Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÊ VIẾT HÙNG

TỘI MUA BÁN, CHIẾM ĐOẠT MƠ HOẶC
BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI: NGHIÊN CỨU SO SÁNH
VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH: NĂM 2022


vbc
BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TỘI MUA BÁN, CHIẾM ĐOẠT MƠ HOẶC
BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI: NGHIÊN CỨU SO SÁNH
VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Định hướng nghiên cứu
Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa
Học viên: Lê Viết Hùng
Lớp: Cao học luật – Khóa 30

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng
dẫn và giúp đỡ của PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa. Các trích dẫn nguồn trong
luận văn có độ tin cậy khoa học, trung thực và chính xác. Những tài liệu tham khảo
được sử dụng trong luận văn được liệt kê đầy đủ và chi tiết. Luận văn này chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 01 tháng 09 năm 2022
Tác giả

LÊ VIẾT HÙNG


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Cụm từ đầy đủ

Ký hiệu viết tắt

Bộ luật hình sự

BLHS


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
CHƯƠNG I: LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ

TỘI MUA BÁN, CHIẾM ĐOẠT MÔ HOẶC BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI ........ 11
1.1. Khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ..... 11
1.2. Dấu hiệu pháp lý của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người ........................................................................................................................ 17
1.2.1. Dấu hiệu định tội ..................................................................................... 17
1.2.2. Dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt ............................................... 24
1.2.3. Hình phạt ................................................................................................. 32
KẾT LUẬN CHƯƠNG I ........................................................................................... 35
CHƯƠNG II: QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ TRUNG HOA VÀ LUẬT
HÌNH SỰ LIÊN BANG ÚC VỀ TỘI MUA BÁN, CHIẾM ĐOẠT MÔ HOẶC BỘ
PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI ........................................................................................... 36
2.1. Quy định của luật hình sự Trung Hoa về tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người ..................................................................................... 36
2.1.1. Dấu hiệu định tội ..................................................................................... 36
2.1.2. Dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt ............................................... 40
2.1.3. Hình phạt ................................................................................................. 43
2.2. Quy định của luật hình sự Liên bang Úc về tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người ..................................................................................... 44
2.2.1. Dấu hiệu định tội ..................................................................................... 45
2.2.2. Dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt. .............................................. 48
2.2.3. Hình phạt. ................................................................................................ 50
KẾT LUẬN CHƯƠNG II .......................................................................................... 53
CHƯƠNG III: ĐÁNH GIÁ SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT LUẬT HÌNH
SỰ VIỆT NAM, TRUNG HOA VỚI LIÊN BANG ÚC VÀ KINH NGHIỆM CHO
VIỆT NAM ................................................................................................................. 54
3.1 Tương đồng trong luật hình sự Việt Nam, Trung Hoa với Liên bang Úc
về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ................................ 54
3.2 Khác biệt trong luật hình sự Việt Nam, Trung Hoa với Liên bang Úc về
tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ..................................... 56
3.3 Kiến nghị hoàn thiện đối với quy định trong bộ luật hình sự Việt Nam

về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ................................ 66
KẾT LUẬN CHƯƠNG III ........................................................................................ 76
KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................................. 77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


1

PHẦN MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài
Ghép nội tạng, mô hay các bộ phận cơ thể người được xem là một trong
những thành tựu lớn nhất của nền y học nhân loại trong Thế kỷ 20 cho đến nay.
Nhờ những tiền đề về phát triển y khoa vượt bậc, ngành ghép tạng đã giúp hàng
chục nghìn bệnh nhân được cứu sống hàng năm trên toàn thế giới. Lịch sử ghép
tạng Việt Nam được đánh dấu vào ngày 04/06/1992, bằng ca ghép thận thành công
đầu tiên tại Học viện Quân y thuộc Bệnh viện 103 cho bệnh nhân thiếu tá Vũ Mạnh
Đoan, bị suy thận mãn tính giai đoạn cuối. Sự kiện này tạo bước ngoặc phát triển
mới cho nền y học nước nhà, đồng thời mở ra triển vọng cho việc điều trị bệnh bằng
phương pháp ghép tạng, mô hoặc bộ phận cơ thể người.
Cũng như những hiện tượng mới trong xã hội ngày nay, luôn tồn tại hai mặt
của vấn đề: tích cực và tiêu cực. Việc giúp đạt được nhiều hiệu quả trong điều trị
liên quan đến việc cấy ghép nội tạng, mô hoặc bộ phận cơ thể người là điều rất
thành công cũng là mong muốn của nhiều người từ giới y khoa, bệnh nhân, người
thân và của tồn xã hội. Bên cạnh đó, việc lợi dụng những thành tựu này nhằm mục
đích trục lợi như: mua bán, chiếm đoạt tạng, mô hoặc bộ phận cơ thể người với mục
đích thương mại bằng cách nâng giá giao dịch, tạo sự gián đoạn giữa người thật sự
cần tạng, mô hoặc bộ phận cơ thể người với những người hiến tặng hay người bán
để trục lợi. Thực tế các hoạt động mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người diễn biến phổ biến, phức tạp hơn, bởi nhu cầu về ghép tạng, mô hay bộ phận

cơ thể người hiện nay là rất lớn, cả trong nước lẫn nước ngoài, đặc biệt vỏ bọc cho
hoạt động này khá tinh vi dưới sự “hiến – tặng”.
Qua rà soát các quy định liên quan về nhóm hành vi: mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người của Việt Nam thì: Quy định chuyên ngành y học:
Trong Luật bảo vệ sức khỏe nhân dân năm 1989 quy định tại Điều 30: "Thầy thuốc
chỉ tiến hành lấy mô hoặc bộ bộ phận cơ thể người sống hay người chết dùng vào
mục đích y tế sau khi đã được sự đồng ý của người cho, của thân nhân người chết
hoặc người chết có di chúc để lại. Việc ghép mơ hoặc một bộ phận cơ thể người cho
người bệnh phải được sự đồng ý của người bệnh hoặc thân nhân hay người giám hộ
của người bệnh chưa thành niên". Ngày 29/11/2006, Quốc hội khóa XI tại kỳ họp
thứ 10 đã thơng qua Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác
năm 2006. Luật này được xây dựng trên những nguyên tắc như sau: Thứ nhất, tôn
trọng sự tự nguyện của người hiến, người được ghép mô, bộ phận cơ thể người; Thứ
hai, vì mục đích nhân đạo, chữa bệnh, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa học; Thứ ba,
khơng nhằm mục đích thương mại; Thứ tư, giữ bí mật về thơng tin có liên quan đến
người hiến, người được ghép, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp
luật có quy định khác; Thứ năm, phù hợp với Hiến pháp, Bộ luật dân sự năm 2005
1.


2
và điều kiện kinh tế, xã hội ở Việt Nam. Nhìn chung, những ngun tắc chủ đạo của
nhóm quy định trên là tự nguyện, nhân đạo, chỉ dùng cho hoạt động y khoa và cấm
các hành vi thương mại. Cả trong Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 (sửa đổi bổ
sung năm 1991) và năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) đều không quy định các
hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người một cách độc lập, mà
chỉ xử lý tương ứng về các hành vi xâm hại đến tính mạng và sức khỏe của người
khác hoặc lồng ghép vào định khung tăng nặng hình phạt trong các tội như: tội giết
người; tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác; tội mua
bán người và mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em; tội tổ chức, cưỡng ép

người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài trái phép…Việc bổ sung, xây
dựng quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong Bộ
luật hình sự Việt Nam năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (BLHS Việt Nam) xuất
phát từ thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm mới, nhất là trong bối cảnh các
hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hay bộ phận cơ thể người diễn ra tràn lan, tinh vi,
có yếu tố nước ngồi, gây tác động tiêu cực tới sức khỏe người dân, sự cao cả của
nền y học đã đạt được và tạo hệ lụy xấu đến đời sống xã hội. BLHS Việt Nam tạo
một khung pháp lý cơ bản và tương đối đầy đủ để xử lý các hành vi nói trên, cũng
như đảm bảo được tính chính xác, đúng bản chất, tính chất và mức độ nguy hiểm
của hành vi tội phạm gây ra.
Như đã trình bày, xử lý hình sự đối với hành vi mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người hiện nay ở nước ta tương đối mới, phát sinh một số bất
cập và chưa có văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật. Việc cần có một
cơng trình nghiên cứu các quy định hiện nay trong BLHS Việt Nam, bên cạnh tham
khảo các quy định tương tự ở các quốc gia có nền thể chế chính trị, tư pháp tương
đồng với Việt Nam như nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, hay các quốc gia có
nền kinh tế phát triển như Liên bang Úc là thật sự cần thiết, nhằm đánh giá và có cơ
sở để hồn thiện các thiếu sót trong quy định hiện nay của nước ta. Đây cũng là tinh
thần của Nghị quyết số: 48-NQ/TW ngày 25/05/2005 của Bộ Chính trị về chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020; và Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị
về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 về việc hồn thiện pháp luật về chính
sách hình sự, bảo đảm yêu cầu hiệu quả phòng ngừa tội phạm và phù hợp với nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Từ các lý do trên, tác giả mong muốn thực hiện đề tài: “Tội mua bán, chiếm
đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người. Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt
Nam”, cấp luận văn thạc sĩ, để có một đánh giá tổng thể các quy định pháp luật về
tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người của BLHS Việt Nam, cũng

