siêu thị và người nghèo ở việt nam

SIÏU THÕ VÂ
NGÛÚÂI NGHÊO ÚÃ VIÏÅT NAM
SIÏU THÕ VÂ NGÛÚÂI NGHÊO ÚÃ VIÏÅT NAM
LLiiïïnn hhïïåå::
NNggêênn hhaâânngg PPhhaấátt ttrriiïïíínn CChhêêuu AẤÁ
CCúú qquuaann ÀÀaẩåii ddiiïïåånn TThhûûúúâânngg ttrruá ttaẩåii VViiïïåått NNaamm
Phông 701-706, Tôa nhâ Mùåt trúâi Sưng Hưìng
23 Phan Chu Trinh, Hâ Nưåi, Viïåt Nam
Tel: +(844) 933 1374
Fax: +(844) 933 1373
Website: www.markets4poor.org
Markets and Agriculture
Linkages for Cities in Asia
SIÏU THỊ VÂ
NGUỜI NGHÊO Ở VIỆT NAM
Biïn soẩnbúãi:
Paule Moustier (CIRAD)
Àâo Thïë Anh (VAAS ASD)
Hoâng Bâng An (RIFAV)
V Trổng Bònh (VAAS ASD)
Muriel Figuiế (CIRAD)
Nguỵn Thõ Tên Lưåc (RIFAV)
Phan Thõ Giấc Têm (Àẩihổc Nưng Lêm)
Making Markets Work Better for the Poor
©
Alan Johnson vâ Dominic Smith
Dûå ấn Nêng caoHiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngâi nghêo
Ngên hâng Phất triïín Chêu Ấ
Toâ nhâ Mùåt trúâi Sưng Hưìng
Phông 701-706, 23 Phan Chu Trinh, Hâ Nưåi
Http://www.markets4poor.org

Paule Moustier
CIRAD-MALICA,
19 Hân Thun, Hâ Nưåi

Http://www.malica-asia.org
2006 ADB vâ CIRAD
Tham khảo: Paule Moustier, Dao The Anh, Hoang Bang An, Vu Trong
Binh, Muriel Figuiế, Nguyen Thi Tan Loc, Phan Thi Giac Tam (eds.). Sûå
tham gia ca Ngâi nghêovâo Siïu thõ vâ cấc chỵi giấ trõ phên phưëi khấc
úã Viïåt Nam. Hâ Nưåi, MALICA, M4P (or CIRAD/ADB), 400 (sưë trang ca
cënsấch).
Ðể biïët thïm thưng tin xin liïn hïå:
LÚÂI NỐI ÀÊÌU
Alan Johnson vâ Dominic Smith, M4P
Mưåt trong nhûäng dêëu hiïåu cố thïí nhòn thêëy àûúåc ca toân cêëu hoấ, àư thõ hoấ vâ hưåi nhêåp gia
tùng ca cấc hïå thưëng kinh tïë àố lâ sûå tùng nhanh ca cấc siïu thi nhû mưåt loẩi hònh vûúåt trưåi
ca viïåc bấn lễ thûåc phêím trïn toân thïë giúái. Sûå xët hiïån ca nhiïìu siïu thõ dêỵn àïën nhûäng
thay àưíi nhanh trong vâ trïn quy mư lúán trong thối quen mua hâng vâ sẫn xët trong lõch sûã
loâi ngûúâi.
Khi nïìn kinh tïë ca Viïåt Nam tùng trûúãng nhanh chống, quấ trònh àư thõ hoấ nhanh vâ hưåi nhêåp
hún vúái nïìn kinh tïë toân cêìu, cấc siïu thõ àống vai trô ngây câng quan trổng trong hïå thưëng
bấn lễ lûúng thûåc, vâ chêëp nhêån nhûng tấc àưång quan trổng àïë
n hïå thưëng sẫn xt lûúng
thûåc thûåc phêím vâ phên phưëi.
Vò phêìn àưng ngûúâi nghêo têåp trung úã nhûäng vng nưng thưn vâ thu nhêåp ca hổ ch ëu phu
thåc vâo nưng nghiïåp, rộ râng lâ nhûäng thay àưíi àưëi vúái hïå thưëng sẫn xët, phên phưëi vâ bấn
lễ sệ cố tấc àưång túái sinh kïë ca hổ.
Ngûúâi nghêo cng àẩi diïån cho mưåt khưëi ngûúâi tiïu dung chđnh úã Viïåt Nam. Ngûúâi nghêo ch
ëu sûã dng thu nhêåp ca hổ àïí chi tiïu cho lûúng thûåc thûåc phêím hún lâ nhûäng nhốm thu
nhêåp khấc. Nhûäng thay àưíi àưëi vúái hïå thưëng bấn lễ vâ phên phưëi lûúng thûåc thûåc phêím cố khẫ

nùng ẫnh hûúã
ng lúán túái nhûäng ngûúâi nghêo vúái tû cấch lâ ngûúâi tiïu dng.
Cën sấch nây bấo cấo kïët quẫ ca nghiïn cûáu quy mư rưång àêìu tiïn vïì tấc àưång ca siïu
thõ úã Viïåt Nam túái ngûúâi nghêo vúái tû cấch lâ ngûúâi tiïu dng. Nghiïn cûáu àûúåc thûåc hiïån dûúái
sûå húåp tấc giûäa MALICA (Markets and Agriculture Linkages for Citđe in Asia) vâ dûå ấn Nêng
cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo (M4P).
3
MC LC
Lúâi nối àêìu
Chûúng I
Giúái thiïåu vâ Tốm tùỉt cấc kïët quẫ nghiïn cûáu chđnh
PHÊÌN I
CẤC XU HÛÚÁNG VÂ CHĐNH SẤCH VÏÌ CHÚÅ VÂ SIÏU THÕ
Chûúng II
Tốm tùỉt cấc kïët quẫ tûâ cấc tâi liïåu vâ nghiïn cûáu vïì phất triïín siïu thõ
Chûúng III
Cấc Xu hûúáng vâ Chđnh sấch vïì Chúå vâ Siïu Thõ úã Hâ Nưåi
Chûúng IV
Xu hûúáng vâ cấc Chđnh sấch vïì Chúå vâ Siïu thõ úã Tp. Hưì Chđ Minh
PHÊÌN 2
NGÛÚÂI TIÏU DNG GHÊO TIÏËP CÊÅN SIÏU THÕ
Chûúng V
Ngûúâi tiïu dng nghêo tiïëp cêån Siïu thõ úã Viïåt Nam
Chûúng VI
Ngûúâi Tiïu dng Nghêo Tiïëp cêån cấc Siïu thõ úã Hâ nưåi
Chûúng VII
So sấnh giấ hâng hốa giûäa Siïu thõ vâ cấc Àiïím phên phưëi khấc tẩ
i Hâ Nưåi
Chûúng VIII
Sûå tiïëp cêån ca ngûúâi nghêo túái Siïu thõ tẩi Tp. Hưì Chđ Minh

PHÊÌN 3
SÛÅ TIÏËP CÊÅN CA CẤC NHÂ CUNG CÊËP NGHÊO VÚÁI SIÏU THÕ
Chûúng IX
Sûå tiïëp cêån ca cấc nhâ cung cêëp nghêo vúái Siïu thõ: Tốm tùỉt nhûäng kïët quẫ
chđnh tûâ tâi liïåu vâ nghiïn cûáu
Chûúng X
Sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo chỵi giấ trõ rau trấi ma úã Hâ Nưåi
Chûúng XI
Sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo chỵi giấ trõ quẫ vẫi úã Hâ Nưåi
Chûúng XII
Sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo chỵi giấ trõ gẩo thúm úã Hâ Nưåi
Chûúng XIII
Sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo chỵi rau cung cêëp cho Tp.Hưì Chđ Minh
4
Chûúng I
GIÚÁI THIÏÅU VÂ TỐM TÙỈT
CẤC KÏËT QUẪ NGHIÏN CÛÁU CHĐNH
Paule Moustier, Àâo Thïë Anh, Hoâng Bùçng An, V Trổng Bònh, Muriel Figuiế,
Nguỵn Thõ Tên Lưåc, Phan Thõ GiấcTêm
5
Nghiïn cûáu nây àấnh giấ cấc àiïìu kiïån àïí
tùng cûúâng sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo
cấc kïnh ngânh hâng thûåc phêím àûúåc àiïìu
phưëi búãi cấc siïu thõ vâ cấc àiïím bấn hâng gia
tùng giấ trõ khấc. Khuynh hûúáng ca cấc kïnh
phên phưëi khấc nhau àûúåc phên tđch thưng
qua viïåc thu thêåp dûä liïåu thûá cêëp. Cấc cåc
khẫo sất vïì mûác àưå tiïëp cêån ca ngûúâi tiïu
dng nghêo tẩi nhûäng àiïím bấn lễ khấc nhau
àûúåc tiïën hânh tẩi Hâ Nưåi, TP Hưì Chđ Minh vâ

Mưåc Chêu, àưìng thúâi cng tiïën hânh so sấnh
vïì mûác giấ tẩi nhûäng àiïím bấn hâng khấc
nhau úã nhûä
ng thânh phưë nây.
Bưën nghiïn cûáu tònh hëng àậ àûúåc tiïën
hânh nhùçm khẫo sất mûác àưå tham gia ca
ngûúâi bn bấn nghêo vâ nưng dên nghêo
vâo cấc chỵi phên phưëi gia tùng giấ trõ: (i)
Rau quẫ cung cêëp cho Hâ Nưåi tûâ huån Sốc
Sún vâ Mưåc Chêu; (ii) Rau quẫ cung cêëp cho
Thânh phưë Hưì Chđ Minh tûâ huån ven àư C
chi vâ tûâ huån Àûác Trổng vâ Àún Dûúng tónh
Lêm Àưìng; (iii) Quẫ vẫi ca huån n Thïë
tónh Bùỉc Giang; (iv) Gẩo Tấm xoan ca huån
Hẫi Hêåu tónh Nam Àõnh.
Cấc cåc phỗng vêën sêu àậ àûúåc tiïën
hânh àưëi vúái nhûäng àưëi tûúång liïn quan cố
quan hïå theo chiïìu dổc trong ngânh hâng,
cng nhû àiïìu tra sưë lûúå
ng ngûúâi bn bấn àïí
tòm hiïíu: (i) cấc mư hònh liïn kïët theo chiïìu
dổc vâ chiïìu ngang gip kïët nưëi ngûúâi nghêo
vúái cấc chúå; (ii) viïåc phên bưí chi phđ vâ lúåi đch
giûäa nưng dên vâ ngûúâi bn bấn dổc theo
chỵi; (iii) nhûäng thån lúåi vâ hẩn chïë tûúng
ûáng trong viïåc cung ûáng hâng hoấ cho cấc
loẩi àiïím bấn hâng khấc nhau; vâ (iv) tấc
àưång vïì mùåt tẩo viïåc lâm ca cấc chỵi khấc
nhau.
Nhûäng ngûúâi bấn hâng trong chúå vâ bấn

hâng rong hiïån vêỵn àống vai trô chđnh trong
hïå thưëng phên phưëi thûåc phêím xết theo khưëi
lûúång hâng hoấ bấn ra, khu vûåc bấn hâng vâ
sưë lûúå
ng lao àưång. Tuy nhiïn, siïu thõ àang
ngây câng phất triïín nhanh chống kïí tûâ khi
chđnh ph cố cấch nhòn tđch cûåc hún vïì siïu
thõ, àùåc biïåt lâ vò l do an toân thûåc phêím vâ
hiïån àẩi hoấ, àưëi lêåp vúái cấch nhòn tiïu cûåc àưëi
vúái viïåc bấn hâng rong vâ cấc chúå tẩm.
Mùåc d vêåy, viïåc bấn hâng rong vâ bấn
hâng trong chúå tẩo nhiïìu viïåc lâm hún so vúái
siïu thõ tđnh theo t lïå khưëi lûúång kinh doanh,
àùåc biïåt lâ viïåc lâm cho ngûúâi nghêo. Àêy
àưìng thúâi cng lâ àõa chó mua hâng chđnh ca
ngûúâi tiïu dng nghêo, nhûäng ngûúâi hiïëm khi
mua sùỉm trong siïu thõ vò l do giấ cẫ vâ
khoẫng cấch. Tuy vêåy, tònh thïë nây cố
thïí
thay àưíi nïëu nhû giấ hâng trong siïu thõ giẫm
xëng, nhû àậ àûúåc thïí hiïån qua viïåc têìn
sët mua hâng trong siïu thõ tẩi Thânh phưë
Hưì Chđ Minh cao hún so vúái Hâ Nưåi.
Nưng dên nghêo khưng tiïëp cêån trûåc tiïëp
àûúåc cấc siïu thõ vò cấc u cêìu vïì an toân
thûåc phêím (àưëi vúái rau quẫ), khưëi lûúång vâ
àiïìu kiïån giao hâng (àưëi vúái têët cẫ cấc loẩi sẫn
phêím). Tuy vêåy nưng dên nghêo cố thïí giấn
tiïëp cung ûáng hâng hoấ cho siïu thõ thưng
qua viïåc trúã thânh thânh viïn ca (hóåc k

