Luận văn thạc sĩ thực vật học bảo vệ tính đa dạng thực vật

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––––

TRIỆU MINH TÂM

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI
ĐẾN QUẦN XÃ THỰC VẬT Ở XÃ MINH SƠN, HUYỆN BẮC MÊ,
TỈNH HÀ GIANG VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP BẢO VỆ TÍNH
ĐA DẠNG THỰC VẬT CÓ MẠCH TẠI KHU VỰC NGHIÊN CỨU

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

THÁI NGUYÊN – 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

www.lrc.tnu.edu.vn


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––––

TRIỆU MINH TÂM

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI
ĐẾN QUẦN XÃ THỰC VẬT Ở XÃ MINH SƠN, HUYỆN BẮC MÊ,
TỈNH HÀ GIANG VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP BẢO VỆ TÍNH
ĐA DẠNG THỰC VẬT CÓ MẠCH TẠI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
Chuyên ngành: Sinh thái học

Mã số: 60.42.01.20

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Ma Thị Ngọc Mai

THÁI NGUYÊN – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết
quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu
trách nhiệm.
Thái Nguyên, tháng 6 năm
2016
Tác giả

Triệu Minh Tâm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

i

www.lrc.tnu.edu.vn


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên
ngành Sinh thái học tại khoa Sinh Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái

Nguyên, tôi đã nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ của các thầy cô giáo, bạn bè và
gia đình.
Trước tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến TS. Ma Thị Ngọc Mai Cô đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt những kiến thức và kinh nghiệm q báu
để tơi có thể hồn thành luận văn này.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến các thầy cơ giáo khoa Sinh,
phịng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã nhiệt tình
giảng dạy và giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Đảng Ủy, HĐND, UBND Xã Minh Sơn,
Ban Quản lý rừng đặc dụng Du Già, Hạt Kiểm Lâm, phịng Nơng nghiệp và
Phát triển nơng thơn, phịng Dân tộc, Phòng Thống Kê huyện Bắc Mê, tỉnh Hà
Giang; các em học sinh, cán bộ giáo viên trường PTDTBT THCS Minh Sơn,
các hộ gia đình dân tộc đã tân tinh̀ giú p đỡ cung cấp thông tin trong suốt thờ i
gian tôi nghiên cứ u thực hiện đề taì .
Trong quá trình thực hiện luận văn do cịn hạn chế về mặt thời gian, kinh
phí cũng như trình độ chun mơn nên khơng tránh khỏi những thiếu sót. Rất
mong nhận được những ý kiến quý báu của các thầy cô giáo, các nhà khoa học,
cùng bạn bè, đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 6 năm
2016
Tác giả

Triệu Minh Tâm


MỤC LỤC
Lời cam đoan........................................................................................................i
Lời cảm ơn...........................................................................................................ii
Danh mục các chữ viết tắt..................................................................................iii
Mục lục...............................................................................................................iv

Danh mục các bảng, hình.....................................................................................v
MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................1
2. Thời gian và phạm vi nghiên cứu....................................................................2
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.................................................................3
1.1. Một số khái niệm cơ bản..............................................................................3
1.2. Những nghiên cứu về thảm thực vật trên thế giới và ở Việt Nam...............3
1.3. Nghiên cứu về hệ thực vật trên thế giới và Việt Nam..............................5
1.4. Nghiên cứu về thành phần loài, thành phần dạng sống................................7
1.4.1. Những nghiên cứu về thành phần loài.......................................................7
1.4.2. Những nghiên cứu về thành phần dạng sống............................................9
1.5. Những nghiên cứu về loài thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng......11
1.6. Nghiên cứu về tác động của con người tới thảm thực vật..........................13
Chương 2: MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................................................15
2.1. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................15
2.2. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................15
2.3. Nội dung nghiên cứu..................................................................................15
2.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................15
2.4.1. Phương pháp luận....................................................................................15
2.4.2. Phương pháp điều tra và thu mẫu............................................................16


Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ XÃ HỘI.....................18
3.1. Điều kiện tự nhiên......................................................................................18
3.1.1. Vị trí địa lý...............................................................................................18
3.1.2. Địa hình...................................................................................................18
3.1.3. Địa chất, thổ nhưỡng...............................................................................19
3.1.4. Diện tích đất của tồn xã.........................................................................20
3.1.5. Khí hậu, thủy văn....................................................................................22

