Tiểu luận bộ môn kinh tế chính trị mác lênin nhóm sinh viên thực hiện

ĐẠI HỌC UEH TRƯỜNG KINH DOANH
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

TIỂU LUẬN
BỘ MƠN KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
NHĨM SINH VIÊN THỰC HIỆN

TP Hồ Chí Minh, ngày 23 tháng 02 năm 2023

1


ĐẠI HỌC UEH
TRƯỜNG KINH DOANH
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

TIỂU LUẬN
MƠN HỌC: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN

Giảng viên: PGS, TS, GVCC VŨ ANH TUẤN
Mã lớp học phần: 23D1POL51002407
Nhóm Sinh viên: NHĨM 2
Khóa: K48

TP Hồ Chí Minh, ngày 23 tháng 02 năm 2023

2


LỜI CẢM ƠN
Để có thể hồn thành đề tài này trong khoảng thời gian tương đối ngắn, đồng

thời giúp chúng em tiếp tốt những kiến thức cơ bản của môn học Kinh Tế
Chính Trị Mác-Lênin – một mơn học quan trọng trong khối ngành Kinh Tế
nói chung và Kinh Doanh Quốc Tế nói riêng, đó là nhờ sự giúp đỡ từ nhiều
người. Do vậy, chúng em, Nhóm 2, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám
Hiệu Nhà Trường đã cung cấp cơ sở vật chất và các điều kiện học tập khác
cho chúng em, đặc biệt là thầy Vũ Anh Tuấn, người trực tiếp giảng dạy và
truyền đạt cho chúng em những tri thức của môn học này.
Mặc dù đã cố gắng hết sức nhưng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ
quan như: thời gian tương đối ngắn; các khái niệm, nhận định trong mơn học
cịn mới lạ; các thơng tin khó chắc lọc, nắm bắt đầy đủ,… Nên chắc hẳn
khơng tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận sự cảm thơng và chân thành
góp ý của thầy Vũ Anh Tuấn và các bạn. Xin chân thành cảm ơn.

3


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
Nhận xét chung:
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
4


Danh sách thành viên:
STT
1
2
3

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

Họ và tên
01. Huỳnh Đặng Nhã An
04. Lê Hồng Lan Anh
06. Nguyễn Thị Bình
12. Huỳnh Anh Duy
21. Trần Văn Hậu
22. Hà Thị Hiền
24. Nguyễn Thị Nữ Hiệp

25. Thạch Hóa
31. Nguyễn Hồng Đăng Khoa
37. Trần Thị Thùy Linh
38. Nguyễn Hoàng Bảo Long
40. Phan Thị Trà Mi
43. Nguyễn Huy Ngọc
48. Phạm Yến Nhi
53. Bạch Gia Minh Phương
63. Huỳnh Hữu Thịnh
66. Trương Thị Ngọc Thư
72. Phạm Thị Thanh Thuỷ
78. Đỗ Thị Thuỳ Trang
81. Nguyễn Ngọc Trinh
87. Tăng Mỹ Uyên
89. Hoàng Thị Trúc Vy
90. Huỳnh Khánh Vy
93. Huỳnh Thị Thu Yến

MSSV
31221022329
31221022896
31221024547
31221022351
31221026213
31221025775
31221024469
31221022392
31221020994
31221022910
31221024014

31221024349
31221022853
31221022914
31221027084
31221023026
31221020381
31221026550
31221027040
31221025942
31221021066
31221026187
31221022990
31221025648

Điểm

5


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................8
1. Đặt vấn đề..............................................................................................8
2. Mục đích nghiên cứu............................................................................ 9
3. Phạm vi nghiên cứu.............................................................................. 9
4. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................9
5. Phương pháp nghiên cứu..................................................................... 9
NỘI DUNG.................................................................................................... 10
A. CẠNH TRẠNH..................................................................................... 10
1. Khái niệm............................................................................................ 10
2. Nguyên nhân........................................................................................10

3. Phân loại.............................................................................................. 11
3.1. Dựa vào chủ thể tham gia thị trường..........................................11
3.2. Dựa vào phạm vi ngành kinh tế.................................................. 11
3.3. Dựa vào tính chất việc cạnh tranh.............................................. 12
3.4. Dựa vào thủ đoạn cạnh tranh......................................................12
4. Tác động của cạnh tranh đối với thị trường Việt Nam...................13
4.1. Tác động tích cực..........................................................................13
4.2. Tác động tiêu cực..........................................................................15
B. ĐỘC QUYỀN.........................................................................................16
1. Một số khái niệm.................................................................................16
1.1. Độc quyền.................................................................................... 166
1.2. Lợi nhuận độc quyền....................................................................17
1.3. Giá cả độc quyền...........................................................................17
2. Độc quyền nhà nước......................................................................... 177
2.1. Khái niệm.................................................................................... 177
2.2. Nguyên nhân................................................................................. 18
6


2.3. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản dộc quyền
19
3. Tác động của độc quyền với thị trường Việt Nam...........................22
3.1 Tác động tích cực...........................................................................22
3.2. Tác động tiêu cực........................................................................233
C.

