Khóa luận tốt nghiệp văn học thế giới nhân vật trong tác phẩm “chiến tranh và hòa bình” của liev tolstoi

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÕ TRƯỜNG TOẢN
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
“CHIẾN TRANH VÀ HỊA BÌNH”
CỦA LIEV TOLSTOI

BÙI THỊ PHƯƠNG LAN

Hậu Giang, tháng 06 năm 2013


TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÕ TRƯỜNG TOẢN
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
“CHIẾN TRANH VÀ HỊA BÌNH”
CỦA LIEV TOLSTOI

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh vên thực hiện:

TRẦN THỊ NÂU

BÙI THỊ PHƯƠNG LAN

Hậu Giang, tháng 06 năm 2013


LỜI CẢM TẠ

Sau một thời gian dài học tập và nghiên cứu, tơi đã hồn
thành luận văn tốt nghiệp.
Tơi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô Trường Đại học Võ
Trường Toản đã dẫn dắt, chỉ dạy tôi suốt bốn năm đại học.
Gửi lời cảm ơn sâu sắc đối với gia đình, bạn bè, những người
thân ln bên cạnh động viên và đồng hành để tơi có thể đi đến ngày
hôm nay, chuẩn bị bước chân ra khỏi giảng đường đại học.
Chân thành cảm ơn cô Trần Thị Nâu, người đã giảng dạy và
hướng dẫn tận tình, giúp tơi hoàn thành đề tài.
Sinh viên thực hiện
(Ký và ghi rõ họ tên)

Bùi Thị Phương Lan


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đề tài này là do chính tơi thực hiện, các số liệu thu
thập và kết quả phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất cứ đề
tài nghiên cứu khoa học nào.

Sinh viên thực hiện
(Ký và ghi rõ họ tên)

Bùi Thị Phương Lan


DANH MỤC BIỂU BẢNG

1. Bảng 1: Hệ thống các nhân vật thuộc tầng lớp thanh niên quý tộc
2. Bảng 2: Hệ thống các nhân vật thuộc giai cấp quý tộc
2. Bảng 3: Hệ thống nhân vật lịch sử
4. Bảng 4: Một số nhân vật khác


MỤC LỤC
Nội dung

Trang

Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................2
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................2
4. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................4
5. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................4
Nội dung chính
Chương 1: Những vấn đề chung về khái niệm, tác giả Liev Tolstoi và tác phẩm
"Chiến tranh và hòa bình"
1.1. Khái niệm “nhân vật” và “hệ thống nhân vật”...................................................5
1.1.1. Khái niệm “nhân vật”.................................................................................5
1.1.2. Khái niệm “hệ thống nhân vật” ..................................................................7
1.2. Khái quát về tiểu sử và sự nghiệp sáng tác của Liev Tolstoi .............................9

1.2.1. Tóm tắt tiểu sử ...........................................................................................9
1.2.2. Sự nghiệp sáng tác ...................................................................................11
1.2.3. Tác phẩm “Chiến tranh và Hịa bình”.......................................................13
Chương 2: Các kiểu nhân vật trong "Chiến tranh và hịa bình"
2.1. Nhân vật thuộc giai cấp q tộc......................................................................22
2.1.1. Bốn gia đình tiêu biểu của tầng lớp quý tộc..............................................22
2.1.2. Một số nhân vật khác ...............................................................................28
2.1.3. Tầng lớp quý tộc dưới ngòi bút của Liev Tolstoi......................................31
2.2. Nhân vật thanh niên quý tộc ...........................................................................35
2.2.1. Những nhân vật tiêu biểu .........................................................................35
2.2.2. Hình tượng “con người thừa”...................................................................56
2.3. Nhân vật lịch sử.............................................................................................. 58
2.3.1. Michel Ilarionovitch Koutouzov ..............................................................58
2.3.2. Napoléon Bonaparte.................................................................................60
2.4. Nhân vật quần chúng nhân dân .......................................................................62
2.4.1. Những binh lính trên mặt trận ..................................................................63
2.4.2. Những người chốn hậu phương................................................................64
2.4.3. Những mâu thuẫn trong thế giới quan của tác giả về nông dân.................66
Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong "Chiến tranh và hịa bình"
3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua ngoại hình ................................................68
3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua tính cách...................................................70
3.3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua hành động.................................................71
3.4. Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật - Phép biện chứng tâm hồn.......................72
3.4.1. Thuật ngữ “ Biện chứng tâm hồn”............................................................72
3.4.2. Những biểu hiện của nghệ thuật “Biện chứng tâm hồn” được L. Tolstoi sử
dụng trong tác phẩm ..........................................................................................74
KẾT LUẬN...........................................................................................................80


PHỤ LỤC

Nội dung

Trang

Bảng liệt kê hệ thống nhân vật trong tác phẩm "Chiến tranh và hịa bình" của
Liev Tolstoi
Bảng 1: Hệ thống các nhân vật thuộc tầng lớp thanh niên quý tộc ............................i
Bảng 2: Hệ thống các nhân vật thuộc giai cấp quý tộc ............................................iii
Bảng 3: Hệ thống các nhân vật lịch sử.....................................................................v
Bảng 4: Một số nhân vật khác ..............................................................................xvi
Tài liệu tham khảo


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Văn học Nga chảy xi theo dịng lịch sử Nga cùng với bao thăng trầm xen
kẽ. Suốt thế kỷ XIX, nước Nga chứng kiến sự phát triển vượt bậc của nền văn học
đối lập với một xã hội rối loạn đến cực điểm: giặc ngoại xâm, những cuộc đấu tranh
dài và gay gắt của nhân dân Nga chống lại chế độ nông nô chuyên chế … Trên văn
đàn Nga liên tục nở rộ những cây bút tài năng như: A.X. Puskin, F.M. Dostoievski,
L. Tolstoi, A.P. Sekhov, V.G. Bielinski … Họ đã cùng nhau mở ra một thời đại
mới, đem lại sức sống mới cho nền văn học Nga. Trong cánh rừng văn học đó,
L. Tolstoi như một cây đại thụ, một trong những đại biểu lớn, đáng giá và xuất sắc
nhất của văn học hiện thực Nga và thế giới. Tác phẩm của L. Tolstoi bắt nguồn từ
cuộc sống gắn liền với phẩm chất, khát vọng và sức mạnh của quần chúng. Mỗi tác
phẩm của ông chứa một nội dung tư tưởng và sự sáng tạo nghệ thuật lớn lao. Đây là
một phần lớn lí do tại sao đứng trong một hàng những tác phẩm vĩ đại của những
người cùng thời như: Anh em nhà Karamazov (F. M. Dostoievski), Đảo Xakhakin

(A. P. Sekhov) … tác phẩm của L. Tolstoi vẫn rất đặc biệt, độc lập và cuốn hút.
Tiêu biểu nhất trong sự nghiệp sáng tác của ông là bản anh hùng ca Chiến
tranh và hịa bình. Bộ tiểu thuyết này miêu tả những biến cố quan trọng trong lịch
sử phát triển của dân tộc Nga và toàn Châu Âu. Xen lẫn trong đó là số phận của
những con người từ khi là những đứa trẻ con cho đến khi gần kề với cái chết. Như
nhà văn Fêđin đánh giá: “Toàn bộ sáng tác của L. Tolstoi nếu mất đi một tác phẩm
nào thì L. Tolstoi vẫn là L. Tolstoi nhưng nếu mất đi ‘Chiến tranh và Hịa bình’ thì
L. Tolstoi đã trở thành nhà văn khác”. Quả vậy, đã hơn 100 năm trôi qua từ khi tác
phẩm ra đời mà sức sống của nó vẫn mãnh liệt và bền bỉ, đứng đầu danh sách
“những cuốn sách chính yếu của mọi thời đại” do tạp chí Mỹ Newsweek bình chọn,
tháng 7/2009. Sự đồ sộ của Chiến tranh và hịa bình khơng chỉ ở bức tranh về 2
cuộc chiến tranh được tác giả miêu tả (cuộc chiến tranh ngoài biên giới Nga và cuộc
chiến tranh của toàn thể nhân dân Nga chống lại sự xâm lược của Napoleon) mà còn
là ở hệ thống hàng trăm nhân vật đa dạng, sinh động . Một bức tranh lịch sử mà
nhất là một bức tranh về những cuộc chiến tranh trong lịch sử thì bao giờ cũng vậy,
nhân vật không bao giờ thiếu nhưng cái cốt yếu là phải vẽ thật rõ, thật chính xác
từng nhân vật. Cái thiên tài của L. Tolstoi là ở đấy. Nhân vật của ông không ai trùng
lặp với ai, mỗi nhân vật đều có những đặc điểm, tính cách riêng và dù chiếm một
diện tích lớn hay nhỏ thì ta vẫn không thể nào xem nhẹ. Nhân vật văn học là tấm
gương phản chiếu rõ nhất tư tưởng, tình cảm của tác giả và là điểm nhìn để thơng
GVHD: Trần Thị Nâu