húåp àưìng vúái) cấc hưåi nưng dên cung ûáng
hâng hoấ cho siïu thõ.
Mûúâi hưåi nưng dên, hoẩt àưång theo hònh
thûác tưí chûác thûúng mẩi àố
ng cưí phêìn, hiïån
àang lâ nhûäng nhâ cung ûáng thûúâng xun
cho siïu thõ àưëi vúái mưåt sưë loẩi hâng hoấ nhêët
àõnh. Mưåt sưë hưåi cố thânh viïn lâ nhûäng nưng
dên nghêo, vđ d nhû húåp tấc xậ rau úã ngoẩi
thânh Thânh phưë Hưì Chđ Minh vâ hiïåp hưåi
gẩo Tấm xoan Hẫi Hêåu.
Khẫ nùng cung ûáng hâng cho siïu thõ ca
cấc hưåi nây ph thåc vâo cấc hònh thûác hưỵ
trúå mâ hổ cung cêëp cho cấc thânh viïn: têåp
hën k thåt (nhû àưëi vúái sẫn xët rau an
toân), cung cêëp ëu tưë àêìu vâo, tiïëp thõ têåp
thïí, quẫn l chêët lûúång, cêëp tđn dng, mâ
thưng qua àố hổ nhêå
n àûúåc sûå ng hưå ca
nhâ nûúác vâ cấc tưí chûác phi chđnh ph.
Viïåc cung ûáng hâng cho siïu thõ thưng qua
cấc hưåi nưng dên nhòn chung lâm tùng thu
nhêåp ca nưng dên so vúái cấc kïnh phên phưëi
truìn thưëng, vúái nhûäng mûác tùng khưng àưìng
àïìu: (i) khưng tùng àưëi vúái sẫn phêím câ chua
nhốt, (ii) tùng 42% úã gẩo vâ quẫ vẫi, (iii) 25%
àưëi vúái nưng dên trưìng rau úã Sốc Sún, vâ (iv)
400% àưëi vúái rau mëng úã ngoẩi ư Thânh phưë
Hưì Chđ Minh.
Viïåc cung ûáng hâng cho siïu thõ àûúåc

nưng dên àấnh giấ cao nhêët vò giấ cẫ vâ khưëi
lûúång mua ưín àõnh hún so vúái cấc kïnh truìn
thưëng. Tuy vêåy theo bấo cấo thò tònh hònh nây
àang thay àưíi cng vúái sûå cẩnh tranh ngây
6
TỐM TÙỈT
câng gia tùng giûäa cấc siïu thõ. Cûãa hâng lâ
àẩi àiïån ca mưåt loẩi hònh àiïím bấn lễ khấc,
tẩi àêy cấc hiïåp hưåi nưng dên àûúåc hûúãng
nhûäng lúåi đch nhû tẩi siïu thõ trong khi phẫi
àấp ûáng đt u cêìu hún. Nhûäng ngûúâi cung
ûáng quy mư nhỗ cố thïí thu àûúåc nhiïìu giấ trõ
gia tùng hún nhúâ vâo viïåc xc tiïën hoẩt àưång
ca cấc hưåi nưng dên trong lơnh vûåc phất triïín
vâ quẫn l chêët lûúång thưng qua cấc chûúng
trònh àâo tẩo vâ cêëp tđn dng.
7
Mc tiïu chđnh ca nghiïn cûáu nây lâ
nhùçm àấnh giấ cấc àiïìu kiïån àïí tùng cûúâng
sûå tham gia ca ngûúâi nghêo vâo cấc kïnh
ngânh hâng thûåc phêím do siïu thõ Siïu thõ úã
àêy àûúåc àõnh nghơa lâ nhûäng cûãa hâng cố
diïån tđch trïn 500 m², tûå phc v. Tẩi Viïåt
Nam, Siïu thõ bao gưìm cẫ siïu thõ bấn lễ vâ
Siïu thõ bấn bn (hïå thưëng Metro). vâ cấc
àiïím bấn lễ cho giấ trõ gia tùng cao àiïìu phưëi.
Ngûúâi nghêo úã àêy àống vai trô: (i) lâ ngûúâi
tiïu dng cấc sẫn phêím thûåc phêím, vâ (ii) lâ
ngûúâi cung ûáng cấc sẫn phêím thûåc phêím -
ngûúâi sẫn xët, ngûúâii bn bấn hóåc ngûúâi

lâm thụ trong cấc doanh nghiïåp tham gia
sẫn xë
t vâ kinh doanh thûåc phêím.
Mùåc d khưng nhanh chống nhû úã cấc
nûúác Chêu Ấ khấc, vđ d nhû Thấi Lan, nhûng
sûå phất triïín ca siïu thõ diïỵn ra mưåt cấch àïìu
àùån. Vâo cëi nùm 2001, tẩi Viïåt Nam cố thïí
àïëm àûúåc 70 siïu thõ, 32 tẩi Hâ Nưåi vâ 38 tẩi
Thânh phưë Hưì Chđ Minh, trong khi trûúác nùm
1990 con sưë nây lâ khưng (N.T. Lưåc, 2004).
Ngûúâi tiïu dng ngây câng quan têm nhiïìu
hún túái chêët lûúång - àùåc biïåt lâ àưå an toân -
ca thûåc phêím (Figuiế, 2004). Nhu cêìu nây
àậ tẩo àiïìu kiïån thc àêíy phên phưëi thûåc
phêím tẩi siïu thõ, phất triïín cấc doanh nghiïåp
kinh doanh bấn lễ thûåc phêím múái hoẩt àưång
vâ cấc qì
y hâng trong chúå hóåc cấc cûãa
hâng. Vúái nhûäng àưëi tûúång nây, viïåc àêìu tû
cẫi thiïån chêët lûúång mêỵu mậ (trûng bây vâ
bao gối hêëp dêỵn) vâ thưng tin vïì àưå an toân
ca sẫn phêím ln lâ nhûäng cưng c quẫng
bấ chđnh.
Sûå phất triïín ca nhûäng kïnh phên phưëi
múái nây ài liïìn vúái cấc hoẩt àưång gia tùng giấ
trõ: Àùåc àiïím chđnh ca cấc hậng bấn bn vâ
bấn lễ “hiïån àẩi” lâ viïåc àêìu tû vâo mêỵu mậ
sẫn phêím hâng hoấ (bao gối vâ bẫo quẫn),
quẫng cấo vâ lûåa chổn ngûúâi cung ûáng theo
tiïu chđ vïì chêët lûúång vâ khẫ nùng cung ûá

ng
hâng àïìu àùån. Bïn cẩnh hiïåu quẫ ca kinh tïë
quy mư àẩt àûúåc do khưëi lûúång phên phưëi lúán,
sûå àêìu tû nây gip gia tùng mưåt lûúång lúán giấ
trõ cho hoẩt àưång kinh doanh phên phưëi thûåc
phêím so vúái nhûäng àiïím bấn lễ truìn thưëng
vưën chó bấn cho ngûúâi tiïu dng nhûäng sẫn
phêím khưng chun biïåt vâ gêìn nhû cng
kiïíu (Goletti, 2004).
Nhúâ vâo tđnh hiïåu quẫ kinh tïë quy mư, hổ
cng cố khẫ nùng giẫm chi phđ phên phưëi vâ
bấn nhûäng sẫn phêím vúái mûác giấ húåp l hún
cho ngûúâi tiïu dng (mùåc d hêìu hïët cấc siïu
thõ hiïån vêỵn bấn cao hún giấ chúå, nhûng tònh
hònh nây cố thïí thay àưíi khi mẩng lûúái siïu thõ
mú
ã rưång, nhû àậ tûâng diïỵn ra úã Chêu M La
Tinh vâo nhûäng nùm 1990).
Mưåt mc tiïu khấc lâ xc tiïën cấc kïnh
phên phưëi thay thïë cố thïí tẩo ra nhiïìu giấ trõ
hún cho ngûúâi nghêo, chùèng hẩn nhû ngûúâi
nghêo tiïëp thõ bấn lễ trûåc tiïëp sẫn phêím ca
hổ (àêy lâ chiïën lûúåc do Tưí chûác Hûäu cú Hâ
Nưåi xêy dûång), hóåc cẫi thiïån vâ húåp thûác hoấ
viïåc bấn hâng rong.
Vò vêåy, sệ cố l khi coi siïu thõ vâ cấc àiïím
phên phưëi khấc ln quan têm àẫm bẫo chêët
lûúång, lâ nhûäng ngìn tẩo thu nhêåp tđch cûåc
àưëi vúái mưåt nûúác nhû Viïåt Nam, núi mâ giẫm
nghêo àang lâ mưåt m

c tiïu chđnh sấch cú
bẫn. Tuy nhiïn, thấch thûác úã àêy lâ lâm thïë
nâo àïí àẫm bẫo giấ trõ gia tùng do nhûäng
doanh nghiïåp nây tẩo ra àûúåc phên phưëi mưåt
cấch hiïåu quẫ túái nhûäng ngûúâi nghêo nhêët.
Vêåy nhûäng vêën àïì chđnh ca nghiïn cûáu
nây cố thïí àûúåc tốm tùỉt nhû sau:
- Xu hûúáng phất triïín ca hïå thưëng phên
phưëi bấn bn vâ bấn lễ gia tùng giấ trõ úã Viïåt
Nam - gổi lâ Kïnh phên phưëi ngânh hâng
(DVC) - lâ gò?
- Cấc kïnh phên phưëi múái cố nhûäng tấc
àưång gò àưëi vúái ngûúâi nghêo vúái vai trô lâ
ngûúâi tiïu dng vâ ngûúâi cung ûáng thûåc
phêím?
MC TIÏU, CÊU HỖI, GIẪ THUËT
- Trong vai trô lâ ngûúâi lao àưång trong hïå
thưëng phên phưëi thûúng mẩi, ngûúâi nghêo bõ
loẩi khỗi sûå phất triïín ca siïu thõ, búãi vò àùåc
àiïím ca siïu thõ lâ cấch tên theo hûúáng tiïët
kiïåm nhên cưng vâ sûã dng vưën lúán (tûå phc
ph, phên phưëi hâng loẩt vâ sûã dng mấy tđnh
tiïìn).
- Vúái vai trô lâ nưng dên, ngûúâi nghêo nối
chung bõ loẩi khỗi sûå phất triïín ca siïu thõ,
do tấc nhên nây àôi hỗi vïì chêët lûúång sẫn
phêím chùåt chệ hún, u cêìu cung ûáng vúái
khưëi lûúång lúán vâ thanh toấn chêåm cho nưng
dên (Reardon vâ Berdếguế, 2002; Rondot vâ
cưång sûå, 2004).