SỰ TÁC ĐỘNG QUA LẠI CỦA CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN;
BIỆN PHÁP BẢO VỆ CẠNH TRANH, CHỐNG ĐỘC QUYỀN.........25
1. Sự tác động qua lại của cạnh tranh và độc quyền...........................25
2. Biện pháp bảo vệ cạnh tranh lành mạnh..........................................26

3. Biện pháp chống độc quyền...............................................................29

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................31

7


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề:
Cạnh tranh là một khái niệm xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau, từ cuộc
sống sinh hoạt đến các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, thể thao,… Cạnh
tranh là nguồn gốc của sự sinh tồn và thúc đẩy xã hội loài người phát triển.
Hiển nhiên, cạnh tranh là một dặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường. Khi
Trong quá tình chuyển đổi từ nền kinh tế cũ sang nền kinh tế xã hội chủ nghĩa
Việt Nam phải chấp nhận nhiều khó khăn thử thách của nền kinh tế thị trường
trong đó có quy luật cạnh tranh.
Việt Nam bước vào giai đoạn hội nhâp quốc tế sâu rộng và toàn diện, đặt ra
những yêu cầu hoàn toàn mới đối với các cơ quan, địa phương, doanh nghiêp và
mỗi công dân Việt Nam. Để nâng cao hơn quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, vấn
đề đặt ra là, Việt Nam cần tăng cường công tác tư tưởng, nâng cao nhân thức;
giải quyết mối quan hệ giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế; đổi mới sáng
tạo công nghệ; nâng cao năng lực cán bộ hội nhập; đẩy mạnh công tác nghiên
cứu, phân tích, dự báo và đặc biệt nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Đây chính là tiền đề và là giải pháp quyết định để nâng cao nội lực nhằm tận
dụng cơ hội, vượt qua thử thách của hội nhập kinh tế quốc tế.

Để đẩy mạnh cạnh tranh của nền kinh tế, chúng ta cần có một hình thức cạnh
tranh đúng đắn, lành mạnh. Nhiều nước trên thế giới đã vận dụng tốt quy luật
cạnh tranh vào tiến trình phát triển kinh tế và đạt được nhiều thành tựu to lớn.
Từ khi chuyển sang nền kinh tế xã hội chủ nghĩa nước ta đã áp dụng quy luật

này và một số thành tựu đã đến với chúng ta: đời sống nhân dân được cải
thiện, xã hội phát triển, kinh tế ổn định hơn,… nhưng lợi ích này đã cho ta cái
nhìn đúng đắn về vai trị của cạnh tranh trong định hướng chính sách phát
triển kinh tế.
Độc quyền là sự chi phối thị trường của một hay nhiều công ty, hoặc một tổ
chức kinh tế nào đó về một loại sản phẩm trên một đoạn thị trường nhất định.
Nguyên nhân dẫn tới độc quyền thường do cạnh tranh không lành mạnh đem
lại. Độc quyền sẽ làm hạn chế rất nhiều đối với cạnh tranh và phát triển kinh
tế. Để có một mơi trường cạnh tranh lành mạnh và kiểm sốt độc quyền có
hiệu quả đang là vấn đề quan trọng được đặt ra với thực trạng hiện nay của
nước ta. Chính vì vậy, chúng em đã chọn đề tài: Thực trạng cạnh tranh và độc
quyền ở nước ta hiện nay và những biện pháp để duy trì cạnh tranh và kiểm
sốt độc quyền cho tiểu luận môn học.
8


2.

Mục đích nghiên cứu:
Để nhằm hệ thống hóa các kiến thức cơ bản của mơn Kinh Tế Chính Trị MácLenin nhất là kiến thức của cạnh tranh, thị trường độc quyền nhóm, độc quyền
nhà nước, tư đó có thể rút ra những nhận xét, đánh giá, áp dụng giải thích thực
tiễn bằng lý luận.
3. Phạm vi nghiên cứu:
Thi trường Việt Nam nói riêng và thị trường quốc tế nói chung.

4.

Đối tượng nghiên cứu:
Một số doanh nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam hiện nay, thị phần, chiến
lược kinh doanh, xu hướng phát triển của các ngành.

5. Phương pháp nghiên cứu:
Đề tài được thực hiện trên cơ sở vận dụng cơ sở lý luận giáo trình đang học
kết hợp với tình hình nền kinh tế Việt Nam hiện nay từ đó rút ra các nhận
định, đánh giá. Ngồi ra, kết hợp các phương pháp: phương pháp nghiên cứu
lý thuyết, phương pháp nghiên cứu truy tìm, phương pháp tham khảo ý kiến
giảng viên.

9


NỘI DUNG
A. CẠNH TRẠNH
1. Khái niệm:
Cạnh tranh là một khái niệm rất rộng xuất hiện hầu hết trong mọi lĩnh vực
hàng ngày (thể thao, văn hóa, chính trị, kinh tế,…) và có rất nhiều định nghĩa
khác nhau về cạnh tranh.
Theo đó, cạnh tranh (competition) được hiểu là một sự kiện hoặc một cuộc
đua, theo đó đối thủ ganh đua để giành phần ưu thế lớn hơn hay ưu thế tuyệt
đối về phía mình. Theo Từ điển tiếng Việt, “cạnh tranh” là “cố gắng giành
phần hơn, phần thắng về mình giữa những người, những tổ chức hoạt động
nhằm những lợi ích như nhau”.
Trong khoa học kinh tế, đến nay các nhà khoa học dường như chưa thỏa mãn
với bất cứ khái niệm nào về cạnh tranh. Cạnh tranh được nhìn nhận ở nhiều
góc độ khác nhau tùy thuộc vào ý định và hướng tiếp cận nghiên cứu của các
nhà khoa học
Theo cuốn sách “Các hoạt động hạn chế cạnh tranh và hoạt động thương mại
không lành mạnh” của Tổ chức thống nhất, tín thác vì người tiêu dùng (Ấn Độ)
đã diễn tả: “Cạnh tranh trên thị trường là quá trình ở đó nhà cung cấp cố gắng
ganh đua để giành khách hàng bằng các phương thức, biện pháp khác nhau”.
Theo Từ điển kinh doanh, xuất bản ở Anh năm 1992 thì “cạnh tranh” được hiểu

