Sách Trí tuệ Do Thái

TRÍTUỆDOTHÁI|NhữngPhươngPhápPhátTriểnTríTuệ
CủaNgườiDoThái©EranKatz|PhươngOanh:dịch|NxbTri
Thức,|tna,14.02.2018


LỜI GIỚI THIỆU
(CHO BẢN TIẾNG VIỆT)
Qbạnđọcthânmến!
Cuốnsáchmàbạnđangcầmtrêntaylàkếtquảcủamốinhândunkỳ
ngộgiữaCơngtySáchAlphavàtácgiảcủanólàEranKatz–mộtnhàvăn,
học giả người Israel, cũng là người nổi tiếng với kỷ lục Guinness về khả
năngnhớlạiđượcmộtdãysốcóđến500chữsốsaukhiđượcnghechỉmột
lần.
EranKatzđếnViệtNamhồiđầunăm2009vớibảnthảobằngtiếngAnh
củahaicuốnsách:SecretofaSuperMemoryvàJeromeBecomesaGenius,
đãxuấtbảnbằngtiếngHebrew(ngơnngữchínhthứccủaIsrael)vàđãđược
dịchranhiềuthứtiếngtrênthếgiới.Ơngmongmuốnhaibảnthảonàyđược
dịchvàxuấtbảnbằngtiếngViệt.
Nhiềunhàxuấtbảnvàcơngtysách,nhàsáchcótiếngởViệtNamnồng
nhiệtchàođónơng.Nhưngcuốicùng,ơngđãchọnAlphaBooks.Vàơngđề
nghịCơngtychuyểnphầnlớntiềnbảnquyềncủahaicuốnsáchnàychoQuỹ
SaoBiểncủaHoahậungườiViệtNgơPhươngLan–mộtquỹtừthiệnnhằm
giúpđỡtrẻemvànhữngngườicóhồncảnhđặcbiệtkhókhănởViệtNam.
CuốnJeromeBecomesaGenius(vớitựađềtiếngViệtTrítuệDoThái)
làcâuchuyệnkểvềmộtchàngtraiDoTháitênlàJerome.Gãtrainàycócái
vẻbềngồi,nóitheocáchcủangườiViệtNamchúngta,làkhá“lấccấc”,
sống“lơngbơng”,ănmặc“lốlăng”.Gầnnhưlúcnàoanhtacũngdiệnđộc
mộtchiếcquầnbịbạcphếch,vớiđủloạiáophơnginnhữnghìnhthùkỳdị
vànhữngcâukhẩuhiệungherấtchướngtaimàanhtađanghăngháiquảng
cáovàtiếpthị.Anhtacũngrấthammêthểthao,đặcbiệtlàmơnbóngđá.

Thế nhưng, trái với cái vẻ bề ngồi buồn cười đó, anh ta may mắn có
đượcmộtđộng lựcphấn đấuthậtđặc biệt,dựa trênmộtvụ cácược tưởng
như đùa bỡn giữa anh ta với hai người bạn thân – một là Itamar Forman,
giáosưđạihọc;mộtlàtácgiả,nhàvănEranKatzcủachúngta.Trongvòng


banăm,Jeromesẽtíchcựclàmănđểcómộttàisảntrịgiá50triệuđơ-la,
đồng thời theo học một khóa Quản trị kinh doanh và thi lấy bằng Thạc sĩ,
nhưngtheocáchthứcmànhữngngườiDoTháithườnglàm.
Rốtcục,Jeromeđãlàmđượchơnthếrấtnhiều.Nóiđúnghơn,anhđãtrở
thànhmột“thiêntài”đúngvớiýnghĩađíchthựccủatừnày.Chỉhainăm,
anhđãkiếmđược20triệuđơ-la,vẫnbằngcáinghềthiếtkếmẫuvàbnbán
đủloạiáophơngmàanhuthích;anhđãhọcxongchươngtrìnhđạihọc
Quảntrịkinhdoanh.Vàchẳngcầnđợiđếnkhicóđủ50triệuđơ-lavàtấm
bằngThạcsĩtrongtay,JeromecướilnLisa,cơgáimàanhuvàtơnthờ
như“mộtphụnữDoTháiđặcbiệt”.
Trong khơng khí trang nghiêm, tưng bừng và cũng rất lãng mạn của lễ
thànhhơn,bangườibạnlạicódịpgặpnhauvàơnlạicâuchuyệncácượclúc
trước. Itamar và Eran ngỏ ý rằng, những mục tiêu cao cả mà họ đã cùng
Jerome đặt ra không nhất thiết phải được thực hiện q hồn hảo. Nhưng
Jerometươicườinói,cơngviệclàmăncủaanhhiệnnayrấtcótriểnvọng,và
thờigiancịnlạimộtnămnữalàqđủđểanhhồnthànhnốtnhữnggìcịn
lại.

*
Dựatrêncốttruyệnlãngmạnnày,cuốnsáchdầndầnhélộnhữngbíẩn
vềsựthơngtháicủangườiDoThái.NókểchuyệnvềmộtdântộcDoThái
thơngtuệvớinhữngphươngphápvàkỹthuậtxâydựngvàpháttriểntầng
lớptríthứcđãđượcgiữkínhàngngànnămnhưmộtbímậtmangtínhvăn
hóa.ỞthờiTrungđại,hơn17%nhữngnhàkhoahọchàngđầulàngườiDo

Thái,trongkhidântộcDoTháichỉchiếm1%dânsốlồingười.
Chođếnnay,ngườiDoTháilnđượcgắnvớiphẩmchấtvềchấtxám
vàtrítuệ.Thuậtngữ“BộócDoThái”,dùngđểchỉmộtngườinàođóthật
thơngthái,đãtrởthànhcụmtừđượcsửdụngbởicảnhữngngườiDoTháivà
ngườikhơngphảiDoThái.Khơngcịnnghingờgìnữa,DoTháicólẽlàdân
tộcgiàucónhấttrênthếgiớinếutínhvềtàinăng.NhữngcáitênDoThái
nổi bật, chiếm giữ nhiều vị trí quan trọng và có tầm ảnh hưởng lớn trong
nhiềulĩnhvựckhácnhau.Nhữngsốliệuthốngkêsauđâychothấysựthành


cơngvĩđạimàdântộcnhỏbénàyđãđạtđược:
Vềtưtưởng:Moses,SigmundFreud,AlbertEinstein.ThậmchícảKarlMarxvà
chúaJesuscũnglàngườiDoThái.
Chínhtrị:CựuNgoạitrưởngMỹKissinger,ThủtướngÁoBrunoKreisky,Thủ
tướngPhápPierreMendes-France,ThủtướngNaUyGrewBrondenvald...
Vănhọc: Shai Agnon, Shalom Aleichem, Isaac Bashevis Singer, Franz Kafka,
IsaacAsimov,JosephHeller...
Âm nhạc cổ điển: Yascha Heifetz, Daniel Burnbaum, Isaac Stern, Arthur
Rubinstein.
Ngành giải trí: Barbara Streisand, Mandy Patinkin, Billy Joel, Simon &
Garfunkel,PaulAnka,JerrySeinfeld, JackieMason,MarcelMarceau,LarryKing,
DavidCopperfield…
Điện ảnh: Woody Allen, anh em nhà Marx, Billy Crystal, Steven
SpeilbergSpielberg,BetteMidler,HarrisonFord...
Kinhdoanh:Reichman,Bronfman,Estee-Lauder,GeorgeSoros,RalphLauren,
BenCohen,AdamCitroen…
ỞnướcMỹhiệnnay:Có1/3triệuphúMỹ,và20%giáosưtạicáctrườngđạihọc
hàngđầucủaMỹlàngườiDoThái.