Ngûúâi nghêo cố thïí tiïëp cêån vâ
hûúãng lúåi
tûâ cấc kïnh do siïu thõ àiïìu phưëi vâ cấc kïnh
ngâng hâng chêët lûúång cao khấc khi hổ cố thïí
cung ûáng nhûäng sẫn phêím àùåc biïåt mâ hổ cố
lúåi thïë so sấnh nhû: nhên lûåc sùén cố, cố vng
sẫn xët chun canh hóåc sẫn xët theo
ma v mưåt sưë sẫn phêím nhêët àõnh do cố ûû
thïë vïì khđ hêåu, àêët hóåc bđ quët sẫn xët
(xem vđ d vïì quẫ dûáa úã Peru ca Boucher,
2005). Khẫ nùng nây tûå nố àûúåc quët àõnh
búãi sûå phất triïín ca cấc tưí chûác nưng dên vâ
viïåc khuëch trûúng cấc nhận mấc riïng.
- Tấc àưång ca sûå phất triïín ca siïu thõ
àư
ëi vúái nưng dên sẫn xët nhỗ ph thåc vâo
chiïën lûúåc ca siïu thõ trong viïåc cên bùçng
cấc tiïu chín quy cấch vúái giấ cẫ cẩnh tranh
(Fox vâ Vorley, 2004).
- Lâm thïë nâo àïí viïåc hiïån àẩi hoấ hïå
thưëng phên phưëi cố thïí àấp ûáng tưët hún nhu
cêìu vïì thûåc phêím vâ ph húåp hún vúái thu
nhêåp ca ngûúâi nghêo?
- Trong sưë nhûäng kïnh phên phưëi hiïån tẩi
vâ thay thïë, nhûäng kïnh nâo cêìn àûúåc xc
tiïën vâ hưỵ trúå àïí cố tấc àưång tđch cûåc hún àưëi
vúái ngûúâi nghêo?
Nhûäng giẫ thuët chđnh thûã nghiïåm trong
nghiïn cûáu nây àûúåc tốm tùỉt nhû sau:
- Trong vai trô lâ

ngûúâi tiïu dng, nhûng
ngûúâi nghêo lẩi khưng cố khẫ nùng tiïëp cêån
siïu thõ ngay tûâ nhûäng bûúác phất triïín àêìu
tiïn ca siïu thõ vò l do giấ cao vâ xa núi úã
ca hổ; tònh hònh nây cố thïí thay àưíi trong
bûúác thûá hai khi giấ sẫn phêím giẫm xëng vâ
têìm bao ph ca siïu thõ àûúåc múã rưång
(Reardon vâ Berdếguế, 2002; Hagen, 2004) -
xem Bẫng 1.
8
Bẫng 1 - Hai Bûúác Phất triïín ca Siïu thõ (theo Hagen, 2002, Reardon vâ Berdegue 2002)
Bûúác 1 Bûúác 2
Giấ tẩi siïu thõ/ cấc àiïím bấn
hâng khấc
Giấ cao Giấ thêëp
Àưëi tûúång khấch hâng tẩi siïu thõ Khấch hâng giâu cố Cẫ khấch hâng giâu vâ nghêo
Thõ phêìn ca siïu thõ Thõ phêìn nhỗ Thõ phêìn lúán
Phên bưë theo võ trđ àõa l
Cấc thânh phưë lúán, nhûäng khu
vûåc giâu cố
Cấc khu vûåc nghêo hún vâ àư thõ
hoấ chûa phất triïín
9
Sûã dng mưåt khung-àa-chiïìu vïì tưí chûác vâ
hoẩt àưång ca hïå thưëng hâng hoấ thûåc phêím:
- Hoẩt àưång ca thõ trûúâng àûúåc coi lâ àa
chiïìu (sûå thoẫ mận ca ngûúâi tiïu dng vïì sưë
lûúång, chêët lûúång, giấ cẫ, khẫ nùng tiïëp cêån;
viïåc tẩo vâ phên phưëi thu nhêåp trong chỵi
hâng hoấ; tđnh bïìn vûäng vïì khđa cẩnh mưi

trûúâng vâ xậ hưåi).
- Hònh thûác tưí chûác giûäa cấc tấc nhên liïn
quan àûúåc coi lâ nhên tưë quët àõnh hoẩt
àưång ca thõ trûúâng: tưí chûác theo khưng gian
(cấc lìng hâng hoấ vúái nhûäng xët xûá khấc
nhau); tưí chûác kinh tïë-xậ hưåi: cấc mưë
i quan
hïå cẩnh tranh vâ quìn lûåc; cấc lìng thưng
tin vâ cú chïë àiïìu phưëi.
-
Trong viïåc phên tđch hânh vi ca ngûúâi
dên, ngoâi cấc cú súã l lån vïì kinh tïë côn xem
xết àïën vêën àïì nhêån thûác vâ cấc giấ trõ xậ hưåi.
Nhûäng ëu tưë nây khưng nhêët thiïët phẫi ngay
lêåp tûác àûúåc chuín thânh cấc giao dõch thõ
trûúâng, nố cố thïí bõ tấc àưång búãi cấc phûúng
tiïån truìn thưng cưng cưång hóåc tû nhên.
Nghiïn cûáu nây gưìm cấc húåp phêìn sau
(xem Bẫng 2):
Húåp phêìn 1: Àấnh giấ xu hûúáng phất
triïín ca siïu thõ vâ cấc kïnh phên phưëi khấc.
Húåp phêìn nây àïì cêåp túái nhûäng hònh thûác
thay àưíi ca cấc kïnh phên phưëi khấc tẩi Viïåt
Nam (siïu thõ, cûãa hâng, chúå, bấn hâng rong)
vâ tấc àưång ca chđnh sấch àưëi vúái nhûäng
thay àưíi nây. Àiïìu nây dûåa vâo viïåc thu thêåp
vâ cêåp nhêåt nhûäng dûä liïåu sùén cố, phỗng vêën
nhûäng ngûúâi cung cêëp thưng tin chđnh (àùåc
biïåt lâ nhûäng cấn bưå ca Súã Thûúng mẩi Hâ
Nưåi vâ Thânh phưë Hưì Chđ Minh; U ban Kinh

tïë, mưåt Ban ca Àẩi sûá quấn Phấp chun hưỵ
trúå cấc cưng ty Phấp tẩi Viïå
t Nam).
Húåp phêìn 2: Àấnh giấ mûác àưå tiïëp cêån
ca ngûúâi tiïu dng nghêo túái nhûäng kïnh
phên phưëi trïn. Tiïën hânh cấc cåc phỗng
vêën sêu vúái 110 mêỵu hưå gia àònh nghêo cû tr
tẩi Hâ Nưåi, 117 hưå tẩi Thânh phưë Hưì Chđ Minh
(trong àố cố 52 hưå nghêo) vâ 110 hưå nghêo
tẩi Mưåc Chêu (mưåt àư thõ loẩi 2 tẩi Miïìn Bùỉc
Viïåt Nam).
Bẫng 2 - Khẫo sất vïì Ngûúâi tiïu dng vâ Giấ cẫ
Hâ Nưåi Tp. Hưì Chđ Minh Mưåc Chêu
Mêỵu
110 hưå nghêo tẩi khu Qunh
Mai
52 hưå nghêo
65 hưå trung bònh vâ khấ tẩi
Phûúâng Nguỵn Cû Trinh
110 hưå nghêo
Thu thêåp dûä liïåu
Mưåt tìn theo dội vâ thẫo
lån nhốm chun àïì
Mưåt àúåt khẫo sất tẩi àõa bân
Mưåt àúåt khẫo sất
tẩi àõa bân
So sấnh giấ cẫ
Thûåc phêím thiïët ëu Rau Khưng so sấnh
Àún võ ph trấch
CIRAD/IOS

RIFAV (thu thêåp thưng tin
giấ cẫ)
Àẩi hổc Nưng Lêm, Khoa Kinh
tïë
CIRAD/IOS
CIRAD: Trung têm Húåp tấc Qëc tïë vïì Nghiïn cûáu Phất triïín Nưng nghiïåp
IOS: Viïån Xậ Hưåi hổc
RIFAV: Viïån nghiïn cûáu rau hoa quẫ
Húåp phêìn 3: Àấnh giấ sûå tham gia ca
ngûúâi bn bấn vâ nưng dên nghêo vâo cấc
kïnh phên phưëi sẫn phêím chun biïåt. Húåp
phêìn nây dûåa trïn bưën trûúâng húåp nghiïn
cûáu: (i) Rau cung cêëp cho Hâ Nưåi tûâ Sốc Sún
vâ Mưåc Chêu; (i) Rau cung cêëp cho Thânh
Phưë Hưì Chđ Minh tûâ khu vûåc ven àư, tûâ cấc
chuån Àûác Trổng vâ Àún Dûúng ca tónh
PHÛÚNG PHẤP
Lêm Àưìng; (iii) Vẫi ca huån n Thïë tónh
Bùỉc Giang úã miïìn Bùỉc; vâ (iv) gẩo Tấm xoan
tûâ Nam Àõnh (huån Hẫi Hêåu) úã miïìn Bùỉc
(xem Bẫn àưì 1 vâ Bẫn àưì 2).
Viïåc lûåa chổn cấc trûúâng húåp nghiïn cûáu
nây dûåa trïn kïët quẫ viïåc xem xết cấc vêën àïì
sau: (i) sûå tham gia ca ngûúâi nghêo (cho d
vúái sưë lûúång đt) vâo sẫn xët vâ kinh doanh;
(ii) sûå tham gia ca siïu thõ vâ cấc kïnh
ngânh hâng chêët lûúång cao khấc trïn thõ
trûúâng.
Bưën trûúâng húåp nghiïn cûáu trïn têåp trung
lâm rộ cấc vêën àïì sau (Hònh 1):

(i) Àấnh giấ khẫ nùng tẩo viïåc lâm cho
ngûúâi nghêo vúái vai trô lâ ngûúâi bn bấn tẩ
i
nhûäng kïnh phên phưëi khấc nhau (xem
phûúng phấp chi tiïët vïì cấch àiïìu tra sau
àêy).
(ii) Àấnh giấ kïët quẫ vïì mùåt kinh tïë - xậ
hưåi ca nưng dên vâ ngûúâi bn bấn tham gia
sẫn xët vâ tiïëp thõ sẫn phêím vẫi, àùåc biïåt lâ
ngûúâi nghêo (phên phưëi thu nhêåp, tấc àưång
àưëi vúái tònh trẩng nghêo àối, trong quấ khûá,
hiïån tẩi vâ tûúng lai).
(iii) Àấnh giấ mưëi quan hïå giûäa kïët quẫ
kinh tïë vâ xậ hưåi, chiïën lûúåc vâ ngìn lûåc ca
cấc bïn liïn quan, vâ cấc tưí chûác kinh tïë xậ
hưåi (àùåc biïåt lâ lâ sûå phưëi húåp theo chiïìu
ngang nhû bấn hâng theo nhố
m, sûå phưëi húåp
theo chiïìu dổc nhû húåp àưìng vâ hưåi nhêåp
theo chiïìu dổc, nhận mấc vâ thûúng hiïåu).
Àõnh nghơa vïì ngûúâi nghêo àûúåc dûåa trïn
chín nghêo tẩi cấc khu vûåc khấc nhau, dûåa
trïn tâi sẫn mâ hổ cố, vâ dûåa trïn quy mư
kinh doanh.
Chín nghêo qëc gia (trûúác nùm 2006 lâ
100.000VND/thấng úã khu vûåc nưng thưn,
150.000VND/thấng cho khu vûåc thânh thõ,
sau nùm 2006 lêìn lûúåt cho 2 khu vûåc lâ
200.000 vâ 260.000VND) àûúåc coi lâ chín
nghêo chung ca cẫ nûúác; úã mưỵi tónh lẩi cố

chín nghêo riïng. Bấo cấo Phất triïín Viïåt
Nam tẩi Hưåi nghõ Tû vêën cấc nhâ tâi trúå nùm
2003 thûâa nhêån rùçng chín nghêo qëc gia
cố đch khi khi so sấ
nh t lïå nghêo nhûng
lẩikhưng thđch húåp cho viïåc thûåc hiïån nhûäng
àiïìu tra vïì àối nghêo hay àïí phên bưí viïån trúå.
Chđnh vò thïë trong nghiïn cûáu nây, nhûäng tiïu
chín ca cấc àõa phûúng àậ àûúåc sûã dng;
vúái nghiïn cûáu vïì ngûúâi tiïu dng nghêo tẩi
Hâ Nưåi vâ Thânh phưë Hưì Chđ Minh, chng tưi
àậ sûã dng nhûäng tiïu chín ca hưåi ph nûä,
cú quan phên bưí nhûäng ngìn qu hưỵ trúå túái
cấc hưå nghêo vâ lâ nhûäng ngûúâi hûúáng dêỵn
chng tưi àïën àïí thûåc hiïån àiïìu tra. Vò thïë,
chín nghêo àậ àûúåc lêëy lâ
80.000VND/thấng cho khu vûåc nưng thưn
miï
ìn Bùỉc, 130.000VND/thấng cho vng
ngoẩi thânh Hâ Nưåi, 250.000VND/thấng tẩi
tónh Lêm Àưìng. Vúái ngûúâi dên trong khu vûåc
nưåi thânh, tiïu chín àûúåc lêëy tûâ hưåi ph nûä,
tûác lâ 300.000VND/thấng úã Hâ Nưåi vâ
500.000VND/thấng úã Thânh phưë Hưì Chđ
Minh.
10
Hònh 1 - Bẫn chêët ca nhûäng thưng tin mâ Húåp phêìn 3 tòm kiïëm
11
Baãn àöì 1 - Võ trñ nhûäng vuâng saãn xuêët rau vaâ vaãi cung cêëp cho Haâ Nöåi
Baãn àöì do M.Cugnet cung cêëp