là "Sự ganh đua, sự kình địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trường nhằm
tranh giành cùng một loại tài nguyên sản xuất hoặc cùng một loại khách hàng về
phía mình". Từ điển tiếng Việt Bách khoa tri thức phổ thơng cũng giải thích
cạnh tranh theo nghĩa kinh tế là: Hoạt động tranh đua giữa những người sản
xuất hàng hoá, giữa các thương nhân, các nhà kinh doanh trong nền kinh tế
nhằm giành các điều kiện sản xuất, tiêu thụ và thị trường có lợi nhất.

Vậy dưới góc độ kinh tế, cạnh tranh là gì? Cạnh tranh là sự ganh đua, đấu
tranh giữa các chủ thể kinh tế trong sản xuất, kinh doanh hàng hóa nhằm dành
những điều kiện thuận lợi để thu được nhiều lợi nhuận.
2. Ngun nhân:
Có hai ngun nhân chính hình thành cạnh tranh:
- Do sự tồn tại của nhiều chủ sở hữu với tư cách là những đơn vị kinh tế độc
lập, tự do sản xuát, kinh doanh trong nền kinh tế.
10


-

Do điều kiện sản xuất và lợi ích khác nhau.
3. Phân loại:
Bên cạnh việc trả lời câu hỏi: “Cạnh tranh là gì?”, “Nguyên nhân hình thành
cạnh tranh?”. Thì chúng ta cần quan tâm đến loại hình để hiểu về cạnh tranh
một cách rõ ràng hơn. Theo đó, cạnh tranh được phân loại dựa vào bốn cách:
3.1. Dựa vào chủ thể tham gia thị trường:
Cạnh tranh giữa người bán và người bán (doanh nghiệp – doanh nghiệp):
cùng cung ứng hàng hóa hoặc dịch vụ như nhau tìm cách chiếm lấy thị trường
(chiến lược truyền thông, cải tiến sản phẩm,...) nhằm mục đích thu hút khách
hàng tiềm năng để sản phẩm của bạn hoàn toàn khác biệt với các sản phẩm
của đối thủ và vượt trội hơn so với họ về thiết kế, thương hiệu, chất lượng,

sản phẩm và dịch vụ.
Ví dụ: Hiện nay có rất nhiều thương hiệu trà sữa, nếu muốn có lượng khách
ổn định, các thương hiệu phải nâng cao kỹ năng pha chế, chất lượng tốt hơn,
nhiều loại thức uống ngon, nhiều topping mới, hàng quán đẹp, thái độ phục
vụ chuyên nghiệp…
Cạnh tranh giữa người bán và người mua: người mua muốn mua hàng hóa với
giá thấp nhất. Cịn người bán lại muốn bán hàng hóa của mình với giá cao
nhất. Sau khi thương lượng giữa hai bên, giá cuối cùng sẽ được hình thành.
Cạnh tranh giữa người mua và người mua: tùy thuộc vào mức độ cung cầu
trên thị trường, mức độ cạnh tranh sẽ thay đổi. Khi lượng cung nhỏ hơn lượng
cầu, giá cả hàng hóa sẽ tăng, cạnh tranh trở nên gay gắt. Người mua phải chấp
nhận giá cao hơn để mua được thứ mà họ cần. Hay nói cách khác, là sự cạnh
tranh của người mua để giành được phần mua khi mua cùng một món hàng.
3.2. Dựa vào phạm vi ngành kinh tế:
Cạnh tranh trong nội bộ ngành: là sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp cùng
sản xuất hoặc tiêu thụ một loại hàng hóa. Nhằm giành giật điều kiện sản xuất
và tiêu thụ có lợi nhất để thu được lợi nhuận siêu ngạch.
Cạnh tranh giữa các ngành với nhau: các doanh nghiệp ở các ngành kinh tế
cạnh tranh với nhau với mục đích thu lợi nhuận cao nhất về mình. Sự phân bổ
vốn đầu tư giữa các ngành kinh tế một cách tự nhiên sẽ hình thành tỷ suất lợi
nhuận bình quân.
11


Cạnh tranh trong nước với thế giới: do thay đổi mơ hình cơ cấu sản xuất nơng
nghiệp và đồng thời thay đổi mơ hình kinh tế, việc sản xuất lương thực của
nước ta không những đủ cho người dân ăn, dự trữ tốt, mà còn tham gia vào
hoạt động xuất khẩu thóc (gạo), hoa quả,… trên thị trường thế giới. Và tất yếu
chúng ta phải tham gia cạnh tranh với các nền kinh tế lớn có sản xuất gạo
nhiều hơn nước ta như: Thái Lan, Hoa Kỳ, Ấn Độ,…