1

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

qua đó người đọc hiểu được những gì nhà văn muốn đề cập. Tìm hiểu hệ thống

nhân vật trong Chiến tranh và hịa bình là ta đã phần nào giải mã được vấn đề mà L.
Tolstoi muốn thể hiện trong tác phẩm.
Như đã nói trên, nhân vật văn học là tấm gương phản chiếu của chính tác giả.
Thơng qua việc tìm hiểu các nhân vật trong tác phẩm của L. Tolstoi chúng tơi có
thêm nhiều cơ hội để tìm hiểu sâu sắc hơn về những tư tưởng, tình cảm của một
thiên tài vĩ đại của nước Nga và của thế giới. Chiến tranh và hịa bình đưa đọc giả
đến với những trải nghiệm sâu sắc về cuộc đời. Có dịp nhìn nhận và đánh giá một
đời người từ khi cịn tuổi trẻ cho đến khi chín chắn, trưởng thành. Tìm hiểu về ý
nghĩa của cuộc sống, của hạnh phúc, của tình yêu từ quê nhà bình yên, gia đình êm
ấm cho đến cảnh đua chen danh lợi chốn cung đình, cảnh chiến đấu khốc liệt bằng
cả sinh mạng trên chiến trường.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ bản, mục đích của chúng tơi khi nghiên cứu đề tài Thế giới nhân vật
trong tiểu thuyết “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi nhằm tìm hiểu nội
dung của tác phẩm từ đó đi sâu vào tìm hiểu ý nghĩa và hệ thống nhân vật được tác
giả xây dựng. Thơng qua hệ thống nhân vật tìm hiểu nghệ thuật xây dựng nhân vật
và tư tưởng của tác giả thông qua nhân vật đó. Nêu lên những đóng góp của Liev
Tolstoi và tác phẩm Chiến tranh và hịa bình vào nền văn học của nước Nga và thế
giới.
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Chiến tranh và hịa bình là một tác phẩm nổi tiếng mang tầm thế giới. Nó đã
được rất nhiều người trong và ngồi giới phê bình “mổ xẻ”, bình luận. Chúng ta có
thể nhìn qua một số đánh giá, ý kiến về nhà văn Liev Tolstoi và tác phẩm của ông
như sau:
Trong phần giới thiệu cho ấn phẩm Chiến tranh và hịa bình dịch giả Nguyễn
Hiến Lê, Nhà xuất bản Văn học năm 2007, dịch giả đã giới thiệu về cuộc đời, sự
nghiệp của tác giả và những vấn đề xung quanh tác phẩm. Người viết trình bày về
sự quan hệ mật thiết giữa những nhân vật trong tiểu thuyết và những người thân bên
cạnh ông, về những nghệ thuật điêu luyện mà Liev Tolstoi đã sử dụng để tạo hình
cho nhân vật của ơng. Nguyễn Hiến Lê cho rằng tác giả đã sử dụng bốn nghệ thuật

để tạo hình nhân vật. Đó là lặp đi lặp lại một nét đặc biệt nào đó của bề ngồi nhân
vật, gián tiếp miêu tả nhân vật thông qua các mối quan hệ xung quanh, cho tâm lý
nhân vật thay đổi tùy theo hoàn cảnh và thời gian và dùng thế song hành và thế
tương phản. Cũng trong bài viết này dịch giả đưa ra một số đánh giá xung quanh tác
phẩm: “Các tiểu thuyết gia nổi danh như Marcel Proust, Somerset Maugham,
André Maurois, Henri Troyat đều nhận Tolstoi là bậc thầy, trong Chiến tranh và
GVHD: Trần Thị Nâu

2

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

Hịa bình đã tạo cả một thế giới linh động như thế giới thực” [7, tr.57]. Bênh cạnh
đó có một số ý kiến bất lợi. Pogodine viết: “Điều mà người ta không làm sao tha
thứ cho tiểu thuyết gia (tức Tolstoi) được là bút pháp quá phóng túng của ơng ta khi
miêu tả các nhân vật như Bagration, Speranski, Rostoptchine, Ermolov. Những
nhân vật đó thuộc về lịch sử. Nghiên cứu đời họ, đưa ra chứng cớ vững vàng để phê
phán họ, điều đó được; nhưng chẳng có lý do nào cả mà miêu tả họ dưới một khía
cạnh ti tiểu hoặc ghê tởm hơn nữa (…) thì theo tơi là khinh suất, xấc láo, dù có đại
tài đi nữa cũng không thể tha thứ được” [7, tr.63].
Khâm phục tài miêu tả tâm lý nhân vật của tác giả Chiến tranh và Hịa bình,
nhà văn hiện thực Pháp G. Phơlơbe viết: “Đó là tác phẩm hạng nhất. Thật là một
nghệ sĩ! Thật là một nhà tâm lý (…) Tơi thấy dường như có những đoạn xứng với
Sếchxpia. Trong khi đọc tơi phải kêu lên vì phấn khởi và phấn khởi lâu. Phải, mãnh
liệt quá! Rất mãnh liệt!”.
Một số bài viết về Liev Tolstoi và một vài nhân vật trong Chiến tranh và hịa
bình của Nguyễn Hải Hà: “Những người ưu tú của thời đại” [3, tr.23], “Lý tưởng

đạo đức của Tônxtôi” [3, tr.29], “Vĩ nhân và quần chúng” [3, tr.18].
Nguyễn Trường Lịch có bài viết rất nhiều về quá trình phát triển tâm lý của
Andre và Pierre, về quá trình tìm kiếm lý tưởng gian khổ của họ và một số nhân vật
khác; đặc biệt, người viết cịn phân tích rất kĩ nghệ thuật miêu tả mối xung đột bên
trong và bên ngoài nhân vật của nhà văn trong quyển L. N. Tônxtôi: Chuyên luận,
Nhà xuất bản Đại học và Trung học chuyên nghiệp. Về nhân vật lịch sử, vị anh
hùng dân tộc Nga Koutouzov [9, tr.144], về tầng lớp nhân dân kỳ diệu [9, tr.170].
Hà Thị Hịa đã có những trang phân tích rất chi tiết những chuyển biến trong
tâm hồn của Andre và Natacha trong bài viết “Anđrây dưới bầu trời Auxteclich của
L. Tônxtôi” và “Những ‘nút thắt tâm lý’ trong tính cách Natasa Rơxtơva” trong
quyển Văn học Nga trong nhà trường, nhà xuất bản Giáo dục, năm 2007.
Trong lời nói đầu của một bản thảo Liev Tolstoi viết: “Chiến tranh và Hịa
bình là gì? Đó khơng phải là tiểu thuyết cũng khơng phải là trường ca hay sử biên
niên”. Với sức hút của tác phẩm nhiều nhà văn cùng thời đã “rung động”: “Đó là
anh hùng ca của chiến tranh nhân dân vĩ đại” (Lexkơp), “đó là một tác phẩm rộng
lớn phảng phất tinh thần anh hùng ca” (I. Tcghêniep). Chính L. Tơnxtơi đã nói
với M. Goocki về Chiến tranh và hịa bình: “Khơng khiếm tốn giả dối mà nói thì đó
thật sự là một pho Iliát thứ hai”.
Tóm lại, đã có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về Chiến tranh và hịa bình và
L. Tolstoi nhưng chủ yếu vẫn là nghiên cứu về nội dung và thi pháp (trong đó có thi
pháp nhân vật). Về vấn đề hệ thống nhân vật của tiểu thuyết chưa có một cơng trình
nào giải quyết tồn diện. Vì vậy, thực hiện đề tài này chúng tơi hướng đến việc
GVHD: Trần Thị Nâu

3

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

nghiên cứu sâu, có hệ thống về vấn đề hệ thống nhân vật trong Chiến tranh và Hịa
bình, để người đọc có một cái nhìn hệ thống hơn về thế giới nhân vật trong tác
phẩm.
4. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài Hệ thống nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của
Liev Tolstoi đặt ra giới hạn phạm vi nghiên cứu là hệ thống quá số lượng nhân vật,
phân loại nhân vật trên cơ sở giai cấp (quý tộc, nông dân) hiện thực và hư cấu (nhân
vật hiện thực đời sống, nhân vật điển hình, nhân vật lịch sử,..). Nghệ thuật miêu tả
nhân vật cũng là đối tượng được mở rộng phạm vi nghiên cứu của đề tài.
Phạm vi tư liệu khảo sát phục vụ cho việc thực hiện đề tài là tác phẩm
“Chiến tranh và hịa bình” tập I và II do Nguyễn Hiến Lê dịch (Nhà xuất bản Văn
học, năm 2007). Ngoài ra, cịn có một số cơng trình nghiên cứu và bài viết có liên
quan.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đối với đề tài Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình”
của Liev Tolstoi chúng tơi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau :
Thứ nhất, phương pháp tiểu sử. Phương pháp này được dùng để nghiên cứu
về cuộc đời và sự nghiệp văn chương của tác giả.
Thứ hai, phương pháp hệ thống. Phương pháp hệ thống được sử dụng để
thống kê số lượng các nhân vật xuất hiện trong tác phẩm, phân loại các kiểu nhân
vật trong tác phẩm.
Thứ ba, phương pháp tổng hợp (kết hợp các thao tác chứng minh, phân tích,
so sánh… ) được sử dụng xuyên suốt trong quá trình thực hiện đề tài.