*

Đọcđếnđây,chắcqbạnđọcrấtnónglịngmuốnbiết:NgườiDoThái
đãsángtạoranhữnggìvànguồngốctrítuệcủahọxuấtpháttừđâu?Trong
khnkhổcủaLờigiớithiệunày,chúngtơichỉcóthểnóirằng,đểđạtđược
thànhcơngvàtrởthànhmột“thiêntài”đíchthực,Jeromeđãchămchỉvàcố
gắnghếtmình.Bêncạnhđó,anhđãđượchaingườibạnthânnhiệttìnhgiúp
đỡ,đượcvịgiảngsưtrườngđạoDaharigiảnggiảivềtriếtlý,đượcmộtcậu
sinhviêntrườngđạolàSchneidermanchiasẻkinhnghiệmhọchỏi,đượccơ
gáiLisahướngdẫncácthuậtnhớ,đượcơngbáccủaLisalàSamuelcholời
khun,thậmchícịnđượcnhữngngườibìnhthườngnhưanhchủqncà
phêFabiokhíchlệ.
CơngtySáchAlphaxintrântrọnggiớithiệucuốnsáchrấthaynàyvới
bạn đọc, và xin chân thành kính chúc bạn đọc ngày càng đạt được nhiều


thànhcơngmớitrongcuộcsống.
HàNội,tháng11năm2009
CƠNGTYSÁCHALPHA


1

MỘTBUỔITỤTẬPTẠIQNCAFÉLADINO

Chỉmộtcâunói.Chỉtừngđóthơicũngcóthểthayđổicuộcđờimột
conngười.Dùsao,đólàđiềuđãxảyravớiJerome…
Trên tầng 14 của khách sạn Marriott ở Tulsa, Oklahoma, trong lúc đợi
thangmáyxuốngtiềnsảnh,tơibắtđầuthấyhồihộp.Lúccửathangmáymở
ralàlúctơiđangduyệtlạimộtlượttấtcảnhữngđiểmcơbảntrongbàiphát
biểusắptớicủamình.
Trong thang máy có một anh chàng cao to, vai rộng, mặc một bộ vest

màutrắngđầyhoavăn,trênđầuanhtangựmộtchiếcmũcaobồi,cịncổthì
đungđưamộtchiếcthánhgiábằngvàng.Đơiủngcaobồilàphụkiệncuối
cùnglàmnênbộtrangphụchồnhtrángcủaanhta,đúnglàmộthìnhảnhrất
ấntượng.Chỉthiếumỗiconngựa,màcókhinóđangđợiởngồibãiđỗxe
củakháchsạncũngnên.Trênveáoanhchàngcaobồicómộttấmcardghi
têncuộchộithảomàtơisắpthamdự.Tấmcardghi,“JimBrown,Houston,
TX.”
“Chàoanh,”tơimởlờivớingườilạmặtkhibướcchânvàobuồngthang
máy.
“Xinchào,”anhtađáplờivớiâmmũiđặctrưngcủangườiTexascùng
mộtnụcườitươi,rộngđếntậnmangtai.Anhtaliếcnhìntấmcardghitêntơi
vàđọcto,“EranKatz,Jerusalem,Israel,Diễngiả.”Mộtchútngạcnhiênlàm
nụcườicủaanhtacịntươihơn.
“AnhđếntừJerusalemĐóhả?”,anhtahỏitơi.
Jerusalem Đó, theo tơi hiểu, tức là Jerusalem – thủ đô của Israel chứ


khơngphảiJerusalem–mộttrongsốnhữngthịtrấnnhonhỏởMỹcócùng
tên.
“Mộtvàchỉmộtmàthơi,”tơiđáplại,lịngđầytựhào.
“Tơiđãlnmơướcmộtngàyđượcđếnđó.”
“Chíntrămđơ,mườihaitiếng,thếlàđếnnơirồi,”tơinóilại.Anhchàng
cótênBrownmỉmcườihiểuý.
“Anhlàdiễngiảbuổisángnayhả?”,anhtanói,nửakhẳngđịnh,nửadị
hỏi.
“Phải.”Tơinghĩđếnnhữnglolắngcủamìnhvềchủđềcủabàiphátbiểu,
vậynêntơiquyếtđịnhnóisơquachoanhtavềchủđềtơisắptrìnhbày.
“Nghecóvẻrấtthúvịđấy,”anhtađộngviêntơi.
“Cảmơn.Tơicũngchỉmongcóthế,”tơitrảlờikhicánhcửathangmáy
mởratiềnsảnh.

“Chắcchắclàthếrồi,”Brownnóichắcnhưđinhđóngcộtkhichúngtơi
cùng nhau ra khỏi thang máy. “NhữngngườiDoTháicácanhlànhững
ngườithựcsựrấtthơngminh.”
Tơimỉmcườikhichàotạmbiệt,rồihaingườiđivềhaiphíakhácnhau.
Cóthểtrongnhữnghồncảnhkhác,tơisẽcảmthấymộtchútphânbiệt
chủngtộctrongnhữnglờianhtanói,nhưngJimBrowngâychotơiấntượng
rằnganhtalàmộtngườitốtvàchânthành.Anhtakhơngphảilàngườiđầu
tiênnóinhữnglờiđóvớitơi,vàtơicũngchẳngphảilàngườiDoTháiđầu
tiênđượcnghelờikhenđó.Tơiđidạoloanhquanhtrongtiềnsảnh,cảmgiác
hơilạlẫm.Tậnsâutrongtâmtrímình,cómộtđiềugìđóvẫnkhiếntơikhơng
n – một điều gì đó rất khó nắm bắt mà tơi khơng thể chạm đến được.
Tronglúctiếptụcsuyngẫmvềđiềuđó,tơiđãđiđếnmộtkếtluậnrằng,về
cơbản,bâygiờtơicóhaimốiquantâm:
1.TạisaoaicũngnóinhưvậyvềngườiDoThái?
2.Làmthếnàođểtìmđượcchínhxácchỗănsángtrongvịnghaimươi
phúttới?


Bởi những thôi thúc của cái dạ dày luôn được đặt lên hàng đầu trong
danhsáchưutiênnêntơiđànhgạtquamộtbênbíẩnvề“NhữngngườiDo
Tháithơngminh.”Tơicócảmgiácrằngvàolúcbảyrưỡisángnhưthếnày,
một tách cà phê đặc và một chiếc bánh sừng bò sẽ tốt cho kỹ năng thuyết
trìnhcủatơihơnnhiềusovớilờigiảichomộtthắcmắcnhonhỏvềtriếthọc.
MộttuầnsaucuộcgặpvớiJimBrown,nhưthườnglệ,tơilạigặpItamar
và Jerome tại qn Café Ladino. Sáng thứ sáu nào cũng vậy, cứ 10 giờ là
chúngtơihẹnnhauởqncàphênhỏbé,quenthuộcnày,mộtcáilỗtíxíu
trên bức tường rộng lớn, một góc khuất nằm trong một ngõ nhỏ ở khu
Nahlaot của Jerusalem. Rất ít người biết đến quán cà phê tuyệt vời này.
Jeromeđãpháthiệnranótừhồihắncịnđigiaobáobuổisáng.Nhữngbài
hátDoTháitiếngLadino(1)vàánhsángmàucammêhoặcđãthuhúthắn