3.3. Dựa vào tính chất việc cạnh tranh:
Cạnh tranh hồn hảo: các cơng ty bán cùng một loại sản phẩm. Khơng có sự
khác biệt về mẫu mã, công dụng cạnh tranh với nhau. Nhưng khơng có ai đủ
khả năng khống chế giá hàng hóa trên thị trường. Để có thể dẫn đầu trong
cuộc cạnh tranh hoàn hảo này, người bán sẽ phải giảm giá. Hoặc tìm ra sự
khác biệt trong sản phẩm của mình so với những người bán khác.
Cạnh tranh khơng hồn hảo: các cơng ty bán sản phẩm hay dịch vụ khơng hồn
tồn tương tự nhau nhưng đáp ứng cùng một nhu cầu của người sử dụng.

3.4. Dựa vào thủ đoạn cạnh tranh:
Cạnh tranh lành mạnh là sự tranh đua của các doanh nghiệp một cách hợp
pháp, minh bạch, trong sạch với nhau trong cùng một lĩnh vực hoặc ngành
nghề mà không dùng những thủ đoạn mờ ám, vi phạm pháp luật để chiếm thị
phần trong thị trường.
Ví dụ 1: Doanh nghiệp N vừa cho ra mắt mỹ phẩm mới, để đánh giá và quảng
bá sản phẩm cho nhiều người tiêu dùng mới biết đến doanh nghiệp, thì doanh
nghiệp này đã làm những mẫu sản phẩm dùng thử cho khách hàng. Hơn nữa,
doanh nghiệp còn tạo điều kiện để khách hàng thử ngay tại cửa hàng để cảm
nhận. Sau buổi thử nghiệm, doanh nghiệp chú ý lắng nghe nhận xét của khách
hàng và cải thiện sản phẩm tốt hơn.
Ví dụ 2: Cửa hàng kinh doanh đồ ăn vặt A, để có thể phát triển bền vững thì
cơ sở này đã tìm hiểu những nguồn ngun liệu sạch và cơng khai rõ nguồn
gốc, công khai về nơi vệ sinh, nơi chế biến với khách hàng. Đơn vị này còn
hoạt động với phương châm đặt sức khoẻ của khách hàng lên hàng đầu.
Cạnh tranh không lành mạnh là các hành vi của các doanh nghiệp trái với
nguyên tắc thiện chí, trung thực, tập quán kinh doanh và các chuẩn mực đạo đức
trong thương mại gây thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp khác.

Ví dụ: Cơ sở ni tơm của bà V vì muốn mở rộng thị trường, thu hút nhiều
khách hàng nên đã tìm cách hạ độc làm chết tơm nuôi của các cơ sở nuôi tôm

12


trong vùng. Ngồi ra, bà V cịn có hành vi trốn thuế, tiêm hố chất vào tơm đã
chết để tơm tươi lâu.
4.

Tác động của cạnh tranh đối với thị trường Việt Nam:

4.1.

Tác động tích cực:

Một là, thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất (các chủ thể sản xuất
kinh doanh cần không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh, tìm kiếm và ứng
dụng tiến bộ kỹ thuật → kéo theo sự đổi mới về trình độ tay nghề).
Ví dụ:
- Sabeco và Habeco đã tập trung nguồn lực để mở rộng phân phối xuống tận
các khu vực nông thôn. Theo báo cáo tài chính năm 2018 được 2 hãng này công
bố, Habeco chi hơn 1,7 tỉ đồng cho khuyến mại, quảng cáo cịn với Sabeco con
số đó lên tới 3 tỉ đồng.
- Các hãng điện thoại như Samsung, Iphone, Oppo liên tục phải đổi mới, cải
thiện kỹ thuật, công nghệ, thay đổi mẫu mã sản phẩm rồi chính sách hậu đãi
khách hàng được quan tâm hơn. Những động thái đó đã giúp cho lĩnh vực sản
xuất điện thoại ngày càng phát triển. Nhiều dịng điện thoại có tính năng ưu việt
liên tục được phát minh, người tiêu dùng được quan tâm nhiều hơn.
Hai là, cạnh tranh thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế thị trường (trong nền
kinh tế thị trường, muốn thu lợi nhuận tối đa thì các chủ thể cần vừa hợp tác
và cạnh tranh với nhau để có được những điều kiện thuận lợi trong sản xuất.
Từ đó giúp nền kinh tế thị trường khơng ngừng hồn thiện hơn).

Ví dụ:
- Thị trường Việt Nam đang trở nên chật chội hơn khi phải chia sẻ thị phần
với hơn 30 hãng bia lớn trên thế giới. Cuộc cạnh tranh bây giờ không chỉ là cuộc
đua của những hãng bia nội địa với nhau mà còn là với các nhãn hiệu nước
ngoài. Cơ cấu về thị phần sản lượng của các hãng bia ở Việt Nam năm 2018
theo thứ tự lần lượt là Sabeco (43%), Heineken (25%), Habeco (15%), Carlsberg
(8%) và còn lại là các hãng khác.
- Khi chúng ta xóa bỏ cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp chuyển
sang kinh tế thị trường, các yếu tố thị trường của chúng ta chưa được hoàn thiện, hệ
thống doanh nghiệp nhà nước còn cồng kềnh, sản xuất kém hiệu quả. Tuy nhiên
sau khi chuyển sang kinh tế thị trường doanh nghiệp, 100% vốn nhà nước sẽ phải
đối mặt với sự cạnh tranh từ phía các doanh nghiệp tư nhân và từ phía các doanh
nghiệp nước ngồi. Kết quả là doanh nghiệp nhà nước phải cổ