GVHD: Trần Thị Nâu

4

SVTH: Bùi Thị Phương Lan

Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

NỘI DUNG CHÍNH
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHÁI NIỆM,
TÁC GIẢ LIEV TOLSTOI VÀ TÁC PHẨM
“CHIẾN TRANH VÀ HỊA BÌNH”
1.1. Khái niệm “nhân vật” và “hệ thống nhân vật”
1.1.1. Khái niệm “nhân vật”
Nói đến nhân vật là nói đến con người được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm
bằng phương tiện văn học. Đó là những nhân vật có tên như Tấm, Cám, Thạc Sanh,
Thúy Kiều, Kim Trọng, chị Dậu, anh Pha, AQ, Ácpagông, Gia Cát Lượng, Tơn Ngộ
Khơng… Đó là những nhân vật khơng tên như thằng bán tơ, một mụ nào trong
Truyện Kiều, những kẻ đưa tin, lính hầu, chạy hiệu thường thấy trong kịch. Đó là
những con vật trong truyện cổ tích, đồng thoại, thần thoại, bao gồm cả quái vật lẫn
thần linh, ma quỷ, những con vật mang nội dung và ý nghĩa con người. Nhân vật có
thể được thể hiện bằng những hình thức khác nhau nhất. Đó có thể là những con
người được miêu tả đầy đặn cả ngoại hình lẫn nội tâm, có tính cách, tiểu sử như
thường thấy trong tác phẩm tự sự, kịch. Đó có thể là những con người thiếu hẳn
những nét đó nhưng lại có tiếng nói, giọng điệu, cái nhìn như nhân vật người trần
thuật, hoặc chỉ có cảm xúc, nổi niềm, ý nghĩ, cảm nhận như nhân vật trữ tình trong
thơ trữ tình. Nhân vật trong thơ lại có thể xuất hiện với đại từ “tơi” hoặc hiện ra
thấp thống như ơng câu trong bài Thu điếu của Nguyễn Khuyến, hoặc như “cái
non” “cái nước” thề với nhau trong bài Thề non nước của Tản Đà. Khái niệm nhân
vật có khi được sử dụng một cách ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào mà
chỉ một hiện tượng nổi bật trong tác phẩm. Chẳng hạn nói nhân dân là nhân vật
chính của Chiến tranh và hịa bình, thời gian là nhân vật chính trong sáng tác của
Sêkhốp, chiếc quan tài là nhân vật truyện Chiếc quan tài của Nguyễn Công Hoan.
Nhưng chủ yếu vẫn là chỉ hình tượng con người trong tác phẩm.

Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấu hiệu để
ta nhận ra. Thơng thường đó là một cái tên như Trương Phi, Chí Phèo (…) Thứ đến
là các dấu hiệu tiểu sử, nghề nghiệp hoặc các đặc điểm riêng như chàng mồ côi, hai
anh em sinh đôi, người tù khổ sai (…) Sâu hơn là các đặc điểm tính cách như ông tư
sản học làm quý tộc, thằng đạo đức giả, người đi tìm hình của nước… Các dấu hiệu,
đặc điểm ấy thường được đúc kết thành các “công thức” giới thiệu nhân vật. Chẳng
hạn ở truyện Trương Chi, đó là “Ngày xưa có anh Trương Chi. Người thì thậm xấu,
GVHD: Trần Thị Nâu

5

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

hát thì thậm hay. Cơ Mị Nương ở lầu Tây. Con quan thừa tướng ngày ngày cấm
cung”. Toàn bộ quan hệ về sau và kết cục bi kịch của nhân vật đều gắn với “công
thức” ban đầu đó. Các nhân vật Truyện Kiều cũng phát triển từ những dấu hiệu
được giới thiệu ban đầu. Chẳng hạn về Kiều thì “Làn thu thủy nét xuân sơn. Hoa
ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh” dự báo một cuộc đời vật lộn, sóng gió; về
Hoạn Thư thì “Ở ăn thì nết cũng hay. Nói điều ràng buộc thì tay cũng già” dự báo
các hành động khôn ngoan, nham hiểm của thị (…) Như vậy, nhân vật văn học là
con người được thể hiện bằng phương tiện văn học. Nội dung của nhân vật nằm
trong sự thể hiện của nó.
Nhân vật là phương tiện khái quát hiện thực. Khái quát những quy luật của
cuộc sống con người, thể hiện những hiểu biết, những ước ao và kì vọng về con
người. Nhà văn sáng tạo nhân vật là để thể hiện những cá nhân xã hội nhất định và
quan niệm về các cá nhân đó. Nói cách khác, nhân vật là phương tiện khái quát các
tính cách, số phận con người và các quan niệm về chúng.

Tính cách, trong ý nghĩa rộng nhất, chung nhất, là sự thể hiện các phẩm chất
xã hội lịch sử của con người qua các đặc điểm cá nhân, gắn liền với phẩm chất tâm
sinh lí của họ. Tính cách có một hạt nhân là sự thống nhất của cá tính và cái chung
xã hội lịch sử. Nhưng người ta chỉ gọi là tính cách những người mà sự thống nhất
kia biểu hiện một cách nổi bật các phẩm chất xã hội lịch sử của nó. (…) Tuy nhiên,
tính cách là một hiện tượng xã hội, lịch sử, xuất hiện trong hiện thực khách quan.
Do đó, chức năng khái quát của nhân vật cũng mang tính chất lịch sử. Trong thời cổ
đại xa xưa, khi nhiệm vụ của xã hội con người là chinh phục thiên nhiên, khai phá
địa bàn cư trú, tạo dựng dân tộc, chống ngoại xâm, thì xuất hiện các nhân vật thần
thoại như Nữ Oa đội đá vá trời, Lạc Long Quân và Âu Cơ đẻ ra trăm trứng, hoặc
các nhân vật anh hùng mang tầm cỡ địa phương hay quốc gia (…).
Nhân vật phơnclo nói chung do đặc điểm truyền miệng, thường mang nội
dung tính cách cơ đọng, đơn giản, mặc dù có giá trị khái quát cao và bền vững.
Nhân vật văn học viết, ngay từ đầu có khả năng khái quát tính cách một cách đầy
đặn, nhiều mặt, chi tiết. (…) Chẳng hạn, Hạng Vũ liều lĩnh, quyết đoán trong trận
Cự Lộc, khảng khái cao thượng trong bữa tiệc ở Hồng Mơn, và nghĩa khí, đượm
tình bi tráng trong bước “mạt lộ” ở Cai Hạ. Mỗi nhân vật như vậy đều khái qt
những tính cách có ý nghĩa, có giá trị xuất hiện trong thời của nó. Những nhân vật
khái qt nổi bật những tính cách có ý nghĩa phổ biến sâu xa sẽ là những nhân vật
điển hình.
Nhưng ý nghĩa nhân vật khơng chỉ là thể hiện tính cách. Vì mỗi tính cách là
kết tinh của một mơi trường, cho nên nhân vật còn là người dẫn dắt ta vào một thế
giới đời sống. Phêđin nói rằng nhân vật là một công cụ. (…) Nhêkhliuđốp (nhân vật
GVHD: Trần Thị Nâu