3
như nghiên cứu những quy định tương ứng trong pháp luật hình sự của nước Cộng
hịa nhân dân Trung Hoa (BLHS Trung Hoa) và Liên bang Úc (BLHS Liên bang
Úc), nhận định được các điểm tương đồng, điểm khác biệt trong quy định giữa các
nước, trình bày các vấn đề vướng mắc, cần khắc phục từ đó có các đề xuất, kiến
nghị hoàn thiện và kinh nghiệm phụ hợp hơn thực tiễn trong xã hội Việt Nam.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
Trước khi chọn lựa đề tài và trong quá trình nghiên cứu, khảo sát các tài
liệu tham khảo để thực hiện đề tài, tác giả đã tham khảo nhiều bài viết liên quan
trực tiếp đến đề tài cũng như tài liệu có liên quan khác dưới nhiều cấp độ nghiên
cứu khoa học khác nhau như: Luận văn thạc sĩ, cơng trình nghiên cứu khoa học,
sách giáo trình, sách bình luận, các bài viết trên tạp chí chun ngành, bài viết cơng
bố trên mạng máy tính, các quy định quốc tế và báo cáo của nước ngoài liên quan
đến đề tài. Bao gồm:
 Về sách giáo trình, sách chuyên khảo:
- Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2021), Giáo trình Luật hình
sự Việt Nam - Phần các tội phạm quyển 1, Trần Thị Quang Vinh (Chủ
biên), NXB Hồng Đức;
- Trường Đại học Luật Hà Nội (2021), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam Phần các tội phạm quyển 1, Nguyễn Ngọc Hịa (Chủ biên), NXB Cơng an
nhân dân Hà Nội.
- Nguyễn Thị Phương Hoa (2017), Bình luận những điểm mới của Bộ luật
hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017), NXB Hồng Đức;
- Đinh Văn Quế (2018), Bình luận Bộ luật hình sự năm 2015, phần thứ hai
các tội phạm Chương XIV xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm,
danh dự của con người, NXB Thông tin và truyền thơng, Hà Nội;
Các sách giáo trình, sách bình luận trên có những đóng góp trong việc phân
tích các lý luận, quy định, bình luận có giá trị khoa học của BLHS Việt
Nam nói chung và quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mơ hoặc bộ phận

cơ thể người nói riêng một cách sâu sắc và được xem là nguồn tài liệu tham
khảo uy tín giúp tác giả thực hiện đề tài.
 Các bài viết trên tạp chí khoa học:
- Lê Xuân Lục (2013), “Sự cần thiết của việc sửa đổi, bổ sung bộ luật hình sự
hiện hành liên quan đến hành vi mua bán mô, bộ phận cơ thể người”, Tạp
chí Nhà nước và pháp luật (Số 9), tr. 50. Bài viết phân tích về tính cần thiết
phải quy định các hành vi liên quan đến mua bán mô hoặc bộ phận cơ thể
người từ rất sớm, trước cả quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 có giá trị
thi hành. Tác giả có nhiều phân tích, lập luận về sự cần thiết của việc bổ


4
sung quy định có liên quan vào Bộ luật hình sự nhằm đảo bảo xử lý hình sự
đối với các hành có liên quan một cách khách quan, chính xác và đúng bản
chất mức độ nguy hiểm của hành vi tội phạm.
- Đồng Nông Phúc (2019), “Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ
thể người và một số bất cập”, Tạp chí Tịa án nhân dân điện tử1. Tác giả bài
viết đã chỉ ra vài hạn chế của quy định hiện nay đối với tội mua bán, chiếm
đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người như: không nên xem mô là đối tượng
tác động của quy định này, vì tác giả dẫn chứng cơ sở khoa học y khoa cho
rằng mơ là tập hợp nhóm tế báo có thể tái tạo lại của cơ thể, việc mua bán
trao đổi mô không ảnh hưởng đến sức khỏe của con người thay vào đó là
tập trung vào đối tượng bộ phận cơ thể người; tác giả cũng cho rằng hành vi
trung gian mơi giới chưa được quy định. Từ đó, tác giả bài viết kiến nghị,
cập nhật lại quy định để phù hợp với thực tiễn.
- Nguyễn Thành Trung (2022), “Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận
cơ thể người trong Bộ luật Hình sự năm 2015”, Tạp chí Tịa án nhân dân
điện tử2. Bài báo tác giả có những phân tích về tính thực tiễn và kịp thời khi
quy định tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người vào BLHS
Việt Nam. Tác giả có những kiến nghị như: đối tượng mô là không cần thiết

vì mơ có tính tái sản xuất trong cơ thể người, bổ sung đối tượng thai nhi vì
cho rằng thai nhi cũng có thể là đối tượng có thể bị tác động của việc mua
bán, chiếm đoạt.
- Nguyễn Thanh Ngân (2022), “Nâng cao hiệu quả phòng, ngừa đấu tranh với
tội phạm mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ở Việt Nam
hiện nay”, Tạp chí Tịa án nhân dân (Số 6), tr. 43. Tác giả bài viết đã đưa ra
những tổng hợp và đánh giá về một số phương thức, thủ đoạn của tội mua
bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người hiện nay, đặc biệt là các thủ
đoạn đưa nạn nhân đi nước ngoài để thực hiện việc mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người chủ yếu là Trung Quốc và Châu Âu. Từ đó
tác giả trình bày một số giải pháp nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong
phòng ngừa, đấu tranh với loại tội phạm này tại Việt Nam trong thời gian
tới. Các giải pháp của tác giả mang tính nghiệp vụ quản lý tình hình tội
phạm, cơng tác tuyên truyền, hợp tác quốc tế… thay vì các đóng góp vào
quy định tại Điều 154 BLHS Việt Nam.
 Về luận văn thạc sĩ, cơng trình nghiên cứu khoa học::

Đường dẫn truy cập: (truy cập ngày 01/09/2022).
2
Đường dẫn truy cập (truy cập này 11/09/2022).
1


5
Đồng Nông Phúc (2019), Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người trong Bộ luật Hình sự năm 2015, luận văn thạc sĩ, Trường Đại học
Luật Hà Nội. Đây là cơng trình nghiên cứu cấp luận văn thạc sĩ từ rất sớm
về quy định tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người theo Bộ
luật hình sự năm 2015 trên cả nước, đề tài tập trung nghiên cứu các lý luận
chung, các dấu hiệu pháp lý, cung cấp các khó khăn và một vài kiến nghị