3.2. Điều kiện kinh tế và xã hội.........................................................................23
3.2.1. Dân số, dân tộc và lao động.....................................................................23
3.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội nhân văn.........................................................24
Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.............................................................26
4.1. Hiện trạng thảm thực vật............................................................................26
4.2. Đa dạng về cấu trúc và hình thái của các trạng thái thảm thực vật............29
4.2.1. Trạng thái thảm cỏ..................................................................................31
4.2.2. Trạng thái thảm cây bụi...........................................................................31
4.2.3. Trạng thái rừng non thứ sinh...................................................................31
4.2.4. Trạng thái rừng thứ sinh trưởng thành.....................................................32
4.2.5. Trạng thái rừng nguyên sinh....................................................................32
4.3. Đa dạng về hệ thực vật khu vực nghiên cứu..............................................34
4.3.1. Đa dạng ở mức độ ngành.........................................................................34
4.3.2. Đa dạng về giá trị sử dụng.......................................................................36
4.3.3. Các loài quý hiếm theo Sách Đỏ Việt Nam (2007).................................37
4.4. Tác động của con người đến thảm thực vật khu vực nghiên cứu...............38
4.4.1. Những tác động tiêu cực của con người đến thảm thực vật và rừng.........38
4.4.2. Những tác động tích cực của con người đến tài nguyên rừng.................56
4.5. Đề xuất các giải pháp phát triển bền vững.................................................60
4.5.1. Chú trọng công tác bảo vệ, phát triển tài nguyên rừng............................60
4.5.2. Giải pháp giáo dục, tuyên truyền, phổ cập..............................................61


4.5.3. Giải pháp về cơ chế chính sách...............................................................63
4.5.4. Giải pháp khoa học..................................................................................63
4.5.5. Chính sách dân số....................................................................................64
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...........................................................................66
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................68
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Từ viết tắt

Ý nghiã

1

BQL

Ban quản lý

2

KBTTN

Khu bảo tồn thiên nhiên

3

VQG

Vườn Quốc Gia

4

KVNC

Khu vực nghiên cứu

5

LSNG

Lâm sản ngoài gỗ

6

TTV

Thảm thực vật

7

UBND

Ủy ban nhân dân

8

TNR

Tài nguyên rừng

9

ĐHSP

Đại học sư phạm

10

TĐT

Tuyến điều tra

11

OTC

Ơ tiêu chuẩn

12

ODB

Ơ dạng bản

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

iv

www.lrc.tnu.edu.vn


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Diện tích đất của xã Minh Sơn..........................................................20

Bảng 4.1. Cấu trúc hình thái của các trạng thái thảm thực vật KVNC..............29
Bảng 4.2. Phân bố các ngành thực vật bậc cao có mạch tại KVNC................34
Bảng 4.3. Các nhóm cơng dụng của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu..........36
Bảng 4.4. Các loài thực vật trong sách đỏ.........................................................37
Bảng 4.5. Nhu cầu gỗ làm nhà của người dân địa phương KVNC...................39
Bảng 4.6. Số người khai thác gỗ chia theo thời gian.........................................40
Bảng 4.7. Nhu cầu về gỗ củi ở KVNC..............................................................42
Bảng 4.8. Tăng trưởng dân số Xã Minh Sơn (1990 - 2015)..............................44
Bảng 4.9. Suy giảm diện tích đất trung bình qua các năm (ha/người)..............45
Bảng4.10. Sự suy giảm diện tích đất nơng nghiệp bình quân đầu người ở
Minh Sơn...........................................................................................45
Bảng 4.11. Thống kê loại gia súc theo các phương thức chăn thả....................46
Bảng 4.12. Nguồn gốc của đất trồng Ngô trong 100 hộ điều tra.......................48
Bảng 4.13. Khai thác dược liệu.........................................................................51
Bảng 4.14. Khối lượng (KL) măng được khai thác trong năm của các hộ
điều tra...............................................................................................53
Bảng 4.15. Thống kê số hộ có hoạt động săn bắt thú rừng chia theo thời gian. .54
Bảng 4.16. Thống kê các vụ cháy rừng từ năm 2005- 2015 tại KVNC............55
Bảng 4.17.
Diên

tích trồng rừng từ các dự án...................................................57

Bảng 4.18. Các hộ áp dụng các phương thức khoanh nuôi phục hồi rừng........58
Bảng 4.19. Thống kê số vụ vi phạm liên quan đến tài ngun rừng tại xã
Minh Sơn...........................................................................................59

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 4.1 Biểu đồ sự phân bố các ngành thực vật bậc cao có mạch tại KVNC......35