6

SVTH: Bùi Thị Phương Lan

Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

chính trong tiểu thuyết Sống lại của L. Tônxtôi) là một công cụ tinh vi, sắc bén ngồi Nhêkhliuđốp ra, khơng ai có thể vạch ra tốt hơn cái bí mật của bọn người nhà
nước đang nắm giữ chính quyền, giải phẫu tâm hồn người Nga đang bị bóp ngẹt
dưới chế độ Nga hồng. (…) Nhân vật là cơng cụ, cho nên việc tìm ra nhân vật mới
bao giờ cũng là chìa khóa để mở rộng các mảng đề tài mới. Người ta đã nói đến vai
trò mở rộng đề tài của các nhân vật hề, nhân vật du đãng, những kẻ đầy tớ, những
người ăn mày trong văn học châu Âu. Cũng có thể nói như vậy về vai trị của các
nhân vật a hồn trong Tây Sương Kí của Vương Thực Phủ, trong Hồng Lâu Mộng
của Tào Tuyết Cần, chúng mở ra đời sống nội thất của các nhà đại gia và nhu cầu
tình yêu tuổi trẻ dưới chế độ phong kiến.
Nội dung khái qt của nhân vật khơng chỉ là cái tính cách xã hội lịch sử và
mảng đời sống gắn liền với nó, mà cịn là quan niệm về tính cách và cái tư tưởng
mà tác giả muốn thể hiện. Sẽ rất ấu trĩ nếu hiểu nhân vật văn học như những con
người thật, yêu mến và phán xét nó như những kẻ ngồi đời. Chẳng hạn đọc truyện
Thạch Sanh, khơng nên chê chàng thiếu cảnh giác để đến nỗi mẹ con Lí Thơng lừa
dối mấy lần, hoặc đọc Tấm Cám chớ chê trách Tấm khờ khạo để mẹ con Cám dễ
dàng hãm hại. Bởi lẽ, theo đặc điểm của thể loại, tư tưởng nhân vật ở đấy chưa đặt ở
cá tính, mà đặt ở phẩm chất, chuẩn mực đời sống xã hội. Được thua ở truyện cổ tích
nhìn chung khơng ở cá tính khơn dại, mà ở thiện, ác, cơng lí. (…) Tóm lại nhân vật
văn học là hình thức khái quát đời sống. Đọc tác phẩm, cần tìm hiểu hết nội dung
đời sống và nội dung tư tưởng thể hiện trong nhân vật.
Trích tài liệu số [10, tr.277 - tr.282].
1.1.2. Khái niệm “hệ thống nhân vật”
Nói đến hệ thống nhân vật là nói đến sự tổ chức các quan hệ nhân vật cụ thể
của tác phẩm. Các mối quan hệ thường thấy của các nhân vật là đối lập, đối chiếu,
phản chiếu, tương phản, bổ sung. Sự phản ánh hiện thực trong các mâu thuẩn xung
đột và sự vận động dẫn đến việc tổ chức các nhân vật đối lập. Đó là sự đối lập giữa
thiện và ác, tốt và xấu, giữa thống trị và bị trị, xâm lược và chống xâm lược, bóc lột
và bị bóc lột. Dĩ nhiên quan hệ nhân vật đối lập ở đây không phải chỉ là một phạm

trù xã hội học. Nó gắn liền với sự đối lập của các cá nhân về phương diện địa vị, cá
tính, phẩm chất chẳng hạn như dũng cảm và hèn nhát, trung thực và gian dối, trung
thành và phản bội, ngay thẳng và nịnh bợ, tham lam và biết điều… Ta dễ dàng thấy
đối lập đó trong các quan hệ giữa Lí Thơng và Thạch Sanh, Tấm và Cám (…) Đó là
sự đối lập của nhân cách, lí tưởng, lẽ sống. Cái khéo của tác giả là làm cho các nhân
vật đối lập thù địch có quan hệ với nhau, ràng buộc nhau ở phương diện nào đó, và
do đó đối lập càng thêm gay gắt. Chẳng hạn kết làm anh em, cùng quan hệ huyết
thống, cùng chung lí tưởng, chung đối tượng tranh chấp hoặc loại trừ nhau vì mối
GVHD: Trần Thị Nâu

7

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

thù. Quan hệ đối lập thường loại trừ nhau một mất một còn, và thường là cơ sở để
tạo thành các tuyến nhân vật của tác phẩm.
Quan hệ đối chiếu, tương phản làm nổi bật sự đối lập và khác biệt của các
nhân vật. Đó là thầy trị Đơn Kihơtê và Sanxơ Pansa của Xécvantex: một người cao
và gầy; một người thấp và béo. Một người bị đầu độc bởi những hoang tưởng của
tiểu thuyết hiệp sĩ; một người có trí óc lành mạnh. Một người có lí tưởng cao xa;
một người thực dụng, thiển cận. Cả hai thầy trò như hai tấm gương soi chiếu lẫn
nhau. (…) Các tương phản làm cho các đối lập, khác biệt hiện ra gay gắt. Đối chiếu
là một mức độ thấp hơn của tương phản. Chẳng hạn đối lập của Thúy Kiều và Thúy
Vân, Sự vơ tình của em càng tơn lên cái đa tình của chị. Đối chiếu, tương phản là
nguyên tắc kết cấu hết sức phổ biến. Nó chẳng những làm nổi bật các nhân vật khác
tuyến mà còn làm cho các nhân vật cùng tuyến càng trở nên sắc nét. Chẳng hạn
tương phản giữa tính khí ba anh em Lưu, Quan, Trương trong Tam quốc chí diễn

nghĩa; Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới, Đường Tam Tạng trong Tây Du kí; anh Dậu
và chị Dậu, cái Tí và thằng Dần, lí trưởng và quan phủ trong Tắt đèn.
Quan hệ bổ sung là quan hệ của những nhân vật cùng loại, nhằm mở rộng
phạm vi của một hiện tượng. (…) Trong Số đỏ của Vũ Trọng Phụng, cậu con thừa
tự “Em chã” là một nét bổ sung cho tính cách dâm đãng của mụ Phó Đoan; cũng
như chị Hồng, con chó và lớp người cặn bã đi tản cư ở một làng quê là những nét
bổ sung khác nhau cho tính cách của nhân vật Hồng trong Đơi mắt của Nam Cao.
Nhân vật bổ sung thường là nhân vật phụ, làm cho nhân vật chính đậm đà, có bề
dày. Chúng tuy mang tính chất phụ thuộc, nhưng đồng thời cũng có tác dụng mở
rộng đề tài.
Ngồi quan hệ bổ sung, phụ thuộc cịn có quan hệ bổ sung đồng đẳng. Các
nhân vật Épghênhi Ônêghin, Lenxki, Tachiana, Onga trong Épghênhi Ơnêghin của
Puskin bổ sung cho nhau, nhưng khơng phụ thuộc nhau, mà cùng thể hiện cuộc
sống của một tầng lớp người. Cũng giống như các nhân vật San, Thứ, Oanh, Đích
trong Sống mịn của Nam Cao hay các nhân vật trí thức, chính khách cũ của ngụy
Sài Gịn trong tiểu thuyết Gặp gỡ cuối năm của Nguyễn Khải.
Hệ thống nhân vật là sự tổ hợp nhân vật làm sao cho chúng phản ánh nhau,
tác động nhau, soi sáng nhau, để cùng phản ánh đời sống. Trong hệ thống hình
tượng của tác phẩm, nhân vật vừa đóng các vai trị xã hội của nó (giai cấp, nghề
nghiệp, địa, vị, huyết thống, gia tộc…), vừa đóng vai trị văn học (vai trị một cơng
cụ nghệ thuật, thực hiện một chức năng nghệ thuật: vai trò tố cáo, vai trò tấm
gương, vai trò kẻ chống đối, vai trò anh hùng, vai trò phần thưởng, vai trò tương
phản, bổ sung, đối lập…). Các vai trị này gắn bó nhau trong quan hệ nội dung và
hình thức. Chỉ chú ý vai trị xã hội của nhân vật sẽ đưa đến sự phân tích văn học
GVHD: Trần Thị Nâu

8

SVTH: Bùi Thị Phương Lan

Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

như phân tích một hiện tượng xã hội thuần túy. Ngược lại, chỉ chú ý vai trị văn học
sẽ biến nhân vật thành hình thức thiếu nội dung. Cần kết hợp chúng trong một chỉnh
thể nghệ thuật, mới thấy hết nội dung tư tưởng – thẩm mĩ của tác phẩm.
Trích tài liệu số [10, tr.300 - tr.301].
1.2. Khái quát về tiểu sử và sự nghiệp sáng tác của Liev Tolstoi
1.2.1. Tóm tắt tiểu sử
Bá tước Liev Nicolaievich Tolstoi (28/8/1828 - 28/10/1910), là một tiểu
thuyết gia người Nga, nhà triết học, người theo chủ nghĩa hồ bình, nhà cải cách
giáo dục, người ăn chay, người theo chủ nghĩa vơ chính phủ. Các tác phẩm của ơng
với chất liệu từ kinh nghiệm cá nhân và hiện thực đã gây ảnh hưởng sâu đậm trong
nền văn chương của thế kỷ XX và ảnh hưởng đến cách suy nghĩ của nhiều nhà lãnh
đạo tư tưởng, chính trị sau này như Martin Luther King, Thomas Mann… Đặc biệt
trong ba thập niên cuối đời, chủ thuyết bất bạo động của Tolstoi đã ảnh hưởng tới
Mahatma Gandhi.
L. Tolstoi sinh tại điền trang Iasnaia Poliana, tỉnh Tula, vùng Trung Nga.
Ông là một quý tộc. Gia đình ơng thuộc một dịng họ q tộc nổi tiếng từ xưa tại
Nga. Mẹ ông là Maria con gái duy nhất của Nicolas Sergueievitch Volkonski, thuộc
dòng dõi vị vương hầu đầu tiên của Nga ở thế kỉ thứ IX. Cha ơng, bá tước Nicolas
Ilitch Tolstoi thuộc một dịng dõi kỵ sĩ từ thế kỷ XIV.
Thời niên thiếu
Tuổi thơ và thời niên thiếu của Tolstoi chỉ quanh quẩn ở điền trang của gia
đình ơng và Moskva. Ơng là con thứ trong một đại gia đình cùng với ba người anh
trai: Nicolas (1823), Serge (1826), Dmitri (1827) và người em gái út Maria (1930).
Cha và mẹ ông qua đời khi ông cịn rất bé. Sự giáo dục sau đó của ơng được giao
cho người cô, Madame Ergolskaia, người được cho là hình mẫu của Sonia trong
tiểu thuyết Chiến tranh và hịa bình. (Cha và mẹ ơng cũng được cho là hình mẫu
của các nhân vật Nicolas Rostov và nữ công tước Maria trong tiểu thuyết đó).