12
Bẫn àưì 2 - Võ trđ nhûäng vng sẫn xët rau cung cêëp cho Thânh phưë Hưì Chđ Minh
Bẫn àưì do M.Cugnet cung cêëp
Quẫ vẫi úã Hâ Nưåi Rau úã Hâ NưåiGẩo thúm úã Hâ Nưåi
Àõa àiïím àiïìu tra Qån Hoân Kiïëm (qån c) Qån Hoân Kiïëm (qån c) Qån Àưëng Àa vâ
vâ Cêìu Giêëy (qån múái) vâ Cêìu Giêëy (qån múái) Hai Bâ Trûng
11 chúå bấn lễ ca Hâ Nưåi
chiïëm 23% tưíng sưë ngûúâi
bn bấn
Phûúng phấp àiïìu tra Thưëng kï têët cẫ nhûäng ngûúâi bấn rong, cấc cûãa hâng, siïu thõ vâ nhûäng ngûúâi bấn lễ
trong chúå cố nhûäng biïíu hiïån cú bẫn ca ngûúâi nghêo (lûúång àêìu tû cêìn thiïët, sưë nhên
cưng, giúái tđnh).
Phûúng phấp ngoẩi suy Tđnh mêåt àưå trung bònh nhûäng ngûúâi bấn hâng/km² vâ nhên vúái tưí
ng diïån tđch Hâ Nưåi.
Bẫng 3 - Phûúng phấp Àiïìu tra Sưë lûúång Ngûúâi bn bấn
Thûúâng rêët khố thu thêåp cấc dûä liïåu vïì lúåi
đch vâ chi phđ kinh tïë, vïì chiïën lûúåc ca siïu
thõ. Àiïìu nây giẫi thđch tẩi sao chng tưi àậ
chổn cấch tiïën hânh cấc cåc phỗng vêën sêu
vúái nhûäng àưëi tûúång liïn quan sau khi àậ xêy
dûång àûúåc mưåt mưëi quan hïå tin tûúãng tưët àểp,
thay vò khẫo sất mưåt sưë mêỵu lúán, khố cố àûúåc
dûä liïåu àấng tin cêåy (xem Bẫng 4 vâ 5).
Cấc chi phđ bao gưìm (i) têët cẫ cấc chi phđ
àêìu vâo liïn quan àïën hoẩt àưång, (ii) khêëu
hao trang thiïët bõ, vâ (iii) chi phđ nhên cưng
(khưng phẫi lâ nhên lûåc trong gia àònh), côn
lúåi nhån lâ doanh thu bấn hâng trûâ ài chi phđ
phất sinh.
Húåp phêìn 4: Tòm hiïíu cấc xu hûúáng

tûúng lai ca viïåc ngûúâi nghêo tham gia vâo
cấc Kïnh ngânh hâng (DVCs).
Phêìn cëi cng ca nghiïn cûáu nây tốm
tùỉt vâ sùỉp xïëp theo thûá tûå ûu tiïn nhûäng hẩn
chïë vâ cú hưåi àïí ngûúâi nghêo cố thïí tham gia
hiïåu quẫ hún vâo cưng viïåc cung ûáng vâ phên
phưëi ca siïu thõ vâ cấc àiïím bấn lễ khấc.
Àiïìu nây àûúåc thûåc hiïån thưng qua viïåc
chín bõ cấc bấo cấo tưíng húåp vâ bẫng tốm
tùỉt trònh bây nhûäng kïët quẫ nưíi bêåt ca nghiïn
cûáu, vâ thưng qua hai cåc hưåi thẫo cố sûå
tham gia ca ngûúâi dên (mưåt tẩi Hâ Nưåi vâ
mưåt tẩ
i Thânh phưë Hưì Chđ Minh). Hai cåc hưåi
thẫo nây têåp húåp mưåt sưë cấ nhên àậ àûúåc
phỗng vêën vâ nhûäng cấn bưå tham gia vâo
hoẩt àưång hưỵ trúå phất triïín nưng nghiïåp vâ thõ
trûúâng.
13
Hònh 2 - Tốm tùỉt nhûäng Vêën àïì Àiïìu tra vïì Khẫ nùng Tiïëp cêån ca Ngûúâi nghêo túái Siïu thõ vâ
cấc Kïnh phên phưëi khấc.
14
Mêỵu
Sẫn phêím hâng hoấ
Quẫ vẫi, Bùỉc Giang Rau, miïìn Bùỉc Rau, miïìn Nam Gẩo, Hẫi Hêåu
Giấm àưëc hóåc Cấn
bưå ph trấch thu
mua ca Siïu thõ
13 13 2 19 cåc phỗng vêën
nhanh vâ 5 cåc

phỗng vêën sêu
Ngûúâi bấn bn 3 4 (2/lâng úã Mưåc
Chêu)
4 6 Ngûúâi bấn bn úã
Hâ Nưåi
3 Cưng ty thûåc phêím
20 Ngûúâi bấn bn úã
Hẫi Hêåu
Ngûúâi bấn lễ trong
chúå
6 8 6 10
Ngûúâi bấn hâng tẩi
cûãa hâng
6 11 10
Ngûúâi bấn hâng rong 6 8 10
Ngûúâi thu mua 3 (1/3 sưë xậ úã huån
n Thïë)
4 (2/ lâng úã Mưåc
Chêu, lâ Chiïën L vâ
An Thấi)
4 13
Nưng dên 80 bao gưìm:
- 10 nghêo úã 3 xậ
ca huån n Thïë
(Phưìn Xûúng, Hưìng
K, Àưng Sún)
- 20 khưng nghêo úã
2 xậ ca huån n
Thïë (Phưìn Xûúng,
Hưìng K)

- 10 khưng nghêo úã
huån Lc Ngẩn.
32=16/lâng úã Mưåc
Chêu àûúåc lûåa chổn
ngêỵu nhiïn tûâ danh
sấch do nhûäng ngûúâi
thu mua cung cêëp.
120 nưng dên úã
huån Àún Dûúng
vâ Àûác Trổng (tónh
Lêm Àưìng)
2 trûúãng nhốm nưng
dên tẩi huån C
Chi, 3 trûúãng nhốm
nưng dên tẩi tónh
Lêm Àưìng. (7 tẩi
Àûác Trổng, 3 tẩi Àún
Dûúng), 2 nưng dên
tẩi huån C Chi.
44 nưng dên tẩi 2 xậ
(Hẫi Phong, Hẫi
Toân) (chổn ngêỵu
nhiïn tûâ danh sấch
do nhûäng ngûúâi thu
mua cung cêëp)
Bẫng 4 - Mêỵu phỗng vêën sêu àưëi vúái nhûäng ngûúâi cung ûáng hâng cho cấc DVC
Bẫng 5 - Cấc vêën àïì àûúåc Àiïìu tra tẩi cấc cåc Phỗng vêën
DVC: Kïnh phên phưëi gia tùng giấ trõ
Àưëi tûúång Cấc vêën àïì àûúåc àiïìu tra
Têët cẫ mổi àưëi tûúång - Àiïìu kiïån ca viïåc lûåa chổn nhûäng ngûúâi mua/ ngûúâi cung ûáng khấc nhau.

- Mưëi quan hïå vúái ngûúâi cung ûáng, bao gưìm cẫ viïåc trao àưíi thưng tin,
cam kïët giûäa ngûúâi mua vâ ngûúâi bấn, àiïìu kiïån thanh toấn, quẫn l chêët
lûúång
- Cấc vêën àïì trong viïåc tiïëp cêån vúái ëu tưë sẫn xët (àêët àai, lao àưång, vưën),
tiïëp cêån thõ trûúâng, thưng tin àïí gia nhêåp cấc kïnh ngânh hâ
ng khấc nhau
- Triïín vổng ca viïåc àa dẩng hoấ hóåc phất triïín
- Khưëi lûúång hâng bấn ra, têët cẫ cấc chi phđ sẫn xët hóåc tiïëp thõ; phïë thẫi,
lúåi nhån, giấ cẫ
Nưng dên Quy cấch vâ quy trònh sẫn xët, liïn quan àïën cấc àiïìu kiïån trúã thânh hưåi
viïn, tưí chûác tiïëp thõ têåp thïí, cung ûáng ngun liïåu àêìu vâo vâ dõch v,
quẫn l chêët lûúång
Chđnh quìn àõa phûúng Cấc xu hûúáng trong sẫn xët vâ tiïëp thõ, nhûäng hẩn chïë vâ cú hưåi trong viïåc
cung ûáng cho cấc àiïím bấn hâng khấc nhau, àïì xët àïí tiïëp thõ cố hiïåu
quẫ hún.
15
CẤC KÏËT QUẪ CHĐNH
Bẫng 6 - Cấc xu hûúáng vïì Sưë lûúång Siïu thõ
Nùm 1990 1993 2000 2001 2002 2004 2005
Hâ Nưåi 0 3 25 32 43
TP HCM 0 0 24 38 46 71
TP HCM: Thânh phưë Hưì Chđ Minh
Ngìn: Súã Thûúng Mẩi, Hoâng Bùçng An (RIFAV) vâ Lï Thanh Loan (Àẩi hổc Nưng Lêm) thu thêåp, bùçng
cấch sûã dng sưë liïåu àiïìu tra ca Súã Thûúng Mẩi vïì sưë cấc cú súã tûå xûng lâ siïu thõ, 90% trong sưë àố cố
diïån tđch lúán hún 200 m
2
. Cấc sưë liïåu nây khưng bao gưìm cấc siïu thõ nùçm trong cấc trung têm thûúng mẩi.
A. cấc xu hûúáng trong lơnh
vûåc bấn lễ
1. Sûå àa dẩng ca cấc àiïím bấn

lễ thûåc phêím
Thưng qua thưëng kï cấc àõa àiïím bấn lễ
thûåc phêím tẩi Hâ Nưåi vâ Thânh phưë Hưì Chđ
Minh, cố thïí rt ra hïå thưëng cấc àiïím phên
phưëi sau:
Siïu thõ. Theo àõnh nghơa hiïån tẩi ca Viïåt
Nam Tûâ khi cố quët àõnh sưë 1371/2004/QÀ-
BTM ca Bưå thûúng Mẩi nùm 2004 (Hoâng
Bùçng Ên trđch dêỵn, Cấc àõnh hûúáng chđnh
sấch vïì sûå phất triïín ca chúå vâ siïu thõ úã
Viïåt nam, MALICA-MMWB4P, sùỉp xët bẫn).,
siïu thõ lâ cấc cûãa hâng bấn nhiïìu loẩi hâng
hoấ vúái diïån tđch trïn 500 m² (hóåc cûãa hâng
chun doanh cố diïån tđch trïn 250 m²), cố
àùåc àiïím lâ tûå phc v vâ cố cấc dõch v nhû
bậi àưỵ xe, bẫo vïå.
Cûãa hâng. Diïå
n tđch bấn hâng nhỗ hún
500 m², cố tûúâng vâ mấi che; tẩi Thânh phưë
Hưì Chđ Minh cố thïí phên biïåt giûäa cấc cûãa
hâng gia àònh vâ cûãa hâng cao cêëp, thûúâng lâ
àûúåc tưí chûác theo chỵi (nhû chỵi cấc cûãa
hâng Coop).
Chúå chđnh thûác. Lâ chúå àûúåc Nhâ nûúác
quy hoẩch (cố mấi che hóåc cố mấi che mưåt
phêìn), cố ban quẫn l chúå. Tẩi cấc chúå nây,
ngûúâi bấn lễ phẫi trẫ mưåt khoẫn phđ hang
thấng àïí thụ chưỵ cưång vúái tiïìn thụë.
Chúå khưng chđnh thûác. Cấc chúå nây khưng
do nhâ nûúác quy hoẩch (chúå hổp úã ngoâi trúâi)

bao gưìm cấc chúå cưë àõnh, hổ
p thûúâng xun
vâ cấc chúå tûå phất, khưng cưë àõnh (cng cố
thïí àûúåc gổi lâ chúå cốc) vâ chúå hổp ngoâi trúâi
(chúå ûúát).
Cấc qìy hâng hê phưë khưng chđnh thûác.
cấc qìy hâng ca tû nhên bây trïn hê phưë,
cố mưåt cấi bân vâ àưi khi cố mấi che.
Bấn hâng lûu àưång trïn phưë. Ngûúâi bấn
hâng sûã dng thng mểt, xe àẩp hóåc xe
mấy, di chuín tûâ núi nây àïën núi khấc, àưi
khi lêåp thânh cấc nhốm bấn hâng trïn phưë.
2. Cấc siïu thõ àang phất triïín
nhanh chống
Àõnh nghơa chđnh thûác vïì siïu thõ chó cố tûâ
nùm 2004 (xem phêìn tiïëp theo: tiïu chđ chđnh
lâ diïån tđch, lúán hún 250 m² àưëi vúái siïu thõ
chun doanh vâ lúán hún 500 m² àưëi vúái siïu
thõ tưíng húåp; cấc tiïu chđ khấc bao gưìm sưë
lûúång sẫn phêím vâ cố xêy nhâ vïå sinh).
Trûúác àố, Súã thûúng mẩi àùng k mưåt sưë cấc
àiïím bấn hâng tûå gổi lâ siïu thõ, thûúâng cố
diïån tđch lúán hún 200 m².
Sưë lûúång siïu thõ àậ tùng nhanh chống tûâ
nùm 2000 àïën nùm 2004, (17%/nùm tẩi
Thânh phưë Hưì Chđ Minh vâ 14% tẩi Hâ Nưåi).
Trong nùm 2004, Hâ Nưåi cố 43 siïu thõ (ngoâi
ra côn cố chđn trung têm thûúng mẩi kïí cẫ
Metro), vâ 71 siïu thõ tẩi Thânh phưë Hưì Chđ
Minh vâo nùm 2005.