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Rừng là một hệ sinh thái chứa đựng trong đó sự đa dạng sinh học phong
phú nhất là rừng nhiệt đới như Việt Nam. Bảo tồn đa dạng sinh học là yếu tố rất
quan trọng trong phát triển rừng và phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Bảo
vệ và phát triển rừng bền vững cũng là đảm bảo cho việc bảo tồn đa dạng sinh
học của các hệ sinh thái tự nhiên. Tuy nhiên, việc bảo vệ và phát triển rừng
luôn đứng trước những thách thức to lớn nhất là những nước đang phát triển
như Việt Nam, khi mà hơn 2/3 dân số sống dựa vào canh tác nông nghiệp.
Rừng không những là cơ sở cho phát triển kinh tế - xã hội mà cịn có chức năng
sinh thái rất quan trọng, rừng lá phổi xanh của thế giới giúp điều hồ khí hậu,
đảm bảo chu chuyển oxy và các nhân tố cơ bản khác trên hành tinh, rừng có vai
trị quan trọng giúp cân bằng sinh thái cho môi trường.
Tuy nhiên, với tình trạng rừng ngày càng suy giảm thì thiên tai cũng như
hạn hán, lũ lụt xảy ra với tần xuất và cường độ ngày càng tăng gây ra những
thiệt hại nghiêm trọng. Đặc biệt, các tỉnh miền núi phía bắc như Hà Giang
trong những năm gần đây thường xảy ra nhiều hiện tượng thời tiết bất thường
như: mưa lũ, tuyết rơi, hạn hán... gây hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời
sống nhân dân. Mặc dù đã có nhiều biện pháp chủ động phịng, chống thiên tai
nhưng do tình hình thời tiết diễn biến phức tạp, khó lường, trong năm 2014 đã
xảy ra nhiều đợt gió lốc, mưa lũ gây thiệt hại ở hầu hết các địa phương, làm 12
người thiệt mạng, 13 người bị thương, gây thiệt hại, hư hỏng gần 5.300 nhà dân
bị sập đổ, cuốn trôi, tốc mái, ngập úng... và sạt lún đường giao thông, tổng thiệt
hại của nhà nước và nhân dân là trên 545 tỷ đồng. Trước thực trạng đó, vấn đề
đặt ra là vai trò và tầm quan trọng của rừng để giúp con người có cái nhìn đúng
đắn về vai trị của rừng và những lợi ích mà rừng đem lại
Xã Minh Sơn là một xã vùng cao thuộc huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang,
với diện tích tự nhiên 14.711,56 ha, là một xã miền núi có nhiều thơn bản,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –

ĐHTN

1

www.lrc.tnu.edu.vn


đường giao thơng đi lại rất khó khăn, dân trí thấp sống bằng nghề nơng nghiệp,
canh tác nơng nghiệp cịn phụ thuộc chủ yếu vào tài nguyên rừng để đảm bảo
nhu cầu đời sống con người nơi đây đã có tác động không nhỏ đến quần xã
thực vật của khu vực. Để nghiên cứu những ảnh hưởng của con người đến thảm
thực vật, chúng tôi chọn đề tài “Nghiên cứu tác động của con người đến
quần xã thực vật ở xã Minh Sơn, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang và đề xuất
biện pháp bảo vệ tính đa dạng thực vật có mạch tại khu vực nghiên cứu.”
2. Thời gian và phạm vi nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu: Điều tra thực địa được tiến hành từ tháng 8/2015
đến tháng 01/2016, thực hiện 2 đợt điều tra thực địa và phỏng vấn người dân
địa phương:
Đợt 1: tháng 9/2015; Đợt 2: tháng 12/2015.
- Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu những tác động tiêu cực và những tác
động tích cực của con người đến quần xã thực vật và đề xuất biện pháp bảo vệ
tính đa dạng thực vật có mạch tại khu vực nghiên cứu.


Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Một số khái niệm cơ bản
Khái niệm về phát triển bền vững
Theo Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới (WCED) 1987: “Phát
triển bền vững là sự phát triển nhằm đáp ứng những yêu cầu của hiện tại,

nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau”.
Hay nói cách khác, phát triển bền vững là sự phát triển hài hồ cả về kinh tế,
văn hố, xã hội, môi trường ở các thế hệ nhằm không ngừng nâng cao chất
lượng sống của con người.
Khái niệm về thảm thực vật
Có nhiều khái niệm về thảm thực vật, những trong nghiên cứu chúng tôi
theo khái niệm về thảm thực vật của giáo sư Trần Đình Lý (1998) [29]: thảm
thực vật là toàn bộ lớp phủ thực vật ở một vùng cụ thể hay toàn bộ lớp phủ
thảm thực vật trên toàn bộ bề mặt trái đất. Thảm thực vật là một khái niệm
chung chưa chỉ rõ đối tượng cụ thể nào, nó chỉ có ý nghĩa và giá trị cụ thể khi
có định nghĩa kèm theo như: thảm thực vật cây bụi, thảm thực vật rừng ngập
mặn…
1.2. Những nghiên cứu về thảm thực vật trên thế giới và ở Việt Nam
Trên thế giới
J. Beard (1938) đưa ra hệ thống phân loại gồm 3 cấp (quần hợp, quần hệ
và loạt quần hệ). Ơng cho rằng, rừng nhiệt đới có 5 loạt quần hệ: loạt quần hệ
rừng xanh từng mùa; loạt quần hệ khô thường xanh; loạt quần hệ miền núi; loạt
quần hệ ngập từng mùa và loạt quần hệ ngập quanh năm.
Maurand (1943) nghiên cứu về thảm thực vật Đông Dương đã chia thảm
thực vật Đông Dương thành 3 vùng: Bắc Đông Dương, Nam Đông Dương và
vùng trung gian. Đồng thời ông đã liệt kê 8 kiểu quần lạc trong các vùng đó [45].


Ở Việt Nam
Chevalier (1918), là người đầu tiên đã đưa ra một bảng phân loại thảm
thực vật rừng Bắc Bộ Việt Nam, đây được xem là bảng phân loại thảm thực vật
rừng nhiệt đới Châu Á đầu tiên trên thế giới). Theo bảng phân loại này rừng ở
Miền Bắc Việt Nam được chia thành 10 kiểu [45].
Năm 1953 ở Miền Nam Việt Nam xuất hiện bảng phân loại thảm thực vật
rừng Miền Nam của Maurand khi ông tổng kết về các cơng trình nghiên cứu

các quần thể rừng thưa của Rollet, Lý Văn Hội, Neang Sam Oil.
Cục điều tra và quy hoạch rừng (1960), đưa ra Bảng phân loại đầu tiên của
ngành Lâm nghiệp Việt Nam về thảm thực vật rừng ở Việt Nam, theo bảng
phân loại này rừng trên toàn lãnh thổ Việt Nam được chia làm 4 loại hình lớn:
Loại I: đất đai hoang trọc, những trảng cỏ và cây bụi, trên loại này cần
phải trồng rừng.
Loại II: gồm những rừng non mới mọc, cần phải tra dặm thêm cây
hoặc tỉa thưa.
Loại III: gồm tất cả các loại hình rừng bị khai thác mạnh trở nên nghèo
kiệt tuy cịn có thể khai thác lấy gỗ, trụ mỏ, củi, nhưng cần phải xúc tiến tái
sinh, tu bổ, cải tạo.
Loại IV: gồm những rừng già nguyên sinh còn nhiều nguyên liệu, chưa bị
phá hoại, cần khai thác hợp lý.
Trần Ngũ Phương (1970) [32], đưa ra bảng phân loại rừng ở Miền bắc
Việt Nam, chia thành 3 đai lớn theo độ cao: đai rừng nhiệt đới mưa mùa; đai
rừng á nhiệt đới mưa mùa; đai rừng á nhiệt đới mưa mùa núi cao.
Thái Văn Trừng (1978) [40], đã đưa ra 5 kiểu quần lạc lớn (quần lạc thân
gỗ kín tán; quần lạc thân gỗ thưa; quần lạc thân cỏ kín rậm; quần lạc thân cỏ
thưa và những kiểu hoang mạc) và nguyên tắc đặt tên cho các thảm thực vật.
Năm 1975, trên cơ sở các điều kiện lập địa trên toàn lãnh thổ Việt Nam, tại hội
nghị thực vật học quốc tế lần thứ XII (Leningrat), ông đưa ra bảng phân loại


thảm thực vật rừng Việt Nam theo quan điểm sinh thái, đây được xem là bảng
phân loại thảm thực vật rừng ở Việt Nam phù hợp nhất theo quan điểm sinh
thái cho đến nay [40].
Phan Kế Lộc (1985) [28], dựa trên bảng phân loại của UNESCO 1973,
cũng đã xây dựng thang phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam thành 5 lớp
quần hệ, 15 dưới lớp, 32 nhóm quần hệ và 77 quần hệ khác nhau. Nguyễn
Nghĩa Thìn (1994-1996) cũng đã áp dụng cách phân loại này trong những