Năm 1843, Tolstoi vơ ban Sinh ngữ phương Đông tại Đại học Kazan.
Năm 1847, trở về cư trú và nhận gia tài tại Iasnaia Poliana, thời gian này ơng
vạch ra rất nhiều mục đích, qui tắc cho cuộc sống. Ông cố gắng tạo ra nhiều lợi ích
cho những người nơng dân nhưng nhanh chóng khám phá ra sự vơ dụng của lịng
nhiệt tình thiếu hiểu biết ở mình.
Đa phần thời gian học tập tại trường đại học và cuộc đời ơng sau đó giống
như của những chàng trai trẻ thuộc tầng lớp cao khi ấy, không theo quy luật nào và
ln tìm kiếm các trị vui: rượu, bài bạc và phụ nữ. Tuy nhiên, từ rất sớm, trong
nhật ký của ơng (hiện cịn từ năm 1847 về sau) cho thấy một sự đau khổ không bao
giờ thỏa mãn về giá trị đạo đức của cuộc sống, một sự đau khổ mà sau này trở thành
GVHD: Trần Thị Nâu

9

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

động lực chính trong tư duy của ơng, tất cả lối thốt cho tư duy đó đều được thể
hiện trong các tác phẩm, một số lượng khá lớn, một khối thể giới quan hoàn chỉnh
của Liev Tolstoi.
Đi lính
Năm 1851, buồn chán về cuộc sống dường như trống rỗng và vô nghĩa tại
Moskva, khiến ông mang nợ vì cờ bạc, ơng tới Caucase, và gia nhập một đơn vị
pháo binh đồn trú tại khu vực Cô-dắc cùng anh trai Nicolas.
Năm 1854 ông chuyển sang phục vụ chiến dịch quân sự chống người Thổ tại
Wallachia, nơi ông tham gia vào cuộc bao vây Silistra (nằm ở phần phía Đông Bắc
Bulgaria). Tháng 11 cùng năm, ông tham gia đồn trú tại Sévastopol. Tham gia bảo
vệ Pháo đài số Bốn nổi tiếng và dự trận Sông Chernaya. Ngay sau khi pháo đài bị

bỏ rơi, Tolstoi xin nghỉ phép tại Petersburg và Moskva. Năm sau ông rời quân ngũ.
Thời gian sau khi rời quân ngũ
Những năm 1856 – 1861, Tolstoi sống tại Petersburg, Moskva, Iasnaia, và ở
nước ngoài. Thời gian ở nước ngồi ơng vỡ mộng khi thấy những ích kỷ, chủ nghĩa
vật chất của nền văn minh tư sản Châu Âu.
Năm 1859, ông lập ra một ngôi trường cho trẻ em nông thôn tại Iasnaia với
những nguyên tắc tự do cơ bản đã được miêu tả trong tiểu luận năm 1862 Ngơi
trường tại Iasnaia Poliana của mình. Mặc dù khơng thành cơng nhưng những thực
nghiệm giáo dục của Tolstoi chính là nguyên mẫu trực tiếp đầu tiên cho Trường
Summerhill của A.S.Neill, ngơi trường tại Iasnaia Poliana có thể coi là mơ hình đầu
tiên của một lý thuyết chặt chẽ về giáo dục tự do.
Năm 1860 ông bị ảnh hưởng nặng sau cái chết của người anh trai Nicolas.
Ông sợ hãi và xa lánh dù trước đó ơng đã phải đối mặt với cái chết của cha mẹ và
người bảo mẫu thời thơ ấu.
Năm 1862, ông cầu hôn Sofia Andreyevna Behrs và thành công. Họ cưới
ngày 23 tháng 9 cùng năm ấy.
Lập gia đình và đời sống gia đình
Mười lăm năm đầu của cuộc hôn nhân, ông đã sống trong cuộc sống hạnh
phúc, thỏa mãn và tin tưởng. Sofia là người giúp đỡ đắc lực cho chồng trong sự
nghiệp văn chương, và câu chuyện nổi tiếng nhất là việc bà đã chép lại bảy lần từ
đầu đến cuối cuốn Chiến tranh và hịa bình. Với sự chăm sóc và quản lý tốt của bà,
Tolstoi có một đời sống dễ chịu.
Cuối đời
Năm 1901 Giáo hội Nga (Synod) rút phép thông công của Tolstoi. Hành
động này bị phản đối rộng rãi cả trong và ngồi nước. Một số cơng xã Tolstoian
được hình thành trên khắp nước Nga nhằm đưa vào thực thi những học thuyết tôn
GVHD: Trần Thị Nâu

10

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

giáo của Tolstoi. Trong hai thập kỷ cuối cuộc đời ơng, Tolstoi đã giành được sự
kính trọng của toàn thế giới.
Tolstoi muốn sống một cuộc sống hồn tồn vơ sản nhưng vợ ơng có quan
điểm hồn toàn trái ngược. Bà từ chối từ bỏ quyền sở hữu tài sản của mình. Tolstoi
từ chối tác quyền với những cuốn sách mới của mình nhưng bị buộc phải trao quyền
sở hữu đất đai và tác quyền với những tác phẩm trước đó cho vợ. Cuộc sống hơn
nhân sau này của ông đã được A. N. Wilson miêu tả là một trong những cuộc sống
bất hạnh nhất trong lịch sử giới văn chương.
Tolstoi rất khỏe mạnh so với độ tuổi của mình, nhưng ơng đã ốm nặng năm
1901. Bị áp lực bởi sự đối lập rõ ràng giữa quan điểm thân chủ nghĩa cộng sản và
cuộc sống dễ chịu của một quý tộc, với tình trạng bực tức ngày càng tăng với gia
đình, cuối cùng ơng đã rời Iasnaia, cùng với con gái Alexandra và bác sĩ riêng. Ông
chết ngày 7/11/1910 tại nhà ga Astapovo. Chính quyền ra lệnh cấm các cuộc biểu
tình, hội họp. Tịa thánh cấm tụng thánh ca và đọc kinh cho người mất. Nhưng báo
vẫn chạy viền đen và đăng hình ơng, nhiều rạp hát và trường đại học đóng cửa, thợ
bãi cơng, sinh viên bãi khóa. Quan tài của ơng được chở về Iasnaia Poliana và được
chôn cất trong khu rừng Kakaz, trên bờ suối, nơi mà hồi nhỏ ông cùng các anh cùng
nhau kiếm “cây gậy xanh”.
Nói về những cuộc biểu tình thời bấy giờ, Lênin từng nhận định: “Cái chết
của Tolstoi lần đầu tiên sau một thời kỳ gián đoạn, đã gây nên những cuộc biểu tình
trên đường phố với sự tham gia đơng đảo của sinh viên, và cũng có một phần công
nhân tham gia. Sự ngừng làm việc trong hàng loạt nhà máy lớn nhỏ vào ngày lễ
tang của L. Tolstoi đánh dấu bước mở đầu tuy còn bé, những cuộc bãi công phản
kháng”.
Sự nổi danh đương thời của Tolstoi khiến ông được nhiều người ngưỡng

vọng. Dostoevski cho ông là người giỏi nhất trong số những nhà văn cùng thời
trong khi Gustave Flaubert so sánh ông với Shakespeare và thổ lộ: “Thật là một
nghệ sĩ và thật là một nhà tâm lý!”. Ivan Turgenev đã gọi Tolstoi là một “nhà văn
vĩ đại của vùng đất Nga”. Những nhà phê bình và tiểu thuyết sau này tiếp tục ca
ngợi tài năng của ông. Virginia Woolf tuyên bố ông là “người vĩ đại nhất trong số
những nhà văn viết tiểu thuyết”. Marcel Proust, William Faulkner, Vladimir
Nabokov, những người coi ông đứng trên tất cả các tiểu thuyết gia Nga khác, thậm
chí cả Gogol, đánh giá ông tương đương với Puskin trong số những nhà thơ Nga.
1.2.2. Sự nghiệp sáng tác
Tolstoi viết rất nhiều thể loại: kịch, ký… nhưng giới phê bình đánh giá cao
nhất ở ông vẫn là tiểu thuyết. Mỗi một tiểu thuyết lại thể hiện một tư tưởng khác
nhau của ông trong một giai đoạn nhất định:
GVHD: Trần Thị Nâu