của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người. Bên cạnh, cơng
trình cịn khảo sát quy định tương ứng trong quy định quốc tế, trong BLHS
Trung Hoa và BLHS Liên bang Nga, từ đó có những so sánh mang tính
tham khảo, đánh giá chủ quan và kiến nghị hoàn thiện của tác giả.
- Vũ Thị Thái Anh và Bùi Thị Thùy Linh (2019), Tội mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người – Nghiên cứu so sánh pháp luật hình sự Việt
Nam với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới3, đề tài nghiên cứu
khoa học cấp trường, Trường Đại học Luật Hà Nội. Đề tài tập trung phân
tích quy định của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người
theo quy định BLHS Việt Nam, đồng thời khảo sát rất nhiều quy định tương
ứng của một số nước trên thế giới về cùng tội danh, kết hợp phân tích từ
một số vụ án thực tế của Việt Nam để nhóm tác giả chỉ ra những bất cập,
hạn chế của BLHS Việt Nam và có cơ sở để trình bày các kiến nghị, sửa đổi
của tác giả để phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam.
2.2. Tình hình nghiên cứu ở các nước và các tài liệu quốc tế có liên quan
- Aidana Shyngysbayeva (2020), Bảo vệ nạn nhân của buôn bán nội tạng
theo luật quốc tế, luận văn thạc sĩ, Trường đại học Åbo Akademi (Phần
Lan)4. Luận văn tập trung cung cấp một khuôn khổ pháp lý quốc tế cho hai
hoạt động vừa khác biệt, vừa liên quan mật thiết đến nhau là: hoạt động
buôn bán người và hoạt động buôn bán nội tạng. Tác giả cũng cung cấp
nhiều kiến nghị đối với các quy định quốc tế; thêm vào đó, để đạt được hiệu
quả của phịng chống vấn nạn bn bán người và bn bán nội tạng thì
cơng cụ hữu hiệu là sự nội luật hóa quy định trong luật hình sự tại mỗi quốc
gia và các vùng lãnh thổ, cũng như sự liên kết chặt chẽ hơn nữa giữa cộng
đồng quốc tế đối với tội phạm có tính tồn cầu cao này.
- Nghị định thư về ngăn ngừa, phòng chống và trừng trị việc buôn bán người,
đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung Cơng ước của Liên hợp quốc về
phịng chống tội phạm xuyên quốc gia năm 20005. Nghị định thư là một
-

Tác phẩm tham dự Giải thưởng Eureka năm 2019 do Trung tâm Phát triển Khoa học và Công nghệ Trẻ Thành đồn Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
4
Nguyên văn: Aidana Shyngysbayeva (2020), The protection of victims of organ trafficking under
international law, Åbo Akademi University, Master’s Thesis in Public International Law.
5
Việt Nam phê chuẩn và ký kết vào ngày 08/06/2012.
3


6

-

-

trong những văn bản quốc tế đầu tiên quy định nhiều nhóm hành vi liên
quan đến hoạt động mua bán người, đặc biệt với phụ nữ và trẻ em, là cơ sở
chính để rất nhiều nước tham gia nội luật hóa hình sự6 các quy định cho
quốc gia của mình. Tại điểm a, Điều 3 có quy định về hành vi:“Bn bán
người là có nghĩa là việc mua bán, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp và
nhận người nhằm mục đích bóc lột bằng cách sử dụng hay đe dọa sử dụng
vũ lực hay bằng các hình thức ép buộc, bắt cóc, gian lận, lừa gạt, hay lạm
dụng quyền lực hoặc vị thế dễ bị tổn thương hay bằng việc đưa hay nhận
tiền hay lợi nhuận để đạt được sự đồng ý của một người đang kiểm soát
những người khác. Hành vi bóc lột sẽ bao gồm, ít nhất, việc bóc lột mại
dâm những người khác hay những hình thức bóc lột tình dục khác, các hình
thức lao động hay phục vụ cưỡng bức, nơ lệ hay những hình thức tương tự
nô lệ, khổ sai hoặc lấy các bộ phận cơ thể”. Từ đó, Nghị định thư phần nào
đóng góp nguồn pháp lý nhất định vào công cuộc đấu tranh, ngăn chặn và
trừng phạt đối với tội phạm mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể

người của các quốc gia thành viên.
Công ước của Hội đồng Châu Âu về chống buôn bán bộ phận cơ thể người,
số hiệu 216, ngày công bố: 25/03/20157. Đây là công ước mở, cho phép
quốc gia thành viên thuộc Liên minh Châu Âu, các quốc gia có tư cách
quan sát viên của Hội đồng Châu Âu và các quốc gia không phải thành viên
khác tham gia ký kết. Hiện nay, Việt Nam chưa tham gia cơng ước trên với
bất cứ vai trị quan sát viên hay ký kết chính thức. Tuy nhiên cơng ước là
tiếng nói quốc tế và khung pháp lý mạnh mẽ kêu gọi mọi chính phủ của các
quốc gia, vùng lãnh thổ xem hoạt động cắt bỏ, chiếm đoạt bất hợp pháp bộ
phận cơ thể người từ những người hiến tặng cịn sống hoặc đã qua đời như
một tội hình sự, hình sự hóa các hành vi đổi lấy, mua bán nội tạng của
người hiến tặng còn sống hoặc đã chết, để nhận được lợi ích tài chính hoặc
lợi thế tương đương. Ngồi ra, Cơng ước cũng đưa ra các biện pháp bảo vệ
và bồi thường cho các nạn nhân cũng như các biện pháp phịng ngừa để
đảm bảo tính minh bạch và tiếp cận công bằng với các dịch vụ cấy ghép.
Australian Government (2021), “Compassion, Not Commerce: An Inquiry
into Human Organ Trafficking and Organ Transplant Tourism8” [Dịch: Báo

Theo khoản 1 Điều 5 của Nghị định thư quy định về hình sự hóa: “Mỗi quốc gia thành viên sẽ áp dụng
những biện pháp lập pháp cũng như các biện pháp khác khi cần thiết để hình sự hóa những hành vi nêu tại
điều 3 Nghị định thư này khi những hành vi này được thực hiện một cách cố ý”
7
Nguyên văn công ước: Council of Europe Convention against Trafficking in Human Organs, (CETS No.
216, signed 25/03/2015). Đường dẫn truy cập (truy cập 21/08/2022).
8
Đường dẫn truy cập: (truy cập 19/07/2022).
6


7

-

cáo phản hồi của Chính phủ Liên bang Úc đến Thường trực Ủy ban Đối
ngoại, Quốc Phòng và Thương mại (Tháng 02/2021) về: Sự trắc ẩn, không
thương mại9: về một cuộc điều tra mua bán nội tạng và du lịch ghép tạng].
Báo cáo là tiếng nói mạnh mẽ và kiên quyết của Chính phủ Liên bang Úc
trong việc nghiêm cấm và đấu tranh ngăn chặn đối với hoạt động mua bán
người và nội tạng, đặc biệt là hình thức du lịch ghép tạng trong và ngoài
lãnh thổ Liên bang Úc. Báo cáo cung cấp và giải trình 12 kiến nghị mà
Chính phủ Liên bang Úc đã thực hiện và cam kết thực hiện nhằm ngăn chặn
hoạt động mua bán người và mua bán nội tạng. Trong kiến nghị thứ 7 (trang
12): Chính phủ Liên bang Úc khẳng định có đủ cơng cụ về pháp luật hình
sự và các pháp luật có liên quan để xử lý các hành vi mua bán nội tạng với
4 điều luật (Điều 271.7B, 271.7C, 271.7D và 271.7E), có phạm vi áp dụng
trong và ngồi lãnh thổ Liên bang Úc dù hành vi phạm tội chỉ xảy ra toàn
bộ hoặc một phần trên nước Úc, cũng như áp dụng cho hành vi xảy ra hoàn
toàn ở nước ngồi đối với cơng dân Úc.
Quy chế về cấy ghép bộ phận cơ thể người của Trung Quốc năm 200710.
Ngày 21/03/2007, tại Hội nghị lần thứ 171 của Hội đồng Nhà nước Cộng
hịa nhân dân Trung Hoa đã thơng qua Quy chế về cấy ghép bộ phận cơ thể
người, có hiệu lực từ ngày 01/05/2007. Quy chế gồm 5 chương, với 32 điều,
đây khung pháp lý đầu tiên của Trung Quốc nhằm tiêu chuẩn hóa việc cấy
ghép bộ phận cơ thể người, các quy định đảm bảo chất lượng về mặt y tế,
bảo vệ sức khỏe con người và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơng
dân trong hoạt động cấy ghép tạng người. Quy chế có nhiều điều khoản
được xem là cơ sở cho các quy định về mua bán nội tạng người trong Bộ
luật hình sự Trung Hoa sau này như: Điều 3: “Không một tổ chức hay cá
nhân nào được phép buôn bán nội tạng người dưới mọi hình thức hoặc
tham gia vào bất kỳ hoạt động nào liên quan đến việc buôn bán đó.” hay