Ba hậng ài àêìu lâ Metro, Coopmart vâ Big
C àẩt tưëc àưå phất triïín àùåc biïåt nhanh chống,
cng vúái sûå hònh thânh ca cấc àẩi siïu thõ
(àûúåc àõnh nghơa lâ cấc cûãa hâng cố diïån tđch
trïn 2,500 m² Theo thåt ngûä Tiïëng Phấp
(Vernin, 1998). Khưng cố àõnh nghơa vïì Àẩi
siïu thõ trong tâi liïåu Låt ca Viïåt Nam).
Coopmart lïn kïë hoẩch xêy dûång thïm tûâ 20
àïën 30 cûãa hâng múái trûúác nùm 2008 (theo
Saigon Times, 06/03/2004). Tưëc àưå tùng
trûúãng ca Coopmart vïì sưë lûúång cûãa hâng
àậ àẩt mûác 39% giai àoẩn tûâ nùm 1996 àïën
2004, vâ mưåt tưëc àưå tûúng tûå àûúåc ûúác tđnh
cho giai àoẩn 1996-2008, àẩt túái 50 cûãa hâng.
Tưëc àưå tùng trûúãng doanh thu ca Coopmart
ûúác àẩt 25%/ nùm (Tûâ 1,5 triïåu Àư la M
lïn
66,6 triïåu Àư la M) (ngìn: Saigon Times,
06/03/2004).
Metro Cash & Carry lêåp kïë hoẩch xêy
dûång 8 cûãa hâng múái vâo nùm 2008, so vúái 3
cûãa hâng nùm 2002, tûác lâ tưëc àưå tùng trûúãng
28%/nùm (Viet Nam Investment Review:
24/10/2004). Big C lïn kïë hoẩch múã thïm 3
àẩi siïu thõ tẩi Hâ Nưåi trong vông nùm nùm túái
(ngìn: Phông Kinh tïë, Àẩi sûá quấn Phấp).
Cấc nhên tưë quët àõnh sûå phất triïín ca
siïu thõ theo thuët trònh ca Reardon vâ
Berdếguế àưëi vúái Chêu M La Tinh cng thđch
húåp vúái Viïåt Nam, àố lâ: (i) quấ trònh àư thõ

hoấ nhanh chống; sûác mua gia tùng, àùåc biïåt
lâ tẩi cấc thânh phưë, núi àẩi diïån cho 40% thõ
trûúâng thûåc phêím trong nûúác tđnh theo giấ trõ
(Figuiế vâ Bricas, 2002).
Ngoâi ra côn cố cấc ëu tưë khấ
c ẫnh
hûúãng nhû: ngây câng cố nhiïìu ph nûä ài
lâm, ngây câng cố nhiïìu hưå gia àònh cố t
lẩnh vâ xe ư tư: sưë hưå gia àònh cố t lẩnh tùng
6,89% /nùm tẩi Hâ Nưåi vâ 8,00% tẩi Thânh
phưë Hưì Chđ Minh trong giai àoẩn tûâ 1993 àïën
2002 (theo khẫo sất hưå gia àinh ca GSO).
Ba hậng lúán trong lơnh vûåc phên phưëi thûåc
phêím tûúi sưëng thưng qua mẩng lûúái siïu thõ
lâ:
O Metro, chỵi siïu thõ ca Àûác, múã cûãa
tûâ nùm 2002: theo l thuët lâ mưåt
chỵi phên phưëi bấn bn hûúáng túái
àưëi tûúång khấch hâng lâ nhûäng ngûúâi
kinh doanh bấn lễ vâ ch cấc nhâ
hâng - nhûng hiïån àang ngây câng cố
nhiïìu khấch hâng lâ cấ nhên; cố hai
cú súã tẩi TP Hưì Chđ Minh, mưåt tẩi Hâ
Nưåi, mưåt tẩi Cêìn Thú, vâ àậ lïn kïë
hoẩch múã thïm nùm cú súã nûäa vâo
nùm 2006 (mưåt tẩi Cêìn Thú, mưåt tẩi Hâ
Nưåi - àậ àûúåc phï duåt tûâ nùm 2005),
mưåt tẩi Hẫi Phông (àậ múã thấng 9 nùm
2005), mưåt tẩi TP Hưì Chđ Minh, mưåt tẩi
Àâ Nùéng - Ngìn: Vietnam Investment

Review, 24/10/04).
16
Hònh 3 - Cấc Xu thïë vïì Sưë lûúång Siïu thõ
3 Theo thåt ngûä tiïëng Phấp (Vernin, 1998). Khưng cố àõnh nghơa vïì Àẩi siïu thõ trong tâi liïåu låt ca Viïåt Nam.
O Big C, mưåt Liïn doanh Phấp-Viïåt, cố
mùåt tẩi Viïåt Nam tûâ nùm 1999, vúái ba
trung têm thûúng mẩi tẩi Thânh phưë
Hưì Chđ Minh vâ mưåt tẩi Hâ Nưåi tûâ
thấng Giïng nùm 2005, vúái tưíng diïån
tđch 6.500 m².
O Coop-Mart, mưåt cưng ty Viïåt Nam, trûåc
thåc Saigon Coopmart, hiïån vêỵn
àûúåc Chđnh ph Viïåt Nam àõnh hûúáng,
cố cấc cưí àưng nhâ nûúác cng nhû tû
nhên. Coop-Mart chiïëm mưåt nûãa
doanh thu bấn lễ thûåc phêím hiïån àẩi
nùm 2001 (Hagen, 2002) vâ cố 13
siïu thõ vâo nùm 2004 (12 tẩi Thânh
phưë Hưì Chđ Minh vâ 1 tẩi Cêìn Thú)
Cấc siïu thõ Viïåt Nam khấc gưìm cố Intimex
(4 siïu thõ tẩi Hâ Nưåi), Fivimart, Maximart.
Phưëi húåp vúái Súã Thûúng mẩi Hâ Nưåi vâ
dûúái sûå thc àêíy ca Intimex, Hiïåp hưåi siïu thõ
Hâ Nưåi àûúåc hònh thânh vâo thấng 3 nùm
2005, têåp húåp 17 trong tưíng sưë 65 àún võ hoẩt
àưång trong lơnh vûåc phên phưëi hiïån àẩi tẩi Hâ
Nưåi, bao gưì
m cẫ Intimex, Wincom, Trâng
Tiïìn, Seyu. Mc tiïu chđnh ca hiïåp hưåi lâ
tùng cûúâng hoẩt àưång quẫng bấ siïu thõ vâ

gip àúä cấc cưng ty Viïåt Nam xêy dûång quan
hïå vúái chđnh quìn.
3. Cấc chđnh sấch ûu tiïn bấn lễ
têåp trung
Tẩi hai thânh phưë lúán, cấc chđnh sấch àậ
ûu tiïn viïåc xêy dûång hïå thưëng phên phưëi thûåc
phêím têåp trung dûúái hònh thûác cấc chúå bấn
bn vâ bấn lễ theo quy hoẩch, hưỵ trúå àêìu tû
ca tû nhên trong lơnh vûåc siïu thõ, vâ lïn kïë
hoẩch xoấ bỗ hònh thûác bấn hâng rong vâ cấc
chúå khưng chđnh thûác.
L do chđnh àùçng sau sûå lûåa chổn nây lâ
tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho giao thưng, khuën
khđch an toân thûåc phêím vâ hiïån àẩi hoấ àư
thõ. Mùåc d vêåy, cấc vùn bẫn phấp quy cng
àïì cêåp àïën sûå cêìn thiïët phẫi cên àưëi giûäa cấc
loẩi hònh kinh doanh àa dẩng, trong àố cố
chúå, cûãa hâng vâ siïu thõ.
Ta
ác àưång ca viïåc phất triïín siïu thõ àưëi
vúái àối nghêo vâ cưng ùn viïåc lâm thò khưng
àûúåc àïì cêåp, cng nhû khưng cố cấc quy àõnh
vïì viïåc hẩn chïë sûå phất triïín ca siïu thõ
nhùçm duy trò sûå cên àưëi giûäa cấc àiïím phên
phưëi khấc nhau.
B. Sûå tham gia hẩn chïë ca
ngûúâi nghêo vúái vai trô lâ
ngûúâi tiïu dng trong cấc
kïnh siïu thõ
Ngûúâi tiïu dng nghêo thûúâng nhẩy cẫm

vúái nhûäng thay àưíi ca hïå thưëng phên phưëi
thûåc phêím, ch ëu lâ vò thûåc phêím chiïëm
mưåt phêìn lúán (70%) trong tưíng giấ trõ tiïu
dng ca hổ. Chó cố 4% ngûúâi nghêo thânh
thõ cố khẫ nùng bưí sung thûåc phêím tiïu dng
tûâ sẫn phêím gia àònh tûå sẫn xët, côn úã nưng
thưn lâ 32%.
Sau mưåt thúâi k ưín àõnh, giấ thûåc phêím àậ
bùỉt àêìu tùng tûâ nùm 2004: +17,7% àưëi vúái
nhûäng loẩi thûåc phêím ch lûåc, +15,6% àưëi vúái
nhûäng loẩi thûåc phêím khấc trong nùm 2004.
Ngây nay, sưë lûúång siïu thõ tẩi Thânh phưë Hưì
Chđ Minh nhiïìu hún tẩi Hâ Nưåi nhûng t lïå
siïu thõ so vúái dên sưë tẩi Thânh phưë Hưì Chđ
Minh lẩi thêëp hún (mưåt siïu thõ trïn 78.000
ngûúâi dên tẩi Thânh phưë Hưì Chđ Minh, trong
khi tẩi Hâ Nưåi lâ mưåt siïu thõ trïn 55.000
ngûúâi). Mùåc d vêåy, sưë lûúång cấc hưå gia àònh
mua sùỉm trong siïu thõ tẩi Thânh phưë Hưì Chđ
Minh nhiïìu hún tẩi Hâ Nưåi:
-Tẩi Hâ Nưåi, hún 60% sưë hưå nghêo
trong cåc khẫo sất ca chng tưi
chûa bao giúâ mua hâng tẩi siïu thõ, vâ
chó cố 2,7% thûúâng xun mua hâng
tẩi àố (tûâ vâi lêìn mưåt thấng àïën vâi lêìn
mưåt tìn). Ngìn mua thûåc phêím thûá
nhêët ca hổ lâ cấc chúå khưng chđnh
thûác (95% ngûúâi tiïu dng nghêo mua
sùỉm tẩi àố hâng tì
n).