11

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

Tiểu thuyết đầu tay của ơng phải kể đến Tuổi thơ (1852). Tác phẩm được hoan
nghênh ngay từ buổi đầu và đánh dấu tên tuổi của nhà văn trên văn đàn Nga lúc bấy
giờ. Ivan Tourgueniev, ngơi sao Bắc Đẩu trên văn đàn Nga thời đó đã viết: “Anh
chàng ấy có tài chắn chắn đấy”. Với thành công của Tuổi thơ ông viết tiếp tuổi
thiếu niên rồi Tuổi thanh niên.
Hai trong nhiều tiểu thuyết của ông được thế giới đánh giá cao nhất là Chiến
tranh và hịa bình (1869) và Anna Karenina (1877).
Năm 1887, Tolstoi viết Khúc nhạc tặng Kreutzerg tả những cái cực “bẩn thỉu”
trong hơn nhân để chứng minh rằng ái tình nhục dục rất đổi bẩn thỉu, nó gây đủ tật

xấu. Nhà văn bảo rằng: “Cái dâm đãng xấu xa nhất là dâm đãng giữa vợ chồng”,
tóm lại “hơn nhân là sự mãi dâm hợp pháp hóa”.
Cuốn tiểu thuyết cuối cùng của ơng là Phục sinh, xuất bản năm 1899, kể câu
chuyện của một vị quý tộc tìm cách chuộc lại một lỗi lầm đã phạm phải từ nhiều
năm trước, trong đó thể hiện rất nhiều quan điểm mới của Tolstoi về cuộc sống.
Một tiểu thuyết ngắn khác, Hadji Murat (hoàn thành năm 1904), miêu tả cuộc
kháng chiến của dân núi miền Caucase khi bị quân Nga xâm lăng; một bên là những
người dân chất phác, một bên là bọn người văn minh; và sau khi ông mất tác phẩm
mới được xuất bản, năm 1912.
Những năm cuối đời Tolstoi ít viết truyện mà thay vào đó là những tác phẩm
thể hiện tư tưởng của ông. Những bài viết về tôn giáo, phản đối chế độ giáo dục, xã
hội, Nga hoàng…
Tolstoi viết rất nhiều sách về tôn giáo như: Tự thú, bản dịch bốn sách Phúc
Âm, Tín ngưỡng của tơi, Tù nhân miền Caucase, Con người sống bằng gì?, Trời
biết đấy nhưng cịn đợi…
Các tác phẩm chính luận của ơng gồm có: Nhân cuộc điều tra nhân khẩu
Moscou (1881) miêu tả cảnh trụy lạc, đời sống chui rúc của dân nghèo ở Moscou,
nhắc nhở mọi người nhớ lịng bác ái Ki Tơ. Chúng ta phải làm gì? (1886) đả kích
kịch liệt Nhà nước, Giáo hội, Khoa học và cả Nghệ thuật, ông cho rằng đó tồn là
những dụng cụ dùng để đàn áp kẻ yếu. Năm 1891, ơng viết cuốn Nghệ thuật là gì?
Lúc này ông cho rằng nghệ thuật không phải là một phương tiện tạo thú vui mà là
một phương tiện của đời sống xã hội. Năm 1903, Tolstoi viết tập phê bình Bàn về
Shakespeare và hí khúc. Ơng chỉ trích kịch liệt tác giả Vua Lear, chỉ trích ngành
kịch nói riêng và mọi ngàng văn chương nói chung.
Trong thời gian 1893, khi đọc cuốn Christian Non resistance của Adin
Ballou, cảm hứng ông viết Thiên quốc ở trong lòng chúng ta để bày thuyết bất đề
kháng (bằng bạo động) và đề hành mọi người thực hành theo qui tắc: “Kỷ sở bất
dục vật thi ư nhân”. Tập này về sau ảnh hưởng lớn đến Gandhi.
GVHD: Trần Thị Nâu

12

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

Ngồi ra, Tolstoi viết rất nhiều tác phẩm kịch. Tuy nhiên, ở thể loại kịch ông
không đạt được thành công như ở thể loại tiểu thuyết. Bi kịch về một người nông
dân: Polikouchka (1863). Năm 1886, ông viết tiếp bi kịch Sức mạnh của bóng tối
để diễn cho nông dân nhưng rồi bi kịch bị cấm. Tiếp theo là một hài kịch Kết quả
của giáo dục. Hành thi, bi kịch về sự thối nát trong một gia đình tiểu tư sản.
Tolstoi ln lưu ý tới trẻ em và văn học cho trẻ em. Ông đã viết nhiều truyện
cổ tích, truyện ngụ ngơn. Một số truyện ngụ ngôn của ông được phỏng theo truyện
ngụ ngôn Ê dốp và từ truyện Hindu.
Suốt quảng đời mình Tolstoi đã để lại cho nền văn học thế giới một số lượng
sáng tác đồ sộ với đầy đủ các thể loại, thể hiện đầy đủ và toàn bộ khối tư tưởng rộng
lớn với nhiều mặt mâu thuẫn của nhà văn.
1.2.3. Tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình”
1.2.3.1. Q trình sáng tác
Chiến tranh và hịa bình được tác giả viết trong khoảng sáu năm, từ năm
1864 đến năm 1869. Một tác phẩm vĩ đại.
Theo một bài Tựa (sau đã bỏ, không in) cho Chiến tranh và hịa bình,
Tolstoi bảo ơng đã bắt đầu viết từ năm 1856 một tiểu thuyết mà nhân vật chính là
một người của phong trào tháng chạp năm 1825. Phong trào ở Petersbourg địi lật
đổ Nga hồng Nicolas đệ Nhất để đưa đại hầu tước Constantin lên ngôi, thực hiện
nhiều cải cách tự do. Phong trào bị đàn áp dữ dội: một số bị xử tử, một số bị đày
qua Siberia. Năm 1856 Nicolas đệ Nhất mất. Alexandre lên ngôi, ân xá cho họ. Hai
thi sĩ nổi danh, Pouchkine và Nekrassov làm thơ ca tụng vợ của các tội nhân đã bỏ
cuộc đời êm đẹp, xa hoa ở nhà mà theo chồng trong cuộc đời lưu đày. Tolstoi cũng

ngưỡng mộ những nhà cách mạng đó, muốn chép lại truyện cho họ. Nhưng khi tìm
hiểu đời của họ thì thấy có người đã dự chiến dịch 1812, 1813 rồi biết đến những tư
tưởng cách mạng của Pháp mà nảy ra ý định đòi những cải cách cho quê hương.
Vậy muốn vạch ra được sự chuyển biến trong tâm hồn họ phải lùi đến thời 1812 1814. Ông muốn bắt đầu từ cuộc lui binh của quân Pháp năm 1812, nếu vậy phải
giảng giải tại sao, vậy phải trở lui hơn nữa, tới năm 1807, 1805. Thế là ông bỏ luôn
đề tài Các người tháng chạp, ơng tính viết một truyện dài hơn nhiều, bao quát cả
một thời đại rực rỡ , gồm những biến cố lớn lao nhất trong lịch nước Nga.
Trong suốt mùa đơng 1863 - 1864, Tolstoi tìm hiểu thời đại mà ông muốn
làm sống lại: 1805 - 1812. Nhạc phụ của ông - bác sĩ Behrs gởi cho ơng nhiều tài
liệu q ở Moscou, và chính ơng cũng mua tất cả những cuốn liên quan đến những
chiến tranh của Napoléon… cả Những tài liệu lịch sử về người Pháp ở Moscou năm
1812, Hồi ký chiến tranh của một pháo thủ, Thư từ ngoại giao… Trong một bức thư
cho bạn thân Fet, cuối năm 1864, Tolstoi bảo công việc “cày sâu để sửa soạn đất mà
GVHD: Trần Thị Nâu

