Luận án tiến sĩ kinh tế hoàn thiện chế độ bảo hiểm xã hội tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp ở việt nam

Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học kinh tế quốc dân

hoàng bích hồng

hoàn thiện chế độ bảo hiểm xà hội
tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
ở việt nam
Chuyên ng nh: kINH Tế học (bảo hiểm)
MÃ số: 62.31.03.01

LUậN áN TIÕN Sü KINH TÕ
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1. PGS.TS m¹c văn tiến
2. ts. phạm thị định

Hà Nội - 2011


i

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi.
Các s li u s d ng trong lu n án là trung th c, có ngu n g c rõ
ràng. Các k t qu nghiên c u chưa đư c ai cơng b trong các
cơng trình khoa h c.
Ký tên

Hồng Bích H ng

ii

L I C M ƠN
Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i Trư ng ð i h c Kinh t
qu c dân, đ n nay tơi đã hồn thành b n lu n án t t nghi p. ð có đư c k t
qu đó, trư c h t tơi vơ cùng cám ơn PGS.TS M c Văn Ti n và TS Nguy n
Th ð nh, hai th y cơ đã giúp đ tơi r t nhi u trong q trình l a ch n ñ tài,
xác ñ nh hư ng nghiên c u, hồn thi n lu n án.
Tơi xin chân thành cám ơn các thày cô giáo c a Vi n ñào t o Sau ñ i
h c, Khoa B o hi m – Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân, các quý cơ quan:
B o hi m xã h i Vi t Nam, V B o hi m xã h i, C c An toàn lao ñ ng – B
Lð, TB&XH, C c Y t d

phịng và Mơi trư ng- B Y t …, các ñ ng

nghi p, b n bè, gia ñình ñã giúp đ tơi trong q trình hồn thành lu n án.
Lu n án là cơng trình nghiên c u cơng phu, nghiêm túc, khoa h c c a
b n thân, nhưng do kh năng có h n nên khó tránh kh i nh ng khi m khuy t
nh t ñ nh. Tơi r t mong s đóng góp nhi t tình c a các th y cơ, đ c gi quan
tâm ñ n v n ñ này ñ lu n án c a tơi hồn thi n hơn n a.
Tơi xin chân thành c m ơn!


iii

M CL C
L I CAM ðOAN ..............................................................................................i
L I C M ƠN ...................................................................................................ii
M C L C ....................................................................................................... iii
DANH M C CÁC CH VI T T T..............................................................v

DANH M C CÁC B NG S LI U .............................................................vi
PH N M ð U ...............................................................................................1
CHƯƠNG 1: M T S V N ð CHUNG V B O HI M XÃ H I
VÀ CH ð B O HI M XÃ H I TAI N N LAO
ð NG VÀ B NH NGH NGHI P .....................................9
1.1.
KHÁI QUÁT CHUNG V B O HI M XÃ H I .........................................9
1.1.1. Khái ni m và vai trò c a b o hi m xã h i ..............................................9
1.1.2. N i dung cơ b n c a b o hi m xã h i...................................................16
1.2.
CH ð B O HI M XÃ H I TAI N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P.. 22
1.2.1. Khái ni m tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p.....................................22
1.2.2. Khái ni m và vai trò c a ch ñ b o hi m xã h i tai n n lao ñ ng,
b nh ngh nghi p ..................................................................................27
1.2.3. ð c ñi m c a ch ñ tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p....................31
1.2.4. N i dung c a ch ñ tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p ....................34
1.2.5. Ch tiêu th ng kê cơ b n v ch ñ tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p ... 40
1.3.

CƠ S HOÀN THI N CH ð B O HI M XÃ H I TAI N N LAO
ð NG, B NH NGH NGHI P ...............................................................43

1.3.1.
1.3.2.
1.3.3.
1.3.4.
1.3.5.

Quy lu t th ng kê s l n .......................................................................43
Nhu c u c a ngư i lao đ ng .................................................................44

Kh năng đóng góp c a các bên tham gia ............................................44
ði u ki n kinh t - xã h i.......................................................................46
N i dung ch ñ và t ch c th c hi n ch ñ TNLð, BNN hi n hành ..... 47

1.4.

