Một số suy nghĩ góp ý về đổi mới phương pháp dạy học ở hvct hiện nay bài hội thảo thầy hùng

1

Bài viết tham gia Hội thảo cấp khoa mở rộng 12/ 2009

MỘT SỐ SUY NGHĨ GÓP Ý VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC Ở HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ HIỆN NAY
Đại tá, TS Tạ Việt Hùng
Khoa CNXHKH – HVCT
Phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học là một vấn
đề tưởng như khơng có gì phải bàn cãi nhưng chứa đựng một vấn đề thật
lớn, mang tính thời sự và cấp thiết của ngành giáo dục nói chung và Học
viện Chính trị nói riêng là làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy học,
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong tình hình hiện
nay. Dưới đây chỉ xin được tham gia một số khía cạnh liên quan trực tiếp
vấn đề: đổi mới phương pháp dạy học ở Học viện Chính trị hiện nay”.
1. Đổi mới phương pháp dạy học là yêu cầu thực tế khách quan
Ngày nay, giáo dục ở đại học nước ta và ở Học viện Chính trị đang
đứng trước một vấn đề bức xúc là giải quyết mâu thuẫn giữa việc vừa gia tăng
lượng kiến thức vừa phải nâng cao chất lượng đào tạo với quỹ thời gian đào
tạo không tăng. Một trong những giải pháp tích cực để giải quyết mâu thuẫn
đó là đổi mới phương pháp dạy và học. Mặc dù đây là điều đã được thừa nhận
và đã có khơng ít Hội nghị, Hội thảo bàn về vấn đề này, song việc triển khai
thực tiễn cũng như hiệu quả của nó ở Học viện chúng ta vẫn cịn nhiều vấn đề
cần phải tiếp tục trao đổi.
Thứ nhất, sự bất cập trong phương pháp dạy học truyền thống
Khi bàn về hiện trạng phương pháp dạy học ở Học viện Chính trị
những năm gần đây, ngồi những thành tựu đạt được, chúng ta phải thừa nhận
rằng, trên thực tế phương pháp dạy học chưa thực sự trở thành một chìa khố,
một cơng cụ để giúp các thầy trong giảng dạy. Thực chất của phương pháp
dạy học những năm qua chủ yếu vẫn xoay quanh việc: “thầy truyền đạt, trò
tiếp nhận, ghi nhớ”, thậm chí trong một số bộ mơn, một số chủ đề với các đối

2

tượng học cụ thể do thúc bách của quỹ thời gian với dung lượng kiến thức
trong một giờ dẫn đến việc “thầy đọc trò chép”… Xét ở phương diện nào đó,
khi sử dụng phương pháp này, người học - chủ thể của giờ dạy là thụ động,
thiếu tính độc lập và sáng tạo. Bởi lẽ, người dạy là người sốt sắng và nỗ lực đi
tìm chìa khố để truyền đạt kiến thức một cách tốt nhất cho người học theo
phạm vi và khả năng của mình. Cịn người học bị động, cố gắng nhớ được
nhiều điều thầy đã truyền đạt. Để có kết quả học tập cao, người học phải có
được khơng phải một tính ham hiểu biết với một trí tuệ sắc sảo mà phải có
một trí nhớ tốt, phải thật cố gắng để đạt được điểm số cao trong tất cả các
môn học.
Trong phương pháp dạy học truyền thống “thầy truyền đạt, trò nghe,
ghi” chủ thể được chú ý nhiều là người giáo viên và ít quan tâm tới người
học. Nói một cách hình ảnh, người học như “cái kho” mà người thầy phải
nhét đầy “kho” này như thế nào? Tính thụ động của người học được bộc lộ rất
rõ ràng. Người học chỉ phải nhớ những gì người ta đã cung cấp cho nó ở trạng
thái hồn thành. Trong nguyên tắc này, tính thụ động biểu lộ ở hình ảnh người
giáo viên đứng riêng trên bục cao trong lớp và cung cấp “cái mẫu”, cịn phía
dưới là những người học ngồi thành hàng trên ghế, cùng làm một công việc
giống nhau là sao lại cái mẫu mà thầy đang cung cấp cho họ.
Nếu quan niệm dạy học là một nghệ thuật bao gồm: nghệ thuật dạy và
nghệ thuật kích thích trong tâm hồn người học tính ham hiểu biết, dạy người
học biết suy nghĩ và hành động tích cực, mà tính ham hiểu biết và hành động
tích cực, đúng đắn và sinh động chỉ được nảy sinh trong đầu óc sảng khối.
Nếu dạy theo kiểu nhồi nhét kiến thức một chiều, mang tính gị ép thì hiệu
quả giáo dục khơng thể có kết quả như mong muốn. Do vậy, để người học
chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập các mơn khoa học xã hội thì tất yếu

phải đổi mới phương pháp giảng dạy.