-Tẩi Thânh phưë Hưì Chđ Minh, chó cố
33% sưë hưå nghêo chûa bao giúâ mua
hâng trong siïu thõ (t lïå nây lâ 2% àưëi
vúái hưå khưng nghêo), vâ 38,5% thûúâng
xun mua hâng tẩi àố (t lïå nây lâ
81,2% àưëi vúái hưå khưng nghêo).
Ngìn mua thûåc phêím thûá nhêët ca
ngûúâi nghêo lâ cấc chúå chđnh thûác
(62% sưë ngûúâi tiïu dng mua hâng tẩi
àêy hâng tìn).
Vïì cấc loẩi thûåc phêím mua tẩi siïu thõ,
ngûúâi tiïu dng nghêo ch ëu mua cấc loẩi
thûåc phêím chïë biïën nhû sûäa vâ cấc sẫn phêím
tûâ sûäa, àûúâng, m ùn liïìn, thûåc phêím àống
hưåp, thõt chïë biïën (tẩi Thânh phưë Hưì Chđ
Minh,
17
Hònh 4 - Sú àưì ca ngânh hâng vẫi vâ rau cung cêëp cho Hâ Nưåi vâ Tp. Hưì Chđ Minh
cấc hưå khưng nghêo cng mua cấc loẩi sẫn
phêím nây, cưång thïm kểo). Tẩi Thânh phưë Hưì
Chđ Minh, giấ àûúâng trong siïu thõ vâ úã chúå
tûúng àûúng nhau, trong khi úã Hâ Nưåi, giấ ca
sẫn phêím nây trong siïu thõ cao hún giấ úã chúå
bấn lễ tûâ 20% àïën 40% (trûâ Big C).
Nhòn chung ngûúâi tiïu dng nghêo cố
nhêån xết tưët vïì nhûäng kïnh phên phưëi truìn
thưëng (chúå chđnh thûác hóåc khưng chđnh thûác,
cûãa hâng). Tẩi siïu thõ, hổ thûúâng mua thûåc
phêím àậ chïë biïën sùén, vđ d sûäa hay cấc sẫn
phêím tûâ sûäa, àûúâng, mò ùn liïìn, àưì hưåp vâ thõt

àậ chïë biïën (tẩi Thânh phưë Hưì Chđ Minh,
nhốm hưå gia àònh khưng nghêo cng mua
nhû
äng loẩi hâng hoấ nây, cưång thïm kểo).
Theo ngûúâi tiïu dng, giấ cẫ, thối quen vâ
khoẫng cấch lâ nhûäng l do chđnh mâ hổ
khưng mua hâng tẩi siïu thõ. Khoẫng cấch
cng cố thïí liïn quan àïën vêën àïì lông tin.
Viïåc phất triïín cấc mưëi quan hïå cấ nhên
vúái ngûúâi bấn lễ cng lâ mưåt ëu tưë quan
trổng vò nố àẫm bẫo: (i) khẫ nùng vay mûúån
(mưåt trïn bưën hưå gia àònh trong cấc mêỵu úã Hâ
Nưåi mâ chng tưi hỗi àậ vay tiïìn àïí mua thûåc
phêím trong thấng trûúác khi diïỵn ra cåc khẫo
sất) vâ (ii) àẫm bẫo khưng bõ lûâa vïì chêët lûúång
hâng mua vïì.
Ngûúâi tiïu dng nghê
o nhòn chung cố
nhêån xết khấ tưët vïì àiïím bấn thûåc phêím mâ
hổ lûåa chổn àêìu tiïn (cấc chúå chđnh thûác hóåc
khưng chđnh thûác, cûãa hâng). Siïu thõ vâ
ngûúâi bấn hâng rong àûáng ngoâi nhêån xết
chung nây, vúái hai hònh ẫnh àùåc trûng vâ àưëi
lêåp: hâng bấn rong thò giấ rễ vâ nhanh gổn
nhûng chêët lûúång sẫn phêím kếm, côn siïu thõ
thò chêët lûúång cao nhûng giấ cao vâ mêët
nhiïìu thúâi gian.
C. Phên àoẩn thõ trûúâng ca
cấc ngânh hâng chêët lûúång
cao so vúái cấc ngânh hâng

truìn thưëng
Nghiïn cûáu nïu ra viïåc phên àoẩn thõ
trûúâng ca ngânh hâng rau quẫ giûäa (i)siïu
thõ vâ cấc cûãa hâng thûåc phêím chêët lûúång
cao, ch ëu liïn quan àïën nhûäng ngûúâi tiïu
dng cố thu nhêåp trung bònh vâ cao vâ àûúåc
cung ûáng búãi cấc hưåi nưng dên vâ cấc trang
trẩi quy mư lúán àậ thânh cưng trong viïåc phất
triïín sẫn xt IPM, vâ (ii) cấc kïnh truìn
thưëng, ch ëu liïn quan àïën nhûäng nưng dên
sẫn xët nhỗ, ngûúâi thu mua, ngûúâi bấn bn
vâ ngûúâi bấn lễ (Hònh 4). Chỵi ngânh hâng
vẫi cng àûúåc tưí chûác theo mưåt cấch tûúng tûå.
18
D. Sûå tham gia hẩn chïë ca
ngûúâi nghêo vúái vai trô lâ
ngûúâi bn bấn trong kïnh
phên phưëi siïu thõ
Sưë lûúång viïåc lâm mâ siïu thõ tẩo ra trïn
mưỵi àún võ diïån tđch hóåc àún võ khưëi lûúång
hâng hốa đt hún hún so vúái chúå vâ viïåc bấn
hâng rong. Vò vêåy sûå phất triïín ca siïu thõ
dûúâng nhû khưng b àùỉp àûúåc sưë viïåc lâm
mêët ài so vúái cưng viïåc bấn hâng rong vâ bấn
hâng trong chúå. Siïu thõ àống gốp khoẫng 6%
tưíng sưë viïåc lâm ca ngânh kinh doanh bấn lễ
- múái chó tđnh àïën cấc chúå bấn lễ mâ chûa tđnh
àïën sưë ngûúâi bấn hâng rong vâ cấc cûãa hâng;
trong khi àố doanh sưë ca siïu thõ chiïëm 15%
doanh sưë toân ngânh kinh doanh bấn lễ ca

Hâ Nưåi. Sưë liïåu trong lơnh vûåc thûåc phêím cng
tûúng tûå nhû sưë
liïåu tưíng thïí. Tuy nhiïn, nïëu
tđnh cẫ viïåc lâm giấn tiïëp thò t trổng viïåc lâm
tẩi siïu thõ cao hún nhiïìu (11% tưíng sưë viïåc
lâm thay vò 6%) - Bẫng 7 vâ Bẫng 8. T trổng
viïåc lâm ca siïu thõ trong tưíng sưë viïåc lâm
ca ngânh kinh doanh rau quẫ thêëp hún t
trổng tûúng ûáng vïì doanh sưë kinh doanh.
19
Bẫng 7 - Viïåc lâm tẩi chúå vâ siïu thõ
Siïu thõ Chúå Tưíng Siïu thõ + Chúå
Viïåc lâm trûåc tiïëp 1917 29211 31128
% 6,2% 93,8%
Viïåc lâm giấn tiïëp 3716 29876 33592
% 11,1% 88,9
Bẫng 8 - Viïåc lâm tẩi chúå vâ siïu thõ (mùåt hâng thûåc phêím)
Bẫng 9 - T trổng vïì khưëi lûúång hâng bấn vâ sưë viïåc lâm ca cấc àiïím phên phưëi rau
Ngìn: Dûä liïåu C1; àưëi vúái chúå, chng tưi coi t trổng giûäa ngûúâi bấn hâng thûåc phêím vâ ngûúâi bấn
hâng phi-thûåc phêím lâ 45% theo sưë liïåu ca JICA (1998)
Siïu thõ Chúå Tưíng Siïu thõ + chúå
Viïåc lâm trûåc tiïëp 923 13.145 14.068
% 6,6% 92,4%
Viïåc lâm trûåc tiïëp + giấn tiïëp 1.015 13.444 14.459
% 7,1% 92,9%
% tđnh theo khưëi lûúång % tđnh theo sưë viïåc lâm
% tđnh theo khưëi lûúång % tđnh theo sưë viïåc lâm
Bấn hâng rong 46,5% 52,5%
Qìy hâng tẩi chúå bònh thûúâng 39,4% 34,3%
Cûãa hâng rau an toân 7,0% 5,6%

Cûãa hâng bònh thûúâng 6,2% 7,2%
Siïu thõ 0,9% 0,4%
- Ngìn: Sún vâ cưång sûå (2005) - Sưë liïåu tûúng tûå vúái viïåc lâm giấn tiïëp
Khi xem xết khưëi lûúång vẫi tiïu th, khưëi
lûúång do nhûäng ngûúâi bấn rong bấn àûúåc
chiïëm 78% sưë lûúång bấn àûúåc trong nưåi thânh
Hâ Nưåi, tđnh àïën sau thúâi àiïím thấng 6 nùm
2004, tiïëp theo àố lâ cấc cûãa hâng vâ qìy
hâng (13%) vâ nhûäng ngûúâi bấn lễ trong chúå
(8%) (Loc, infra).
Ûúác tđnh vïì sưë viïåc lâm àûúåc tẩo ra búãi
viïåc bấn lễ mưåt têën rau nïëu do ngûúâi bấn
hâng rong, ngûúâi bấn lễ, cûãa hâng hóåc siïu
thõ bấn cho thêëy khẫ nùng tẩo viïåc lâm àûúåc
xïëp theo thûá tûå tûúng ûáng tûâ cao àïën thêëp
(Bẫng 10).
Viïåc bấn hâng rong vâ bấn hâng tẩi cấc
chú
å khưng chđnh thûác cố thïí tẩo viïåc lâm cho
ngûúâi nghêo, vò cấc cưng viïåc nây khưng àôi
hỗi trònh àưå àùåc biïåt hay vưën àêìu tû (vưën àêìu
tû cho viïåc bấn hâng rong chó vâo khoẫng
400.000 àưìng), trong khi tham gia bấn hâng
tẩi cấc chúå chđnh thûác ngûúâi nghêo gùåp trúã
ngẩi vïì vưën (12 triïåu àưìng). Nïëu xết theo
chín nghêo nùm 2004, thò chng ta thêëy
rùçng 18% sưë ngûúâi bấn hâng rong lâ ngûúâi
nghêo.
Àïí trúã thânh nhên viïn siïu thõ ngûúâi
nghêo cng gùåp trúã ngẩi vïì trònh àưå, tưëi thiïíu

lâ mưåt nùm àâo tẩo tẩi mưåt trûúâng ca Bưå
thûúng mẩi àïí cố thïí phc v tẩi cấc qì
y
20
Hònh 5 - T trổng viïåc lâm vâì khưëi lûúång sẫn phêím ca nhûäng àiïím bấn lễ rau tẩi Hâ Nưåi
Bấn
hâng rong
Bấn lễ
úã chúå
Cûãa hâng
thưng thûúâng
Qìy vâ cûãa
hâng an toân
Siïu thõ
Nhên cưng
Sưë lûúång
Ngìn: Sún vâ cưång sûå (2005)
Ghi ch:
Kïët quẫ nây dûåa trïn àiïìu tra nhûäng àiïím bấn lễ tẩi 2 qån, huån (Cêìu Giêëy vâ Hoân
Kiïëm) vâ ngoẩi suy cho toân bưå khu vûåc nưåi thânh Hâ Nưåi tđnh àïën thấng 6 nùm 2004 (vúái Long Biïn
vâ Hoâng Mai lâ 2 qån múái); khi xem xết khu vûåc nưåi thânh Hâ Nưåi chó lâ nhûäng qån trûúác thúâi àiïím
thấng 6 nùm 2004, chng tưi thêëy t trổng ca ngânh hâng rong nhỗ hún so vúái nhûäng chúå bấn lễ: chiïëm
37,6% sưë viïåc lâm tẩo ra (32% khưëi lûúång bấn), trong khi ngûúâi bấn lễ trong chúå chiïëm 52,7% sưë viïåc
lâm tẩo ra (vâ 57,6% khưëi lûúång bấn), cûãa hâng thưng thûúâng 5,1% sưë viïåc lâm (4,2 khưëi lûúång bấn),
cûãa hâng thûåc phêí
m an toân 4% sưë viïåc lâm (4,8% khưëi lûúång bấn), vâ siïu thõ 0,6% sưë viïåc lâm (1,3%
khưëi lûúång bấn).
Bẫng 10 - Viïåc lâm theo khưëi lûúång hâng bấn ra
Bấn lễ 1 têën rau trong mưåt ngây tẩo viïåc lâm cho ….
13 ngûúâi bấn rong