nghiên cứu của ông.
Vũ Tự Lập và cộng sự (1995) [27], dựa vào mối quan hệ giữa hình thái
thực bì và khí hậu chia ra 15 kiểu thực bì khác nhau: kiểu rừng rậm nhiệt đới
gió mùa rụng lá; kiểu rừng rậm nhiệt đới ẩm thường xanh; kiểu rừng rậm nhiệt
đới gió mùa nửa rụng lá; kiểu rừng khơ nhiệt đới gió mùa khô rụng lá; kiểu
rừng thưa nhiệt đới khô lá kim; kiểu sa van nhiệt đới khô; kiểu truông nhiệt đới
khô; kiểu rừng nhiệt đới trên đất đá vôi; kiểu rừng nhiệt đới trên đất mặn; kiểu
rừng nhiệt đới trên đất phèn; kiểu rừng rậm á nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh;
kiểu rừng rậm á nhiệt đới ẩm hỗn giao; kiểu rừng thưa á nhiệt đới hơi ẩm lá
kín; kiểu rừng rêu á nhiệt đới mưa mùa; kiểu rừng lùn đỉnh cao.
Lê Ngọc Công (2004) [11] phân chia thảm thực vật của tỉnh Thái
Nguyên theo khung phân loại của UNESCO (1973) thành 4 lớp quần hệ:
lớp quần hệ rừng rậm; lớp quần hệ rừng thưa; trảng cây bụi và trảng cỏ. Tại
KVNC, những trạng thái thứ sinh gồm trảng cỏ, trảng cây bụi và rừng thưa
được hình thành do tác động của con người như khai thác gỗ, củi, chặt đốt
rừng làm nương rẫy…).
1.3. Nghiên cứu về hệ thực vật trên thế giới và Việt Nam
Trên thế giới
Năm 1965, Al.A.Phêđơrốp đã dự đốn trên thế giới có khoảng: 300.000
lồi thực vật hạt kín: 5.000 - 7.000 lồi thực vật hạt trần; 6.000 - 10.000 loài
quyết thực vật; 14.000 - 18.000 loài rêu; 19.000 - 40.000 loài tảo; 15.00020.000 loài địa y; 85.000-100.000 loài nấm và các loài thực vật bậc thấp khác.


Năm 1962, G. N. Slucop đã đưa ra số lượng các lồi thực vật hạt kín
phân bố ở các châu lục như sau:
+ Châu Mỹ có khoảng 97.000 lồi trong đó: Hoa Kỳ + Canada: 25.000
lồi; Mehico+ Trung Mỹ: 17.000 loài; Nam Mỹ: 56.000 loài; Đất lửa + Nam
cực: 1.000 lồi.
+ Châu Âu có khoảng 15.000 lồi trong đó: Trung và Bắc Âu: 5.000
loài; Nam Âu, vùng Ban căng và Capcazơ: 10.000 lồi.

+ Châu Phi có khoảng 40.500 lồi trong đó: các vùng nhiệt đới ẩm:
15.500 lồi; Madagasca: 7.000 lồi; Nam Phi: 6.500 loài; Bắc Phi, Angieri,

Ma Rốc và các vùng phụ cận khác: 4.500 loài; Abitxini: 4.000 loài; Tuynidi và
Ai cập: 2.000 loài; Xomali và Eritrea: 1.000 loài.
+ Châu Á có khoảng 125.000 lồi trong đó: Đơng Nam Á: 80.000 loài;
các khu vực nhiệt đới Ân Độ: 26.000 loài; Tiểu Á: 8.000 lồi; Viễn đơng thuộc
Liên bang Nga, Triều Tiên, Đơng bắc Trung Quốc: 6.000 lồi; Xibrria thuộc
Liên bang Nga, Mơng Cổ và Trung Á: 5.000 lồi.
+ Châu Úc có khoảng 21.000 lồi trong đó: Đơng Bắc Úc: 6.000 loài;
Tây Nam Úc: 5.500 loài; Lục địa Úc: 5.000 loài; Taxman và Tân tây lan:
4.500 loài [13].