3

Thứ hai, sự bất cập trong sử dụng phương tiện kỹ thuật hiện đại, đặc
biệt là ứng dụng công nghệ thông tin để đổi mới phương pháp dạy và học
Chúng ta biết rằng, chỉ trong khoảng 20 năm trở lại đây, với sự phát
triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) đã làm thay đổi
hẳn nội dung, phương pháp dạy và học ở mọi cấp học. Ngay cả quan niệm về
việc học cũng được xem xét lại dưới góc độ thơng tin : người thầy chỉ là một
trong các “kênh” cung cấp thông tin để người học khám phá tri thức chứ
không theo nghĩa người thầy là người đem tri thức đến cho người học. Tuy
nhiên, trên thực tế ở các trường đại học cũng như ở Học viện chúng ta thì việc
sử dụng cơng nghệ thông tin vào đổi mới phương pháp dạy học cũng cịn
nhiều bất cập. Điều đáng nói ở đây là khơng phải khó thực hiện vì thiếu
phương tiện mà cịn có những trở ngại khác nữa. Chẳng hạn:
- Trở ngại đầu tiên là nhận thức của người thầy, biểu hiện ở hai thái
cực. Một là, một số giảng viên còn ngại, chưa thật hào hứng và say mê tìm
hiểu phương pháp dạy học sử dụng công nghệ thông tin do chưa hiểu biết
nhiều về kỹ thuật, chậm trong thao tác và chưa làm chủ được trang thiết bị.
Hai là, một số người sử dụng máy tính như một thứ bảng đen có lời viết sẵn
để dạy học. Họ đưa nội dung giảng vào máy tính rồi tuần tự chiếu lên màn
hình thay cho việc viết bảng. Trong trường hợp này, máy tính thậm chí cịn
khơng có tác dụng bằng phấn bảng và hoàn toàn chưa hẳn là đổi mới phương
pháp dạy học.
- Thiếu cơ chế quản lý và đánh giá việc đổi mới phương pháp dạy học
Thực tiễn những năm qua cho thấy, chúng ta cịn thiếu một chế độ
khuyến khích thích đáng cho những người mạnh dạn cải tiến phương pháp
dạy học. Cần phải thấy rằng, việc thiết kế bài giảng sử dụng phương tiện máy

tính để dạy học địi hỏi rất nhiều công sức. Mặc dù hầu hết mọi người đều
thừa nhận dạy học theo cách này có hiệu quả cao, song cũng kèm với nó là độ
rủi ro cao. Ngồi chuyện mất cơng chuẩn bị bài rất cơng phu để dùng cho một


4

giờ lên lớp, người thầy ln phải có những phương án đề phòng sự cố như
mấy điện, máy hỏng, đĩa lỗi, ... . Vì vậy, dễ dẫn đến một suy nghĩ đơn giản là:
không cải tiến cũng chẳng sao, nhàn thân mà an toàn, việc cải tiến trước hết
cần thử nghiệm để rút kinh nghiệm, đã thử nghiệm thì chưa chắc là thành
công ngay, nếu không thành công lại dễ bị mang tiếng.
- Trang thiết bị thiếu và không đồng bộ. Một thực tế ở Học viện ta là
không phải lớp học nào cũng được trang bị hệ thống máy tính, thậm chí ngay
cả nếu có những thứ đó thì cũng cịn có nhiều giảng đường khơng phù hợp. Ví
dụ: có giảng đường có thể q sáng hoặc khơng có nguồn điện thuật tiện, có
thể khơng có chỗ đặt trang thiết bị, có thể việc vận chuyển trang thiết bị quá
cồng kềnh, mất thời gian, ..Từ sự phân tích trên, chúng tơi cho rằng đây là hai
ngun nhân chính dẫn đến tình trạng đổi mới phương pháp dạy học chưa
được phát huy trong học viện cũng như trong đội ngũ thầy cô giáo. Do vậy,
để nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo ở Học viện, và để người học chủ
động, tích cực, sáng tạo trong học tập thì tất yếu phải đổi mới phương pháp
giảng dạy.
2. Đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề vừa có tính lịch sử
vừa có tính kế thừa, trước hết phải đổi mới ý thức
Ai cũng biết rằng lý luận dạy học nói chung và dạy học trong các nhà
trường quân sự nói riêng có lịch sử và tính kế thừa cao (dù muốn hay khơng)
đương nhiên nó gắn chặt với thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội của đất nước,
của quân đội. Chúng luôn được các nhà quản lý giáo dục, các thầy cô giáo
chắt lọc, phát triển dựa trên những thành tựu mới nhất của các bộ môn khoa

học khác. Sự thay đổi cũng luôn diễn ra bởi khoa học giáo dục khơng nằm
ngồi sự phát triển của kinh tế xã hội. Phương pháp dạy học luôn thay đổi và
được áp dụng một cách linh hoạt không phải từng năm học, từng học kỳ mà
ngay cả trong một bài học. Đã từng đứng trên bục giảng, ai cũng trải qua tình
trạng vẫn là nội dung giáo trình đó, chủ đề đó nhưng mỗi năm học, thầy dạy