10 ngûúâi bấn lễ
8 ngûúâi bấn hâng tẩi cûãa hâng
5 nhên viïn siïu thõ quy mư trung bònh
4 nhên viïn Big C
Ngìn: Dûä liïåu vïì khưëi lûúång hâng bấn ra vâ sưë viïåc lâm tẩi cấc àiïím bấn hâng ca Sún vâ cưång sûå.
21
hâng, tưëi thiïíu hai nùm àïí lâm viïåc tẩi bưå
phêån hânh chđnh ca siïu thõ nhû Intimex; úã
Big C thò nhûäng trúã ngẩi nây đt hún vò tẩi àêy
chó u cêìu cao vïì vïå sinh.
E. Sûå tham gia hẩn chïë ca
ngûúâi nghêo vúái vai trô lâ
nưng dên vâo kïnh phên
phưëi siïu thõ
Cấc kïët quẫ cho thêëy rùçng ngûúâi nghêo
khưng tiïëp cêån trûåc tiïëp àûúåc vúái siïu thõ vò
nhûäng u cêìu ca siïu thõ vïì an toân thûåc
phêím (àưëi vúái rau quẫ) vâ khưëi lûúång (àưëi vúái
têët cẫ cấc loẩi sẫn phêím).
Cấc siïu thõ mën ngûúâi cung ûáng rau
phẫi: (i) xët trònh chûáng chó quẫn l chêët
lûúång - kïí cẫ chûáng chó àậ hïët hẩn, hóåc
bùçng chûáng vïì viïåc quẫn l chêët lûúång thûúâng
xun ca Súã Nưng nghiïåp vâ Phất triïín
Nưng thưn; vâ (ii) cố khẫ nùng giao hâng rau
quẫ trûåc tiïëp hâng ngây túái siïu thõ.
Phêìn lúán rau cung ûáng cho cấc siïu thõ úã
Hâ Nưåi hiïån nay cố xë
t xûá tûâ cấc húåp tấc xậ
rau an toân “hâng àêìu” úã khu vûåc ven àư (Vên

Nưåi, Vên Trò, Dun Hâ) hóåc cấc cưng ty bấn
cưng (Trung têm k thåt rau hoa quẫ, Cưng
ty Bẫo Hâ). Cấc húåp tấc xậ rau an toân àûúåc
hònh thânh tûâ nhûäng hưåi nưng dên tûå nguån,
bao gưìm nhûäng nưng dên cố quan hïå lấng
giïìng vâ/hóåc quan hïå gia àònh, vúái khẫ nùng
tâi chđnh cao hún vâ cố diïån tđch àêët rưång hún
mûác trung bònh (tẩi Vên Trò, cưí phêìn lâ 200
Àư la M/ngûúâi vâ diïån tđch nưng trẩi trung
bònh lâ 0,45 ha, cng nhû tẩi Vên Nưåi, cố
nghơa lâ gêëp àưi mûác trung bònh ca Àưìng
bùçng Sưng Hưìng). Cấc húåp tấc xậ cố cấc xe
tẫi nhỗ àïí vêån chuín rau túái siïu thõ.
Do nhûä
ng u cêìu ca siïu thõ vïì sûå àa
dẩng vâ mûác àưå cung ûáng hâng thûúâng
xun, cấc húåp tấc xậ phẫi thu mua rau ca
ngûúâi sẫn xët khưng phẫi lâ thanh viïn, àùåc
biïåt lâ cấc loẩi rau trấi v khưng thïí trưìng úã
vng ven àư.
Àiïìu nây tẩo mưåt sưë cú hưåi cho ngûúâi
nghêo sưëng úã vng ni, vđ d nhû Mưåc Chêu
vâ Àâ Lẩt, vò hổ cố nhûäng lúåi thïë àùåc biïåt cho
viïåc sẫn xët rau trấi v do cố àiïìu kiïån khđ
hêåu thån lúåi. Hún nûäa, ngûúâi nghêo tẩi khu
ven àư Hâ Nưåi cố thïí trúã thânh ngûúâi cung
ûáng cho cấc cưng ty vâ húåp tấc xậ rau an toân
nhû trûúâ
ng húåp ca Bẫo Hâ, vúái àiïìu kiïån lâ
hổ phẫi àûúåc àâo tẩo sú bưå.

(Sốc Sún cố t lïå nghêo lâ 4,3% theo
chín c vâ 20% theo chín múái lâ 170.000
àưìng/ngûúâi/thấng tûâ thấng 10/2005)
Tẩi Mưåc Chêu, rau ch ëu àûúåc sẫn xët
tẩi hai lâng, Chiïìng L vâ An Thấi, núi mâ cấc
hưå nghêo (theo àõnh nghơa lâ cố thu nhêåp đt
hún 70.000 àưìng/thấng) chiïëm 16% tưíng sưë
cấc hưå, xem Bẫng 11. Nhûng cấc hưå nghêo
khưng tûå phất tham gia vâo viïåc sẫn sët rau,
vò l do ri ro ca thõ trûúâng rau, vò phẫi àêìu
tû cấc ëu tưë àêìu vâo cho sẫn xët nưng
nghiïåp nhû phên bốn vâ thëc trûâ sêu, vâ
vò
cêìn phẫi àûúåc àâo tẩo. Do vêåy, cấc hưå nghêo
thûúâng chó sẫn xët la mang tđnh chêët tûå
cung tûå cêëp cưång thïm cấc loẩi lûúng thûåc
ch lûåc khấc nhû khoai lang vâ sùỉn.
Àiïìu kiïån àïí cấc hưå nghêo tham gia àûúåc
vâo viïåc sẫn xët rau lâ: (i) àûúåc cho vay vưën
àïí mua ngun liïåu àêìu vâo (giưëng, phên
bốn, thëc trûâ sêu); (ii) àûúåc àâo tẩo; (iii) àûúåc
bao tiïu sẫn phêím vúái mûác giấ ưín àõnh trong
ma; (iv): chia sễ ri ro, bùçng cấch khưng àôi
núå sưë tiïìn mua ngun liïåu àêìu vâo nïëu mêët
ma.
Húåp tấc xậ Mưåc Chêu àậ thûåc hiïån nhûäng
viïåc nây tûâ hai nùm trúã lẩ
i àêy vâ nhúâ àố àậ
dõch chuín cú cêëu sẫn xët tûâ cấc loẩi lûúng
thûåc ch lûåc sang sẫn xët vâ tiïu th rau àưëi

vúái bưën hưå gia àònh nghêo ngûúâi dên tưåc Thấi.
Sûå chuín dõch nây àậ gip cấc gia àònh kiïëm
à tiïìn àïí àêìu tû cẫi thiïån nhâ úã vâ phûúng
tiïån vêån chuín.
Ngoâi bưën hưå gia àònh nưng dên cố húåp
àưìng nây, hai hưå nghêo sẫn xët tûå cung tûå
cêëp hiïån cng àang lâm thụ cho húåp tấc xậ
trïn àêët ca húåp tấc xậ, trưìng cấc loẩi rau mâ
hổ àậ àûúåc àâo tẩo. Hổ nhêån tiïìn cưng hâng
thấng lâ 500.000 àưìng, vâ c
ng àûúåc hûúãng
lúåi tûâ viïåc cho húåp tấc xậ thụ nhâ.
Theo ch nhiïåm Húåp tấc xậ Mưåc Chêu,
àiïím mẩnh ca cấc hưå gia àònh nghêo vúái vai
trô lâ ngûúâi cung ûáng ch ëu lâ úã khẫ nùng
lao àưång ca hổ. Viïåc sẫn xët rau an toân
hoân toân ph húåp vúái ngûúâi nưng dên sẫn
xët nhỗ vò cấc dûä liïåu kinh tïë vïì chi phđ sẫn
xët cho thêëy cấc chi phđ nây ca nưng dên úã
Mưåc Chêu tham gia vâo viïåc cung ûáng rau
cho húåp tấc xậ thêëp hún chi phđ ca cấc hưå
khưng tham gia trong khi àố cấc u cêìu vïì
nhên cưng lẩi cao hún. Do vêåy, tham gia cung
ûáng rau cho húåp tấc xậ Mưåc Chêu àậ gip sấu
gia àònh thoất nghêo; con sưë nây tuy nhỗ
nhûng cố thïí àûúåc coi nhû mưåt kiïíu mêỵu
giẫm nghêo.
Àưëi vúái nưng dên cung ûáng hâng cho cấc
siïu thõ tẩi Thânh phưë Hưì Chđ Minh, hổ khưng
thïí àûúåc coi lâ nghêo vò chín nghêo lâ phẫi

cố mûác thu nhêåp àêìu ngûúâi đt hún 500.000
àưìng/thấng (chín nghêo ca y ban Xoấ
àối Giẫm nghêo TP Hưì Chđ Minh), nhûng
chng ta cố thïí thêëy rùçng tẩi Húåp tấc xậ C
Chi tham gia cung ûáng rau ùn lấ cho Metro vâ
Coopmart, 5% nưng dên sẫn xët nhỗ cố diïån
tđch àêët thêëp hún mûác trung bònh, nghơa lâ đt
hún 2900m² (sưë
liïåu VLSS 1997-1998 àưëi vúái
khu vûåc Àưng Bùỉc vâ Nam),. Mùåt khấc, nưng
dên nghêo ca huån Àûác Trổng thânh phưë
Àâ Lẩt khưng cung ûáng hâng cho siïu thõ, mâ
lâ do cấc húåp tấc xậ cung ûáng, trong àố thânh
viïn ca cấc húåp tấc xậ nây phẫi àống cưí
phêìn hún 1 triïåu àưìng.
Ngûúâi nghêo tham gia sẫn xët la gẩo
nhiïìu hún lâ sẫn xët rau, vúái t lïå ngûúâi
nghêo chiïëm 20% nưng dên trưìng la úã hai xậ
Hẫi Phong vâ Hẫi Toân ca huån Hẫi Hêåu
(theo àõnh nghơa lâ cố mûác thu nhêåp tûâ 50.000
àïën 80.000 àưìng, vâ diïån tđch àêët tûâ 700 àïën
1.000 m²).
Ngûúâi nghêo tham gia nhiïìu hún vâo cấc
kïnh phên phư
ëi truìn thưëng cho cấc chúå,
trong khi kïnh do siïu thõ àiïìu phưëi thûúâng
àûúåc cung ûáng búãi cấc cưng ty, nhûäng cưng ty
nây thu mua rau ca nhûäng nưng dên sẫn
xët quy mư trung bònh vâ quy mư lúán. Kïnh
phên phưëi ca hiïåp hưåi cung ûáng hâng cho

siïu thõ cố khoẫng 20% thânh viïn lâ nưng
dên nghêo.
Àưëi vúái mùåt hâng vẫi quẫ úã n Thïë - Bùỉc
Giang, sưë hưå nghêo (theo mûác quy àõnh ca
chđnh quìn àõa phûúng lâ cố thu nhêåp đt hún
80.000 àưìng /thấng) chiïëm khoẫng 16% tưíng
sưë hưå tẩi thúâi àiïím nùm 2004 - mưåt t lïå tûúng
àûúng trong toân bưå lơnh vûåc sẫn xët vẫi.
Sẫn xët vẫi àậ gip giẫm t lïå nghêo mưåt
cấch bïìn vûäng (t lïå nây lïn àïë
n 36% vâo
nùm 2000). Nhúâ cố tiïu th sẫn phêím vẫi,
nưng dên cố thu nhêåp hún 40.000 àưìng
/ngây, nhûng giai àoẩn nây chó kếo dâi trong
43 ngây do quy mư sẫn xët nhỗ vâ v vẫi
ngùỉn), vâ nùng sët vêỵn thêëp do khưng àûúåc
têåp hën.
Sẫn phêím vẫi ca n Thïë/ Bùỉc Giang
khưng àûúåc cung ûáng cho cấc siïu thõ mâ
hiïån nay chó cố vẫi Thanh Hâ àûúåc bấn tẩi
àiïím phên phưëi nây vúái sưë lûúång đt. Lâ àõa
phûúng tiïn phong trong viïåc trưìng vẫi,
Thanh Hâ vưën nưíi tiïëng vïì chêët lûúång vẫi vúái
võ ngổt àêåm àâ - àêy lâ àùåc àiïím mâ vẫi n
Thïë chûa cố àûúåc mùåc d cng trưìng cng
mư
åt giưëng. Àiïìu nây cho thêëy têìm quan trổng
ca viïåc nêng cao chêët lûúång trong viïåc cung
ûáng hâng cho siïu thõ vâ cấc àiïím bấn hâng
gia tùng giấ trõ khấc.