Điều 9: “khơng tổ chức, cá nhân nào được lấy bộ phận cơ thể người của
người dưới 18 tuổi để cấy ghép”. Bằng việc ban hành Quy chế, Trung Quốc
đã nhận được lời khen ngợi từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Nội dung báo cáo: xem xét mức độ phổ biến tồn cầu của nạn bn bán nội tạng người và phạm vi tham gia
của Liên bang Úc trong các hoạt động chống lại. Báo cáo cũng xem xét thêm các khuôn khổ quốc tế để
chống buôn bán nội tạng và du lịch cấy ghép nội tạng và đặc biệt khuyến nghị Chính phủ Liên bang Úc ký và
phê chuẩn Công ước chống buôn bán bộ phận cơ thể người của Hội đồng Châu Âu (Council of Europe
Convention against Trafficking in Human Organs 2015), nguyên bản báo cáo đăng tải:
(truy cập ngày 15/07/2022).
10
Nguyên văn quy chế: “The Regulation on Human Organ Transplantation in China 21/03/2007”. Đường
dẫn:
/>=49634 (truy cập ngày 16/09/2022).
9


8
Tuyên bố Istanbul về chống mua bán tạng và du lịch ghép tạng năm 2008.
Vào tháng 4/2008 bản Tuyên bố Istanbul về chống mua bán nội tạng và du
lịch ghép tạng, được xuất bản lần đầu tiên sau Hội nghị thượng đỉnh do Hội
ghép tạng (TTS) và Hội thận học Quốc tế (ISN) tổ chức tại tại thành
phố Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, phiên bản cập nhật gần nhất của tuyên bố vào
năm 201811. Tuy chỉ là một tuyên bố của Hội ghép tạng và Hội thân học
quốc tế không phải là một điều ước quốc tế mang tính ràng buộc về mặt
pháp lý, nhưng tính kêu gọi và truyền thơng giáo dục của tuyên bố rất cao
trong giới y học, có ảnh hưởng sâu sắc đến khung pháp lý nguyên tắc nghề
nghề nghiệp trong lĩnh vực ghép tạng tại nhiều quốc gia trên thế giới. Bản
Tuyên bố này được lập ra dựa trên các nguyên tắc của Bản tuyên bố quốc tế
về nhân quyền, nhằm đại diện cho cộng đồng ghép tạng Quốc tế chống lại

các hành vi vi phạm các quyền cơ bản đối với những người yếu thế trong xã
hội và những hành vi làm phai mờ đi những thành tựu mà ngành ghép tạng
đã đạt được từ trước đến nay. Tuyên bố cũng cung cấp các định nghĩa liên
quan hoạt động ghép tạng dựa trên cơ sở của những phát triển về lâm sàng y
học, về pháp lý và xã hội, nên mang tính chun mơn cao như: hành vi
buôn bán nội tạng, hành vi mua bán người nhằm mục đích lấy nội tạng,
hành vi du lịch ghép tạng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu đề tài
Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát và so sánh về tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người trong quy định của luật hình sự Việt Nam, Trung Hoa và
Liên bang Úc, nhằm trình bày các nhận định về điểm tương đồng và khác biệt của
các quy định trong luật hình sự các nước trên, từ đó làm cơ sở đưa ra các kiến nghị
hoàn thiện đối với quy định của BLHS Việt Nam phù hợp với thực tiễn hơn.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, đề tài cần đặt ra và giải quyết các
nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, đề tài phân tích các vấn đề lý luận và quy định của luật hình sự
Việt Nam về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người như khái niệm
về đối tượng mô, bộ phận cơ thể người, các hành vi mua bán, chiếm đoạt. Phân tích
các dấu hiệu pháp lý, về định tội danh, các dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt
và chế tài hình phạt;
-

Nguyên văn tuyên bố Instanbul phiên bản 2018:
(truy cập ngày 22/08/2022).
11


9

Thứ hai, đề tài phân tích làm rõ các quy định của luật hình sự Trung Hoa và
Liên bang Úc về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người như dấu
hiệu định tội, các dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt và chế tài hình phạt;
Thứ ba, thông qua so sánh pháp luật, đề tài phát hiện và trình bày các đánh
giá về sự tương đồng và khác biệt trong luật hình sự Việt Nam, Trung Hoa với Liên
bang Úc. Từ đó, cung cấp các kiến nghị hoàn thiện đối với quy định trong BLHS
Việt Nam phù hợp với thực tiễn và tiến trình cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu các quy định tương ứng
của hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong quy định
của BLHS Việt Nam, BLHS Trung Hoa với BLHS Liên bang Úc.

Phạm vi nghiên cứu:
Về nội dung: Đề tài được nghiên cứu dưới góc độ khoa học luật hình sự
và luật hình sự so sánh, trong đó, tập trung nghiên cứu các quy định về
tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người của BLHS Việt
Nam, so sánh với các quy định tương ứng trong BLHS Trung Hoa và
BLHS Liên bang Úc.
- Về thời gian và không gian: Đề tài nghiên cứu chủ yếu trong quy định
của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017);
Bộ luật hình sự Trung Hoa năm 1979 (sửa đổi bổ sung ngày
25/02/2011); và Đạo luật Bộ luật hình sự của Liên bang Úc năm 1995
(Commonwealth Criminal Code hay Criminal Code Act 1995), có hiệu
lực từ ngày 01/01/1997, điều khoản sửa đổi hiện nay theo Đạo luật số
30/2022.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, nhằm làm sáng tỏa các nội dung cần nghiên
cứu và mục đích hướng đến, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu khác
nhau, vừa độc lập, lẫn kết hợp như: phương pháp nghiên cứu lý thuyết, phân tích,
đánh giá, tổng hợp và so sánh trên cơ sở của nền tảng phương pháp luận duy vật

biện chứng. Các phương pháp nói trên giúp cho việc lý giải sự phù hợp, tính đúng
đắn và hợp lý của các quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người của BLHS Việt Nam, BLHS Trung Hoa với BLHS Liên bang Úc. Đồng thời,
những phương pháp này cũng giúp xác định những tương đồng, khác biệt của các
quốc gia trên trong nghiên cứu so sánh. Các phương pháp cụ thể được vận dụng ở
các chương như sau:
Chương I: Phương pháp nghiên cứu lý thuyết kết hợp phân tích và tổng hợp
được sử dụng để tập trung làm rõ các vấn đề nền tảng lý luận, các khái niệm, kỹ
-


10
thuật lập pháp, tình tiết định khung tăng nặng hình phạt của tội mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người trong luật hình sự Việt Nam.
Chương II: Phương pháp phân tích và tổng hợp được vận dụng để tiến hành
phân tích và tổng hợp các quy định có liên quan trong luật hình sự Trung Hoa và
Liên bang Úc về quy định tương ứng với tội mua bán mua bán, chiếm đoạt mô hoặc
bộ phận cơ thể người, giúp tác giả có cái nhìn tồn diện dưới góc độ khoa học pháp
lý hơn của các quy định trên.
Chương III: Phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh được phối hợp sử
dụng để làm sáng rõ những điểm tương đồng và khác biệt trong các quy định của
luật hình Việt Nam với các nước, từ đó đề xuất các kiến nghị mang giá trị khoa học,
nhằm hoàn thiện quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người của luật hình sự Việt Nam.
6. Đóng góp của đề tài
Đề tài là một trong những cơng trình nghiên cứu so sánh luật cấp độ luận văn
đầu tiên đối với tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong BLHS
Việt Nam, BLHS Trung Hoa với BLHS Liên bang Úc; đây là một tội danh mới quy
định trong luật hình sự của nước ta, chưa có nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu
trực tiếp, dự kiến khi hồn thành đề tài có những đóng góp sau:

Thứ nhất, đề tài góp phần làm sáng tỏa những vấn đề mang tính lý luận và
quy định trong BLHS Việt Nam, BLHS Trung Hoa với BLHS Liên bang Úc về tội
mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người;
Thứ hai, thông qua việc đánh giá các quy định của các nước trên, đề tài so
sánh, trình bày các điểm tương đồng và khác biệt, làm sơ sở cho những kiến nghị
hồn thiện mang tính thực tế, chính xác và phù hợp với tình hình của Việt Nam;
Thứ ba, các kết quả nghiên cứu của đề tài có giá trị tham khảo khoa học
trong cơng tác nghiên cứu, học thuật, giảng dạy và hoàn thiện pháp luật hình sự của
nước nhà.
7. Bố cục của luận văn
Bên cạnh các phần: Mở đầu; Kết luận; Lời cam đoan; Danh mục tài liệu tham
khảo; Phụ lục thì nội dung của đề tài được chia thành 3 chương sau:
Chương I: Lý luận và quy định của luật hình sự Việt Nam về tội mua bán,
chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người.
Chương II: Quy định của luật hình sự Trung Hoa và luật hình sự Liên bang
Úc về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người.
Chương III: Đánh giá sự tương đồng và khác biệt trong luật hình sự Việt
Nam, Trung Hoa với Liên bang Úc và kinh nghiệm cho Việt Nam.