5

theo cách khác nhau và nói chung chất lượng giờ dạy có khác nhau. Điều này
được minh chứng rõ hơn khi trong một giờ dạy, giáo viên phải sử dụng nhiều
phương pháp giảng dạy khác nhau theo các quan điểm khác nhau. Chúng ta
phê phán cách dạy đọc chép, nhưng cũng sẽ phê phán kiểu áp dụng máy móc
(ví như cứ phải liên tục nêu những câu hỏi kiểu để người học "trả lời"), hoặc
quá đề cao việc sử dụng máy vi tính, bài giảng điện tử mà xem nhẹ phương
pháp truyền thống rồi nói rằng đó là cải tiến phương pháp dạy học… Chính vì
vậy, để đổi mới phương pháp dạy học thành công, cần phải thống nhất trong
nhận thức là, đổi mới phương pháp giảng dạy không phải là tạo ra một
phương pháp khác với cái cũ, để loại trừ cái cũ. Sự phát triển hay một cuộc
cách mạng trong khoa học giáo dục thực chất là tạo được một tiền đề để cho
những nhân tố tích cực của cái cũ vẫn có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn.
Đồng thời tạo ra cái mới tiến bộ hơn, tốt hơn cái đã có. Nói như vậy, khơng
phải chúng ta dung hoà để làm “hơi khác hay tương tự cái đã có”. Mà phải có
cái mới thực sự để đáp ứng được đòi hỏi của sự tiến bộ. Đổi mới phương pháp
dạy học phải vừa phát huy trí nhớ, tập cho người học làm theo một điều nào
đó vừa phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Phát huy tính tích cực của người học thơng qua hàng loạt các tác động
của giáo viên là bản chất của phương pháp giảng dạy mới. Khi nói đến tính
tích cực, chúng ta quan niệm là lịng mong muốn hành động được nảy sinh từ
phía người học, được biểu hiện ra bên ngoài hay bên trong của sự hoạt động.

Nhờ phát huy được tính tích cực mà người học khơng cịn bị thụ động. Họ trở
thành các cá nhân trong một tập thể mang khát vọng được khám phá, hiểu
biết. Muốn vậy, điều khó khăn nhất với người giáo viên là: Trong một giờ lên
lớp, một mặt, phải làm sao cho những học viên được thoả mãn nhu cầu tri
thức, thấy tri thức là một chân trời mới, mặt khác, làm cho học viên không
cảm thấy bị “bỏ quyên” và kích thích họ tham gia vào q trình khám phá cái
mới. Điều này là đặc biệt cần thiết, vì học viên sẽ hào hứng để đi tìm tri thức


6

chứ khơng cịn bị động, bị nhồi nhét nữa. Như vậy, nguyện vọng hành động
thế này hay thế khác là kết quả của sự mong muốn của chúng ta.
3. Đổi mới phương pháp dạy học thành công phải đổi mới đồng bộ
Vấn đề này rất lớn và phức tạp, theo chúng tôi, trước mắt tập trung đổi
mới những vấn đề liên quan trực tiếp tới việc dạy và học:
Trước hết là chương trình giáo trình
Chương trình mà các giáo trình hiện nay đã đạt được yêu cầu cần thiết
chưa? Điều này rất khó xác định, nhưng có một điểm chung là các loại giáo
trình hiện nay (nhất là các mơn khoa học xã hội và nhân văn) của ta thiên về
tính “lý luận kinh điển” mà chưa thực sự coi trọng vận dụng lý luận vào giải
quyết những vấn đề thực tiễn nảy sinh. Coi trọng từng phần song lại chú ý đến
tính đồng bộ dẫn đến sự chồng chéo nội dung giữa các khoa, hoặc giữa các bộ
môn với nhau… Điều này đã gây cản trở cho đổi mới phương pháp dạy học.
Thứ hai, đổi mới cách ra đề thi và yêu cầu thi
Một trong cái đích quan trọng có tính quyết định của người học là kết
quả thi của họ. Nếu cách ra đề thi và nội dung thi coi trọng việc nắm bắt các
kiến thức cơ bản trên cơ sở một phương pháp tư duy khoa học thì khơng thể
tồn tại phương pháp dạy học kiểu "luyện" như trên đã nói mà buộc người học
phải học theo đúng quá trình nhận thức như chương trình quy định. Đúng là