13


phần hóa hoặc sáp nhập hoặc giải thể tăng tính hiệu quả trong sản xuất, giải
phóng sức ép bù lỗ của ngân sách nhà nước. Do vậy, chính sự cạnh tranh làm
cho các chủ thể kinh tế buộc phải chuyển đổi hình thức sản xuất kinh doanh
phù hợp.
Ba là, Cạnh tranh là cơ chế điều chỉnh linh hoạt trong việc phân bổ các nguồn
lực (việc tiếp cận các nguồn lực phải dựa trên nguyên tắc cạnh tranh để phân
bổ vào chủ thể có hiệu quả hơn cả).
Ví dụ:
- Tư bản đầu tư vào các ngành khác nhau thì sẽ có tỉ lệ sinh lời khác nhau,
ngành may mặc, ngành xây dựng, ngành kinh tế hồn tồn khác nhau về mục
đích, về đối tượng lao động, về thị trường, về sản phẩm nhưng mỗi ngành đều
có mức sinh lời riêng (hay còn gọi là tỉ suất lợi nhuận riêng), mức sinh lời này
sẽ tùy thuộc vào điều kiện sản xuất, hoàn cảnh cụ thể để tối đa hóa lợi nhuận.

Do vậy các nhà đầu tư tự do dịch chuyển nguồn lực của mình từ ngành này
sang ngành khác.
- Các doanh nghiệp cạnh tranh về lương, về thu nhập để thu hút nguồn lực lao
động có trình độ, có chất xám hay như nguồn lực vốn thì cạnh tranh về lãi suất
giữa các ngân hàng với nhau để hấp dẫn nguồn lực vốn từ phía thị trường. Kết
quả của cạnh tranh là người giỏi, người có trình độ sẽ được thị trường trả công
xứng đáng, nguồn vốn sẽ được các ngân hàng huy động và khai thác tăng thêm
giá trị cho xã hội.
Bốn là, cạnh tranh thúc đẩy năng lực thỏa mãn nhu cầu của xã hội (những người
sản xuất phải cạnh tranh để tạo ra khối lượng sản phẩm đa dạng, phong phú, chất
lượng tốt, giá thành hạ để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng và xã hội).

Ví dụ:
- Từ năm 2014, khi mọi người vẫn chỉ biết đến taxi, xe ơm truyền thống, thì xe
cơng nghệ xuất hiện như một làn gió mới với sự ra mắt của Uber và Grab. Sau 8
năm, Uber Đông Nam Á sáp nhập vào Grab thì lại có vơ số những cái tên mới xuất
hiện giành thị phần có thể kể đến như Be, Gojek (tên cũ là GoViet), Fastgo,… Thị
trường gọi xe có thể coi là vơ cùng khốc liệt, để cạnh tranh với nhau, những hãng
xe đã đưa ra các chiến thuật về giá – điều mà người tiêu dùng quan tâm nhất. Gojek
đưa ra mức giá 5.000 đồng cho mỗi cuốc xe dưới 8km, và chỉ sau 1 tháng hoạt
động đã chiếm tới 35% thị phần vận tải tại TP Hồ Chí Minh. Để đáp trả lại thì dịch
vụ GrabBike của Grab đã phải giảm giá còn 2.000 đồng đối với các cuốc xe dưới
8km, miễn phí tối đa 25.000 đồng với các chuyến

14


nội thành, còn với tài xế - đối tác quan trọng, thì chỉ cần đạt 18 cuốc xe/ngày
là được 300.000 đồng. Cạnh tranh về giá là chưa đủ, đổi mới chất lượng dịch
vụ cũng là hướng đi đang được quan tâm của các xe. Grab cho ra mắt dịch vụ