11

CHƯƠNG I:
LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
VỀ TỘI MUA BÁN, CHIẾM ĐOẠT MÔ HOẶC BỘ PHẬN CƠ
THỂ NGƯỜI
1.1.

Khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người

Khái niệm về mô, bộ phận cơ thể người
Khái niệm mô hoặc bộ phận cơ thể người xuất hiện từ rất sớm tại nước ta,
chủ yếu quy định trong luật chuyên ngành về sức khỏe, các hoạt động khám chữa
bệnh. Tại khoản 1 Điều 30 Luật về bảo vệ sức khỏe nhân dân số 21-LCT/HĐNN8
do Quốc hội ban hành ngày 30/06/1989 đã nêu: “Thầy thuốc chỉ tiến hành lấy mô
hoặc bộ phận cơ thể người sống hay người chết dùng vào mục đích y tế sau khi đã
được sự đồng ý của người cho, của thân nhân người chết hoặc người chết có di
chúc để lại.”. Đây có thể coi là quy định về mơ và bộ phận cơ thể người đầu tiên
trong một văn bản quy phạm pháp luật của nước ta.
Về khái niệm mô: Ngày 29/11/2006, tại kỳ hợp thứ 10, Quốc hội khóa XI của
nước ta đã thơng qua Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác
năm 2006, căn cứ theo khoản 1 Điều 3 định nghĩa về mô:“Mô là tập hợp các tế bào
cùng một loại hay nhiều loại khác nhau để thực hiện các chức năng nhất định của
cơ thể người.”. Theo từ điển Tiếng Việt, mơ là tập hợp những tế bào có cùng một
chức năng như mô xương, mô thần kinh và mô thực vật12. Theo định nghĩa của Viện
Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ thì, mơ cơ thể là: “một nhóm tế bào có cấu trúc tương tự
và cùng hoạt động như một đơn vị… Có bốn loại mơ chính trong cơ thể: mơ biểu bì,
mơ liên kết, mơ cơ và mô thần kinh. Mỗi loại được thiết kế cho các chức năng cụ
thể”13. Qua các định nghĩa cơ bản trên, có thể xác định mơ là tập hợp các tế bào
chuyên hóa có cấu tạo giống nhau hoặc khác nhau nhưng cùng thực hiện chức năng
nhất định trong cơ thể con người14.
Trong cơ thể người gồm bốn loại mơ chính:

Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng 2005, tr 616.
Nguyên văn: Body Tissues: Tissue is a group of cells that have similar structure and that function together
as a unit. A nonliving material, called the intercellular matrix, fills the spaces between the cells…. There are
four main tissue types in the body: epithelial, connective, muscle, and nervous. Each is designed for specific
functions. Đường dẫn truy cập:
/>up%20of,tissues%20and%20minimal%20in%20others. (truy cập ngày 01/07/2022).

14
Vũ Thị Thái Anh (2019), Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người – Nghiên cứu so sánh
pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, đề tài nghiên cứu khoa học cấp
trường, Trường Đại học Luật Hà Nội.
12
13


12
Mơ biểu bì: gồm các tế bào xếp sít nhau, xen kẽ là tế bào tuyến, chất
gian bào rất ít hoặc khơng đáng kể, phủ ngồi cơ thể, lót trong các cơ
quan rỗng như ống tiêu hóa, dạ con, bóng đái,... có chức năng bảo vệ,
hấp thụ và bài tiết.
- Mơ liên kết: có ở tất cả các loại mơ, để liên kết các mơ lại với nhau,
ngồi ra chúng vừa có chức năng vận chuyển dinh dưỡng, vừa có chức
năng cơ học. Có hai loại mơ liên kết gồm: mô liên kết dinh dưỡng và mô
liên kết đệm cơ học. Mô liên kết cấu tạo chủ yếu là phi bào, các tế bào
nằm rải rác. Máu là một loại mô liên kết đặc biệt, một mô lỏng, gồm
chất cơ bản là chất lỏng (huyết tương) và phần tế bào (huyết cầu), máu
thực hiện chức năng dinh dưỡng, vận chuyển các chất như glucoz, các
axit amin, các axit béo, các vitamin… đến cung cấp cho các tổ chức tế
bào15. Máu chính là mơ liên kết dinh dưỡng.
- Mơ cơ: gồm tế bào có hình dạng kéo dài, có chức năng co giãn tạo nên
sự vận động. Có 3 loại mơ cơ: mô cơ vân, mô cơ trơn, mô cơ tim.
- Mô thần kinh: gồm các tế bào thần kinh gọi là nơron và các tế bào thần
kinh đệm có chức năng là tiếp nhận kích thích, xử lý thơng tin và điều
hòa hoạt động các cơ quan đảm bảo sự phối hợp hoạt động giữa các cơ
quan và sự thích ứng với môi trường.
Hiện nay, trong các quy định của luật hình sự Việt Nam khơng quy định thế
nào là mơ, do đó đây được xem là một khái niệm mới, điều này có thể gây lên một

sự khó khăn nhất định đối với người tiến hành tố tụng và các cơ quan tiến hành tố
tụng trong tiến trình giải quyết vụ án, cơ sở để xác định đối tượng là mô cần tham
khảo nguồn từ các quy định về chuyên ngành y khoa. Trong trường hợp không thể
xác định, có mâu thuẫn ý kiến hoặc các quan điểm khác nhau về mơ trong q trình
giải quyết vụ án, buộc các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện trưng cầu giám định
pháp y16.
Về khái niệm bộ phận cơ thể người: Trái lại với khái niệm mô, khái niệm về
bộ phận cơ thể người có tính dễ hiểu hơn và không quá mới lạ, căn cứ vào khoản 2
Điều 3 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006 thì:
“bộ phận cơ thể người là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô
khác nhau để thực hiện các chức năng sinh lý nhất định”17. Bộ phận cơ thể người là
sự tổng hợp của nhiều yếu tố trên cơ thể người, bao gồm các phần cơ thể, hay cịn
-

Phạm Đình Lựu (2008), Sinh lý hóa y khoa, tập 1 – Bộ môn sinh lý học - Trường đại học Y dược Thành
phố Hồ Chí Minh, NXB Y học, tr. 56.
16
Đinh Văn Quế (2018), Bình luận Bộ luật hình sự 2015, Phần thứ hai, các tội phạm, NXB Thông tin và
truyền thông, tr. 389.
17
Quy định này tương tự định nghĩa về bộ phận cơ thể người tại khoản 6 Điều 2 của Nghị quyết 02/2019 của
Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 150 về tội mua bán người và Điều 151
về tội mua bán người dưới 16 tuổi của bộ luật hình sự.
15