trong một bài học với nội dung ôn tập thì phải dùng phương pháp "luyện"
nhưng cũng khơng thể khơng cải tiến cách dạy để học viên được học như
những "người đã biết" chứ không bị "dắt đi" một cách "nghiêm túc" làm giờ
học nặng nề. Hoặc cách ra đề thi và yêu cầu thi chỉ cần “thuộc, nhớ” hoặc kỹ
năng tối thiểu, ít tính sáng tạo thì dẫn đến phương pháp học tương ứng. Cho
dù, người thầy có ý thức đổi mới nhưng vẫn phải dạy theo phương pháp luyện
thi “thầy đọc chép, trò nghe chép”. Đổi mới cách ra đề thi phải theo hướng
mở vận dụng lý luận vào giải quyết những vấn đề thực tiễn, qua đó làm tăng
tính chủ động, sáng tạo và sự say mê khám phá tri thức cho người học.


7

Thứ ba, đặc biệt coi trọng tài nghệ của người thầy
Để đổi mới phương pháp dạy học được thành công thì tài nghệ của giáo
viên, lao động sư phạm của người thầy phải được xã hội cũng như các cấp
quản lý giáo dục đánh giá đúng.
Tài nghệ của giáo viên trong công tác giảng dạy cũng cần thiết không
kém bất cứ một lĩnh vực sáng tạo nào khác. Công tác này có thể trở thành một
hình thức sáng tạo nhất. Nếu người giáo viên khéo léo phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo của người học thì họ - đối tượng đang chịu tác động của
giáo dục sẽ trở thành chủ thể của giáo dục, họ sẽ chịu trách nhiệm về sự phát
triển của bản thân, xã hội và lịch sử.
Tài nghệ của người giáo viên được thể hiện rõ nét nhất ở phương pháp
dạy học phù hợp và hiệu quả. Tuy nhiên phương pháp dạy học hiện hữu trong
mỗi giáo viên khơng phải lúc nào cũng rạch rịi mà là sự tích hợp của nhiều lý
luận, nhiều thời kỳ, kể từ khi là một học viên cho đến khi ra trường trực tiếp
giảng dạy và trong suốt cả q trình giảng dạy. Nói hình ảnh là phương pháp
giảng dạy phù hợp sẽ phát huy hiệu quả, trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng
giờ dạy. Một giờ dạy tốt của một người thầy giỏi có khi in đậm trong trí nhớ

của người học hàng mấy chục năm và những giờ dạy đó, với phương pháp đó,
ai dám nói rằng đã lạc hậu. Nhiều khi cùng một nội dung học nhưng sử dụng
các phương pháp khác nhau sẽ cho các kết quả khác nhau, cũng như việc có
những học viên cùng giải quyết một tình huống cụ thể nhưng lại khác xa nhau
về nhận thức, tư duy. Chúng tôi cho rằng, đổi mới phương pháp giảng dạy
phải gắn liền với việc đổi mới chương trình, nội dung học, nếu khơng thì việc
đổi mới phương pháp cũng khó đạt được hiệu quả mong muốn, và ngược lại,
nếu nội dung dạy học có khoa học, hiện đại bao nhiêu mà khơng đổi mới
phương pháp dạy cho phù hợp thì chất lượng cũng chẳng thể hơn.
Cùng với việc coi trọng, ghi nhận và đánh giá xứng đáng tài nghệ của
người thầy phải gắn với việc bồi dưỡng, tạo điều kiện thuận lợi phát huy năng


8

lực sư phạm của đội ngũ giáo viên. Cần phải phổ biến áp dụng các phương
pháp dạy học mới phù hợp với nội dung dạy học, điều kiện dạy học và với đội
ngũ giáo viên. Đã đến lúc chúng ta cần tổng kết một cách tồn diện về hiệu
quả, tính khả thi của các phương pháp dạy học đã được triển khai để trên cơ
sở đó mở các lớp bồi dưỡng, các khóa đào tạo về phương pháp dạy học đạt
hiệu quả hơn, và cũng trên cơ sở đó, có những quy định nghiêm ngặt về việc
triển khai các phương pháp dạy học thích hợp (ví như chia nhóm, sử dụng
thiết bị dạy học, dùng công nghệ thông tin...).
Trên đây là những suy nghĩ có tính cá nhân, rất có thể là phải trao đổi
thêm. Rất mong được sự chia sẻ, cùng quan tâm của các thầy cô giáo để làm
cho đổi mới phương pháp dạy học ở Học viện chúng ta thực sự là một phong
trào tích cực trong thi đua giảng dạy.