GrabFood – giờ đây là nền tảng giao nhận thức ăn hàng đầu Việt Nam, còn
Gojek gây ấn tượng khi triển khai dịch vụ gọi xe ô tô GoCar tại TP Hồ Chí
Minh (tháng 8/2021) nhằm chuyên chở lực lượng y tế tuyến đầu chống dịch.
Bên cạnh đó các hãng xe cịn hợp tác với các ví điện tử (hiện Grab đang hợp
tác với ví Moca, Gojek hợp tác với Momo) để tiện lợi hơn cho khách hàng
trong việc thanh toán. Theo báo cáo mới đây của ABI Reseach công bố tháng
6/2021, Grab hiện đang đứng đầu với 74,6% thị phần, nối tiếp đó là Be
(12,4%) và Gojek (12,3%).
- Trong quá trình cạnh tranh giữa các cơng ty du lịch, để mở rộng thị trường
các công ty du lịch phải đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ, họ xây dựng nhiều loại
hình tour du lịch phù hợp với nhiều tầng lớp khách hàng khác nhau như các gói
tour du lịch dành cho người thu nhập thấp, người thu nhập trung bình và người
thu nhập cao. Đồng thời, họ cũng phải cạnh tranh với nhau về giá, về chất lượng
tour, cạnh tranh về chất lượng hướng dẫn viên và các chính sách hậu đãi khách
hàng. Kết quả của sự cạnh tranh này chính người tiêu dùng được hưởng lợi vì họ
được sử dụng các loại hình dịch vụ khác nhau phù hợp với đặc điểm về sở thích,
về thu nhập, về thời gian tổ chức.
4.2. Tác động tiêu cực:
Gây tổn hại môi trường kinh doanh.
Để chạy theo lợi nhuận sẽ có nhiều hoạt động lừa đảo, trốn thuế, làm hàng
giả, buôn lậu,… làm ảnh hưởng đến mơi trường kinh doanh, xói mịn giá trị
đạo đức xã hội. Buộc nhà nước can thiệp vào nền kinh tê bằng pháp luật, cơ
chế và chính sách.
Ví dụ: Để làm tăng chi phí, giảm thu nhập cho Cơng ty nhằm mục đích trốn thuế
thu nhập doanh nghiệp, Lê Quốc Quân đã chỉ đạo kế toán, thủ quỹ thực hiện các
hành vi sai phạm như nhờ một số người thân quen có bằng cấp kế tốn, tài
chính... để lấy thông tin của họ rồi đưa vào các hợp đồng thuê chuyên gia tư vấn
với Công ty TNHH Giải pháp Việt Nam, lập khống hợp đồng tư vấn mơi giới
thương mại, mua hóa đơn giá trị gia tăng khống, sau đó sử dụng để kê khai tại
Chi cục Thuế quận Cầu Giấy, gồm: Tờ khai thuế giá trị gia tăng; bảng kê hóa

đơn; chứng từ hàng hóa dịch vụ mua vào, bán ra; tờ khai thuế thu nhập doanh
nghiệp tạm tính; tờ khai quyết tốn thuế thu nhập cá nhân; báo cáo tài chính... do
Lê Quốc Quân ký và đóng dấu nộp tại Chi cục Thuế quận Cầu Giấy.

15


Bằng thủ đoạn trên, chỉ tính riêng trong hai năm 2010 và 2011, Công ty TNHH
Giải pháp Việt Nam đã lập và ký hợp đồng với chín chuyên gia tư vấn nhằm tăng
chi phí và giảm thu nhập cho Cơng ty với số tiền là 1,75 tỷ đồng. Số tiền thuế thu
nhập doanh nghiệp Công ty này đã trốn là hơn 649 triệu đồng.

Gây lãng phí nguồn lực xã hội.
Chiếm giữ nguồn lực để giành ưu thế cạnh tranh mà khơng phát huy được vai
trị của nguồnlực trong sản xuất kinh doanh cũng là một hình thức của cạnh
tranh khơng lành mạnh. Khi đó, nguồn lực khơng được phân bổ hợp lí: nơi
cần thì khơng đủ, nơi có thì khơng thể phát huy tối ưu vai trị của nguồn lực
mình có. Khơng chỉ thế, những hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh cịn ảnh
hưởng đến mơi trường sinh thái, gây ô nhiễm môi trường, tàn phá môi trường
ngày một nghiêm trọng. Về lâu về dài, đây sẽ không chỉ là vấn đề lãng phí
nguồn lực xã hội mà là hủy hoại môi trường sống, nền kinh tế cũng sẽ ảnh
hưởng nghiêm trọng.
Gây tổn hại phúc lợi xã hội.
Khi các nguồn lực bị lãng phí, khơng được sử dụng hiệu quả, xã hội có ít cơ
hội chọn để thỏa mãn nhu cầu. Ví dụ các hành vi đe dọa, hành hung với chủ
xe tư nhân của các nhà xe lớn trong linh vực giao thông đường bộ.
B.

ĐỘC QUYỀN
1. Một số khái niệm:

Nghiên cứu chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự
báo rằng: tự do cạnh tranh sẽ dẫn đến tích tụ và tập trung sản xuất, tích cực và
tập trung sản xuất phát triển đến một mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền.
1.1. Độc quyền:
Là hiện tượng các hãng cam kết lại, thỏa thuận cùng nhau quy định mức giá
và sản phẩm đã làm ra, chia nhau thị trường hoặc cùng vạch ra các quyết định
kinh doanh.
Độc quyền là sự liên minh giữa các doanh nghiệp lớn, nắm trong tay phần lớn
việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa, có khả năng định ra giá cả độc
quyền, nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
Ví dụ: Độc quyền về điện của Tổng công ty Điện lực Việt Nam EVN.

16


1.2. Lợi nhuận độc quyền:
Lợi nhuận độc quyền là lợi nhuận thu được cao hơn lợi nhuận bình quân, do
sự thống trị của các tổ chức độc quyền đem lại.
Các tổ chức độc quyền thống trị bằng cách khống chế (áp đặt) giá bán hàng
hóa cao và giá mau hàng hóa thấp, do đó các tổ chức độc quyền ln thu lợi
nhuận độc quyền cao.
Nguồn gốc lợi nhuận độc quyền cao:
Lao động khơng cơng của cơng nhân trong các xí nghiệp độc quyền.