22
F. Àiïìu kiïån àïí ngûúâi nghêo
àûúåc tham gia vúái vai trô lâ
ngûúâi cung ûáng: Tưí chûác
hiïåp hưåi vâ chêët lûúång
Cấc chûúng trònh rau an toân àûúåc phất
àưång tûâ nùm 1995 tẩi Hâ Nưåi vâ nùm 1997 tẩi
Thânh phưë Hưì Chđ Minh àậ àống mưåt vâi trô
then chưët trong viïåc thc àêíy cấc tưí chûác
nưng dên. Chđnh quìn cấc cêëp tẩi Thânh
phưë Hưì Chđ Minh àậ can thiïåp vâo nhiïìu lơnh
vûåc àïí khuën khđch cấc tưí chûác nưng dên
tham gia sẫn xët rau an toân: (i) àâo tẩo vïì
cấch quẫn l húåp tấc xậ; (ii) àâo tẩo vïì sẫn
xët rau an toân (vâi ngây/thấng), (iii) hưỵ trúå
vïì lậi sët tûâ 4 àïën 7%; (iv) tưí chûác cấc hưåi
chúå rau; (v) tưí chûác quẫn l chêët lûúång tûâ 1
àïën 2 lêìn mưỵi thấng tẩ
i huån C Chi vâ mưåt
nùm mưåt lêìn tẩi Àâ Lẩt.
Cấc hưåi nưng dên sẫn xët rau tẩi Hâ Nưåi
vâ Thânh phưë Hưì Chđ Minh hoẩt àưång dûúái
hònh thûác húåp tấc xậ thûúng mẩi àống cưí
phêìn, àûúåc húåp phấp hoấ tẩi Viïåt Nam tûâ nùm
1996 (Àâo Thïë Anh, 2005), trûâ trûúâng húåp
ca Ap Dinh lâ mưåt hiïåp hưåi.
Cấc tưí chûác nưng dên lâ phûúng tiïån ca
chđnh ph hưỵ trúå cho nưng dên tẩi Thânh phưë
Hưì Chđ Minh vâ Àâ lẩt, àùåc biïåt lâ tẩi cấc khu
vûåc phất triïín chêët lûúång cao; ngoâi ra, cấc tưí

chûác nây cng tham gia vâo viïåc cung ûáng
cấc ëu tưë àêì
u vâo vâ kinh doanh têåp thïí
(bùçng cấch trẫ lûúng cho ngûúâi bn bấn, vêån
chuín chung, cng thûúng lûúång vúái ngûúâi
mua), nhûäng hoẩt àưång nây àậ gip àẩt hiïåu
quẫ ca kinh tïë quy mư cng nhû sûå nưíi tiïëng
vïì chêët lûúång. Tẩi miïìn Bùỉc Viïåt Nam, cấc
hiïåp hưåi Hẫi Hêåu vâ Thanh Hâ àậ àûúåc thânh
lêåp vúái sûå hưỵ trúå ca VASI-DSA vâo nùm
23
Bẫng11 - Tốm tùỉt vïì sûå tham gia ca ngûúâi nghêo trong cấc ngânh hâng àûúåc khẫo sất
Rau
Mưåc Chêu
Rau
Sốc Sún
Rau cung ûáng cho
TP. Hưì Chđ Minh
Gẩo
Hẫi Hêåu
Vẫi
Bùỉc Giang
Chín nghêo
(theo chđnh quìn
àõa phûúng)
70.000 àưìng/thấng 130.000
àưìng/thấng
Tẩi huån C Chi:
Khưng cố sưë liïåu
Tẩi Lêm Àưìng

250.000 àưìng/thấng
50.000 àïën
80.000
àưìng/thấng, 2
àïën 3 sâo (700
àïën 1000 m²)
80.000
àưìng/thấng
T lïå % sưë hưå
nghêo nùm 2005
tẩi cấc huån
àûúåc chổn
16% (Xậ Chiïën L,
An Thấi)
4,3 % (chûa cố) 20% (Xậ Hẫi
Phong, Hẫi
Toân) –
16% tẩi n
Thïë
5,4% tẩi
Thanh Hâ
T lïå % sưë hưå
nghêo nùm 2005
àưëi vúái cấc sẫn
phêím àûúåc chổn
tẩi cấc huån
àûúåc àiïìu tra
Hiïån tẩi lâ 0 nhûng
6 gia àònh múái
thoất nghêo nhúâ

cấc húåp àưìng hóåc
lâm viïåc tẩi húåp
tấc xậ Mưåc Chêu
32% Tẩi huån C Chi:
5%
20% (khoẫng
520 nưng dên
nghêo trưìng la)
16%
Sưëngûúâi nghêo
tham gia vâo cấc
kïnh siïu thõ vâ
cấc kïnh phên
phưëi gia tùng giấ
trõ khấc.
6 gia àònh thoất
nghêo nhúâ cấc húåp
àưìng hóåc lâm viïåc
tẩi húåp tấc xậ Mưåc
Chêu, húåp tấc xậ
nây bấn hâng giấn
tiïëp cho cấc cûãa
hâng hóåc siïu thõ
tẩi Hâ Nưåi.
32% Tẩi húåp tấc xậ C
Chi cung ûáng hâng
cho Metro vâ
Coopmart, 5% sưë
nưng dên sẫn xët
nhỗ (àiïån tđch àêët

<2.900 m
2
)
60% sưë nưng dên
cung ûáng rau cho
cưng ty Dung Thẫo
(60 nưng dên)
20%: Toân bưå
520 nưng dên
nghêo trưìng la
cung ûáng giấn
tiïëp cho cấc siïu
thõ thưng qua cấc
cưng ty thûåc
phêím.
0%
Ghi ch: chng tưi coi nhû ngûúâi nghêo cố tham gia vâo cấc kïnh phên phưëi cëi cng lâ siïu thõ, bêët
kïí “chêët lûúång” tham gia nhû thïë nâo
2003 àïí giẫi quët cấc vêën àïì vïì thûúng mẩi
mâ nưng dên gùåp phẫi; cấc hiïåp hưåi àống vai
trô quan trổng trong lơnh vûåc chïë biïën gẩo,
têåp hën k thåt vâ xêy dûång danh tiïëng vïì
hûúng võ vâ nhận mấc xët xûá.
Chûác nùng ca cấc hưåi nưng dên àûúåc
khẫo sất àûúåc tốm tùỉt tẩi Bẫng 12.
G. Tấc àưång àïën thu nhêåp
ca nưng dên thưng qua
cung ûáng hâng hốa cho cấc
àiïím bấn lễ chêët lûúång cao
Nghiïn cûáu cho thêëy, bấn hâng cho nhûäng

àún võ bấn lễ cố chiïën lûúåc nêng cao chêët
lûúång tẩo thïm thu nhêåp cho nưng dên, àùåc
biïåt lâ àưëi vúái nhûäng nưng dên àûúåc tưí chûác
trong cấc hiïåp hưåi. Nhûäng àún võ bấn lễ hâng
chêët lûúång cao khưng chó bao gưìm cấc siïu
thõ mâ côn cố cẫ cấc cûãa hâng vâ qìy hâng
(àún lễ hóåc nùçm trong chúå), nhûäng núi mâ
nưng dên sẫn xët nhỗ cố thïí dïỵ dâng tiïëp
cêån hún lâ siïu thõ.
Tẩi thânh phưë Hưì Chđ Minh, lúåi nhån ca
nưng dên trïn mưåt kilưgram hâng hoấ trong
cấc kïnh siïu thõ lúán hún so vúái cấc kïnh
phên phưëi truìn thưëng, àùåc biïåt lâ trûúâng
húåp câ chua: sẫn phêím nâ
y thûúâng do Húåp
tấc xậ Anh Àâo úã Àâ Lẩt cung ûáng cho
Coopmart (890 àưìng/kg = 21% giấ bấn cëi
cng, so vúái vúái 176 àưìng/kg=5% giấ bấn cëi
cng, nghơa lâ chïnh lïåch lúåi nhån lâ 400%).
Chi phđ sẫn xët trong kïnh phên phưëI siïu
thõ cao hún do phẫI trẫ thïm chi phđ thu hoẩch
vâ sau thu hoẩch àïí giao câ chua loẩi 1 (ch
ëu lâ chi phđ nhên cưng).
Àưëi vúái rau mëng, lúåi nhån cng cao
hún trong khi chi phđ ca nưng dên lâ nhû
nhau (869 àưìng/kg = 25% giấ bấn cëi cng,
so vúái 769 àưìng/kg = 21% giấ bấn cëi cng,
nghơa lâ chïnh lïåch lúåi nhån lâ 13%).
Àưëi vúái câ chua nhốt, khưng cố sûå chïnh
lïåch trong lúåi nhån ca nưng dên mùåc d giấ

bấn cëi cng ca siïu thõ cao hún cấc àiïím
ba
án lễ truìn thưëng.
Nhûäng nưng dên cố diïån tđch àêët sẫn xët
1.000 m
2
àậ tùng gêìn nhû gêëp àưi thu nhêåp tûâ
cêy rau, àẩt 950.000 àưìng so vúái 500.000
àưìng trûúác nùm 2002. Kïët quẫ nây àẩt àûúåc
mưåt phêìn do giấ tùng àưi cht, nhûng quan
trổng hún lâ viïåc tùng khưëi lûúång rau cung
ûáng.
Tẩi Hâ Nưåi, nưng dên úã Sốc Sún tham gia
vâo viïåc cung ûáng rau cho cưng ty Bẫo Hâ -
àún võ nây cung ûáng cho cấc siïu thõ - thu
àûúåc mûác lúåi nhån cao hún àưi cht so vúái
nhûäng nưng dên khấc úã Sốc Sún (2.121 àưìng
/kg thay vò 1.727 àưìng/kg, tûúng àûúng vúái 49
vâ 48% giấ bấn cëi cng - tûác lâ chïnh lïåch
vïì lúåi nhån 23%)
Mûác chïnh lïåch vïì lúåi nhån trong trûúâng
húåp ca nưng dên úã Mưåc Chêu cung ûáng cho
Húåp tấc xậ Mưåc Chêu (àún võ nây lâ nhâ cung
ûáng cho cấc cûã
a hâng vâ siïu thõ) cng tûúng
tûå: 949 àưìng/kg so vúái 881 àưìng/kg, tûúng
ûáng vúái 23% vâ 25% giấ bấn cëi cng. Khi
cấc húåp tấc xậ mua hâng qua nhûäng ngûúâi
thu mua thay vò mua trûåc tiïëp ca nưng dên,
lúåi nhån ca nưng dên thêåm chđ côn thêëp

hún (699 àưìng/kg). Thûåc tïë viïåc thu nhêåp chó
tùng đt lâ do: (i) thiïëu sûå phên biïåt vïì àưå an
toân ca rau do thiïëu sûå quẫn l chêët lûúång
chùåt chệ; (ii) àưå dâi ca kïnh cung ûáng cho
siïu thõ, vúái 3 húåp tấc xậ àống vai trô trung
gian (Mưåc Chêu, Vên Trò vâ Vên Nưåi)
Trong cấc kïnh phên phưëi gẩo, bấn hâng
cho siïu thõ thưng qua cấc hiïåp hưåi tẩo lúåi
nhån cao nhêët trïn mưỵi kg gẩo tấm (5.442
àưìng/kg so vúái 3.167 àưìng/kg trong kïnh siïu
thõ truìn thưë
ng, vâ 3.140 àưìng/kg trong kïnh
truìn thưëng, nghơa lâ chïnh lïåch 42%).
Nưng dên trưìng vẫi tham gia vâo kïnh hiïåp
hưåi úã Thanh Hâ vâ bấn hâng cho cấc siïu thõ
lâ nhûäng ngûúâi thu lúåi nhån cao nhêët trïn
mưỵi kg: 3.545 àưìng/kg nùm 2004, so vúái
2.567 àưìng/kg àưëi vúái nưng dên úã Thanh Hâ
khưng tham gia hiïåp hưåi - nghơa lâ chïnh lïåch
lúåi nhån 38%, 2.151 àưìng/kg àưëi vúái vẫi Lc
Ngẩn bấn tẩi cấc cûãa hâng vâ 1.766 àưìng/kg
àưëi vúái vẫi n Thïë bấn rong trïn phưë.
Mùåc d vêåy, tònh trẩng ca cấc hiïåp hưåi rêët
mong manh, vò ngûúâi thu mua cng lâ ngûúâi
cố chi phđ cao nhêët (2.690 àưìng/kg chi phđ thu
gom vâ 4.500 àưìng/kg giấ mua), vâ vẫi lâ loẩi
quẫ dïỵ hỗng, vò vêåy t lïå
hû hỗng tẩi khêu bấn
bn vâ bấn lễ cố thïí lâ rêët cao: ngûúâi thu
mua sệ chõu lưỵ khi sẫn phêím bõ hỗng trïn

10% (àiïìu nây thûúâng xẫy ra hai lêìn mưỵi
thấng).
Nùm 2005, do t lïå quẫ hỗng cao úã khêu
bấn lễ, siïu thõ chó cố thïí trẫ cho cấc hiïåp hưåi
24