13

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

gieo hạt” đó cực nhọc vơ cùng “phải trù hoạch kết hợp cả triệu dự định rồi mới lựa
chọn được một”.
Mới đầu ông dùng nhan đề Năm 1805. Cuối năm 1864, viết xong phần
thứ nhất quyển I, ông gởi đăng lần lần trên tờ Thông tin Nga, nhưng năm 1866, ông
thấy rằng một truyện dài như vậy đăng từng đoạn ngắn trên báo, độc giả không hiểu
hết được ý nghĩa và giá trị mà phê bình lầm lẫn nên ông nghe lời bà, ngừng đăng
báo mà cho in thành sách. Trọn bộ gồm sáu cuốn, in làm 4.800 bản. Nhan đề Năm
1805 khơng hợp nữa vì truyện kéo dài tới sau 1812. Ơng đã tính đổi ra là Cái gì

chung cục mà tốt thì là tốt, nhưng rồi ông bổng nhớ đến tên nhan đề một tập triết lí
của Proudhon mà ơng rất thích, tập Chiến tranh và hịa bình và ơng mượn ngay
nhan đề này.
Chiến tranh và hịa bình được hoan nghênh nhiệt liệt. Các nhà phê bình
khen là “tuyệt”, “vĩ đại nhất trong văn học Nga”, “hồn tồn Nga”; có người gọi
Tolstoi là “con sư tử” trên văn đàn Nga. Strakhov, một nhà phê bình có danh thời
đó, sau này thành bạn thân của ông, viết trên tờ Bình minh: “To lớn làm sao mà cân
xứng làm sao! Khơng một văn học nào có một tác phẩm giống như vậy được”.
Ngay từ lúc đầu mới đăng báo, đã có nhiều người trách tác giả, trong một
tiểu thuyết Nga mà cho nhiều nhân vật nói tiếng Pháp, nhất là cho xen vô truyện
nhiều đoạn nghị luận lạc đề. Càng gần tới cuối bộ, những chương bàn về triết lí
càng nhiều; lời trách lại càng mạnh.
Điểm thứ nhất - cho nhân vật nói tiếng Pháp - tác giả giữ quan điểm của
mình và giải thích trong bài Vài lời về cuốn Chiến tranh và hịa bình. Điểm thứ hai,
ông nhận rằng lời trách của độc giả có lý, cho nên in lần ba, ơng bỏ hết những
chương bàn về triết lí ở đầu mỗi phần. Ơng đưa những chương về lý thuyết quân sự
xuống cuối sách, thành phần phụ lục, và những đoạn tiếng Pháp dài q thì ơng dịch
ra tiếng Nga. Sáu cuốn sắp lại thành bốn cuốn. Năm 1886, lần in thứ năm, bà
Tolstoi và Strakhov nhận thấy rằng cắt bỏ và dời các chương như vậy có hại cho tác
phẩm, làm mất sự liên lạc, vì vậy trở lại hình thức thứ nhất lập lại các đoạn bằng
tiếng Pháp, mà chỉ giữ cách phân làm bốn cuốn trong lần in thứ ba và thứ tư thơi.
Trong đời tác giả, Chiến tranh và hịa bình cịn được in thêm bốn lần nữa.
Đại thể khơng có nhiều thay đổi. Có nhiều chổ sai, như tên của Denissov (khi là
Dmitrievitch, khi là Flodorovitch), về sợi dây chuyền có ảnh thánh mà Maria tặng
cho André…
Tác phẩm là một câu chuyện miêu tả từ những hoạt động trong cuộc sống
gia đình tới tổng hành dinh của Napoléon, từ triều đình Alexander I Nga tới những
chiến trường Austerlitz và Borodino. Cuốn tiểu thuyết đã thể hiện học thuyết của
GVHD: Trần Thị Nâu

14

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

Tolstoi về lịch sử, về tính vô nghĩa của các cá nhân như Napoléon, Alexander và
sức mạnh làm nên lịch sử của nhân dân.
1.2.3.2. Tóm tắt tác phẩm
Tóm tắt được trình bày theo trình tự từ quyển 1 đến quyển 4.
Quyển I:
Mở đầu tác phẩm, tác giả mở ra một bức tranh xinh đẹp của xã hội q
tộc Nga những ngày hịa bình cuối cùng năm 1805. Tác phẩm đề cập đến bốn gia
đình lớn. Gia đình Vassili, gồm: Vassili, một người giảo hoạt và dối trá; Hippolyte
đần độn; Hélène, một người đàn bà đẹp nhưng ngu xuẩn và dâm đãng; Anatole, anh
chàng bảnh trai nhưng vơ lại, sống trụy lạc. Gia đình Bolkonski: lão cơng tước
Bolkonski, kiêu căng nhưng chính trực, ái quốc; André, nghiêm trang, cương nghị,
khinh miệt bọn phù phiếm; cô Maria xấu xí nhưng dịu dàng, mộ đạo. Gia đình của
lão bá tước Bezoukhov chỉ có mỗi cậu con hoang là Pierre, ngây thơ, hiền lành,
nhưng kém nghị lực. Gia đình Rostov: Ông bà Rostov có ba đứa con: Nicolas,
Natacha, Petia và cô cháu họ Sonia. Họ là những con người không có lý tưởng gì
cao, sống rất giản dị, chân thành, gần gũi, vui vẻ, thật thà và hiếu khách.
Năm 1805, Nga hồng và bọn q tộc chốn cung đình vẫn chưa cảm thấy
được nguy cơ ngoại xâm, những buổi tiệc trà, khiêu vũ, hội họp vẫn diễn ra tấp nập.
Tuy nhiên họ đã cảm thấy được một mối lo ngại từ Napoléon. Nga hoàng quyết
định tham gia chiến tranh, liên minh với quân Áo chống lại Napoléon. Một cuộc
viễn chinh ở nước ngoài diễn ra và hoàn toàn thất bại do đồng minh Áo phản bội và
do Nga hoàng Alexandre đệ Nhất, một vị vua tuy bất tài nhưng đòi nắm quyền tổng
chỉ huy. Cảnh bại trận của quân đội Nga trên chiến trường Austerlitz kết thúc tập

thứ nhất.
Đan xen vào giữa trận chiến là số phận của những nhân vật. André
Bolkonski và Pierre Bezoukhov. Họ là hai người bạn thân. André không hạnh phúc
với Lise, người vợ quen với lối sống phù phiếm chốn cung đình mà chàng ghét cay
ghét đắng. Chàng quyết định xông ra chiến trường đi tìm ý nghĩa của cuộc sống.
André đưa vợ trở về điền trang Lissi-Gori sống chung với cha mình là lão cơng tước
Bolkonski và em gái Maria, cịn chàng thì lên đường ra trận, trở thành sĩ quan phụ
tá của Koutouzov.
Từ ngoại quốc trở về, Pierre ngây thơ và ngỡ ngàng trước lối sống hào
nhoáng, giả tạo của bọn quý tộc, anh hoang mang trước sự lựa chọn con đường
tương lai cho mình. Là con trai duy nhất của lão bá tước Bezoukhov nên chàng kế
thừa hết tất cả tài sản lẫn tước vị sau khi lão bá tước qua đời. Từ đây Pierre sống lẫn
lộn trong vòng quay của sự dối trá mà chàng không sao nhận biết được. Pierre kết
hôn với Hélène.
GVHD: Trần Thị Nâu

15

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

Cịn trong gia đình Rostov, Natacha lúc bấy giờ vẫn còn là một thiếu nữ
đang lớn, hồn nhiên, vui tươi nhưng đã bắt đầu biết yêu đương. Anh trai Nicolas và
em trai Petia của cô đều có lịng u nước vơ cùng mãnh liệt, nóng lịng ra chiến
trường chiến đấu cho tổ quốc. Nicolas Rostov có một tình u với Sonia, cơ cháu họ
được lão bá tước Rostov được nuôi trong nhà. Nicolas cũng nhập ngũ.
Quyển II:
Quyển này miêu tả khoảng thời gian giữa hai cuộc chiến tranh Nga Pháp, từ lúc cuộc chiến năm 1805 kết thúc đến lúc mở đầu cuộc chiến năm 1812.

Các cảnh hội họp của xã hội thượng lưu mờ nhạt để nhường chỗ cho sự diễn biến ở
các nhân vật trung tâm.
Nicolas Rostov được nghỉ phép về thăm nhà ở Moscou. Chàng sống hết
sức vui vẻ với gia đình. Nicolas vẫn yêu Sonia nhưng gặp nhiều trắc trở bởi sự phản
đối của lão bá tước phu nhân. Chàng vướng vào sòng bạc của Dolokhov (Dolokhov
yêu Sonia nhưng bị từ chối, hắn ta “ghi hận” lên đầu Nicolas ) thua đúng 43 ngàn
rúp, bằng số tuổi của chàng và Sonia cộng lại. Trở lại quân đội, Nicolas đi yết kiến
Nga hoàng, xin được ân xá cho Denissov vì tội cướp quân lương nhưng khơng gặp
được nhà vua. Gia đình Rostov ngày càng sa sút. Nicolas được gia đình gọi trở về
gấp để chăm nom tài sản. Chàng xem xét sổ sách và giận dữ lên, đánh đập người
quản gia nhưng lão bá tước bênh vực hắn, từ đó chàng khơng nhúng tay vào việc
nhà nữa, bỏ mặc hết thẩy, chỉ lo đi săn.
Cuộc hội kiến kí kết hịa ước năm 1807 giữa Alexandre đệ Nhất và
Napoléon biến Nga và Pháp trở thành đồng minh, tiến hành phong tỏa lục địa với
nước Anh.
Mất tích từ chiến trường Austerlitz, gia đình Bolkonski rất lo lắng cho
André nhưng thực ra chàng đã ở lại với nhân dân địa phương. Chàng trở về đúng
vào đêm Lise trở dạ. Lise sinh một đứa bé trai trong tình trạng khó khăn và mất.
André chán chường và tuyệt vọng. Sau một thời gian, André đến gặp lão bá tước
Rostov để giải quyết công việc về một bộ phận ở trại ấp của mình. Ở đây, chàng
thống thấy Natacha, cảm mến Natacha và hăng hái tham gia hoạt động xã hội.
Chàng dự định rất nhiều cải cách và gặp được Quốc vụ khanh Speranski đương
được Alexandre trọng dụng, hai người tâm đắc nhau lắm. André nhận thấy sự giả
dối trong Speranski nên đâm ghét ông ta và cả những hoạt động chính trị của chàng.
André và Natacha đính hơn với nhau nhưng hơn sự bị hỗn lại một năm do ông bố
gàn dỡ của anh. André đi trị bệnh ở Thụy Sĩ. Sau khi trở về hay tin Natacha phản
bội, André cắt đứt dứt khốt với cơ và tính tình càng trở nên tiêu cực hơn.
Những chuyển biến tâm tư, tình cảm của Natacha với những người mà cơ
gặp gỡ: Boris, Denissov, André, Anatole. Hôn lễ của Natacha và André bị hoãn lại
GVHD: Trần Thị Nâu