•

Một phần lao động khơng cơng của cơng nhân làm việc trong các xí
nghiệp ngồi độc quyền.
•

Một phần giá trị thặng dư của các nhà tư bản vừa và nhỏ bị mất đi do
thua thiệt trong cuộc cạnh tranh.
•

Lao động thặng dư và đơi khi cả một phần lao động tất yếu của những
người sản xuất nhỏ, nhân dân lao động ở các nước tư bản và các nước thuộc địa
và phụ thuộc.
•

1.3. Giá cả độc quyền:
Giá cả độc quyền là giá cả do tổ chức độc quyền áp đặt trong mua và bán hàng
hóa. Giá cả dơc quyền bao gồm chi phí sản xuất cộng với lợi nhuận độc quyền.

Do chiếm được vị trí độc quyền về sản xuất và tiêu thụ hàng hóa nên các tổ
chức độc quyền áp đặt được giá cả độc quyền. Các tổ chức độc quyền luôn áp
đặt giá cả cao khi bán và giá cả thấp khi mua.
Như vậy, giá cả độc quyền gồm có giá cả độc quyền cao (khi bán) và giá cả
độc quyền thấp (khi mua). Về thực chất, giá cả độc quyền vẫn khơng thốt ly
và khơng phủ định cơ sở của nó là giá trị. Trong mối quan hệ này thì giá trị
vẫn là cơ sở, là nội dung bên trong giá cả độc quyền.
Giá cả độc quyền chỉ lên xuống xoay quanh giá trị hàng hóa. Khi xuất hiện
giá cả độc quyền thì giá cả thị trường lên xuống xoay quanh giá cả độc quyền.
2.

Độc quyền nhà nước:

2.1.

Khái niệm:

Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một hình thức cực đoan của chủ nghĩa
tư bản nhà nước trong đó nhà nước được coi là một doanh nghiệp độc quyền

17


duy nhất chi phối hầu hết các hoạt động sản xuất và phân phối hàng hóa trong
nền kinh tế.
Nhà nước sẽ kiểm soát mọi hoạt động kinh tế, thương mại và các cơ sở sản
xuất được tổ chức và quản lý như doanh nghiệp nhà nước (bao gồm cả quá
trình tích lũy vốn, lao động tiền lương và quản lý tập trung). Các hoạt động
trong nền kinh tế được hoạch định và điều phối bởi các cơ quan lập kế hoạch
kinh tế và các cơ quan chính phủ được tập trung hóa (các cơ quan được tổ
chức theo thực tiễn quản lý kinh doanh).
2.2. Nguyên nhân:
Một là, sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác động của tiến bộ khoa
học kỹ thuật, đòi hỏi các doanh nghiệp phải ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật
mới vào sản xuất kinh doanh. Điều đó, địi hỏi các doanh nghiệp phải có vốn
lớn mà từng doanh nghiệp khó đáp ứng được. Vì vậy, các doanh nghiệp phải
đẩy nhanh q trình tích tụ và tập trung sản xuất, hình thành các doanh nghiệp
quy mô lớn.
Hai là, cuối thế kỷ XIX, những thành tựu khoa học kỹ thuật mới xuất hiện như lò
luyện kim mới; các máy móc mới ra đời, như: động cơ điêzen, máy phát điện;
phát triển những phương tiện vận tải mới, như: xe hơi, tàu thuỷ, xe điện, máy
bay, tàu hỏa ... Những thành tựu khoa học kỹ thuật mới xuất hiện này, một mặt
làm xuất hiện những ngành sản xuất mới địi hỏi các doanh nghiệp phải có quy
mô lớn; mặt khác thúc đẩy tăng năng suất lao động, tăng khả năng tích lũy, tích
tụ và tập trung sản xuất, thúc đẩy phát triển sản xuất quy mô lớn.

Ba là, trong điều kiện phát triển của khoa học kỹ thuật, cùng với sự tác động

của các quy luật kinh tế thị trường, như: quy luật giá trị thặng dư, quy luật tích
lũy, tích tụ, tập trung sản xuất ... ngày càng mạnh mẽ, làm biến đổi cơ cấu
kinh tế của xã hội theo hướng tập trung sản xuất quy mô lớn.
Bốn là, cạnh tranh gay gắt làm cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị phá sản
hàng loạt, còn các doanh nghiệp lớn tồn tại được, nhưng cũng đã bị suy yếu,
để tiếp tục phát triển họ phải tăng cường tích tụ, tập trung sản xuất, liên kết
với nhau thành các doanh nghiệp với quy mô ngày càng to lớn hơn.
Năm là, do cuộc khủng hoảng kinh tế lớn năm 1873 trong toàn bộ thế giới tư
bản chủ nghĩa làm phá sản hàng loạt các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh
nghiệp lớn tồn tại, nhưng để tiếp tục phát triển được, họ phải thúc đẩy nhanh
quá trình tích tụ và tập trung sản suất hình thành các doanh nghiệp có quy mơ
lớn.
18


