kiểm tra an toàn, hiệu lực và độ dài miễn dịch của vắc xin vô hoạt xuất huyết thỏ

TĨM T T KHỐ LU N
tài ư c th c hi n t ngày 01/03/2008

n 01/08/09 t i công ty thu c thú y

Trung Ương Navetco v i n i dung “Ki m tra an toàn, hi u l c và

dài mi n d ch

c a v c xin vô ho t xu t huy t th ”.
V c xin xu t huy t th dùng

ki m tra ư c công ty Navetco cung c p.

Ki m tra vô trùng 3 lô v c xin trên các môi trư ng: th ch máu, th ch n m, nư c
th t dinh dư ng, mơi trư ng y m khí. Sau 7 ngày theo dõi không th y vi sinh v t nào
m c trên các môi trư ng. 3 lô v c xin

t tiêu chu n vô trùng.

Ki m tra an tồn 3 lơ v c xin trên th : m i lô v c xin dùng 3 th kh e m nh,
tiêm b p v i li u g p ôi li u quy

nh (2 ml/con). Sau 7 ngày theo dõi, th

v c xin khơng có nh ng bi u hi n b t thư ng nào. 3 lô v c xin

t tiêu chu n an toàn.

Ki m tra hi u l c 3 lô v c xin: m i lô v c xin dùng 8 th , 5 th
xin v i li u 1ml/con và 3 th

sau khi cơng cư ng

c tồn b th . K t qu t t c th
ng t 1/20 - 1/160. Trong khi ó th

dài mi n d ch 1 lô v c xin trong 4 tháng: 20 th

c. K t qu th

ư c tiêm v c xin

i ch ng không tiêm. C 1, 2, 3, 4 tháng sau khi

ư c tiêm v c xin và 3 th

HGKT và công cư ng

i ch ng ch t

t tiêu chu n v hi u l c.

tiêm b p v i li u 1 ml/con và 12 th
tiêm, ch n 5 th

ư c tiêm v c xin

c t 24 - 48 gi v i nh ng tri u ch ng và b nh tích c a b nh

xu t huy t th . 3 lô v c xin

Ki m tra

ư c tiêm v c

i ch ng không tiêm. Sau 21 ngày, l y máu ki m tra

HGKT và ti n hành công cư ng
s ng kh e m nh. HGKT dao

ư c tiêm

i ch ng ti n hành l y máu ki m tra

ư c b o h 100%,

dài mi n d ch kéo dài ít

nh t 4 tháng. Sau khi tiêm v c xin, HGKT tăng d n và cao nh t
Ki m tra hi u l c 1 lô v c xin sau khi b o qu n

tháng th 3.

2 - 8oC trong 3 và 6 tháng:

ki m tra v c xin theo phương pháp ki m tra hi u l c. K t qu v c xin

2 - 8oC

trong 3, 6 tháng v n còn hi u l c b o h trên th t 80 - 100%.
Ki m tra hi u l c 1 lơ v c xin sau khi

nhi t

phịng (25 - 30oC) trong 1,

2 và 3 ngày: ki m tra v c xin theo phương pháp ki m tra hi u l c. K t qu v c xin sau
khi

nhi t

25 - 30oC trong 1, 2, 3 ngày v n còn hi u l c b o h 100% th .

iii


M CL C
Trang
Trang t a..........................................................................................................................i
L i c m t ....................................................................................................................... ii
Tóm t t khóa lu n .......................................................................................................... iii
M c l c .......................................................................................................................... iv
Danh sách các ch vi t t t ............................................................................................ vii
Danh sách các b ng và bi u

.................................................................................... viii

Danh sách các hình ........................................................................................................ ix
Chương 1. M

U......................................................................................................1

1.1.

.........................................................................................................1

TV N

1.2. M C ÍCH VÀ YÊU C U....................................................................................2
1.2.1. M c ích ...............................................................................................................2
1.2.2. Yêu c u .................................................................................................................2
Chương 2. T NG QUAN..............................................................................................3
2.1. B NH XU T HUY T TH ..................................................................................3
2.1.1. Khái ni m .............................................................................................................3
2.1.2. L ch s và phân b

a lý......................................................................................3

2.1.2.1. L ch s b nh ......................................................................................................3
2.1.2.2. Tình hình nhi m b nh trên th gi i ...................................................................4
2.1.2.3. Tình hình nhi m b nh

Vi t Nam....................................................................5

2.1.3. Căn b nh ...............................................................................................................5
2.1.3.1.

c i m hình thái và c u trúc ..........................................................................5

2.1.3.2.

c i m nuôi c y và phân l p..........................................................................6

2.1.3.3. S c

kháng c a virus......................................................................................6

2.1.4. Truy n nhi m h c.................................................................................................6
2.1.4.1. Loài v t m c b nh..............................................................................................6
2.1.4.2. Ch t ch a m m b nh .........................................................................................6
2.1.4.3.

ư ng xâm nh p ...............................................................................................6

2.1.4.4. Cách sinh b nh ..................................................................................................6
2.1.4.5. Cách th c lan truy n..........................................................................................7
iv


2.1.5. Tri u ch ng h c....................................................................................................7
2.1.5.1. Th quá c p .......................................................................................................7
2.1.5.2. Th c p và bán c p tính.....................................................................................7
2.1.5.3. Th mãn tính......................................................................................................7
2.1.6. B nh tích...............................................................................................................8
2.1.6.1. B nh tích

i th ................................................................................................8

2.1.6.2. B nh tích vi th ................................................................................................11
2.1.7. Các phương pháp ch n oán ..............................................................................13
2.1.7.1. Ch n oán lâm sàng ........................................................................................13