13
gọi là các khoang cơ thể, các cơ quan khác trong hệ thống cơ quan của con người.
Đây là bộ phận không thể tách rời với cơ thể con người nếu không xảy ra các yếu tố
tác động từ bệnh lý hay ngoại lực18. Do vậy các bộ phận cơ thể người là vơ cùng

quan trọng, có tính hợp nhất với nhau, là tài sản bất khả xâm phạm của mỗi
người. Cũng tương tự như đối tượng mô, trong thực tiễn giải quyết vụ án hình sự,
trường hợp có những bất đồng quan điểm về đối tượng bộ phận cơ thể người được
quy định tại Điều 154 BLHS Việt Nam, thì người tiến hành tố tụng hay các cơ quan
tiến hành tố tụng có thể yêu cầu trưng cầu giám định pháp y để có kết luận chuẩn
xác, vì đây là khái niệm y khoa, có thể dễ dàng bị nhầm lẫn.
Khái niệm về hành vi mua bán: Mua bán hay mua bán hàng hóa nói chung là
những khái niệm khá quen thuộc từ trong lĩnh vực pháp lý, đặc biệt là lĩnh vực hợp
đồng, đến các hoạt động trực tiếp trong đời sống xã hội hàng ngày. Căn cứ vào
khoản 8 Điều 3 Luật thương mại năm 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2019) định nghĩa
về mua bán hàng hóa như sau: “Mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo
đó bên bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và
nhận thanh tốn; bên mua có nghĩa vụ thanh tốn cho bên bán, nhận hàng và quyền
sở hữu hàng hóa theo thỏa thuận”.
Theo nguyên tắc mua bán trong giao dịch dân sự, việc mua bán dựa trên cơ
sở tự nguyện, bình đẳng và tự do thỏa thuận theo ý chí của các bên. Hàng hóa được
mua bán, trao đổi có thể là hàng hóa đang hiện hữu hoặc có thể là hàng hóa sẽ hình
thành trong tương lai được phép lưu thơng trên thị trường. Phương thức mua bán,
trao đổi có thể là trực tiếp tiến hành bởi các bên hoặc thông qua trung gian, bên thứ
ba. Tuy nhiên đứng dưới góc độ luật hình sự quy định tại Điều 154 BLHS Việt
Nam, hành vi mua bán được giới hạn bởi đặc điểm và đối tượng đặc thù của điều
luật, không mang hàm ý rộng lớn như trong hoạt động dân sự. Trong đó nổi bật ba
yếu tố sau:
Thứ nhất, đối tượng được mua bán ở đây là mô hoặc bộ phận cơ thể người.
Đây là những đối tượng đặc biệt, gắn liền với tính mạng, sức khỏe của con người,
quyền bất khả xâm phạm. Bên cạnh BLHS Việt Nam xác định mô và bộ phận cơ thể
người là những đối tượng bị cấm thực hiện hành vi mua bán thì tại khoản 3 Điều 11
Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006 cũng quy
định các hành vi cấm: “Mua, bán mô, bộ phận cơ thể người; mua, bán xác”;
Thứ hai, đặc điểm mua bán theo Điều 154 BLHS Việt Nam, là hoạt động gắn

liền với mục đích sinh lợi, lợi ích đạt được có thể là tiền, tài sản hoặc vật chất khác,
lợi ích có giá trị tương đương, nhìn chung đặc điểm này tương đồng với mục đích
mua bán hàng hóa thông thường;

18

Đinh Văn Quế, tlđd 16, tr. 389.


14
Thứ ba, ý chí hay tâm lý của các chủ thể trong thực hiện giao dịch tuy mang
tính tự nguyện, nhưng khơng hồn tồn bình đẳng, hồn tồn tự thỏa thuận; bởi đặc
thù giữa các bên trong hoạt động mua bán này là bên rất cần mua do tính khan hiếm
của đối tượng mua bán trên thị trường là mô hoặc bộ phận cơ thể người, với tâm lý
của bên mua muốn được nhanh khỏi bệnh hay cải thiện sức khỏe, có thể bên mua
buộc phải chấp nhận các ý chí, yêu cầu, điều kiện của bên bán đặt ra hay “bị động
chấp nhận”. Thực tiễn các hoạt động mua bán mô hoặc bộ phận cơ thể người hiện
nay chủ yếu thông qua trung gian môi giới, với các điều kiện đặt sẵn, do đó khơng
hồn tồn đạt được tính bình đẳng hay tự thỏa thuận trong việc mua bán.
Khái niệm về hành vi chiếm đoạt: Chiếm đoạt hay chiếm đoạt tài sản là hành
vi cố ý chuyển dịch một cách trái pháp luật tài sản đang thuộc sự quản lý của người
khác vào phạm vi sở hữu của mình. Chiếm đoạt là quá trình vừa làm cho chủ tài sản
mất hẳn tài sản (mất khả năng thực tế thực hiện quyền sở hữu của mình) vừa tạo cho
người chiếm đoạt có tài sản đó (có khả năng thực tế thực hiện việc chiếm hữu, việc
sử dụng và việc định đoạt tài sản). Hành vi chiếm đoạt có thể được thực hiện bằng
những thủ đoạn khác nhau như lén lút, lừa dối, dùng vũ lực, lợi dụng chức vụ quyền
hạn. Tài sản trong thực tế bị chiếm đoạt có thể rất đa dạng: là vật, tiền, giấy tờ có
giá trị, quyền tài sản, hoa lợi hay lợi tức hình thành trong tương lai.
Dưới góc độ của quy định tại Điều 154 BLHS Việt Nam thì hành vi chiếm
đoạt có một số đặc điểm mang tính đặc thù sau:

Thứ nhất, đối tượng của hành vi chiếm đoạt cụ thể là mô hoặc bộ phận cơ thể
người;
Thứ hai, hành vi chiếm đoạt có thể thực hiện một cách lén lút, thơng qua việc
lừa dối, dùng vũ lực hay lợi dụng chức vụ quyền hạn đối với chủ sở hữu mô hoặc
bộ phận cơ thể người. Tương tự, hành vi mua bán đối với mô hoặc bộ phận cơ thể
người là hành vi cấm trong BLHS Việt Nam. Tại Điều 11 Luật hiến, lấy, ghép mô,
bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006 hành vi chiếm đoạt cũng xem là
hành vi cấm nhưng được mô tả nhiều cách khác nhau như:
- Tại khoản 1: “Lấy trộm mô, bộ phận cơ thể người; lấy trộm xác” (Tương
tự như hành vi chiếm đoạt);
- Tại khoản 2: “Ép buộc người khác phải cho mô, bộ phận cơ thể người
hoặc lấy mô, bộ phận cơ thể của người không tự nguyện hiến” (Tương tự
hành vi dùng vũ lực để chiếm đoạt);
- Tại khoản 4: “Lấy, ghép, sử dụng, lưu giữ mô, bộ phận cơ thể người vì
mục đích thương mại” (Chuyển hóa hành vi chiếm đoạt sau đó thực hiện
hành vi mua bán);


15
Tại khoản 5: “Lấy mô, bộ phận cơ thể ở người sống dưới mười tám tuổi”
(Tương tự như hành vi chiếm đoạt, như đối tượng là mô và bộ phận cơ thể
người của người dưới 18 tuổi).
Thứ ba, hành vi chiếm đoạt làm cho chủ sở hữu mất khả năng thực tế đối với
quyền sử dụng, quyền định đoạt, quyền chiếm hữu đối với mô hoặc bộ phận cơ thể
người của mình, khơng thực hiện việc hồn trả và chuyển dịch quyền sở hữu trái
pháp luật đối với mô hoặc bộ phận cơ thể người, chủ sở hữu bị mất vĩnh viễn quyền
sở hữu hợp pháp của mình đối với mô hoặc bộ phận cơ thể người;
Thứ tư, hành vi chiếm đoạt bắt đầu khi người chiếm đoạt bắt đầu thực hiện
việc chiếm hữu của chủ sở hữu mô hoặc bộ phận cơ thể người, để tạo khả năng sở
hữu đó cho mình. Hành vi này hồn thành khi người chiếm đoạt đã làm chủ được

mô hoặc bộ phận cơ thể người bị chiếm đoạt, tức đã chiếm đoạt được.
Khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô, bộ phận cơ thể người: Như đã
trình bày bên trên, bổ sung quy định về tội phạm mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ
phận cơ thể người trong BLHS Việt Nam xuất phát từ thực tiễn đấu tranh phòng
chống tội phạm, nhất là trong bối cảnh các hành vi mua bán nội tạng, mô hoặc bộ
phận cơ thể người diễn ra tràn lan gây tác động tiêu cực tới sức khỏe con người và
đời sống xã hội. Quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể
người tại Điều 154 là một quy định mới, lần đầu tiên trong bộ luật hình sự, do đó,
chưa có một văn bản định nghĩa hay hướng dẫn áp dụng thống nhất và cụ thể của tội
danh này trong thực tiễn. Qua tham khảo, có một số quan điểm sau:
-