Ở Việt Nam
Ở nước ta, trong thực vật chí Đại cương Đơng Dương và các tập bổ sung
tiếp theo đã mô tả và ghi nhận có khoảng 240 họ với khoảng 7.000 lồi thực
vật bậc cao có mạch . Những năm gần đây, nhiều nhà thực vật dự đốn con số
đó có thể lên tới 10.000 đến 12.000 lồi. Trên cơ sở những thơng tin mới nhất
và những căn cứ chắc chắn, Nguyễn Tiến Bân (1997) [2] đã giới thiệu khái
quát những đặc điểm cơ bản của 265 họ và khoảng 2.300 chi thuộc ngành hạt
kín ở nước ta.
Phan Kế Lộc (1998), đã ghi nhận đến nay trong hệ thực vật Việt Nam đã
biết được 9.653 lồi thực vật bậc cao có mạch mọc tự nhiên, thuộc 2.011 chi và


291 họ. Nếu kể cả khoảng 733 loài cây trồng đã được nhập nội thì tổng số lồi
thực vật bậc cao có mạch biết được ở Việt Nam 10.386 lồi, thuộc 2.257 chi và
305 họ, chiếm khoảng 4% tổng số loài, 15% tổng số chi và 57% tổng số họ của
toàn thế giới. Như vậy, hệ thực vật nước ta có thành phần lồi khá phong phú
mang cả yếu tố của thực vật nhiệt đới ẩm Indonesia - Malaisia, yếu tố của thực

vật nhiệt đới gió mùa, thực vật ơn đới nam Trung Hoa và các yếu tố của thực
vật Ấn Độ - Trung và Nam Tiểu Á
Nhìn chung, khi nghiên cứu về thảm thực vật các tác giả đều áp dụng
khung phân loại của UNESCO (1973) trong nghiên cứu của mình. Những
nghiên cứu về thảm thực vật của các tác giả hầu hết chỉ tập trung nghiên cứu ở
một vùng cụ thể và phần lớn các tác giả đều mới chỉ đưa ra con số dự đoán về
hệ thực vật ở một châu lục, một quốc gia, hoặc một khu vực cụ thể. Những số
liệu này chưa được nghiên cứu và điều tra đầy đủ. Vì vậy, số lồi thực vật hiện
có chắc chắn cịn dao động và cao hơn nữa.
1.4. Nghiên cứu về thành phần loài, thành phần dạng sống
1.4.1. Những nghiên cứu về thành phần loài
Theo các nhà khoa học, thì mỗi vùng sinh thái sẽ hình thành thảm thực
vật đặc trưng, sự khác nhau của thảm thực vật này so với thảm khác được thể
hiện bởi thành phần loài, dạng sống, cấu trúc và động thái của nó. Vì vậy,
nghiên cứu thành phần lồi, thành phần dạng sống là chỉ tiêu quan trọng trong
phân loại loại hình thảm thực vật.
Longchun và cộng sự (1993), nghiên cứu về đa dạng thực vật ở hệ sinh
thái nương rẫy tại Xishuang Bana tỉnh Vân Nam Trung Quốc nhận xét: nương
rẫy bỏ hố được 3 năm thì có 17 họ, 21 chi, 21 lồi. Bỏ hố 19 năm thì có 60
họ, 134 chi và 167 loài.
Thái Văn Trừng (1978) [40], thống kê hệ thực vật Việt Nam có 7004
lồi thực vật bậc cao có mạch thuộc 1850 chi, 289 họ.
Hồng Chung (1980) [8], khi nghiên cứu đồng cỏ vùng núi Bắc Việt
Nam đã cơng bố thành phần lồi thu được gồm 233 loài thuộc 54 họ và 44 bộ.


Nguyễn Tiến Bân và cộng sự (1983) [3], khi nghiên cứu hệ thực vật Tây
Nguyên đã thống kê được 3210 lồi chiếm gần 1/2 số lồi đã biết của tồn
Đơng Dương.
Phạm Hoàng Hộ (1991 - 1992) [18] trong “Cây cỏ Việt Nam” đã thống