vàocáimàbanđầuhắncứngỡlàmộttầnghầm.Hắnbướctiếpthêmbốn
bướcnữa,nhữngbướcchândẫnhắntừconphốvàotrongmộtcáihangđược
chiếusángbằngnhữngngọnđuốc.Sànnhàđượctrảibằngnhữngtấmthảm
BaTư,nhữngchiếcbànhìnhtrịnrảiráckhắpcănphịng.Nơiđócókhơng
khímátmẻ,dễchịu.Chủnhâncủaqn,Fabio,làmộtngườiđammêtiếng
Ladino.ĐólàlýdovìsaonhữngbàihátthuầntiếngLadino,từnhữngbản
nhạcnhẹnhànglãngmạnchođếnnhữngnhữngbàihátsalsakhótìm,ln
đềuđặnphátratừnhữngchiếcloagiấukín.Trongnhiềunăm,Fabiođãcố
gắngrấtnhiềuđểcảithiệnqn.Anhtađãchođậpbứctườngphíasau,mở
mộtcánhcửathơngrakhoảngsânnhỏsauqn.Anhtathngườixâymột
khoảnghiênrấtđẹp,trồngvàicáicâyquanhđóvàđặtmộtbứctượngbằng
đồngphathiếcmàanhhọanhtatựtaylàm.Thếđấy,đólànơichúngtơivẫn
gặpnhauvàothứsáuhàngtuần,đúng10giờ;thỉnhthoảngchúngtơingồi
trongcáihang,đơilúclạiởngồihiên,tùythuộcvàothờitiếtvàtâmtrạng
mỗi lần đến qn. Những người khách cịn lại của qn là những cặp đơi
lãngmạnhoặcnhữngngườikháchdulịchtìnhcờđingangqua.
Thựcrathìchínhbachúngtơicũnggặpnhaurấttìnhcờ.
ItamarFormanvàtơibiếtnhautừhồihọcđạihọc.Tơivẫnthườngcopy
bàitậpcủacậutađểchuẩnbịchonhữngbuổithảoluậnchunđềmàchúng
tơicùngthamgia.Cậutađủtốtbụngđểgiúptơi,cịntơithìđủtốtbụngđể


chấpnhậnsựgiúpđỡđó.Cómộtngườibạnnhưthế,tơithấychẳngviệcgì
phảibắtbảnthânmìnhqsức,nhấtlàkhitơicịncónhữngmơnhọckhác
địihỏinhiềuthờigianvàsứclựchơn.Đơikhi,tơicịntrảtiềnchoItamarđể
cậutalàmbàichotơi–nhấtlàkhitơikhơngcóđủthờigian;nhưhồimùahè
năm1990chẳnghạn,khiđólàthờigiandiễnraWorldCupởItalia.Dùrất
tơn trọng khóa học về “Những nhân tố trong mối quan hệ giữa người Do
TháivàngườiẢRậpkểtừNgàychuyểngiaođếnnay,”nhưngtrongnhững
ngàyđó,mốiquanhệgiữaMacrovanBastenvàRuudGulitcủađộiHàLan

cịnquantrọngvớitơihơnnhiều.
Hiệntại,ItamarlàgiáosưgiảngdạymơnKhoahọcChínhtrị.Cậutađã
kếthơnvớiDalia,cơgáicậutaquenởtrườngđạihọcvàhọđãcóhaiđứa
consinhđơiđặttênlàOmryvàNoa.
Jerome lại là một câu chuyện hồn tồn khác. Jerome và tơi gặp nhau
nhờchiếcFIAT127nhonhỏ,xinhxinhcủahắn.Hắnđãtơngvàođixetơi
trongkhilùirakhỏibãiđậu.TơinhớmìnhđãbópcịichiếcSubarucủamình
inh ỏi nhưng chả có tích sự gì. Hắn thậm chí cịn khơng thèm nhìn vào
gương chiếu hậu trước khi bắt đầu lùi. Lúc đó hắn đang bận nghe tường
thuậttrậnbóngđátrênđàigiữađộiHàLanvàBrazil,vàđúngvàolúchắn
sangsốlùithìFrankRijkaardlàmbànđưaHàLanlêndẫntrước.Vìcũnglà
mộtfanbóngđácuồngnhiệtnêntơiphảiđồngývớihắnrằngsangsốlùivào
đúnglúcaiđóghibànlàmộtđiềuhồntồnkhókiểmsốt.Ởđây,chúngtơi
nóivềhaihànhđộngởhaitháicựchồntồnmâuthuẫnvớinhau.
KhiJeromechuirakhỏixeđểđánhgiáthiệthạimàhắnđãgâyra,mắt
tơi bắt gặp hình ảnh một gã cao nghều, gầy nhẳng với mái tóc bờm sư tử
loănquăn,cặpkínhtrịnmàuđengiốngcặpkínhmàBuddyHollyvẫnhay
đeo.Tuyvậy,điềuấntượngnhấtởvẻngồicủahắnlạilàchiếcáo.Trênđó
inmộthìnhvẽ,màusáng,trơnggiốngnhư“bàngoại”GoldaMeir,cựuthủ
tướngIsrael.Chínhcáikhoảnhkhắcđó,tơiđãnhậnraJeromeđặcbiệtđến
mứcnào.Cóbaonhiêungườidámđikhắpnơivớimộtchiếcáophơrahình
củaGoldaMeirchứ?Kểtừđó,chúngtơitrởthànhnhữngngườibạnvĩđại
củanhau.Jeromelàmộtngườicựckỳđặcbiệt.HắnsinhraởAustraliavà
mặcdùhắnđãsốngởIsraelhơn25nămnhưnghắnvẫncóchấtgiọngđặc


trưngcủadânmớinhậpcư.Hắnđặcbiệthaymặcnhữngchiếcáovớimàu
sắc dễ gây ảo giác mua ở Hawaii và các đảo vùng Caribbean, trên những
chiếcáođóinnhữngbứchìnhnghệthuậtcủanhữngngườimàchẳngainghĩ
sẽđeminlênáo.ThayvìnhữngtấmhìnhcủaBonJovi,Bono(2)haynhững

ngơisaonhạcrockkhác,trongbộsưutậpcủaJerome,ngườitasẽcóthểbắt
gặp Khadaffi, Madeline Albright, Abba Eban hay thậm chí là Nelson
Mandela(3)khốctrênmìnhbộđồNgườidơi.Đếntậnbâygiờ,Jeromevẫn
kiếmđượckhakhátừnhữngchiếcáonhưthế.
Jeromelàmộtanhchàngvuitính.Hắnrấtcókhiếuhàihướcvàniềmlạc
quancủahắndànhchocuộcsốngcóthểbiếnmọitrởngạitrênconđường
hắnđithànhnhữngkinhnghiệmvĩđại.Hắncóđếncảtriệubạnbèvàdành
phần lớn thời gian của cuộc đời để chạy xô từ bữa tiệc này sang bữa tiệc
khác.Chúngtơilànhữngngườibạn“tríthức”củahắn.Ítnhất,đấycũnglà
từmàhắnvẫnkhốidùngđểgiớithiệuchúngtơivớimọingườitrongnhững
dịphiếmhoichúngtơiđidựtiệccùnghắn.
Vậyđó,theolệthường,nhưtơiđãnói,chúngtơilạitụtậpvàomộtthời
điểmquenthuộc,ởmộtnơiquenthuộcmàkhơnghềbiếtrằngcáingàythứ
sáuđặcbiệtđósẽthayđổicuộcđờichúngtơi…
ChúngtơiđangngồitánchuyệnvềviệclàmăncủaJeromevàvềchuyến
đimớinhấtcủatơitớiMỹ.Đếncuốibuổi,tựnhiêntơinghĩđếnJimBrown
vàkểchohaingườinghevềcuộcđốithoạitrongthangmáy.
“AilàngườiđầutiênquanniệmrằngngườiDoTháilànhữngngườicó
tríthơngminhvậynhỉ?”,tơiđặtvấnđềvớiItamar.“Chỉlàđịnhkiếnhaynó
cógắnvớimộtsựkiệnnàođó?”
Itamarnhúnvaivànhìnlêntrời.
“Nghenày,”cậutanóitosuynghĩcủamìnhthànhlời,“trongqkhứ,
vàthậmchícảngàynaynữa,ngườiDoTháilnđượcgắnvớiphẩmchất
vềchấtxámvàtrítuệ.Thuậtngữ‘BộócDoThái’dùngđểchỉmộtngười
nàođóthậtthơngthái,đãtrởthànhcụmtừđượcsửdụngbởicảnhữngngười
DoTháivàngườikhơngtheođạoDoThái.”Cậutangừnglạiđểsuynghĩ
mộtlát.“Nhưngđiềunàyrấtthúvị,”cậutabỗngnhiênnóitiếp.“Điềubíẩn


nàyđãpháttriểnnhưthếnào,vàvềmặthọcthuậtmànóithìnócócịntồn

tạikhơng?Tớchưabaogiờngẫmnghĩthậtkỹvềvấnđềnày.”
“KhơngphảichỉvìmộtkiểuđạiloạinhưchủnghĩabàiDoTháihả?”,tơi
gợiý,cốtìmlờigiảichovấnđềmìnhđưara.
“Khơnghẳnlàthế,”Itamarnhậnxét.“Cónhữngngườikhơngchịuảnh
hưởngcủanhữngthiênkiếnđó,vàhọchấpnhậnđiềunàynhưmộtthựctế
hồntồnrõràng,mặcdùcũngcóxenlẫnmộtchútđốkỵ.Mộtkiểuđốkỵ
xuấtpháttừlịngngưỡngmộ,”Itamarkhẳngđịnh.“Mặtkhác,nếulàquan
điểmbàiDoTháithì‘bộócDoThái’phảiđượcnóibằngnhữngtừngữtiêu
cựcchứ.”
“Rõrànglà,”Jeromexenvàocuộcthảoluận,“mộtngườiDoTháithơng
minh là một người Do Thái nguy hiểm. Chính từ điều này, người ta mới
dựngnênđiềubíẩnđó–bởivìđốivớihọmộtbộócDoTháilàmộtkẻxảo
quyệt,nhamhiểmvàkhólường.”
“Dù thế nào đi nữa,” Itamar tiếp tục mà khơng thèm để ý đến lời của
Jerome.“CómộtđiềurấtthúvịlànhữngngườiDoThái,ítnhất,đãthành
cơngtrongviệcliênkếtnhữngkẻkhơngưahọvànhữngngườiủnghộhọ
trong một điều: chưa từng có ai nói người Do Thái ngu ngốc. Một khuôn
mẫu đã luôn gắn liền với người Do Thái – và mọi đứa trẻ đều lớn lên với
khuôn mẫu này – rằng dân tộc Do Thái là một dân tộc thơng minh, khơn
khéovàcóđầuócnhạybén.”
TơinhìnItamarđầyngưỡngmộ.Theonhịpđượcqtrìnhsuynghĩrất
hệthốngvàlogiccủacậutalúcnàocũnglàmộtkinhnghiệmrấtthúvịvới
tơi.Khiaiđóhỏicậutabấtcứcâuhỏigì,cậutakhơngbaogiờtrảlờichỉ
mangtínhchấtchiếulệ.Cậutalnsuynghĩtheochiềusâucủavấnđề.
“Màthựcra,chảcógìbấtthườngtrongchuyệnnày,”cậutatiếptục,một
minhchứnghùnghồnchonhữngđiềumàtơiđangnghĩvềcậuta.“Dântộc
nàochẳngcómộtvàikiểukháiqthóanhưthế.Hầunhưtấtcảcácdântộc
đềucónhữngnétđặctrưngnhấtđịnhgắnliềnvớimình,chodùnhữngnét
đặc trưng này có thật hay không đi chăng nữa. Người Scotland keo kiệt,
người Mexico lười biếng, người Thụy Sĩ nghiêm khắc, người Nhật láu cá,

ngườiĐứcmơphạm…”
“Xemnào,”Itamarnóitiếp,“cịngìnữakhơngnhỉ…À,ngườiItaliathì
saonhỉ?”
“NgườiItalialànhữngngườitìnhtuyệtvời,”Jeromephátbiểu.
“CịnngườiPháp?”Itamarvẫntiếptục.
“Người Pháp cũng là những người tình tuyệt vời,” Jerome thơng thái
khẳngđịnh.
“Códântộcnàokhơngkhiếncậunghĩđếnchuyệntrănghoalăngnhăng
khơnghả?”,tơihỏiJerome.
“Có chứ,” hắn trả lời. “Người Polak(4). Tớ khơng thể tượng tượng ra
cảnhhọtrêngiường.”Bachúngtơicùngbậtcườikhúckhíchkhinghĩđến
cảnhđó.Vấnđềởđâylàmặcdùcuộcthảoluậnlàvềchủđềcácmẫuhình
đặc trưng, câu nhận xét này vẫn cho thấy Jerome là người thích phân biệt
chủngtộcvàkhốichâmbiếm.
“TạisaonhữngconchóởBaLanlạicómũitẹt?”,Jerometiếp,vàsau
một vài giây im lặng, “Bởi vì chúng đuổi theo những chiếc xe đang đậu!”
Hắnpháracườilàmchúngtơicườitheo.
Trongmấyphútsauđó,chúngtơilaovàonhữngtrậncườinghiêngngả
khi cả ba thay nhau kể chuyện cười về các dân tộc khác nhau, mỗi câu
chuyện lại khiến người kia nhớ đến một câu chuyện cười đại loại như thế.
Dầndần,chúngtơicạnhếtnhữngcâuchuyệnvàngồiđóimlặng,cốgắng
lấy lại hơi sau những trận cười mệt lử. Một lần nữa – ‘hình như’ những
“ngườiDoTháithơngminh”khơngcósựnhạycảmvớinhữngnétđặctrưng
củacácdântộckhácvàtựchiềuchuộngmìnhbằngviệccườicợt.Nếuchỉ
đơn giản là kể các câu chuyện theo một mạch thống nhất thì đã đành…
nhưngđằngnàybạntalạikểchuyệnđùađểcườiđùa,giễucợt.Liệubạncó
cườikhơngnếumộtnhómnhữnggãngườiTâyBanNhaphálêncườitrước
nhữngcâuđùavềchuyệnngườiDoTháiviêmmàngtúi?

Jeromenghịchchiếctáchcàphêcủahắn,nhìnchằmchằmvàođónhư
kiểu đang nằm mơ giữa ban ngày. Tơi mân mê gói đường, còn Itamar hết
gập lại duỗi chân trong khi dán mắt vào cặp vợ chồng già mới bước vào


quán.
“Và chuyện những người Do Thái thông minh,” Itamar lên tiếng, đưa
chúng tôi trở lại với chủ đề đang dở,. “thật thú vị,”. Ccậu ta tiếp tục trầm
ngâm.“Tớphảitìmhiểuxemtạisaolạicóđiềubíẩnnàymớiđược.”Trơng
cậutanhưthểthựcsựđangrấttrăntrởtrướcvấnđềđó.
“Các cậu biết đấy,” tôi bất chợt lý luận. “Tớ đã giảng một vài buổi tại
Viện ngôn ngữ Do Thái về việc cải thiện trí nhớ. Cuối mỗi buổi dạy, sinh
viênlớpTorah(5)hayđếnchỗtớvànóivềnhữngphươngphápnghiêncứu,
nhữngkỹnăngpháttriểntrínhớmàhọvẫnsửdụng.Điềuthúvị,điềunàycó
liênquanđếnvấnđềchúngtađangthảoluận,làtớchưatừngbắtgặpnhững
phươngphápđótrongbấtcứcuốnsáchnàohaytrongbấtcứnghiêncứunào
màtớtừngthựchiện.”
MắtItamarsánglên.“Cậunóinghiêmtúcchứ?”Cậutakéoghếthẳnglại
vàngồidựavềphíatơi.
“Rấtnghiêmtúc,”tơitrảlời.
“Điềuđóthậtđángkinhngạc,”cậutanóibằngmộtgiọngphấnkhíchmà
tơikhơngthểnàohiểunổi.Cậutanhìnđămđămrangồicâytáotrồngtrong
sân,đơimắtđảođảochothấycậutađangsuynghĩhếtcơngsuất.
“Điềugìđángkinhngạccơ?”Jerome,cũnggiốngnhưtơi,đangcốgắng
hiểusựviệc.
“Ởđây,chúngtacóhaiđiểm,”cậutaphântíchtìnhhuốngtheođúngcái
kiểu‘Itamar-biết-tuốt’đặctrưngcủamình.“Chúngtacómộtđiềubíẩnđằng
sau sự khơn ngoan và sắc sảo của người Do Thái, và chúng ta có những
phươngphápthựctếmàngườiDoTháiđãsửdụngtronghàngthếkỷqua!”
Cậutaphávỡdịngsuynghĩcủachínhmình.“Nếutớhiểuđúng,chúngta

đangcómộtcâuchuyệnvĩđạitrongtay–câuchuyệnvềmộtdântộcDo
Tháithơngtuệvớinhữngphươngphápvàkỹthuậtpháttriểntầnglớp
tríthứcđãđượcgiữkínhàngngànnămnhưmộtbímậtmangtínhchất
vănhóa.Chúngtacóthểviếtnênmộtcuốnsáchkỳvĩvềtấtcảnhữngđiều
này.”
“Tạisaophảilàmthế?”,Jeromehỏi,chẳngthèmchedấusựthiếuhứng


thúcủamình.
“Đểtấtcảmọingườitrênthếgiớinàycóthểđượchưởnglợitừbímật
đó,tấtnhiênlàthếrồi,”Itamarđậpmạnhtayxuốngbànđầyhănghái.“Nghĩ
mà xem. Chúng ta có thể dạy cho những đứa trẻ người Na Uy, chẳng hạn
thế, cách để ghi hàng núi thông tin về các bài kiểm tra thông qua việc sử
dụngchínhnhữngphươngphápđãgiúpcácsinhviênDoTháitheohọctại
trườngđạonhớđượckinhTalmudgiỏiđếnvậy!Chúngtacũngcóthểdạy
cácthươngnhâncáchđàmphán,thươngthuyếtbằngchínhphươngphápmà
cácnhàbnDoTháiđãlàmởchâuÂu…hay…thậmchí…chúngtacóthể
chỉchosinhviênHarvardcáchđạttồnđiểmAbằngchínhnhữngkỹthuật
đãbiếnMarahalcủaPrahahayGaoncủaVilna(6)thànhnhữnghọcgiảTorah
vĩđại!
“Nếu chúng ta nói đến những phương pháp có hiệu quả thì tại sao lại
phảibóhẹpchúngtrongkhnkhổbứctườngcủanhữngtrườngđạochứ?
Tạisaotấtcảmọingườilạikhơngápdụngnhữngphươngphápđóchứ?Các
cậucóhiểuđiềutớmuốnnóikhơng?Chúngtacóthểbậtmínhữngbímật
củabộócDoThái!”Cậutakếtthúcsuynghĩcủamìnhbằngmộtsángkiến,
mộtđiềuđangbắtđầusơisụclêntrongtâmtrímình.
SựkíchđộngcủaItamarbắtđầuảnhhưởngđếntơi.Cómộtđiềugìđó
trongnhữngđiềucậutanóithựcsựrấtđộcđáo.Đólàkiểuýtưởngmàbạn
sẽtựhỏichínhmình,“Làmsaomàmìnhlạikhơngnghĩrasớmhơnnhỉ?”
Mộtlúcsau,Jeromebngramộtcâulàmchúngtơicụthứng.

“Xinlỗinhé,nhưngchínhxácthì‘chúngta’màbọnmìnhđangnóiđến
làaivậy?Vớitấtcảlịngtựtrọng,tớchínhxáckhơngphảilàứngcửviên
thíchhợpchovịtríđồngtácgiảđâuđấy.Đầutiên,tớchỉvừađủđiểmqua
đượckỳthiSAT(7).Thứhai,trừkhicóphươngphápnàođóđểpháttriểntri
thứchướngtới việckiếm mộtcơbạn gái,cịn nếukhơng,tớ chảhứng thú
vớicuốnsáchcủacáccậuđâu,”Jeromenóihuỵchtoẹt.Rồingaylậptức,hắn
nói thêm “dù vậy, tớ sẵn sàng giúp các cậu tiếp thị tại thị trường Carribe.
Biếtđâukếhoạchnàylạigiúpvụkinhdoanhquầnáocủatớởđấyphátđạt
thìsao.NósẽnhắcngườitanhớrằngngườiDoTháilànhữngngườicựclỳ
sángláng…đạiloạinhưthế.”Hắncườitựmãnravẻrấtđồngtình.


“Cậu nói gì ấy nhỉ, Eran?” Itamar hỏi tơi. “Cậu có muốn thực hiện ý
tưởngnàykhơng?”
“Nghecóvẻthúvịlắm,”tơitrảlời.“Thựcsựrấthấpdẫn.”Tơikhơngthể
kiềmchếđược.
Itamarthuxếpmấythứđồlặtvặtcủacậutavàrahiệuchobồibànđem
hóa đơn đến cho chúng tơi. “Đến thứ sáu tuần sau, tớ sẽ tìm hiểu được sự
hìnhthànhbíẩnvềngườiDoTháithơngminh.Tớcómộtvàigiảthuyếtvề
sựbíẩnnày.”Cậutanguệchngoạcvàidịngramộttờkhănănnhỏ,nhétnó
vàotúibêncủachiếccặpdavàkéoghếđứngdậy.“Xinlỗinhưngtớphảiđi
đây.Tớcóhẹnvớinhasĩ,”cậutagiảithích.
Jeromecũngđứngdậyvàthaycặpkínhđọcsáchbằngmộtcặpkínhrâm
thờitrang.“Cảtớ,cũngphảiđiconđườngcủamìnhđây,”hắnnói.“12giờ
tớcóhẹnvớichungiachămsócsắcđẹp,Bob,”hắnlạimộtlầnnữagiở
câuđùaquenthuộc.
“Cịntớthìcóhẹnvớicáihóađơn,chắclàvậyrồi,”tơithởdàikhithọc
tayvàotúiquầnvàrútvíra.
Liềnkềvớibãiđỗxebênngồi,trướckhiđếnlốivàosiêuthị,tơichợt
thấycơLippman,cơgiáotơihồilớpsáu.Haimươinămđãtrơiquakểtừlần

cuốitơigặpcơ(nóiđúnghơnlàlàmphiềncơ,nhưtơivẫnthườngvậy),và
tơinghĩrằngmìnhnênlịchsựmộtchútbằngcáchđếnchàocơ.Tơibăngqua
đườngvàgọito.“CơLippmanơi.”
Cơ quay lại và nheo nheo mắt, cố nhận ra xem tơi là ai. “Yossi à,” cơ
hướngvềphíatơi.
“Eranạ,”tơisửalại.
“EranBurnstein!”cơnóithêm.
“EranKatz.”
“EranKatzhả!”cơkêulêncùngmộtnụcườigượng.“Ơi,tấtnhiênlàcơ
nhớrồi.”
Trênkhnmặtcơtơichẳngthấycódấuhiệugìchứngtỏniềmvuicủa
cơkhigặplạicậuhọctrịcũlàtơi.


Tơihỏithămtìnhhìnhcơvàtỏýmuốnnghenhữngđiềucơđãtrảiqua
trongsuốthaimươinămqua.Rõrànglàcơđãđiquarấtnhiềusựkiện.Mà
thựctếlàhìnhnhưnămnàocũngcómộtđiềugìđóđángkểxảyravớicơ,và
tơilàmộtkẻcựckỳmaymắnmớiđượcnghetấtcảnhữngsựkiệnđó,với
tốcđộkhoảngmườilămphútchomỗinăm.
Mặcdùsựchánngánvàkhóchịuđãvâyxungquanhtơinhưngtơinghĩ
mìnhnênchocơmộtchútcảmgiáchàilịngtrongnghềnghiệp.Nhiềunăm
đã trơi qua từ khi tơi phá hoại những buổi cơ lên lớp hay đơn giản chỉ là
khơngthèmđếnlớp,giờtơitựhàonóivớicơrằngtơi,mộthọcsinhcábiệt,
đangviếtmộtcuốnsáchvềbímậtcủabộócDoThái,vàtơiđangtìmhiểu
sựthậtđằngsaubíẩnvềsựthơngminhcủangườiDoThái.
“Cáiđóthìcógìmàtìmhiểu?”Cơhỏitơi,vớiđúngcáigiọngcủamộtbà
giáo.“Đólàmộtthựctế!NgườiDoTháilnthơngminh.”Tơichợtnhớlại
lý do tại sao tôi hay bỏ giờ cô hai mươi năm về trước. Trong mọi trường
hợp,chỉcầncócơhộilàcơngăncảnbấtcứaicóýđịnhviếtmộtcuốnsách
vềbíẩnsựthơngtháicủangườiDoThái.Cơchínhlàbằngchứngsốngcho

thựctếrằngkhơngphảingườiDoTháinàocũngđượcĐấngtốicaobancho
mộtbộóc.Mặtkhác,chínhvìcơ,niềmhứngthúcủatơivớiviệctìmhiểubí
ẩnnàytiếptụclớndầnlên.


2

BÍẨNVỀSỰTHƠNGTHÁICỦANGƯỜIDOTHÁI

Đúngmộttuầnsau,chúngtơilạigặpnhauởCaféLadino.Chúngtơiđã
khơngnóichuyệncảtuầnvừarồivàtơithấymìnhthựcsựtrơngđợibuổitụ
họplầnnày.TơibănkhoănkhơngbiếtItamarcóbỏcơngtìmhiểuvềđiềubí
ẩnđókhơngvàcậutacópháthiệnrathơngtingìhaykhơng,haylàsựhào
hứngcủacậutađãnguộidầntrongmấyngàyqua.
Khi tơi đến qn cà phê thì thấy Jerome đang đợi bên ngồi. Hắn kẹp
mộttờbáodướicánhtayvàmặcmộtchiếcáosơmi,cólẽlàkinhdịnhấtmà
tơitừngthấy:mộtchiếcáocócảnhrừngrúloanglổmàuinhìnhKofiAnan,
TổngThưkýLiênHợpQuốc,đangchuyềncànhtừcâynọsangcâykia.
Qn vắng tanh, cịn Fabio thì đang đợi chúng tôi với cánh tay giang
rộng.Chúngtôingồixuốngchiếcbànquenthuộctrong“hang.”.Mườiphút
sau, Itamar xuất hiện, đóng bộ một bộ vest tối màu, thanh lịch cùng một
chiếccàvạtlụamàuvàngsáng,trơngcóvẻđắttiền.
“Jeromenày,đâymớilàkiểuchúngtanênmặc,”tơiphátbiểu,mắtvẫn
khơngrờikhỏiItamar.
“Trơngcậubảnhlắm,”Jeromenhậnxét,“nhưngtớnghĩbộnàycầnthêm
mộtchútmàusắcnữa…cólẽlàđiểmthêmvàivệthồnghồng,xanhxanhthì
đẹphơn.”
“Hơmnaytớphảiđidựmộtbuổihộiđàm,”Itamargiảithíchvẻhốilỗi.
Cậutangồixuốngghếvàrútramộtđốnggiấytờ,sáchvởtừtrongtúi.
“Cáccậunghĩsao,”cậutabắtđầubằngmộtvẻmặtrấtthỏamãn,“nếutớ

nói rằng cả tuần vừa qua, tớ chẳng làm việc gì cả? Tớ giữ bí mật tất cả


nhữnggìcóthểcáccậumuốnbiếtvề‘BíẩnTríthơngminhcủangườiDo
Thái.’”Cậutabắtđầubớitungđốnggiấytờ.
Itamarkíchđộngđếnnỗithậmchíkhơngthèmhỏixemtìnhhìnhchúng
tơi ra sao như các lần khác. Cậu ta tiến thẳng đến chủ đề mình đang theo
đuổi,muốnngaylậptứckểchochúngtơinghenhữngđiềucậutađãtìmhiểu
được.
“Tronglúcởchỗnhasĩthứsáutuầntrướcấy,”cậutabắtđầu,“tớđãsuy
nghĩvềvấnđềnàytừnhiềugócđộkhácnhau.Trướchết,ngườiDoTháilà
nhữngngườisốngsót.Họđãtrảiquabaonhiêuđiềubấtcơngtronglịchsử?
Họđãphảichịuđựngbaonhiêucuộctànsát?Đãbaonhiêulầnhọbịđẩyra
khỏiđấtnước,buộcphảilangthangkhắpthếgiớiđểtìmmộtnơitrúchân
mới, để rồi lại bị ném đi một lần nữa khi đã ổn định mọi thứ ở nơi mới?
Babylon,TâyBanNha,châuÂu.HọđãsốngsótquanhữngTịaánDịgiáo,
nhữngcuộctànsátvà,quatấtcảnhữngđiềunày,dântộcDoTháivẫnphát
triển lớn mạnh. Làm thế nào họ giữ được những điều đó? Những dân tộc
khác hùng mạnh hơn dân tộc Do Thái nhiều, với những nền văn hóa ấn
tượngkỳvĩ,đãkhơnglàmđượcđiềuđó.NgườiAiCậpcổđại,dântộcđã
xây dựng nên những kim tự tháp vĩ đại, nay đâu rồi? Người Hy Lạp phát
minhranềndânchủvàsảnsinhrachothếgiớinhữngPlato,nhữngAristoste
nayđâurồi?NgườiLaMãvớithờihồngkimcủacơngnghệtiêntiếnnay
đâurồi?Tấtcảnhữngdântộcđóđềuđãsụpđổnhưnhữngtịathápxếpbằng
nhữngqndomino,chỉcịnlạilànhữngđổnátvàchỉcịntồntạitrongký
ức…”Cậutadừnglạigiữacâukhicơbébồibànđếnđểghiđồuống.
Itamar gãi cằm suy nghĩ và gọi một tách espresso. “Một latte,” tôi gọi.
CịnJeromechọncappuccino.
“NgườiDoTháiđãsốngsót,”Itamartiếptụcdịngsuynghĩ,“màkhơng
có sự hỗ trợ của bất cứ đội qn hùng mạnh hay thế lực nào, mà họ cũng

chưatừngsởhữusứcmạnhnàonhưthế.Họthànhcơngtrongviệcgiữgìn
truyềnthốngcủamìnhtrongnhữngđiềukiệnbấtkhảthilàbởivìhọđãhọc
đượccáchsửdụngtríóctrongnhữnghồncảnhthayđổikhơngngừng.‘Bộ
óc’đóchophéphọkhơngchỉsốngsótmàcịncóảnhhưởngđếnmơitrường
khắc nghiệt quanh mình và phát triển những kỹ năng ghi nhớ để giúp họ


truyền miệng toàn bộ bản Torah từ thế hệ này sang thế hệ khác.” Cậu ta
dừnglạimộtlát.“Dùsao,đóchínhlàđiểmkhởiđầuchonghiêncứucủatớ.”
“VàđâychínhlàđiềulàmchongườiDoTháithơngminhhơnnhữngdân
tộckhácsao?”tơihỏi.
“Chờmộtlátđã,”Itamarngắtlờitơi,giọngcậutahơilưỡnglựmộtchút.
Cậutangừng lại,tìm mộttừthật chínhxác. “Nghenày…thực sự…tớ đã
tìmhiểungunnhânvàphươngthứccủasựhìnhthànhbíẩnvềTríthơng
minhDoThái.Câuhỏicủacậu,nếuđúnglàhọcóthơngminhhơn,rấtkhó
trảlời.Chúngtakhơngthểkếtluậnmộtcâuchungchungnhưthế.Dântộc
nàocũngcókẻyếu,ngườimạnh,kẻxấu,ngườitốt,kẻnguđần,ngườithơng
minh.Tấtnhiên,cónhữngngườiCơnggiáo,ngườiHồigiáo,ngườiHindu
thơngtháihơnvàthànhđạthơnrấtnhiềungườiDoTháimàtớbiết.”
TơilạinhớđếnlầngặpcơLippman.
“Mà cịn chưa kể đến nhé, chúng ta đang nói đến loại người Do Thái
nào? Gốc Đức? Gốc Tây Ban Nha? Do Thái chính thống? Cải cách? Mỹ?
Nga?Chẳnglẽtấtcảđềulànhữngnhàkhoahọckiệtxuấtsao?Sựkhácbiệt
ởđâylớnlắm.Theonhưtớbiếtthìcâuhỏiaithơngminhhơnailàmộtcâu
hỏihồntồnkhơnghợplý.MụcđíchcủatớlàhiểuđượctạisaongườiDo
Thái,vớitưcáchlàmộtconngườicụthể,lạiđượccholàngườithơngminh,
vàlàmthếnàomàđiềubíẩn,hayđặctrưngnày,lạiđượcgắnvớihọ.Cậu
biếtngườitathườngnóiđấy,‘khơngcólửalàmsaocókhói.’Cáikhóiđócó
thể đưa tớ đến với một sự thật cụ thể nào đó. Đó mới là cái tớ muốn tìm
hiểu.” Itamar kết luận suy nghĩ của mình và quay trở lại với việc sục sạo

đốnggiấytờ.
Quakhemắt,tơiđểýthấyJeromeđangđọcmụctinthểthaodướigầm
bàn.KhổthânJerome.Cuộcthảoluậnnhonhỏcủachúngtơikhơnghềlấy
đượccủahắnmộtchútxíuhứngthúnào.Nhậnramìnhbị“bắtquảtang,”
hắngậpnhanhtờbáolạivàđểnóngayngắntrênbàn.
“CáccậucóbiếtRealMadridđãmuaLouisFigovớigiánămmươisáu
triệuđơ-lakhơng?”Hắncốphânbuavềđiềuđãthuhútsựchúýcủahắnhơn
cuộcđốithoạibênbàn.


“Thếthìhơiqđà,phảikhơng?”tơitrảlời,giọngphachútngạcnhiên.
ItamarnhướnmắtlênvànhìnJeromevẻkhơngđồngtình.
“Chúngtađangnóivềmộtđiềurấtthúvị,vàđâylàcáiđãkhiếncậumất
tậptrunghả?MộtcầuthủbóngđáBồĐàoNhakiếmđượchàngtriệuđơ-la
chỉvìhắntabiếtcáchđámộtquảbóngsao?Niềmhamhọchỏitrithứccủa
cậunằmởđâuvậy?”
Jerome cười tt đến tận mang tai. “Itamar à! Cậu biết Louis Figo là
ngườiBồĐàoNhacơđấy!Tớsốcnặngrồi!”
Itamarliếcmắtnhìnlạivàcườingượngnghịu.“Tớtìnhcờxemmộtchút
hồiEuro2000,” cậuta thúnhận.Đến tơicịn phảingạcnhiên vìđiều này.
TơikhơngbaogiờnghĩItamarcóthểxemmộttrậnbóngđá;cậutalúcnào
cũnglớntiếngphảnđốithểthao.
“Điềuquantrọngởđâylà,”Itamarnốilạidịngsuynghĩvừabịđứtđoạn
củamìnhtrongkhirútmộttrangrakhỏiđốnggiấytờ,“ngườiDoTháilúc
nàocũngthíchcáitiếngtămhơiqcườngđiệuđóvềsứcmạnhvàtrítuệ
củamình.Tiếngtămnàybắtnguồntừrấtnhiềuthứ–nỗisợhãi,lịngđốkị,
sựthùghétvà,thậtđángngạcnhiên,cảcácsốliệuthốngkêthựctếnữa,cái
nàytớsẽchocáccậuxemngayđây.”Cậutalấyramộttrangkhácvàxem
xét nó. “Kết luận đầu tiên tớ rút ra được về bí ẩn này đi liền với con số
nhữngngườiDoTháinổitiếngtrênthếgiới.Cáccậucứthửnghĩmàxem,

nhữngcáitênDoTháilnnằmtrênđầucácdanhsáchởhầuhếtmọilĩnh
vực–nhữngcáitêncóảnhhưởngđếntồnnhânloại:Moses,Maimonides,
Spinoza, Sigmund Freud, Albert Einstein. Thậm chí cả Karl Marx và chúa
JesuscũnglàngườiDoThái.
“TớcócảmộtbảndanhsáchnhữngngườiDoTháinổitiếngvàquyền
lực nhất trong các lĩnh vực khác nhau,” Itamar tiếp tục. “Trong văn học
chẳng hạn – Shai Agnon, Shalom Aleichem, Isaac Bashevis Singer, Franz
Kafka, Isaac Asimov, Joseph Heller, Philip Roth, Herman Wouk, Harold
Robbins.TấtcảđềulàngườiDoThái.”
“Cònnhạccổđiểnnữa–YaschaHeifetz,DanielBurnbaum,IsaacStern,
ArthurRubinstein,cònnhiềunhiềunữa…”cậutalậtlậtquacáctranggiấy.


“Còn cả một loạt những người hoạt động trong ngành giải trí này.
Barbara Streisand, Mandy Patinkin, Billy Joel, Simon & Garfunkel, Paul
Anka,JerrySeinfeld,JackieMason,MarcelMarceau,–diễnviênkịchcâm
người Pháp, Larry King, ảo thuật gia David Copperfield, và thậm chí cả
William Shatner và Leonard Nimoy, thường được biết đến dưới cái tên
ThuyềntrưởngKirkvàNgàiSpocktrongStarTrek.”
“DavidCopperfieldlàngườiDoTháihả?”Jeromengạcnhiênhỏi.“Mẹ
tớsẽlănđùngrachếtmấtnếucụbiếtđiềunày.”
“TrongngànhcơngnghiệpđiệnảnhthìtrànngậpngườiDoThái,”Itamar
lạitiếptục,mộtlầnnữaphớtlờcâunhậnxétnhonhỏcủaJerome.“Cáccậu
cóbiếtdiễnviênnàongườiDoTháikhơng?”
“Cóchứ,làmgìcóaikhơngbiết?”tơitrảlời.“WoodyAllen,anhemnhà
Marx,BillyCrystal…”
“Cậu nói đúng.” Itamar lại lục tung đống giấy tờ. “Cịn có Steven
SpeilbergSpielberg,dĩnhiênrồi,BetteMidler,HarrisonFord,MelBrooks...”
“Frankeinstein,”Jeromelạixenvàomàmắtvẫndánvàotờbáo.
Itamarnhìnchằmchằmvàohắn,vẻsữngsờtộtđộ.“Frankeinsteinhả?!”

“Phải,đólàmộtcáitênDoTháimà,chẳngphảisao?”Jeromecườitoe
tt,cuốicùngcũngnhấcmắtrakhỏitờbáomộtlát.
“Nói thế thì cũng có khác gì bảo Gấu Yogi hay Pokemon là người Do
Tháivậy,”tơiđùa.
“Cậunóicáiqigìthế?”hắnrathếđềphịng.“AimàchảbiếtPokemon
là của Nhật. Cậu cứ nhìn tên bọn nó xem: Pikachu này, Jigglypuff này,
Butterfree này… những cái tên truyền thống của Nhật từ thời nhà Minh
đấy.”
“NhàMinhlàởTrungQuốcchứ,”tơisửalạilờihắn.
“Cịnvềkinhdoanhthìsao?”Itamarchẳngthèmđểýgìđếncuộctranh
luận bên lề của chúng tơi và quay trở lại với chủ đề chính. “Có gia đình
Rothchild,Reichman,Bronfman,Estee-Lauder,MaxFactor,GeorgeSoros,
Ralph Lauren, Levi Strauss, Ben Cohen và Jerry Greenfield (chủ của hãng