Sáu là, sự phát triển của hệ thống tín dụng trở thành đòn bẩy mạnh mẽ thúc
đẩy tập trung sản xuất, nhất là việc hình thành, phát triển các cơng ty cổ phần,
tạo tiền đề cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền. V.I.Lênin khẳng định: "...
tự do cạnh tranh đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung sản xuất này, khi phát
triển đến mức độ nhất định, lại dẫn tới độc quyền"11. Khi các tổ chức độc
quyền xuất hiện, lợi ích (là lợi nhuận) và vai trị của các tổ chức độc quyền có
biểu hiện đặc thù, các tổ chức độc quyền có thể ấn định giá cả độc quyền mua,
độc quyền bán để thu lợi nhuận độc quyền cao.
2.3. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản dộc quyền:
Đặc điểm thứ nhất là: Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền.
Tích tụ và tập trung sản xuất cao dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền là
đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa đế quốc.
Sự tích tụ và tập trung sản xuất đến mức cao như vậy đã trực tiếp dẫn đến hình
thành các tổ chức độc quyền. Bởi vì, một mặt, do có một số ít các xí nghiệp lớn
nên có thể dễ dàng thỏa thuận với nhau: mặt khác, các xí nghiệp có quy mô lớn,

kỹ thuật cao nên cạnh tranh sẽ rất gay gắt, quyết liệt, khó đánh bại nhau, do đó
đã dẫn đến khuynh hướng thỏa hiệp với nhau để nắm độc quyền.

Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà tư bản lớn để tập trung
vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa nào đó
nhằm mục đích thu được lợi nhuận độc quyền cao.
Những hình thức độc quyền cơ bản là cácten, xanhđica, tơnrớt,
cơngxoỏcxiom, cơnggơlơmêrát.
Cácten (Cartel) là hình thức tổ chức độc quyền giữa các nhà tư bản ký
hiệp nghị thỏa thuận với nhau về giá cả, quy mô sản lượng, thị trường tiêu thụ,
kỳ hạn thanh toán,… Các nhà tư bản tham gia cácten vần độc lập về sản xuẩt và
thương nghiệp.
•

Xanhđica (Syndicate) là hình thức tổ chức độc quyền cao hơn, ổn định
hơn cácten. Các xí nghiệp tham gia xanhđica vẫn giữ độc lập về sản xuất, chỉ
mất độc lập về lưu thông: mọi việc mua - bán do một ban quản trị chung của
xanhđica đảm nhận.
•

Tơrớt (Trust) là một hình thức độc quyền cao hơn cácten và xanhđica,
nhằm thống nhất cả việc sản xuất, tiêu thụ, tài vụ đều do một ban quản trị quản
lý.
•

19


Cơngxcxiom (Consortium) là một hình thức độc quyền có trình độ và
quy mơ lớn hơn các hình thức độc quyền trên. Với kiểu liên kết dọc như vậy,

một cơngxcxiom có thể có hàng trăm xí nghiệp liên kết trên cơ sở hồn tồn
phụ thuộc về tài hình vào một nhóm tư bản kếch xù.
•

Đặc điểm thứ hai là: Tư bản tài chính và hệ thớng tài phiệt.
Cùng với q trình tích tụ và tập trung sản xuất trong cơng nghiệp cũng diễn
ra q trình tích tụ, tập trung tư bản trong; ngân hàng dẫn đến hình thành các
tổ chức độc quyền trong ngân hàng. Quy luật tích tụ, tập trung tư bản trong
ngân hàng cũng giống như trong công nghiệp. Trong điều kiện đó, các ngân
hàng nhỏ phải tự sáp nhập vào các ngân hàng mạnh hơn, hoặc phải chấm dứt
sự tồn tại của mình trước quy luật khốc liệt của cạnh tranh. Quá trình này đã
thúc đẩy các tổ chức độc quyền ngân hàng ra đời.
Sự xuất hiện, phát triển của các tổ chức độc quyền trong ngân hàng đã làm thay
đổi quan hệ giữa tư bản ngân hàng và tư bản công nghiệp, làm cho ngân hàng bắt
đầu có vai trị mới. Ngân hàng từ chỗ chỉ là trung gian trong việc thanh tốn và
tín dụng, nay đã nắm được hầu hết tư bản tiền tệ của xã hội nên có quyền lực vạn
năng, khống chế mọi hoạt động của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Quá trình độc
quyền hóa trong cơng nghiệp và trong ngân hàng xoắn xuýt với nhau và thúc đẩy
lẫn nhau làm nảy sinh một thứ tư bản mới, gọi là tư bản tài chính.

Sự phát triển của tư bản tài chính dẫn đến sự hình thành một nhóm nhỏ độc
quyền, chi phối tồn bộ đời sống kinh tế và chính trị của toàn xã hội tư bản
gọi là các đầu sỏ tài chính.
Các đầu sỏ tài chính thiết lập sự thống trị của mình thơng qua chế độ tham dự.
Thực chất của chế độ tham dự là một nhà tài chính lớn, hoặc một tập đồn tài
chính nhờ có số cổ phiếu khống chế mà nắm được một công ty lớn nhất, sau
đó lại tham dự vào các cơng ty nhỏ và nhỏ hơn nữa… bằng một lượng tư bản
đầu tư nhỏ, các nhà tư bản độc quyền tài chính có thể khống chế và điều tiết
được một lượng tư bản lớn gấp nhiều lần.
Đặc điểm thứ ba là: Xuất khẩu tư bản.

V.I.Lênin vạch ra rằng, xuất khẩu hàng hóa là đặc điểm của giai đoạn chủ
nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, còn xuất khẩu tư bản là đặc điểm của chủ nghĩa
tư bản độc quyền.
Xuất khẩu hàng hóa là mang hàng hóa ra nước ngồi để thực hiện giá trị và
giá trị thặng dư. Còn xuất khẩu tư bản là mang tư bản đầu tư ở nước ngoài để
sản xuất giá trị thặng dư tại nước sở tại.
20