kê số lồi hiện có của hệ thực vật là 10500 lồi.
Lê Ngọc Cơng và Hồng Chung (1995) [12], nghiên cứu thành phần
loài, dạng sống của sa van bụi và đồi trung du Bắc Thái (cũ) đã xác định được
123 loài thuộc 47 họ khác nhau.
Nguyễn Nghĩa Thìn (1997) [35], đã thống kê thành phần lồi của Vườn
quốc gia Tam Đảo có khoảng 2.000 lồi thực vật, trong đó có 904 cây có ích
thuộc 478 chi, 213 họ thuộc 3 ngành: Dương xỉ, Hạt trần và Hạt kín. Các lồi
này được xếp thành 8 nhóm có giá trị khác nhau.
Nguyễn Nghĩa Thìn (1997) [35], khi tổng kết các cơng trình nghiên cứu
về khu hệ thực vật ở Việt Nam đã ghi nhận có 2393 lồi thực vật bậc thấp và
1373 loài thực vật bậc cao thuộc 2524 chi, 378 họ.
Lê Trọng Cúc, Phạm Hồng Ban (2000) [14], nghiên cứu sự biến động
thành phần loài thực vật sau nương rẫy ở huyện Con Cuông, Nghệ An nhận
xét: canh tác nương rẫy có ảnh hưởng đến thành phần lồi và số lượng cây gỗ
trên một đơn vị diện tích có xu hướng giảm dần, đơn giản hố tiến tới tái ổn
định.
Phạm Ngọc Thường (2003)[37], nghiên cứu đặc điểm quá trình tái sinh
tự nhiên sau nương rẫy tại Tỉnh Bắc Kạn đã có nhận xét: thảm thực vật phục
hồi sau nương rẫy chịu tác động tổng hợp của nhóm nhân tố sinh thái như
nguồn gieo giống, địa hình, mức độ thoái hoá đất và mức độ tác động của con
người. Mật độ cây gỗ tái sinh giảm dần theo thời gian phục hồi của thảm thực
vật; mật độ tái sinh của cây gỗ phụ thuộc vào địa hình và tính chất của đất, trên
đất tốt có 11 - 25 lồi, trên đất xấu 8 - 12 lồi.
Lê Ngọc Cơng (2004) [11] nghiên cứu hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên đã
thống kê các lồi thực vật bậc cao có mạch của tỉnh Thái Nguyên là 160 họ,


468 chi, 654 loài chủ yếu là cây lá rộng thường xanh, trong đó có nhiều cây gỗ
quý như: Lim, Dẻ, Trai, Nghiến..
1.4.2. Những nghiên cứu về thành phần dạng sống

Dạng sống của thực vật là sự biểu hiện về hình thái cấu trúc cơ thể thực
vật thích nghi với điều kiện mơi trường của nó, nên đã được nhiều nhà khoa
học quan tâm nghiên cứu từ rất sớm.
I. K. Patsoxki (1915)[30], chia thảm thực vật thành 6 nhóm: thực vật
thường xanh; thực vật rụng lá vào thời kỳ bất lợi trong năm; thực vật tàn lụi
phần trên mặt đất trong thời kỳ bất lợi; thực vật tàn lụi vào thời kỳ bất lợi; thực
vật có thời kỳ sinh trưởng và phát triển ngắn; thực vật có thời kỳ sinh trưởng và
phát triển lâu năm.
Braun - Blanquet (1951), đánh giá cách mọc của thực vật dựa vào tính
liên tục hay đơn độc của loài đã chia thành 5 thang: mọc lẻ; mọc thành vạt;
mọc thành dải nhỏ; mọc thành vạt lớn và mọc thành khóm lớn.
Cho đến nay, khi phân tích bản chất sinh thái của mỗi hệ thực vật nhiều
nhà khoa học áp dụng theo bảng phân chia của Raunkiaer (1934) để sắp xếp
các loài của hệ thực vật tại KVNC vào một trong các nhóm dạng sống. Cơ sở
phân chia dạng sống của ông dựa trên những đặc điểm cơ bản của thực vật,
nghĩa là dựa trên đặc điểm cấu tạo, phương thức sống của thực vật, đó là kết
quả tác động tổng hợp của các yếu tố mơi trường tạo nên. Thuộc về những đặc
điểm này có hình dạng ngồi của thực vật, đặc điểm q đơng, sinh sản; về sự
khác nhau và khả năng thích nghi của thực vật qua thời gian bất lợi trong năm.
Từ tổ hợp các dấu hiệu thích nghi, Raunkiaer chỉ chọn một dấu hiệu là vị trí
của chồi nằm ở đâu trên mặt đất trong suốt thời gian bất lợi trong năm. Theo
đó, ơng chia dạng sống của thực vật thành 5 nhóm cơ bản:
1. Phanerophytes (Ph): nhóm cây có chồi trên mặt đất.
2. Chamaetophytes (Ch): nhóm cây có chồi sát mặt đất.
3. Hemicryptophytes (He): nhóm cây có chồi nửa ẩn.