2.1.7.2. Ch n ốn trong phịng thí nghi m .................................................................13
2.1.8. Các bi n pháp phịng b nh .................................................................................14
2.1.8.1. Khi chưa có d ch x y ra...................................................................................14
2.1.8.2. Khi có d ch x y ra ...........................................................................................14
2.2. MI N D CH VÀ V C XIN PHÒNG B NH XU T HUY T TH ...................15
2.2.1. Mi n d ch trong b nh xu t huy t th ..................................................................15
2.2.1.1. Mi n d ch d ch th ...........................................................................................15
2.2.1.2. Mi n d ch t bào ..............................................................................................15
2.2.2. V c xin phòng b nh xu t huy t th .....................................................................16
2.2.2.1. V c xin và nguyên lý tác d ng ........................................................................16
2.2.2.2. Phương pháp s n xu t v c xin vô ho t xu t huy t th (theo OIE, 2000)........17
2.2.2.3. Nh ng i u c n chú ý khi s d ng v c xin .....................................................18
2.2.2.4. Nh ng cơng trình nghiên c u v v c xin xu t huy t th .................................19
Chương 3. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TI N HÀNH ..................................20
3.1. TH I GIAN VÀ

A I M ................................................................................20

3.2. N I DUNG THÍ NGHI M...................................................................................20
3.3. V T LI U VÀ D NG C THÍ NGHI M ..........................................................20
3.3.1. V t li u thí nghi m .............................................................................................20
3.3.2. Thi t b và d ng c ……………………………………………………….........21
3.4. PHƯƠNG PHÁP TI N HÀNH ............................................................................21
3.4.1. Ki m tra vơ trùng, an tồn và hi u l c c a v c xin............................................21
3.4.1.1. Ki m tra vô trùng .............................................................................................21
v


3.4.1.2. Ki m tra an toàn ..............................................................................................21
3.4.1.3. Ki m tra hi u l c .............................................................................................22

3.4.1.4. Phương pháp ki m tra kháng th trên th ........................................................23
(1) Phương pháp ngưng k t h ng c u HA (theo OIE, 2000) ........................................23
(2) Phương pháp ngăn tr ngưng k t h ng c u HI (theo OIE, 2000) ...........................25
3.4.2. Ki m tra

dài mi n d ch 1 lô v c xin trong 4 tháng........................................26

3.4.3. Ki m tra hi u l c c a 1 lô v c xin sau khi b o qu n

2 - 8oC trong 3 và 6 tháng

.......................................................................................................................................27
3.4.4. Ki m tra hi u l c c a v c xin sau khi

nhi t

phòng (25 – 30oC) trong 1,

2, 3 ngày ........................................................................................................................28
3.5. PHƯƠNG PHÁP X

LÝ S LI U .....................................................................29

Chương 4. K T QU VÀ TH O LU N..................................................................30
4.1. K T QU KI M TRA VƠ TRÙNG, AN TỒN VÀ HI U L C C A 3 LÔ
V C XIN XU T HUY T TH ...................................................................................30
4.1.1. K t qu ki m tra vô trùng....................................................................................30
4.1.2. K t qu ki m tra an toàn......................................................................................30
4.1.3. K t qu ki m tra hi u l c ....................................................................................31
4.2. K T QU KI M TRA

DÀI MI N D CH ....................................................35

4.3. K T QU KI M TRA HI U L C C A V C XIN SAU KHI B O QU N

2

- 8oC TRONG 3 VÀ 6 THÁNG ....................................................................................37
4.4. K T QU KI M TRA HI U L C C A V C XIN SAU KHI

NHI T

PHÒNG (25 - 30oC) TRONG 1, 2 VÀ 3 NGÀY ..........................................................38
Chương 5. K T LU N VÀ

NGH ......................................................................41

5.1. K T LU N ...........................................................................................................41
5.2.

NGH ...............................................................................................................41

TÀI LI U THAM KH O...........................................................................................42
PH L C .....................................................................................................................44

vi


DANH SÁCH CÁC CH

VI T T T

Vi t t t

Nguyên ch nư c ngoài

Nghĩa ti ng vi t

RHD

Rabbit Haemorrhagic Disease

B nh xu t huy t trên th

RHDV

Rabbit Haemorrhagic Disease Virus

Virus gây b nh xu t huy t th

HA

Haemagglutination

Ph n ng ngưng k t h ng c u

HI

Haemagglutination Inhibition

Ph n ng ngăn tr ngưng k t
h ng c u

OIE

Organization International

T ch c d ch t th gi i

Epidemiology
Navetco

National Veterinary Company

Công ty thu c thú y trung ương

Ig

Immunoglobulin

Globulin mi n d ch

TSB

Tryptone Soya Broth

TSA

Tryptone Soya Agar

PBS

Phosphate Buffer Saline

BSA

Bovine Serum Albumin

Albumin huy t thanh bị

HGKT

Hi u giá kháng th

TN

Thí nghi m

C
MG

i ch ng
Medica Geometrica

Trung bình hình h c

vii


DANH SÁCH CÁC B NG VÀ BI U

Trang
B ng 3.1: B trí thí nghi m ki m tra an tồn ................................................................22
B ng 3.2: B trí thí nghi m ki m tra hi u l c………………………………………...23
B ng 3.3: Tóm t t quá trình th c hi n ph n ng HA....................................................24
B ng 3.4: Tóm t t q trình th c hi n ph n ng HI .....................................................25
B ng 3.5: B trí thí nghi m ki m tra

dài mi n d ch .................................................27

B ng 3.6: B trí thí nghi m ki m tra hi u l c c a v c xin sau khi b o qu n trong 3 và
6 tháng

2 - 8oC………………………………………………………………………28

B ng 3.7: B trí thí nghi m ki m tra hi u l c c a v c xin sau khi

nhi t

phòng

(25 - 30oC) trong 1, 2, 3 ngày…………………………………………………………29
B ng 4.1: K t qu ki m tra an tồn ...............................................................................30
B ng 4.2: K t qu cơng cư ng

c sau khi tiêm v c xin 21 ngày ................................31

B ng 4.3: Hi u giá kháng th c a th sau khi tiêm v c xin 21 ngày………………….31
B ng 4.4: Hi u giá kháng th c a th sau khi tiêm v c xin 1, 2, 3, 4 tháng .................35
B ng 4.5: K t qu công cư ng

c

1, 2, 3, và 4 tháng sau khi tiêm v c xin .............36

B ng 4.6: Hi u giá kháng th c a th sau khi tiêm v c xin 21 ngày v i v c xin b o
qu n