-

-

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, phần các tội phạm – Quyển 1, Trường
Đại học Luật Hà Nội nêu:
“Hành vi mua bán, mô hoặc bộ phận cơ thể người của người khác
được hiểu là hành vi mua hoặc hành vi bán các đối tượng này; hành vi
chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người của người khác là hành vi
có các đối tượng này bằng các thủ đoạn khác nhau tương tư như thủ
đoạn chiếm đoạt tài sản như thủ đoạn dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực
hoặc dùng thủ đoạn gian dối v.v..19”
Quan điểm này, tác giả cho rằng đối tượng tác động của hành vi phạm tội
phải là mô hoặc bộ phận cơ thể người của người khác, đây cũng là mô tả
hành vi được quy định trong Điều 154 BLHS Việt Nam. Tuy nhiên, tác
giả khơng trình bày chi tiết về bản chất việc mua bán, chiếm đoạt một
cách cụ thể và năng lực chủ thể thực hiện hành vi.
Quan điểm của tác giả Đồng Nông Phúc cho rằng:

Nguyễn Ngọc Hịa (Chủ biên) (2021), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm quyển 1,
Trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân Hà Nội, Hà Nội, trang 142.
19


16
“Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là hành
vi dùng tiền hoặc lợi ích vật chất trao đổi lấy mô hoặc bộ phận cơ thể
người của người khác một cách bất hợp pháp hoặc bằng thủ đoạn khác
nhau lấy đi một cách bất hợp pháp mô hoặc bộ phận cơ thể người của
người khác do người có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện một
cách cố ý”20.
Khái niệm này thể hiển được bản chất của hành vi mua bán là có sự trao
đổi lợi ích như tiền hoặc vật chất có giá trị. Bên cạnh đó, hành vi chiếm
đoạt cũng được mơ tả đơn giản bằng thủ đoạn khác và được thực hiện cố ý
bởi chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý. Cũng như quan điểm trên,
đối tượng bị mua bán, chiếm đoạt là mô hoặc bộ phận cơ thể người của
người khác.
Từ những quan điểm trên, theo tác giả khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, căn cứ vào đối tượng tác động của hành vi chính là mô hoặc bộ
phận cơ thể người của người khác. Tuy nhiên, mô hoặc bộ phận cơ thể người bị
hành vi mua bán, chiếm đoạt bao gồm mô hoặc bộ phận cơ thể người sống và cả mô
hoặc bộ phận cơ thể người đã được tách khỏi cơ thể sống, đang ở trạng thái vận
chuyển, lưu trữ, hoặc đợi chờ việc ghép vào một cơ thể khác, được sự quản lý bởi
người và cơ quan có chức năng chun mơn, thẩm quyền;
Thứ hai, căn cứ theo hành vi thì bao gồm hành vi mua bán mô hoặc bộ phận
cơ thể người và hành vi chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người, tương tự đặc
điểm thứ nhất thì việc mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người sống và

mô hoặc bộ phận cơ thể người đã được tách sẵn khỏi cơ thể sống;
Thứ ba, bản chất, mục đích hướng đến của hành vi mua bán mơ hoặc bộ phận
cơ thể người đạt được là tiền hay những lợi ích khác (giá trị vật chất hoặc tương
đương). Bản chất của hành vi chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là sự chiếm
đoạt quyền sở đối hữu mô hoặc bộ phận cơ thể người của người khác thông qua thủ
đoạn khác nhau;
Thứ tư, chủ thể thực hiện hành vi phải là người có trách nhiệm pháp lý với
lỗi cố ý.
Qua các phân tích trên, có thể thấy khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người được xem xét ở nhiều nội dung khác nhau như: đối
tượng bị tác động, hành vi thực hiện, năng lực hay ý chí của chủ thể. Từ đó, tác giả
rút ra khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người như sau:
“Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người được thực hiện cố ý bởi
Đồng Nông Phúc (2019), Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong Bộ luật hình sự
Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội, trang 11.
20


17
chủ thể có năng lực trách nhiệm hình sự bao gồm các hành vi thỏa thuận, trao đổi
lấy mô hoặc bộ phận cơ thể người của người khác để nhận lại tiền hay những lợi ích
khác một cách bất hợp pháp; hoặc các hành vi dùng những thủ đoạn lén lút, lừa dối,
dùng vũ lực, lợi dụng chức vụ quyền hạn hay các thủ đoạn khác để lấy đi mô hoặc
bộ phận cơ thể người của người khác trái ý muốn của họ một cách trái pháp luật.
Bao gồm cả mô hoặc bộ phận cơ thể người đã tách sẵn khỏi cơ thể sống”.
Qua các phân tích trên, có thể thấy khái niệm về tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định hành vi phạm
tội cụ thể, xác định tối tượng tác động bởi hành vi vi phạm pháp luật trong tội mua
bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người. Đây là cơ sở cần thiết giúp việc
phân biệt khi áp dụng giải quyết thực tiễn vụ án khi mà đối tượng bị tác động là mơ

hoặc bộ phận cơ thể người của người cịn sống, hay đã được tách sẵn với mô hoặc
bộ phận cơ thể người của người đã chết, thì hành vi có thể đã phạm vào một trong
các tội danh khác trong BLHS Việt Nam như: tội giết người để lấy bộ phận cơ thể
của nạn nhân (điểm h khoản 1 Điều 123) hay tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt
(Điều 319)….

1.2.

Dấu hiệu pháp lý của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ
thể người

1.2.1. Dấu hiệu định tội
Dấu hiệu định tội là những dấu hiệu đặc trưng và điển hình, phản ánh được
đầy đủ tính chất nguy hiểm của một tội phạm và để phân biệt tội phạm này với tội
phạm khác. Đó là những dấu hiệu được quy định trong cấu thành tội phạm của một
tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự. Trong đó, cấu thành tội phạm
là tổng hợp những dấu hiệu chung có tính chất đặc trưng cho loại tội phạm cụ thể
được quy định trong luật hình sự21.
Các dấu hiệu được mô tả trong cấu thành tội phạm sẽ là dấu hiệu định tội cho
trường hợp phạm tội cụ thể. Tức là, đối với một tội danh, nhà làm luật mô tả trong
các điều luật thuộc phần riêng, dấu hiệu đặc trưng của tội phạm để làm cơ sở pháp
lý cho việc xác định và phân biệt tội phạm này với tội phạm khác và có thể cả với
trường hợp chưa phải là tội phạm. Mỗi một tội danh được quy định trong Bộ luật
hình sự đều phải có một cấu thành tội phạm cơ bản, trong cấu thành tội phạm có thể
có nhiều trường hợp phạm tội được mô tả với các dạng hành vi phạm tội khác nhau
hoặc với các đối tượng tác động khác nhau. Dựa vào cấu thành tội phạm có thể nhận
thức được mơ hình cấu trúc của một loại tội mà khơng có sự hiểu rộng ra hoặc hẹp
lại và cũng khơng có sự nhầm lẫn giữa cấu trúc của tội này với cấu trúc của tội
khác. Các tội phạm có cùng một cấu trúc chung, bao gồm bốn yếu tố sau: khách thể
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2021), Giáo trình luật hình sự Việt Nam – Phần chung,

Trần Thị Quang Vinh (Chủ biên), NXB Hồng Đức, trang 93.
21


18
của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm, chủ thể của tội phạm và mặt chủ quan
của tội phạm. Điều 154 BLHS Việt Nam quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mơ
hoặc bộ phận cơ thể người có dấu hiệu định tội như sau:
Khách thể của tội phạm
Khách thể của tội phạm là các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị
tội phạm xâm hại22. Bất cứ hành vi phạm tội nào cũng đều gây thiệt hại hoặc hướng
tới gây thiệt hại cho quan hệ xã hội nhất định được luật hình sự bảo vệ. Không gây
thiệt hại hoặc không hướng tới gây thiệt hại cho các đối tượng mà quan hệ xã hội
được luật hình sự bảo vệ, thì hành vi khách quan khơng có tội phạm. Theo lý luận
về tội phạm thì khách thể của tội phạm gồm có: Khách thể chung của tội phạm,
khách thể loại của tội phạm và khách thể trực tiếp của tội phạm. Trong đó khách thể
trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội cụ thể được pháp luật hình sự bảo vệ và bị
một tội phạm cụ thể trực tiếp xâm hại23, khách thể trực tiếp của tội phạm là yếu tố
thể hiện đầy đủ bản chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, cũng là cơ sở
để định tội danh. Với đặc điểm này, tất cả các tội phạm trong BLHS Việt Nam đều
có khách thể trực tiếp, và thơng thường tương ứng với một tội phạm sẽ có một
khách thể trực tiếp được pháp luật bảo vệ. Tuy nhiên trong một số tội phạm có thể
xâm phạm nhiều khách thể trực tiếp, đó là trường hợp hành vi phạm tội trực tiếp
xâm hại đến nhiều quan hệ xã hội khác nhau được luật hình sự bảo vệ. Khảo sát các
quan điểm khoa học về khách thể của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ
thể người trong BLHS Việt Nam thì có các quan điểm chủ yếu sau:
Thứ nhất, trong giáo trình luật hình sự Việt Nam – Phần các tội phạm, quyển
1 thuộc Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Khách thể của tội
phạm xâm hại đến sức khỏe của nạn nhân thông qua hành vi mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người” 24.

Thứ hai, tác giả Đồng Nông Phúc25 và nhóm tác giả Vũ Thị Thái Anh26 cho
rằng: “Tội phạm xâm hại đến quyền bất khả xâm phạm về an tồn thân thể, sức
khỏe và tính mạng của con người”.
Thứ ba, trong giáo trình luật hình sự Việt Nam – Phần các tội phạm, quyển 1
thuộc Trường Đại học Luật Hà Nội27 và tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa28 xác
định: “Tội phạm này xâm phạm đến nhân phẩm, danh dự của con người”.

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tlđd 21, tr.108.
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tlđd 21, tr.113.
24
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tlđd 21, tr.131.
25
Đồng Nơng Phúc, tlđd 20, tr.25.
26
Vũ Thị Thái Anh, tlđd 14, tr.23.
27
Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 19, tr.114.
28
Nguyễn Thị Phương Hoa (2017), Bình luận những điểm mới của Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ
sung năm 2017), NXB Hồng Đức, tr.170.
22
23


19
Về cơ bản, các quan điểm trên gồm xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe hoặc
nhân phẩm, danh sự. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người có
khách thể loại thuộc Chương XIV BLHS Việt Nam là các tội xâm phạm tính mạng,
sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, do đó, các tác giả khác nhau có cách
xác định khách thể trực tiếp khác nhau nhưng cùng nằm trong một khách thể loại.

Theo tác giả đề tài, trong nhiều trường hợp sẽ có nhiều hơn một khách thể
trực tiếp mà tội phạm xâm hại, đó là các trường hợp tội phạm xâm hại nhiều quan
hệ xã hội và sự gây thiệt hại cho một trong các quan hệ xã đó sẽ chưa thể hiện được
đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Tính chất nguy hiểm
cho xã hội của hành vi phạm tội chỉ được thể hiện một cách đầy đủ trong sự tổng
hợp các thiệt hại đã gây ra hoặc đe dọa gây ra cho các quan hệ xã hội. Chính vì lẽ
đó, khơng phải chỉ có một quan hệ xã hội mà có nhiều quan hệ xã hội được coi là
khách thể trực tiếp của tội phạm mà tội phạm có thể xâm phạm, trong đó tội mua
bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là một điển hình. Trong trường hợp
hành vi phạm tội mua bán, chiếm đoạt có đối tượng tác động mơ hoặc bộ phận cơ
thể người của người cịn sống thì khách thể trực tiếp bị xâm hại là sức khỏe, quyền
được an tồn, tơn trọng về sức khỏe được pháp luật bảo vệ sẽ rõ ràng hơn. Nếu
trong trường hợp hành vi phạm tội mua bán, chiếm đoạt có đối tượng mô hoặc bộ
phận cơ thể người đã được tách sẵn khỏi cơ thể sống (đang được lưu trữ, vận
chuyển…) thì khách thể trực tiếp là nhân phẩm, danh dự, quyền nhân thân đối với
mô hoặc bộ phận cơ thể người sẽ rõ ràng hơn, vì lúc này khơng có hành vi tác động
vào nạn nhân thì khơng có xâm phạm đến sức khỏe. Do đó, tùy vào từng hành vi
phạm tội cụ thể đến đối tượng tác động mà khách thể trực tiếp nào sẽ rõ ràng. Theo
quan điểm của tác giả nhầm đảm bảo hiểu đúng bản chất và đầy đủ khách thể của
tội mua bán, chiếm đoạt mơ hoặc bộ phận cơ thể người thì khách thể trực tiếp là các
quan hệ xã hội bị xâm phạm về sức khỏe, nhân phẩm, danh dự được pháp luật bảo
vệ thông qua hành vi mua bán và chiếm đoạt trái pháp luật đối với mô hoặc bộ phận
cơ thể người.
Mặt khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội phạm là những biểu hiện của tội phạm diễn ra và tồn
tại bên ngoài thế giới khách quan. Mặt khách quan của tội phạm có những dấu hiệu:
hành vi khách quan của tội phạm nguy hiểm cho xã hội, hậu quả tác hại do hành vi
đó gây ra, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nguy hiểm và hậu quả; các điều kiện
bên ngoài của việc thực hiện tội phạm như: thời gian, địa điểm, phương pháp,
phương tiện và công cụ thực hiện tội phạm...29 Trong một số trường hợp nhất định,

những yếu tố thuộc mặt khách quan như: thời gian, địa điểm, phương pháp, phương
tiện, công cụ và hoàn cảnh thực hiện tội phạm cũng được xem xét là dấu hiệu bắt
29

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tlđd 21, tr. 121.


20
buộc để định tội. Những dấu hiệu của mặt khách quan thường được mô tả chi tiết tại
các điều khoản trong Phần tội phạm của BLHS Việt Nam. Như vậy, giữa các tội
phạm khác nhau thì sự khác nhau chủ yếu là ở các dấu hiệu trong mặt khách quan30.
Dấu hiệu hành vi khách quan của tội phạm đối với tội mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người.
Người phạm tội có thể thực hiện một trong số các hành vi hoặc tất cả hành vi
như: hành vi mua bán hoặc hành vi chiếm đoạt mô hay bộ phận cơ thể người của
người khác.
-

-

Đối với hành vi mua bán mô hoặc bộ phận cơ thể người: là hành vi dùng
tiền hoặc các lợi ích vật chất khác để trao đổi lấy mô hoặc bộ phận cơ
thể người của người khác, xem mô hoặc bộ phận cơ thể người của người
khác như hàng hóa, bán đi nhằm mục đích trục lợi. Dấu hiệu phạm tội
của hành vi này chỉ cần người phạm tội có hành vi mua hoặc hành vi
bán, mà khơng cần phải có cả hành vi mua và bán (mua đi bán lại).
Đối với hành vi chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người: là hành vi
dùng các thủ đoạn khác nhau như lén lút, lừa dối, dùng vũ lực, lợi dụng
chức vụ quyền hạn, hay thủ đoạn khác nhằm lấy đi mô hoặc bộ phận cơ
thể người của người khác, chiếm quyền sở hữu mô hoặc bộ phận cơ thể

người một các trái pháp luật.

Như vậy, xác định dấu hiệu hành vi khách quan của tội mua bán, chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người giúp xác định tội danh một cách chính xác và đầy đủ.
Người phạm tội chỉ cần thực hiện một trong hai hành vi mua bán hoặc chiếm đoạt
mô hoặc bộ phận cơ thể người là đã đáp ứng các dấu hiệu về hành vi khách quan
của tội phạm. Tuy nhiên trong thực tế có thể cùng lúc xảy ra các hành vi độc lập lẫn
liên quan chặt chẽ với nhau (hành vi phạm tội này là điều kiện tiền đề để thực hiện
hoặc lả hệ quả tất yếu của hành vi phạm tội kia31), do đó, trong q trình giải quyết
vụ án cần xem xét cẩn trọng để có đủ cơ sở truy cứu trách nhiệm hình sự với tội
danh đơn lập: Mua bán mô hoặc bộ phận cơ thể người hay chiếm đoạt mô hoặc bộ
phận cơ thể người hoặc tội danh đầy đủ: Mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ
thể người.
Dấu hiệu hậu quả của tội phạm đối với tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ
phận cơ thể người.
Hậu quả của tội phạm là những thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra cho quan
hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ32. Cụ thể đối với tội mua bán, chiếm đoạt mô
hoặc bộ phận cơ thể người, người phạm tội đã gây ra những tổn hại về quyền tồn
Đồng Nơng Phúc, tlđd 20, tr. 28.
Nguyễn Thị Phương Hoa, tlđd 28, tr. 170.
32
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tlđd 21, tr. 128.
30
31