4. Cryptophytes (Cr): nhóm cây có chồi ẩn.
5. Therophytes (Th): nhóm cây sống 1 năm.
Ơng đã xây dựng phổ chuẩn của các dạng sống ở các vùng khác nhau

trên trái đất (SB): SB = 46Ph + 9Ch + 26He + 6Cr + 13Th
Hoàng Chung (1980) )[8], thống kê thành phần dạng sống cho loại hình
đồng cỏ Bắc Việt Nam, đã đưa ra 18 kiểu dạng sống cơ bản:
Kiểu 1: Cây gỗ
Kiểu 2: Cây bụi
Kiểu 3: Cây bụi thân bò
Kiểu 4: Cây bụi nhỏ
Kiểu 5: Cây bụi nhỏ thân bò
Kiểu 6: Cây nửa bụi
Kiểu 7: Cây thảo lâu năm có hệ rễ cái
Kiểu 8: Cây có chồi mọc từ rễ
Kiểu 9: Cây thảo sống lâu năm có hệ rễ cái, có thân rễ ngắn
Kiểu 10: Cây thảo có hệ rễ chùm, sống lâu năm
Kiểu 11: Cây thảo có hệ rễ chùm, sống lâu năm, có thân bị
Kiểu 12: Cây thảo mọc thành búi thưa, sống lâu năm
Kiểu 13: Cây thảo mọc thành búi dày, sống lâu năm
Kiểu 14: Cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài
Kiểu 15: Cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài và thân bị
Kiểu 16: Cây thảo một năm có rễ cái
Kiểu 17: Cây thảo một năm có hệ rễ cái, có thân bị
Kiểu 18: Cây thảo một năm có hệ rễ chùm
Lê Trần Chấn (1990) [6], khi nghiên cứu hệ thực vật Lâm Sơn tỉnh Hồ
Bình cũng phân chia hệ thực vật thành 5 nhóm dạng sống chính theo phương
pháp của Raunkiaer. Tuy nhiên tác giả đã dùng thêm ký hiệu để chi tiết hố
một số dạng sống (a. ký sinh; b. bì sinh; c. dây leo; d. cây chồi trên thân thảo).


Tác giả khơng xếp phương thức sống ký sinh, bì sinh vào dạng sống cơ bản mà
chỉ coi đây là những dạng phụ.
Phạm Hồng Ban (1999) [1], nghiên cứu tính đa dạng sinh học của hệ

sinh thái tái sinh sau nương rẫy vùng Tây Nam Nghệ An, áp dụng khung phân
loại của Raunkiaer để phân chia dạng sống, phổ dạng sống là:
SB = 67,40Ph + 7,33Ch + 12,62He + 8,53Cr + 4,09Th
Đặng Kim Vui (2002)[42] nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng phục hồi
sau nương rẫy ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên đã phân chia dạng sống
thực vật dựa vào hình thái cây: cây gỗ, cây bụi, cây leo và cây cỏ, đồng thời
ơng đã xác định được có 17 kiểu dạng sống, trong đó có 5 kiểu dạng cây bụi
(cây bụi; cây bụi thân bò; cây bụi nhỏ; cây bụi nhỏ thân bò; cây nửa bụi).
Nguyễn Thế Hưng (2003)[21], phân chia dạng sống trong các trạng thái
thảm thực vật tại Hồnh Bồ (Quảng Ninh) đã kết luận: nhóm cây chồi trên đất
(60,49%); nhóm cây chồi sát đất (8,02%); nhóm cây chồi nửa ẩn (13,27%);
nhóm cây chồi ẩn (7,47%); nhóm cây một năm (10,80%).
Nhìn chung, các nghiên cứu về thành phần loài trên thế giới và ở Việt
Nam tập trung nghiên cứu và đánh giá thành phần loài ở một vùng và khu vực
cụ thể, việc nghiên cứu thành phần loài, thành phần dạng sống phản ánh hệ
thực vật đặc trưng trong mối tương quan với điều kiện sinh thái cụ thể như: địa
hình, thổ nhưỡng và khí hậu…v.v.
1.5. Những nghiên cứu về lồi thực vật q hiếm có nguy cơ tuyệt chủng
Gia tăng dân số và nhu cầu sử dụng tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho
nhu cầu sống là một trong các nguyên nhân tác động sâu sắc tới tài nguyên sinh
vật, nhiều loài thực vật đã bị tuyệt chủng hoặc bị đe doạ tuyệt chủng. Để nâng
cao nhận thức trong xã hội và toàn cộng đồng về tính cấp thiết của việc bảo tồn
đa dạng sinh học, năm 1994, IUCN đã đề xuất những thứ hạng và tiêu chuẩn
mới cho việc phân hạng tình trạng các loài động vật, thực vật bị đe doạ trên thế
giới. Các thứ hạng và tiêu chuẩn của IUCN được cụ thể hố như sau: Lồi tuyệt
chủng (EX), lồi rất nguy cấp (CR), loài nguy cấp (EN), loài sẽ nguy cấp (VU)..