2 – 8oC trong 3 và 6 tháng ................................................................................37

B ng 4.7: T l b o h c a v c xin ư c b o qu n

2 - 8oC trong 3 và 6 tháng........38

B ng 4.8: Hi u giá kháng th c a th sau khi tiêm v c xin 21 ngày v i v c xin

25

– 30oC trong 1, 2, 3 ngày ...............................................................................................39
B ng 4.9: T l b o h c a v c xin
Bi u

4.1: Bi n

nhi t

25 - 30oC trong 1, 2, 3 ngày............39

ng ch s MG qua 1, 2, 3, 4 tháng sau khi tiêm v c xin ………..36

viii

DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1: B n

phân b b nh RHD trên th gi i (4/2000) ..........................................4

Hình 2.2: Hình thái c a Calicivirus

t bào gan ............................................................5

Hình 2.3: Th trào máu mũi ............................................................................................8
Hình 2.4: Các thùy gan sưng ph ng, nh t màu ...............................................................9
Hình 2.5: Khí qu n ch a
Hình 2.6: Tim có

y b t khí, ph i có nhi u v t l m

m và phù th ng ...........9

m xu t huy t..................................................................................10

Hình 2.7: Lách to và sung huy t....................................................................................10
Hình 2.8: Th n có nh ng i m xu t huy t ....................................................................11
Hình 2.9: T bào gan b ho i t .....................................................................................11
Hình 2.10: T bào gan bình thư ng...............................................................................12
Hình 2.11: C u trúc t bào gan b thay

i....................................................................12

Hình 2.12: ng th n và qu n c u th n xu t huy t ........................................................13
Hình 2.13: V c xin xu t huy t th c a cơng ty Navetco...............................................14
Hình 4.1: Th ch t v i tư th

u ng a v sau………………………………………..32

Hình 4.2: Máu xu t huy t ra mũi……………………………………………………...32
Hình 4.3: Khí qu n xu t huy t l n b t khí ....................................................................33
Hình 4.4: Ph i sung huy t .............................................................................................34
Hình 4.5: Gan nh t màu, ho i t , xu t huy t................................................................34
Hình 4.6: D dày xu t huy t..........................................................................................34

ix


Chương 1
M
1.1.

U

TV N
Trong nh ng năm g n ây, ngành chăn ni th

nư c ta ã có nh ng bư c

ti n áng k , t quy mơ gia ình chuy n sang quy mô công nghi p v i hàng ch c ngàn
con. Nh t là các t nh thành phía nam như Bình Dương, Thành Ph H Chí Minh,
Nai, Ti n Giang, Long An… ã m nh d n

nhưng

ng

u tư cho n n chăn ni cịn m i m

y tri n v ng này. Có nhi u nguyên nhân nh hư ng

n ngành chăn ni th ,

trong ó có các b nh gây ra trên th như gh , t huy t trùng, myxomatosis…. M t
trong nh ng b nh gây thi t h i l n trên th hi n nay là b nh xu t huy t th (Rabbit
Haemorrhagic Disease, vi t t t là RHD).
nuôi cũng như th hoang d i v i

ây là b nh truy n nhi m c p tính cho th

c i m lây lan nhanh, gây thi t h i r t l n, t l

nhi m và t vong cao t 40 - 90% (Teifke.J.P và cs, 2002). B nh xu t hi n

u tiên

Trung Qu c vào năm 1984 (Cooke.B.D, 2002) và ã gi t hàng tri u th .

nư c ta,

vào năm 2000 xu t hi n m t b nh l trên th và ư c Trung tâm Ch n
Trung ương xác
Song Liên, 2004).

oán Thú y

nh là b nh xu t huy t do Calicivirus (Ph m Thành Long và Phương
c bi t vào tháng 4/2003 b nh xu t hi n trên th nuôi t i Thành

Ph H Chí Minh, Bà R a - Vũng Tàu,

ng Nai, Bình Dương, Long An, Ti n

Giang…. Do v y, yêu c u c n ph i có m t bi n pháp phòng b nh. M t trong nh ng
bi n pháp phòng b nh em l i hi u qu là tiêm v c xin.
Xu t phát t tình hình th c t trên, ư c s phân công c a B môn Vi Sinh Truy n Nhi m, khoa Chăn Nuôi Thú y, trư ng
s

i H c Nơng Lâm Tp.H Chí Minh,

ng ý c a cơng ty Navetco và s hư ng d n c a ThS. Tr n Th Bích Liên, TS.

Tr n Xuân H nh, BSTY Tô Th Ph n, chúng tôi th c hi n
TOÀN, HI U L C VÀ

tài “KI M TRA AN

DÀI MI N D CH C A V C XIN VÔ HO T XU T

HUY T TH ”.

1

1.2. M C ÍCH VÀ YÊU C U
1.2.1. M c ích
- ánh giá ch t lư ng c a v c xin xu t huy t th do công ty Navetco s n xu t.
1.2.2. Yêu c u
- Ki m tra vơ trùng, an tồn, hi u l c c a v c xin xu t huy t th .
- Xác

nh

dài mi n d ch c a v c xin xu t huy t th .

- Xác

nh

dài b o qu n c a v c xin xu t huy t th

- Ki m tra hi u l c c a v c xin xu t huy t th sau khi
30oC) trong 1, 2 và 3 ngày.

2

2 - 8oC.
nhi t

phòng (25 -


Chương 2

T NG QUAN
2.1. B NH XU T HUY T TH
2.1.1. Khái ni m
B nh xu t huy t th (Rabbit Haemorrhagic Disease - RHD) do Calicivirus gây
ra, là m t b nh truy n nhi m c p tính

th nuôi cũng như th hoang d i. B nh lây lan

r t m nh do truy n tr c ti p t v t b nh sang v t lành ho c truy n gián ti p qua d ng
c chăn ni, ngư i chăn ni.... B nh có t l nhi m và t l t vong cao t 40 - 90%
(Teifke.J.P và cs, 2002). Th i gian nung b nh t 1 - 3 ngày, th i gian ch t bi n

ng

t 24 - 72 gi (OIE, 2000) sau khi có bi u hi n s t cao, khó th . Tri u ch ng lâm sàng
th c p tính là các d u hi u v th n kinh, hơ h p. B nh tích bi u hi n
và ph i. H u h t các t ch c

gan, khí qu n

u xu t huy t và hi n tư ng máu khơng ơng.

