịu sự điều chỉnh
của pháp luật hiện hành.
Trong nền kinh tế nhiều thành phần như Việt Nam hiện nay, lợi
ích của các bên tham gia BHXH là khác nhau. ĐVSDLĐ thì muốn tạo
lợi nhuận cao nhất và giảm thiểu chi phí xuống thấp nhất. Trong khi đó
NLĐ lại muốn đóng góp ít nhất nhưng mong muốn được hưởng lợi
nhiều nhất. Xuất phát từ những mâu thuẫn lợi ích nêu trên, để đảm bảo
lợi ích hợp pháp cũng như nghĩa vụ của các bên, Nhà nước xây dựng
chính sách, chế độ quản lý công tác quản lý thu BHXH.

-

Nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội