Phong tục tang ma (slide thuyết trình)

PHONG TỤC TANG MA TRONG VĂN HÓA VIỆT
NAM


Trước khi hạ huyệt

1. Người
mất

7. Khóc lạy

Sau khi hạ huyệt

2. Khâm liệm
nhâp quan

8. Ngu tế

3. Tang
phục, chiêu
tịch điện

9. Đắp mộ

4. Thổi kèn
viếng

10. Chung
thất, tốt
khốc

5. Chuyển
cữu, phát
dẫn

11. Đại
tường, tiểu
tường, đàm

6. Hạ huyệt

12. Đốt mã


1. NGƯỜI MẤT

• Gia đình nào có người gần mất, con cái
đến chỗ chính tẩm, hỏi thăm xem
người có điều gì trăng trối, rồi đặt tên
hiệu cho người biết, dùng nước thơm
bằng trầm hương, lau sạch sẽ, thay
quần áo cho gọn gàng, tinh tươm. Khi
hơi thở ngừng tắt, người nhà sẽ lấy
chiếc đũa đặt ngang hàm, lấy một vốc
gạo và ba đồng tiền xu bỏ vào miệng.
Những nhà quyền quý thường dùng ba
miếng vàng song, chín hạt châu trai,
gọi là ngậm hàm.
• Người nhà trải chiếu trên đất, khiêng
người vừa mất đặt xuống (với hàm

nghĩa sinh ra bởi đất thì chết lại trở về
cát bụi), sau đó lại đem đặt lên giường.
Người con tiến hành cầm chiếc áo của
người đã mất, trèo lên trên mái nhà,
hú ba tiếng với hàm ý gọi người sống
tỉnh dậy, rồi lại lấy áo đem phủ lên
người mất.


2. KHÂM LIỆM NHẬP QUAN
• Nhà phú q thì dùng vải vóc, tơ lụa, cịn nhà
thường thì dùng tấm vải màu trắng, đem may
làm đại liệm, tiểu liệm (đại liệm là năm mảnh
ngang, một mảnh dọc; tiểu liệm là ba mảnh
ngang, một mảnh dọc) rồi tiến hành khâm liệm,
nhập quan (bỏ vào săng – từ cổ, mang nghĩa là
bỏ vào quan tài).
• Theo phong tục của người xưa, nhiều người tin
theo thầy cúng, trong quan thường có mảnh ván
đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi tiến hành
nghi thức nhập quan, cần phải chọn giờ phạm
tuổi, rồi dùng bùa dán xung quanh và bên trong
quan tài.
• Nhiều người nói rằng, nếu chết phải giờ phạm
(giờ xấu) thì lại bỏ cỗ bài tổ tôm, hay quyển lịch
Tàu hoặc quyển lịch ta… nhằm trấn áp tà ma.


3. TANG PHỤC, CHIÊU TỊCH ĐIỆN

• Thành phục
• Lễ thành phục trong tục lệ an táng được làm sau vài ba
hôm công việc đã được lo liệu đâu vào đấy. Sau khi thiết
linh sàng, linh tọa, lấy lụa trắng (hồn bạch) rồi kết lại có
đầu, tay, chân như hình người. (Vào lúc đang hấp hối
hay vừa qua đời, trên người vẫn cịn hơi ấm thì người
thân của người đã qua đời sẽ lấy một dải lụa màu trắng
đắp ngang trên ngực, với ý nghĩa giữ lại chút ấm áp hay
linh hồn của người mất. Sau đó đem kết lại thành một
hình người (hình nhân) và đem thờ cúng. Thời nay, tục
này đã được hủy bỏ. Người ta sẽ thay việc thờ hình nhân
bằng di ảnh.
• Tang phục
• Theo phong tục tang ma, con trai, con gái, con dâu đôi
khăn sô, mũ chuối, mặc áo sô, quàng sợi dây chuối, thắt
dây lưng bằng chạc. Cháu nọi dội mũ mấn, đeo khăn
trắng, mặc áo thụng trắng.


 Chiêu tịch điện
 Chiêu tịch điện trong phong tục tang lễ là: hằng ngày, cứ

mỗi buổi sớm và buổi chiều, dâng cơm lên cúng người chết.
Vào sáng sớm, con cháu bưng một chậu nước, chiếc khăn
mặt, trầu cau đặt vào chỗ giường năm, khóc ba tiếng rồi
rước hồn bạch ra chỗ linh tọa, sau đó mới dâng cơm cúng.
Buổi tối khi dâng cúng xong, lại rước vào chỗ linh sàng,
buông màn đắp chăn rồi mới ra: “Sớm mời vong dậy mà ăn,
tối mời vong đi ngủ”.

4. THỔI KÈN, VIẾNG
 Thổi kèn giải
 Trong những ngày tang lễ diễn ra, gia chủ thường

mời ban nhạc đến thổi kèn, đánh trống, được gọi là
nhạc hiếu để tưởng nhớ tới người đã khuất.


5. CHUYỂN CỮU, PHÁT DẪN
• Chuyển cữu
• Trước hơm cất đám hay ban đêm khuya hoặc sáng
sớm, gia chủ làm lễ chuyển cữu – xoay quan tài.
• Phát dẫn
• Ngày phát dẫn diễn ra vào hôm cất đám. Vào
ngày này, con cháu, anh em, họ hàng, bà con lối
xóm của người mất đều đi đưa họ về nơi chín suối.
• Trong phong tục tang ma, nếu người cha qua đời,
con trai sẽ chống gậy tre, người mẹ qua đời, thì
chống gậy vơng. Nếu người con trai mất trước rồi
thì con trai của người ấy phải thay cha, chống gậy
đưa ông/bà. Nếu khơng có con trai thì ai thừa tự
phải chống gậy. Theo người xưa, con gái, con dâu
phải lăn đường khóc cha, mẹ mới là người con có
hiếu.
• Một vài người họ hàng, thân thích đi kèm chỗ linh
cữu được gọi là hộ tang. Còn người đi đưa hết thảy
gọi là tông tang.

6. HẠ HUYỆT
• Hạ huyệt
• Trước khi hạ huyệt sẽ tiến hành
tế thổ thần ở nơi nghĩa trang.
Có ơng thầy địa lý phân kim chỉ
hướng, chờ giờ hoàng đạo (giờ
đẹp) thì bắt đầu hạ huyệt. Tại
các vùng nơng thơn khi thực
hiện phong tục tang ma, các sư
vãi chờ khi lấp đất xong, mỗi
người cầm một nắm hương đi
xung quanh mộ, tụng kinh,
niệm Phật, rồi mỗi người cầm
một nắm đất ném vào mộ, gọi
là dong nhan.


7. Khóc lạy

8. Ngu tế

Khi ma cịn trong nhà, thì con cháu, khách khứa
phúng viếng sẽ lạy hai lạy, mang nghĩa coi như
người còn sống, vẫn ở trong nhà. Tuy nhiên, khi hạ
huyệt xong, mọi người sẽ lạy bốn lạy.

Sau khi an táng rồi trở về nhà lại tế, đó chính là Ngu tế.
(Ngu có nghĩa là n). Ngày hơm trước gọi là sơ ngu,
ngày thứ hai là tái ngu, ngày thứ ba là tam ngu. Vì người
mới mất nên hồn phách chưa yên nên tế ba lần để hồn

phách n cho người chết. Nhà có điều kiện thì mới có
ngu tế, nhà thường thì trong ba ngày chỉ những họ hàng
thân thích đến phúng viếng.

Trên đường đưa ma, con cháu lúc nào cũng phải
khóc, khi có khách phúng viếng, con trai, con rể
đều phải khóc đáp lễ, nhưng chỉ đáp một nửa nghĩa
là khi khách lạy hai thì đáp một, khách lạy bốn thì
đáp hai.


9. Đắp mộ
Trong ba ngày kể từ khi chôn cất, vào mỗi buổi chiều,
con cháu sẽ đem lễ như cơi trầu, hương, nước… đến
mộ khóc lóc. Phong tục tang ma này được gọi là viếng
mộ, đắp mộ. Theo tục của người Việt, gia chủ sẽ sửa
sang lại ngôi mộ cho gọn gàng, sạch đẹp vào ngày
thứ ba. Người ta thường nhờ thầy cúng yểm bùa ở mộ,
hoặc dùng gà trắng, chó đen để cúng thổ thần, hay là
dùng cá chép, ốc… để yểm bùa. Họ cho rằng làm như
vậy sẽ tránh được quỷ thần đến quấy phá người mới
chết. Từ ngày thứ tư trở đi, ngày nào gia chủ cũng
phải dâng cơm lên bàn thờ cúng vào buổi sáng và
chiều.

10. Chung
thất, tốt
khốc
Chung thất: là vừa tròn 49 ngày mất. Tuần này, gia chủ
sẽ làm lễ cúng tế, có nhà đem vào chùa nhờ nhà sư

tụng kinh để linh hồn người mất được siêu sinh tịnh độ.
Tuần tốt khốc: vừa tròn một trăm ngày. Lúc này, gia chủ
mới thơi khóc về người đã mất. Sau tốt khốc thì khơng
phải cúng cơm hai buổi nữa.


11. Đại tường, tiểu tường,
đàm
Tiểu tường tức là ngày giỗ đầu tiên (sau một năm ngày
mất). Lúc này gia đình mới trừ bỏ gậy, mũ… Tuy nhiên,
theo kiến thức về phong tục tang ma của người Việt, vẫn
còn
phải mặc
tang
chế
ba năm.
Đại tường:
Sauđồ
hai
năm
giỗcho
hếthết
là đại
tường.
( Mãn sau
tangngày
)
Đàm:
đại tường hai tháng, gia đình sẽ chọn một
ngày để làm lễ trừ phục (đàm tế). Tức là bỏ hết tang phục.

12. Đốt
mã
Đây là tục dâng cho người mất dùng. Những đồ mã
được làm bằng giấy, có hình dáng như những đồ
thường dùng của người trên trần gian: chăn, màn,
quần, áo… Ngày nay, vàng mã còn được sáng tạo với
những hình ảnh độc đáo như ơ tơ, biệt thự, xe máy…
Người ta quan niệm trần sao âm vậy, vì thế cần đốt
cho người mất đầy đủ.