Trong phịng thí nghi m virus này không th nhân lên trên phôi tr ng hay trên
môi trư ng t bào do v y vi c phân l p virus là không phù h p. Ph n ng

u tiên

ch n oán b nh RHD là ph n ng ngưng k t h ng c u (HA) ngư i nhóm máu O.
Ngồi ra cũng có nh ng phương pháp ch n ốn khác có

nh y cao như: reverse

transcription polymerase chain reaction (RT - PCR), Western blotting, negative staining immunoelectron microscopy, enzyme linked immunosorbent assay (ELISA).
2.1.2. L ch s và phân b

a lý

2.1.2.1. L ch s b nh
B nh xu t huy t th

ư c phát hi n

(Cooke.B.D, 2002) ã gi t ch t 140 tri u th

u tiên

Trung Qu c vào năm 1984

các nông tr i, sau ó b nh lan sang Hàn

Qu c vào năm 1985. Ch ng bao lâu sau b nh ã xu t hi n
trư ng h p b nh ư c ghi nh n

u tiên

Châu Âu. T i Châu Âu,

Italia vào năm 1986 ã gi t ch t 64 tri u th

các tr i (Patton, 1989; Cancellotti và Renzi, 1991).

Pháp, b nh ư c phát hi n vào

cu i năm 1987 (Morisse và cs, 1991), Tây Ban Nha và Th y Sĩ năm 1988 (Parra và
Prieto, 1990),

c năm 1989 (Loliger và Eskens,1991),

an M ch năm 1990 (Rodak

và cs, 1991; Smid và cs, 1989,1991). Tháng 10 - 1988 b nh xu t hi n
3

Mexico do


nư c này nh p s n ph m có ngu n g c t th nhi m virus xu t huy t th t Trung
Qu c (Gregg và House, 1989; Gutierrez, 1990). B nh cũng ư c công b
(Sundaram và cs, 1991) và Trung

ông (Kuttin và cs, 1991). 1995, b nh xu t hi n

Australia gây ch t 30 tri u th ch trong vòng vài tu n (Mutze và cs, 1998).
b nh có

n
n nay

h u h t các châu l c gây thi t h i l n cho ngh chăn nuôi th . V i nh ng

tri u ch ng r t gi ng nhau, ngư i ta cho r ng b nh ư c lây lan qua con ư ng v n
chuy n th hay các s n ph m c a th nhi m RHDV có ngu n g c t Trung Qu c.
Năm 1989, t ch c d ch t th gi i công b b nh RHD ư c x p vào danh m c các
b nh truy n nhi m b ng B.

Hình 2.1: B n

phân b b nh RHD trên th gi i (4/2000)

( />2.1.2.2. Tình hình nhi m b nh trên th gi i
Theo t ch c Lương Nông th gi i, hi n nay b nh RHD xu t hi n trên 40 nư c
h u h t các châu l c ã gây thi t h i r t l n

n ngành chăn nuôi th trên th gi i.

2/1989, chính ph Mêxicơ ã tri n khai chương trình ki m soát và thanh toán
b nh này bao g m cách ly ki m d ch nh ng nông tr i ã b nhi m b nh, ngăn ch n v n
chuy n hay buôn bán th , tiêu h y th b b nh, giám sát ho t
công c ng. Chương trình ã

t ư c s thành cơng,

vào 4/1991. 20/01/1993, Mêxicô công b

ã kh ng ch

u tiên thành công trong vi c kh ng ch b nh RHD.
4

ng d ch t , thông tin

d ch cu i cùng ghi nh n ư c
ư c b nh RHD và là qu c gia


2.1.2.3. Tình hình nhi m b nh

Vi t Nam

Năm 2000 m t b nh l xu t hi n trên th và ã ư c Trung tâm ch n oán qu c
gia xác

nh là b nh xu t huy t th (Ph m Thành Long và Phương Song Liên, 2004).

c bi t 4/2003, hàng ch c ngàn th ch t t i thành ph H Chí Minh, Bà R a Vũng
Tàu,

ng Nai, Bình Dương, Long An, Ti n Giang. Năm 2008, b nh xu t hi n

Thanh Hóa gây ch t hàng ngàn con th .
2.1.3. Căn b nh
2.1.3.1.

c i m hình thái và c u trúc

Phân lo i
Virus xu t huy t ư c phân lo i như sau:
H

:

Caliciviridae

Gi ng

:

Lagovirus

Lồi

:

Calicivirus (Teifke và cs, 2002).

Hình thái và c u trúc
Virus gây b nh xu t huy t có ư ng kính 32 - 35 nm, v

ư c t o thành b i

duy nh t 1 chu i polypeptit (64 kDa), gen chính ARN dương tính dài 7437 kb và gen
ph dài 2,2 kb. V protein capside g m 2 m nh n i v i nhau b i vùng b n l g m:
t n cùng N 200 - 250 n m

bên trong,

u C 200 - 250

u

phía bên ngồi và nhơ ra. V

capside (VP60) c bên trong và bên ngồi d ng c u trúc vòm, c u trúc này liên h v i
c tính kháng nguyên c a RHDV ư c xác
Có th

nh trên ph n cu i C (OIE,2000).

phát hi n virus b ng nhi u k

thu t như ph n

ng HA, ELISA

(Berninger và House, 1995; OIE, 2000). Theo Mary Lou Berninger (1995), các ch ng
virus gây b nh RHD t các vùng khác nhau

Hình 2.2: Hình thái c a Calicivirus

u

ng nh t v tính kháng nguyên.

t bào gan, quan sát dư i kính hi n vi i n t .