kem‘BenandJerry’),AdamCitroen(tronghãngxecủaPháp)…Nóicách
khác,danhsáchnàydàilắm.”
“KissingerlàngườiDoThái,”tơithốtra.
“Chính xác,” Itamar xác nhận. “Về chính trị…” Cậu ta đảo mắt vào
những trang giấy. “Phải, có Kissinger, Disreali, Thủ tướng Áo Bruno
Kreisky, Thủ tưởng Pháp Pierre Mendes-France, Thủ tướng Na Uy Grew
Brondenvald...vàdanhsáchnàyvẫncịnnữa,”cậutakếtluận.
“GấuYogilàẤnĐộ,tớnghĩthế,”Jeromechiasẻđiềuđanglàmđầuóc
hắn bận tâm. “Nó xuất phát từ yoga. Trong tiếng Sanskrirt, tên của nó có
nghĩalà‘chúgấubay.’”Hắnmỉmcườicóvẻthỏamãn.
Cơbồibànquaylạivàmangchochúngtơinhữngthứchúngtơiđãgọi,
cẩnthậnđặtnhữngchiếccốcởgiữabàn.
“Vậy,khơngcịnnghingờgìnữa,DoTháicólẽlàdântộcgiàucónhất
nếutínhđếntàinăng,”tơikếtlại.“VớidanhsáchnhữngngườiDoTháixuất
chúngnhưthế,thảonàomớisinhrađiềubíẩnđó.NhữngcáitênDoThái

lnđứngđầumọithứ.”
“Hồntồnsai,”Itamarkhiếntơingạcnhiênbằngcâutrảlờicụtlủncủa
cậuta.“Danhsáchnàylàmộtthứảotưởng,nódẫnngườitađếnnhữngkết
luậnsailầm.”Cậutađặtlạinhữngtờgiấylênbànvàđưamắtnhìnchúng
tơi. “Các cậu có biết Newton, Copernic, Mahatma Gandhi, Leonardo da
Vinci, Michelangelo, Abraham Lincoln and Muhammed có điểm gì chung
khơng?”cậutahỏi.
“TấtcảđềulàđườngmộtchiềuởLondon,”Jeromenhậnxéthàihước.
“ChẳngaitrongsốhọlàngườiDoThái,”tơinêuýkiến,nhậnrađiềumà
Itamarđangdẫndắtchúngtơi.
“ChẳngaitrongsốhọlàngườiDoThái,”cậutanhắclại.“Nhưng,mỗi
ngườitrongsốhọđềuđểlạidấuấnđốivớithếgiới,khơnghềnhỏhơnsovới
bấtcứaikháctronglĩnhvựccủamình.Vậydanhsáchnàyvàdanhsáchkia
cógìkhácnhau?”
Jeromecuốicùngcũngbỏtờbáoxuốngkhitơivàhắncùngđợicâutrả


lờisắptới.
“Khơngđiqsâuvàovấnđềnày,”Itamarbắtđầu,giảiphóngchúngtơi
khỏicảnhchờđợi,“ngườitabiếtđếnmộtngườiDoTháicótàikhơngchỉvì
những thành tựu của người đó mà cịn vì thực tế rằng anh ta cũng là một
ngườiDoThái.Tớnhớđãtừngđọcởđâuđórằngngườitađãhỏinhàvăn
SaulBellowrằngơngấycảmthấythếnàokhilàmộtngườiDoTháivàơng
đãtrảlờibằngmộtcâuchâmbiếmđạiloạilà,‘tơibiếtmìnhlàmộtngườiDo
Thái,vàmìnhlàmộtngườiMỹ,vàmìnhlàmộtnhàvăn.Tuyvậy,tơicịnlà
mộtfannhiệtthànhcủamơnkhúccơncầu,mộtthựctếmàchưaainhắctới
baogiờ.’Nóicáchkhác,nhữngngườiDoTháitàinăngnổibậtbởivìthựctế
họlàngườiDoThái.Lấyvídụchẳnghạn,chẳngailạiđichỉvàoStephen
Hawkingsvàbảo,‘NhìnmộtthiêntàingườiCơnggiáonày!’Thựctếrằng
ơngấylàngườiCơnggiáokhơnghềliênquanđếnnhữngkhảnăngcủaơng

ấy,điềuđóhồntồnkhácvớinhữngnhậnthứccủamọingườivềngườiDo
Thái.”
“Đúngvậy,”Jeromemỉmcườiđồngtình.
“Điềuquantrọngnhất,”Itamartiếptục,“làngườiDoThái‘được’PRtốt
hơn và nhận được sự chú ý đặc biệt bởi vì bản chất Do Thái của họ, chứ
khơngphảilúcnàocũngtươngxứngvớikhảnăngthựcsựcủahọtrongđám
đơng.Đâylàmộttrongnhữnglýdolàmlantruyềnbíẩnđó.”
“Cậunói‘khảnăngthựcsựcủahọtrongđámđơng’nghĩalàsao?”tơi
hỏi.
“Đơngiảnthếnàynhé,”cậutađáplời,“cứthửhỏimộtngườiMỹhay
một người châu Âu bình thường xem trên thế giới có bao nhiêu người Do
Tháivàhọchiếmbaonhiêuphầntrămdânsốthếgiớiđi,chắcchắccậusẽ
nhậnđượccâutrảlờilàtrongkhoảngvàitrămtriệungười,độtừ15%đến
50%dânsốthếgiới,”cậutagiảithích.
“Làmgìcóchuyện,khơngthểđến50%được.Nóithếthìhơiq,tớthì
nghĩngườiDoTháichiếmkhoảng10%đến15%dânsốthếgiới,”Jerome
ướctính.
“Đấy,vấnđềlàởchỗđóđấy,”Itamarcườihảhê.“Ngayđếnchúngta


cịnkhơngnhậnthứcđược!”
Itamarrútmộttờgiấykhácra,tờnàytrênđầutrangcóghichữ“Sốliệu.”
“Sốliệuchínhxáccủanăm2000,”cậutađọcto,“nhữngơngbạnthânmến
củatơiạ,tổngsốngườisốngtrênhànhtinhnàylàsáutỉngười,mườibatriệu
trong số đó là người Do Thái. Thế đấy! Chúng ta thực chất đang nói đến
0,25%dânsốthếgiớithơi.Khơngphải10%,cũngchẳngphải15%.Chỉcó
mộtphầntưcủamộtphầntrămthơi!Chỉcóvậy.ĐólàtấtcảsốngườiDo
Tháisốngtrênhànhtinhnày.”
“Thúvịthật,”tơilẩmbẩm.
“Thậtđángkinhngạc,”Jeromereolên.“Cậucótínhđếnnhữngnhàdu

hànhvũtrụngườiNgagốcDoTháiđangởtrêntrạmvũtrụcủaNgakhơng
đấy?”
“Có chứ, bao gồm cả cháu gái tớ mới sinh tuần vừa rồi nữa ấy chứ,”
Itamarcườirạngrỡđầytựhào.
“Bỏ qua Jerry Springer và Geraldo Rivera đi,” Jerome buột miệng mỉa
mai.“Haingườiđókhơngđượctính.”Itamarbớiđốnggiấyvàlơiramộttờ
màuvàngghichichítnhữngconsố.
“Trướckhichorằngđiềubíẩnnàythựcrachỉlàmộtảotưởngsailầm,
đểtớchocáccậubiếtmộtđiềungạcnhiên.Khơngphảingẫunhiênmàđiều
bí ẩn to lớn này được dựng lên xung quanh bộ óc và sự thơng minh của
người Do Thái đâu. Những số liệu thống kê đã cho thấy rằng mặc dù số
lượngítnhưngtàinăngcủahọlạitỉlệnghịchvớisốlượngítỏiđó.”
Itamarđưachochúngtơimỗingườimộtbảnphơ-tơtranggiấymàcậuta
đangcầm.
“TrongnămtậpcủabộsáchđồsộTồncảnhlịchsửkhoahọc,George
SartonđãmiêutảsựpháttriểncủakhoahọcxunsuốtthếkỷXIV,”Itamar
bắt đầu như kiểu lời mở cho một buổi lên lớp. “Trong phần nói về thời
Trung đại, Sarton không chỉ nghiên cứu sự phát triển khoa học và tri thức
trongthờikỳnàymàơngcịnsosánhnhữngthànhtựucủanhữngdântộc
khácnhau.Nghiêncứucủaơngđãđềcậpđếnrấtnhiềulĩnhvựcbaogồmcó
giáodục,cơngnghệ,tốnhọc,vậtlýhọc,hóahọc,yhọc…