16

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

mơt năm. Trong thời gian này André đi xa, nàng thì khơng thể chịu nổi sự trống
vắng, buồn tẻ nên đã sa ngã trước sự quyến rũ của Anatole, em trai Hélène. Định bỏ
trốn cùng Anatole nhưng kế hoạch khơng thành. Đau khổ vì bị Anatole lừa dối,
Natacha muốn uống thuốc tự sát nhưng lại tự sát hụt vì phút cuối nàng hoảng sợ và
thú thật ý định với Sonia. Natacha đau khổ và xấu hổ, nàng mong được André tha
thứ, nàng bệnh nặng.
Pierre Bezoukhov ngày càng chán ghét cái giả dối của giới thượng lưu, cả
cô vợ Hélène xinh đẹp nhưng đĩ thõa, ngu ngốc của mình. Pierre thách đấu với
Dolokhov vì nghi ngờ rằng hắn và vợ chàng có gian díu với nhau. Dolokhov bị
thương nặng. Pierre quyết định từ bỏ Hélène và một mình lên Pétersbourg sau khi
để lại cho nàng một nửa gia tài. Được ông lão Joseph Alexeievitch thuyết giáo về
Thượng đế, về một cuộc sống đức hạnh Pierre đâm ra say mê tôn giáo. Chàng tham
gia hội Tam Điểm. Sau khi trở về điền trang ở gần Kiev, Pierre muốn cải thiện đời
sống nông dân nhưng bị bọn quản lý lừa gạt vì chàng chẳng hiểu gì cả. Pierre đi
thăm André và cùng bạn trở về điền trang Lissi-Gori. Thấy bạn thay đổi nhiều quá,
già đi, chán đời, chàng cố thuyết phục nhưng không được. Pierre trở thành người
đứng đầu hội Tam Điểm ở Pétersbourg nhưng càng ngày chàng càng nghi ngờ về
mục đích chân chính của hội. Hélène xin được Pierre tha thứ, chàng cũng nguôi
nguôi nên nhận lời. Chàng cố gắng đóng vai trị hịa giải giữa André và Natacha
nhưng không thành công. Quyển II kết thúc khi từ nhà Natacha ra về Pierre thấy
ngôi sao chổi năm 1811 rực rỡ trên vòm trời.
Quyển III:

Bắt đầu từ quyển III, tác phẩm chủ yếu miêu tả các cuộc chiến giữa quân
đội Nga và Pháp. Các nhân vật cũng được nhà văn miêu tả lồng ghép vào các cuộc
chiến như một vận mệnh. Chiến tranh và số phận con người gắn chặt vào nhau.
Chiến tranh giúp họ phát hiện ra nhiều ý nghĩa của cuộc sống và cũng thay đổi cuộc
đời họ.
Bất ngờ, Napoléon dẫn quân đội vượt sông Niéme tấn công nước Nga.
Tại bộ chỉ huy quân đội mà trong đó có Nga hồng Alexandre đệ Nhất cùng đồn
tùy tùng và bọn nịnh thần của ông ta, suốt ngày chỉ lo tiệc tùng, khiêu vũ mà không
thể lập được một kế hoạch cụ thể nào cả. Việc chỉ huy quân sự do sự đối lập của các
phe phái vốn đã khơng thống nhất thì nay càng thêm hỗn loạn. André cũng ở đấy và
khơng hài lịng với bầu khơng khí có bọn nịnh thần chếm đa số nên chàng xin phép
được điều động ra mặt trận. Nga hoàng sai Balachov đưa thư cho Napoléon với
mong muốn chiến tranh không phải xảy ra. Ông cảm thấy bị sỉ nhục khi Napoléon
đã tiếp sứ giả của mình một cách khiếm nhã và nhất là thái độ huênh hoang, mạt sát
của Napoléon đối với mình nên quyết định khai chiến. Một số đại thần đề nghị Nga
GVHD: Trần Thị Nâu

17

SVTH: Bùi Thị Phương Lan


Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Chiến tranh và hịa bình” của Liev Tolstoi

hồng hãy lui trở về kinh đô để động viên nhân dân chiến đấu chống giặc ngoại
xâm. Do áp lực của dư luận, Alexandre đệ Nhất trao quyền chỉ huy lại cho
Koutouzov, một đại tướng tính tình cương trực mà ngài khơng thích. André tham
gia trận đánh lịch sử Borodino và bị thương nặng. Chàng được chở về hậu phương
và tình cờ gặp lại Natacha trên chuyến xe của nhà Rostov, chuyến xe mà Natacha đã
năn nỉ gia đình nhường lại để chở các thương binh. Natacha một mực kiên quyết

chăm sóc cho André. Mối quan hệ của hai người thắm thiết hơn trước.
Nicolas Rostov cũng tham gia chiến tranh nhưng gặp nhiều may mắn hơn
André. Đội quân của chàng phản công thắng, chàng được trao tặng huân chương
Thánh Georges vì bắt sống được một tù binh nhưng chàng khơng cảm thấy vui vì
nhận ra rằng chàng và cả những người trong trận chiến đang chém giết nhau một
cách vơ lí. Binh đồn của Nicolas đóng gần trại ấp Bogoutcharovo của André, nơi
mà Maria, em gái của André đang cư ngụ và gặp nguy hiểm vì qn Pháp đã tràn
đến mà những người nơng dân thì lại không cho cô tản cư. Đây là lần đầu tiên
Nicolas gặp Maria dù cả hai gia đình đã có mối liên hệ từ trước. Nicolas giúp đỡ
Maria thoát khỏi cảnh hiểm nguy. Hai người cảm mến nhau từ đó.
Hélène bây giờ có hai tình nhân, một vị là đại thần già, cịn người kia là
một thân vương trẻ. Cơ tìm cách li dị với Pierre để được kết hơn với một trong hai
người đó. Pierre lúc này dần dần nhận ra tình cảm của chàng đối với Natacha đã có
gì đó thay đổi. Pierre đi đến trận địa để thỏa mãn lịng hiếu kỳ của mình và trở
thành “ơng Lớn nhà ta” của các binh lính trong quân đội. Sau trận Borodino, Pierre
trở về và nuôi ý định ám sát Napoléon. Vì nhiều nguyên do mà ý định của Pierre
chằng đi đến đâu cả, chàng bị kỵ binh tuần tiễu Pháp bắt và giam ở thành lũy
Zoubovo.
Moscou bị quyết định bỏ ngõ. Người dân đua nhau rời khỏi thành phố
nhưng viên tư lệnh Rostoptchine lại ngăn cản. Quần chúng tụ tập lại trước dinh của
Rostoptchine, ông ta sợ quá nên bắt Verestchaguine làm bia chết thay, anh chàng tội
nghiệp bị kết tội phản nghịch này bị quần chúng đánh cho đến chết.
Sau trận Borodino, đại quân của Napoléon tiến vào chiếm đóng Moscou
vốn đã bị bỏ ngõ. Moscou bốc cháy dữ dội và quân của Napoléon hoàn toàn bị cơ
lập.
Quyển IV:
Quyển IV diễn tả sự phản cơng tồn diện, triệt để của quân đội và nhân
dân Nga. Quân thù xâm lược bị đuổi ra khỏi biên giới. Chiến tranh phi nghĩa của
Napoléon thất bại thảm hại trước chiến tranh chính nghĩa của nhân dân Nga.
Bị vây ở Moscou và liên tiếp bị phản công dữ dội, đại quân Pháp rối ren

đến cực điểm. Napoléon gửi thư đến Nga hoàng, rồi Koutouzov đề nghị ký hòa ước
GVHD: Trần Thị Nâu

18

SVTH: Bùi Thị Phương Lan