(Ngu n: McIntosh và cs, 2001. Virology Journal, 2007)
5


2.1.3.2.

c i m nuôi c y và phân l p

RHDV không nhân lên trên phôi tr ng hay môi trư ng t bào vì v y khơng th
ni c y hay phân l p ư c trong phịng thí nghi m. Hi n nay s d ng ph t ng (gan,
lách …) làm nguyên li u

s n xu t v c xin là bi n pháp t t nh t (Berninger, 1995;

OIE, 2000).
Virus có kh năng gây ngưng k t h ng c u ngư i nhóm máu O.
2.1.3.3. S c

kháng c a virus

RHDV
20oC, 2 ngày

kháng cao v i môi trư ng bên ngồi. Chúng có th s ng 105 ngày
60oC, 225 ngày trong huy n d ch t ch c

NaOH 10%, formol 1 - 1,4% , β - propiolactone

4oC. Virus b vô ho t b i

4oC (OIE, 2000).

2.1.4. Truy n nhi m h c
2.1.4.1. Loài v t m c b nh
Loài m c b nh: th nhà và th r ng là v t ch t nhiên c a RHDV.

L a tu i m c b nh: th trên 50 ngày tu i, th nái và th sinh s n

c bi t m n

c m v i virus (OIE, 2000). Nh ng th non dư i 50 ngày tu i ít nh y c m v i b nh
(Ruvoen Clouet, 1995; Boucher và Nouaille, 2002). Kh năng đ kháng c a th non đ i
v i b nh có th liên quan đ n s t n t i kháng th m hay đ n c u t o và ch c năng sinh lý
c a t bào th non so v i th tr ng thành (Cooke B.D, 2002).
Mùa v m c b nh: b nh x y ra quanh năm.
2.1.4.2. Ch t ch a m m b nh
Các ph t ng như ph i, khí qu n, tim, th n, d dày, ru t, bàng quang, ch t ti t
và thai s y

u có th ch a virus. Tuy nhiên, khi xét nghi m b ng k thu t HA thì gan,

lách là b nh ph m cho hi u giá virus cao (Tr n Xuân H nh và cs, 2003).
2.1.4.3.

ư ng xâm nh p

Virus xu t huy t th xâm nh p ch y u qua ư ng hơ h p và tiêu hóa.
2.1.4.4. Cách sinh b nh
u tiên, virus xâm nh p và gây t n thương

gan, ru t non và các mô lympho.

Ti p theo, t các cơ quan trên virus xuyên qua thành m ch xâm nh p vào máu. T i ây
chúng làm hình thành nên các c c huy t kh i gây b i huy t, xu t huy t và làm ch t
th .

6


2.1.4.5. Cách th c lan truy n
RHDV truy n tr c ti p ho c gián ti p do ti p xúc gi a th kh e m nh v i th
ã nhi m b nh, ch t ti t, ch t th i ch a virus, chu ng tr i, ngư i chăn nuôi, th c ăn,
nư c u ng… Cơn trùng, g m nh m có th là véctơ mang virus (Nathtaz, 2007).
Trong mơi trư ng khơng khí m, virus phát tán và lây lan nhanh hơn, nguy cơ
lan truy n virus s cao hơn n u nuôi th v i m t

d y.

2.1.5. Tri u ch ng h c
B nh x y ra r t nhanh, ôi khi th khơng có bi u hi n gì trư c khi ch t. Th i
gian nung b nh ng n t 1 - 3 ngày. T t c th ch t

u có tư th r t gi ng nhau,

u

h t v phía sau.
Tùy

c l c, s lư ng c a RHDV và s c

kháng c a th mà b nh RHD có 4

th : q c p tính, c p tính, bán c p tính và mãn tính. B nh thư ng di n bi n

th c p

tính.
2.1.5.1. Th quá c p
B nh xu t hi n

t ng t, th ch t nhanh trong vòng 6 - 24 gi . M t s th có

bi u hi n r i lo n v n

ng, ch y nh y, kêu la trong chu ng trư c khi ch t. Th b nh

này thư ng x y ra

giai o n

u c a tr n d ch (Xue và cs, 2001).

2.1.5.2. Th c p và bán c p tính
Lúc

u th có bi u hi n s t cao (>40o), khó th . Th suy như c, khát nư c, b

ăn ch 3 - 4 gi trư c khi ch t, d dày luôn

y th c ăn. Bi u hi n r i lo n v n

ngay trư c khi th ch t, th co gi t, kêu la, nh y không
thành s i và có d ch nh n

ng

nh hư ng, phân s t en kéo

h u môn, th i i m này thư ng th y máu l n b t trào ra l

mũi. Th b nh này thư ng x y ra

giai o n gi a c a tr n d ch (Xue và cs, 2001).

2.1.5.3. Th mãn tính
Th b b nh ch m l n, suy như c, vàng

vùng tai và dư i da, trong máu xu t

hi n kháng th nhưng hi u giá không cao (OIE, 2000).

th này th tr thành th

mang trùng và có th phát tán virus. Th b nh này x y ra

giai o n sau c a tr n d ch

(Xue và cs, 2001).

7


Hình 2.3: Th trào máu mũi (Ngu n: J.P.Teifke, 2002. Federal Research Institute for
Animal Health, Riems, Germany)
2.1.6. B nh tích

RHDV gây t n thương

nhi u cơ quan như: gan, khí qu n, ph i, tim, lách,

th n, d dày, ru t,…
2.1.6.1. B nh tích

i th

Theo Xue và cs (2001) b nh tích

i th

ư c quan sát

nhi u cơ quan:

Khí qu n: sung huy t ch a b t khí có l n máu
Ph i: sung huy t nghiêm tr ng, có nh ng i m xu t huy t b ng h t kê
Tim: sung huy t,

m xu t huy t

màng trong tim

Tuy n giáp: phù, xu t huy t i m
Túi m t: sưng, m ng
Th n: sung huy t, xu t huy t
Lách: sưng to, sung huy t
Gan: sưng, xu t huy t, thối hóa, ho i t , m m d v

Màng treo ru t: xu t huy t
D dày: xu t huy t
T cung: xu t huy t, ch t phơi
Bàng quang: tích nư c ti u trong m t vài trư ng h p.

8


Hình 2.4: Các thùy gan sưng ph ng, nh t màu (Ngu n: J.P.Teifke, 2002. Federal
Research Institute for Animal Health, Riems, Germany)

Hình 2.5: Khí qu n ch a

y b t khí, ph i có nhi u v t l m

m và phù th ng

(Ngu n: J.P.Teifke, 2004. Federal Research Institute for Animal Health, Riems,
Germany)
9


Hình 2.6: Tim có

m xu t huy t (Ngu n: J.P.Teifke, 2002. Federal Research

Institute for Animal Health, Riems, Germany)

Hình 2.7: Lách to và sung huy t (Ngu n: J.P.Teifke, 2002. Federal Research Institute
for Animal Health, Riems, Germany)

10


Hình 2.8: Th n có nh ng i m xu t huy t

vùng v và vùng t y b sung huy t n ng

(Ngu n: J.P.Teifke, 2002. Federal Research Institute for Animal Health, Riems,
Germany)
2.1.6.2. B nh tích vi th
RHDV gây thối hóa, ho i t h u h t t bào gan. Xu t hi n nhi u t bào ưa axit,
nhân t bào gan b v ho c tan bi n. Virus làm cho m ch máu b xơ c ng ông
(Disseminated intravascular coagulation - DIC)

cl i

nhi u cơ quan như lách, ph i, gan,

th n.

Hình 2.9: T bào gan b phân tách, xu t hi n t bào ưa axit ( u mũi tên tr ng), nhân
t bào b v

(mũi tên tr ng), t bào gan b ho i t

McIntosh và cs, 2001. Virology Journal, 2007)

11

( u mũi tên en). (Ngu n:


Hình 2.10: T bào gan bình thư ng
(Ngu n: McIntosh và cs, 2001. Virology Journal, 2007)

Hình 2.11: C u trúc t bào gan b thay

i. Ch t nhi m s c (Ch) n m

rìa c a nhân

(Nu), n p màng trong c a ty th (Mt) b v , h th ng lư i n i ch t (ER) dày
(Ngu n: McIntosh và cs, 2001. Virology Journal, 2007)

12

c.


Hình 2.12:

ng th n và qu n c u th n xu t huy t (nhu m HE x 100). (Ngu n: M.I.

Abubakr - Revue Élev. Méd. Vét. Pays trop, 2005)
2.1.7. Các phương pháp ch n oán
2.1.7.1. Ch n oán lâm sàng
D a vào l a tu i: b nh RHD thư ng x y ra trên th l n hơn 50 ngày tu i.
D a vào tri u ch ng: th i gian ch t nhanh trong vòng 12 - 24 gi . Trư c khi
ch t có d u hi u r i lo n v n

r i ch t và m t bi u hi n

ng như m t thăng b ng, co gi t, m t s th kêu, rên, la

c trưng là

u h t v phía sau, 4 chân du i th ng...

D a vào b nh tích: gan sưng, xu t huy t, m m d v , thối hóa, ho i t ; khí
qu n xu t huy t n ng…
Ch n

ốn phân bi t v i b nh t

huy t trùng th

multocida), myxomatosis, c u trùng (Eimeria) , ng

c p tính (Pasteurella

c…

2.1.7.2. Ch n ốn trong phịng thí nghi m
M t trong nh ng tr ng i khi nghiên c u b nh c a th do Calicivirus là virus
không th nhân lên trên phôi tr ng hay môi trư ng t bào do v y vi c phân l p virus là
khơng phù h p. Vì hàm lư ng virus có nhi u trong ph t ng như gan, th n, lách, ph i
do v y

xác

nh virus ngư i ta dùng các ph n ng huy t thanh h c như ph n ng

ngưng k t h ng c u, ph n ng mi n d ch huỳnh quang, phương pháp ELISA, phương
pháp Western blotting, phương pháp RT - PCR, phương pháp nhu m âm xem dư i
kính hi n vi i n t .

13


2.1.8. Các bi n pháp phòng b nh
i v i b nh này v nguyên lý là không i u tr . Tuy nhiên,

tăng s c

kháng và ch ng nhi m trùng k phát cho th , chúng ta dùng thu c tr s c như Vitamin
C, B - complex…, các kháng sinh như Enrofloxacin, Gentamycin…tiêm cho th .
2.1.8.1. Khi chưa có d ch x y ra
V sinh chăm sóc t t. Cung c p th c ăn, nư c u ng
dư ng, s ch s , h p lý.

nh kỳ tiêu

y

thành ph n dinh

c, sát trùng chu ng tr i, máng ăn, máng u ng,

d ng c chăn nuôi. B trí chu ng tr i, ni dư ng th phù h p t ng l a tu i.
Th m i nh p v ph i cách ly ít nh t 1 tháng m i cho nh p vào àn (Gregg và

House, 1989).
Tiêm phòng b ng v c xin. Hi n nay,

Vi t Nam có 2 nơi s n xu t v c xin

phòng b nh xu t huy t th là:
- V c xin

Hà N i (Trung tâm ch n ốn thú y Trung ương): v c xin vơ ho t

d ng keo phèn, tiêm cho th trên 2 tháng tu i, tiêm dư i da c 1 ml/con. Mi n d ch 6 12 tháng.
- V c xin c a công ty thu c thú y Trung ương Navetco Tp.H Chí Minh: v c
xin vơ ho t d ng keo phèn, tiêm cho th trên 2 tháng tu i, tiêm dư i da c ho c tiêm
b p 1 ml/con. Mi n d ch 6 - 12 tháng.

Hình 2.13: V c xin xu t huy t th c a công ty Navetco
M t s lo i v c xin thương m i phòng b nh xu t huy t th trên th gi i:
Cunical®, Lapinject®, Haemorrvac®, Dercunimix®, Rabbit MEV®, Cunipravac RHD®…
2.1.8.2. Khi có d ch x y ra
Cách ly th b nh v i th kh e m nh.
Nh ng th b nh, th ch t ph i

t xác ho c chôn sâu gi a 2 l p vôi b t.
14


Quét d n, v sinh chu ng tr i s ch s .
Phun tiêu

c sát trùng chu ng tr i, d ng c chăn nuôi, l i ra vào và ch t

th i…b ng các ch t sát trùng.
Công nhân chăn nuôi ph i thay trang ph c b o h và t m r a s ch s trư c khi
ra kh i tr i.
Nh ng th kh e m nh ph i ư c tăng cư ng s c

kháng.

Báo cáo ngay cho cơ quan thú y.
2.2. MI N D CH VÀ V C XIN PHÒNG B NH XU T HUY T TH
2.2.1. Mi n d ch trong b nh xu t huy t th
Khi có 1 y u t l xâm nh p vào cơ th , h th ng mi n d ch có nhi m v nh n
bi t, sau ó có nh ng ho t

ng có hi u qu ti p theo

b o v tính toàn v n c a cơ th .

lo i tr nó nh m m c ích

áp ng mi n d ch d ch th và áp ng mi n d ch t

bào là 2 phương th c mà h th ng mi n d ch s d ng.

i v i áp ng mi n d ch d ch

th , các kháng th hịa tan, chính xác hơn là các globulin mi n d ch

m ương ch c

năng này, nó ư c s n xu t t t bào plasma (tương bào), bi t hóa t t bào lympho B.
(Tr n Th Chính, 2007).
2.2.1.1. Mi n d ch t bào
Mi n d ch t bào là tên

mô t ph n ng t i ch c a cơ th

nguyên ư c trung gian b i lympho bào T, có s tham gia c a

i v i kháng

i th c bào, t bào di t

t nhiên và các cytokin.
Thư ng g p trong trư ng h p vi khu n t n t i trong

i th c bào, t bào nhi m

virus, vi khu n n i bào, ký sinh trùng n i bào, t bào ung thư, t bào c y ghép.
áp ng này cũng kích thích s n xu t nhi u lo i cytokin làm nh hư ng
ch c năng c a nh ng t bào khác trong mi n d ch

c hi u và mi n d ch không

n
c

hi u (Lâm Th Thu Hương, 2006).
Khi kháng nguyên xâm nh p vào cơ th , s kích thích s ho t

ng bi t hố c a

dịng t bào lympho T; các qu n th lympho T sau khi ư c bi t hố s tăng sinh
nhanh chóng và t o ra m t s lư ng l n s n sàng làm nhi m v t n công kháng
nguyên (Lê Văn Hùng, 2002).

15


2.2.1.2. Mi n d ch d ch th
áp ng mi n d ch d ch th là áp ng mi n d ch ư c th c hi n b i các kháng
th (còn g i là các Immunglobulin - Ig). Kháng th có trong các d ch th c a cơ th
như máu, d ch nh y, nư c m t, nư c b t (Tô Long Thành, 2006).
áp ng mi n d ch trên th v i RHDV th y có s liên h gi a qu n th t bào
lympho T và B cũng như kháng th IgG. Trên th thí nghi m v i RHDV th y gia tăng
s lư ng lympho bào T (CD3, CD5), lympho bào Th (CD4), lympho bào Tc/Ts (CD8)
và lympho bào B (CD19), lympho bào T và B (CD25) ho t hóa và n ng
huy t thanh. S thay

i ch s mi n d ch chính là n ng

IgG trong

lympho bào, tăng lên thông

thư ng 4 - 8 gi sau khi nhi m và t n t i kéo dài sau 36 gi , 48 gi ho c 60 gi . Tuy
nhiên s thay

i ph thu c vào ch ng virus và li u nhi m virus (Beata Tokarz và cs,

2004).
Mi n d ch d ch th

óng vai trị quan tr ng ch ng l i virus gây b nh RHD. Sau

khi tiêm v c xin ho c trong trư ng h p nhi m t nhiên, kháng th IgG tăng r t nhanh
và áp ng mi n d ch ư c xác

nh b ng các phương pháp huy t thanh h c như HI,

ELISA (Laurent Fischer và cs, 1997; Mary Lou Berninger và House, 1995; OIE,
2000).

nh ng th con t m

ư c tiêm v c xin hay nhi m t nhiên nhưng qua kh i,

kháng th t m truy n qua con kéo dài

n 6 tu n, nhưng cá bi t có th

n 12 tu n

(COOKE, 2002). Tuy nhiên hi u giá kháng th có ư c và s t n t i c a nó cịn ph
thu c vào nhi u y u t khác, trong ó hàm lư ng kháng th trong máu c a th m có ý
nghĩa r t quan tr ng. Kháng th có th

ư c xác

nh ư c sau khi tiêm v c xin 5 ngày

(Smid. B và cs, 1997) hay 3 - 5 ngày (Song Bao - Yun và cs, 2004). Mi n d ch

th

tiêm v c xin có th kéo dài 6 tháng (Song Bao - Yun và cs, 2004) th m chí 1 năm
(OIE, 2000).
2.2.2. V c xin phịng b nh xu t huy t th
2.2.2.1. V c xin và nguyên lý tác d ng
V c xin là m t ch ph m sinh h c ch a v t ch t c a m m b nh ư c g i là
“kháng nguyên” khi ưa vào cơ th ngư i ho c

ng v t s kích thích cơ th t o ra

tr ng thái mi n d ch giúp cơ th ch ng l i m m b nh (Outteridge, 1985).
K t khi Edward Jenner tìm ra cách dùng
b nh

u mùa (năm 1798)

u bò ch ng cho ngư i

ch ng l i

n nh ng phát minh c a Louis Pasteur tìm ra nguyên lý
16


“mu n phòng cho m t b nh ph i gây cho thú tr ng thái b nh nh ” và ông ã dùng vi
khu n ch t ho c gi m

c

ch v c xin. Cho

n nay nguyên lý phòng ch ng b nh

b ng v c xin v n là gây ra trong cơ th s ng m t áp ng ch

ng c a h th ng mi n

d ch nh m t o ra kháng th d ch th hay kháng th t bào ch ng l i nh ng nhóm quy t
nh kháng nguyên c a y u t có kh năng gây b nh và làm m t kh năng gây b nh
này c a chúng (Lê Văn Hùng, 2002).
Hi n nay trên th trư ng có hai lo i v c xin chính: v c xin s ng như c

c và

v c xin ch t b t ho t.
V c xin s ng là lo i v c xin ư c ch t ch ng vi sinh v t có
t ch ng gây b nh có
b nh nhưng v n gi

c l c cao ư c làm y u i

c l c th p, ho c

chúng khơng cịn kh năng gây

ư c tính kháng ngun và v n s ng. V c xin s ng kích thích h

th ng mi n d ch có th t o ra

ng th i mi n d ch d ch th , mi n d ch t bào cũng như

mi n d ch t i ch , do v y thư ng t o ư c mi n d ch phòng h nhanh (7 - 14 ngày),
hi u l c mi n d ch cao và kéo dài. Tuy v y theo Egerton (2005) v c xin s ng có th
gây ph n ng
nh ng

d ch

ng v t ư c tiêm phòng v i t l cao, th m chí có th gây nên
a phương sau khi tiêm v c xin do m m b nh trong v c xin tăng cư ng

c l c ho c làm tr i d y các b nh th mãn tính, th b nh n, th mang trùng

ng

v t ư c tiêm phòng (Lê Văn T o, 2006).
V c xin ch t hay vô ho t là v c xin ch a kháng nguyên là m m b nh ã ư c
làm vô ho t b ng các y u t v t lý như: nhi t

, sóng siêu âm, tia t ngo i; b ng hoá

ch t như: các lo i thu c nhu m, các lo i axit, phormol ho c t ng ph n c a m m b nh
ã ư c chi t, tách, tinh ch . V c xin vơ ho t có ưu i m là

an tồn cao, nhưng t o

mi n d ch phịng h ch m (14 - 21 ngày), th i gian mi n d ch ng n, li u tiêm v c xin
l n.

kh c ph c như c i m này ngư i ta b sung vào v c xin ch t b tr

làm

gi m t l ph n ng, nâng cao và kéo dài th i gian kh năng t o mi n d ch phòng v
c a v c xin (Lê Văn T o, 2006).
2.2.2.2. Phương pháp s n xu t v c xin vô ho t xu t huy t th (theo OIE, 2000)
M u gan, lách c a th b nh ch t do Calicivirus ư c nghi n nh (dùng c i vơ
trùng) hịa v i dung d ch

m PBS vơ trùng, có ch a kháng sinh thành n ng

1/10.

Dùng 2 th kho m nh không có kháng th RHD (HI âm tính <1/10) gây nhi m v i
li u 1 ml/con. Theo dõi th i gian b nh và ch t c a th . Th ch t v i tri u ch ng i n
17


hình c a b nh RHD, m khám ki m tra b nh tích, thu ho ch gan, lách m t cách vô
trùng. Ki m tra m u gan, lách v m t vi khu n h c và xác
ti p

i th c hi n liên t c qua 4

nh hi u giá HA. Quá trình

i và gi ng virus ch a trong gan, lách th

l n ti p

i cu i cùng ư c gi như gi ng g c dùng nghiên c u ch v c xin phòng b nh cho
th .
Quy trình s n xu t v c xin ư c tóm t t như sau: gan, lách xay nh hòa v i
PBS → ly tâm l y ph n d ch trong phía trên → vơ ho t virus → xác
virus → pha thành n ng

m

nh hi u giá

thích h p → cho ch t b tr .

V c xin sau khi s n xu t ư c ki m tra vô trùng trên các môi trư ng ki m tra
như: th ch máu, th ch n m, mơi trư ng y m khí và nư c th t 50 ml. V c xin ch
dùng ki m tra an toàn và hi u l c khi

ư c

t tiêu chu n v ki m tra vô trùng.

2.2.2.3. Nh ng i u c n chú ý khi s d ng v c xin
V c xin là thu c dùng phòng b nh, ch nên dùng cho thú chưa m c b nh.
V c xin phịng b nh nào thì ch phịng ư c lo i b nh ó thơi.
Hi u qu c a v c xin ph thu c vào tình tr ng s c kh e c a thú, vì r ng áp
ng mi n d ch = tính kháng nguyên + ph n ng c a cơ th . Cho nên ch dùng v c xin
cho nh ng thú có ph n ng t t, t c thú kh e m nh, ư c nuôi dư ng t t, không m c

b nh truy n nhi m khác, trư ng thành v h th ng mi n d ch (Lê Văn Hùng, 2002).
Sau khi tiêm v c xin m t th i gian cơ th

ng v t m i hình thành áp ng

mi n d ch phịng b nh. Trong kho ng th i gian này thú v n có th m c b nh và phát
b nh. Do ó chúng ta d nh n

nh nh m, cho là v c xin gây ra b nh ho c v c xin

khơng có hi u l c phịng b nh.
M t s v c xin có th gây ph n ng d

ng sau khi tiêm. N u ph n ng nh thì

sau m t th i gian thú s tr l i bình thư ng, n u ph n ng n ng có th làm thú ch t. Vì
v y sau khi tiêm v c xin c n theo dõi k trong vòng 2 gi . Khi thú d

ng ph i can

thi p s m b ng các thu c kháng histamine.
Không dùng v c xin cho thú còn quá nh .

nh ng thú này h th ng mi n d ch

chưa hoàn ch nh, áp ng mi n d ch v i v c xin còn r t y u. Hơn n a nh ng thú nh
này có kháng th m truy n, kháng th này s trung hòa v i v c xin như c

c, và v c

xin s làm gi m s kháng th hi n có, làm cho thú d c m th v i b nh hơn (Nguy n
Như Thanh, 2006).
18