CH ð TAI N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P
M T S
NƯ C TRÊN THÉ GI I VÀ KINH NGHI M CHO VI T NAM ..............48

1.4.1. Ch ñ tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p m t s nư c trên th gi i ... 48
1.4.2. Bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam......................................................58
K T LU N CHƯƠNG 1 ...............................................................................60
CHƯƠNG 2: TH C TR NG V CH ð B O HI M XÃ H I TAI
N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P VI T NAM..61


iv
2.1.

2.2.

SƠ LƯ C QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A CH
ð B O HI M XÃ H I TAI N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P
VI T NAM ..........................................................................................61
TÌNH HÌNH TAI N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P VÀ CH
ð ð I V I NGƯ I B TAI N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P ..64

2.2.1. Tình hình tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p......................................64
2.2.2. Ch ñ ñ i v i ngư i b tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p...............67

2.3.

TÌNH HÌNH T CH C TH C HI N CH ð TAI N N LAO ð NG,
B NH NGH NGHI P............................................................................75

2.3.1.
2.3.2.
2.3.3.
2.3.4.

Các quy ñ nh v t ch c th c hi n........................................................75
Tình hình tham gia ch đ tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p ...........77
Tình hình thu qu tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p ........................85
Tình hình s d ng qu tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p.................88

2.4.

ðÁNH GIÁ CHUNG V CH ð B O HI M Xà H I TAI N N LAO
ðÔNG, B NH NGH NGHI P .............................................................100

2.4.1. K t qu ñ t ñư c .................................................................................100
2.4.2. H n ch và nguyên nhân .....................................................................102
K T LU N CHƯƠNG 2 .............................................................................111
CHƯƠNG 3: GI I PHÁP HOÀN THI N CH ð TAI N N LAO
ð NG, B NH NGH NGHI P VI T NAM ............................112
3.1.

CHI N LƯ C PHÁT TRI N B O HI M XÃ H I VÀ CH ð TAI
N N LAO ð NG, B NH NGH NGHI P VI T NAM .......................112

3.1.1. Quan ñi m xây d ng chi n lư c phát tri n.........................................112
3.1.2. M c tiêu chi n lư c phát tri n b o hi m xã h i và ch ñ tai n n lao
ñ ng, b nh ngh nghi p ñ n năm 2020 ..............................................113
3.2.
3.3.

QUAN ðI M HOÀN THI N CH ð B O HI M XÃ H I TAI N N
LAO ð NG, B NH NGH NGHI P .....................................................117
GI I PHÁP HOÀN THI N CH ð B O HI M XÃ H I TAI N N
LAO ð NG, B NH NGH NGHI P VI T NAM ...............................120

3.3.1. Hoàn thi n n i dung ch ñ ñ i v i ngư i b tai n n lao ñ ng, b nh
ngh nghi p .........................................................................................120
3.3.2. Hồn thi n cơng tác t ch c th c hi n ch ñ b o hi m xã h i tai
n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p .........................................................128
K T LU N CHƯƠNG 3 .............................................................................149
K T LU N ...................................................................................................150
DANH M C CƠNG TRÌNH KHOA H C ...............................................153
TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................154
PH L C ......................................................................................................159


v

DANH M C CÁC CH

VI T T T

BHXH

B o hi m xã h i

BHXHVN

B o hi m xã h i Vi t Nam

BHYT

B o hi m y t

BNN

B nh ngh nghi p

DNNN

Doanh nghi p nhà nư c

GDP

T ng s n ph m qu c n i

HCSN

Hành chính s nghi p

ILO

T ch c Lao ñ ng qu c t

Lð, TB&XH

Lao ñ ng- Thương binh và Xã h i

NHTM

Ngân hàng thương m i

NSNN

Ngân sách nhà nư c

TNLð

Tai n n lao ñ ng

VðTNN

V n đ u tư nư c ngồi


vi

DANH M C CÁC B NG S
B
B
B
B

ng 1.1:

ng 2.1:
ng 2.2:
ng 2.3:

B ng 2.4:
B ng 2.5:
B ng 2.6:
B ng 2.7:
B ng 2.8:
B
B
B
B
B

ng 2.9:
ng 2.10:
ng 2.11:
ng 2.12:
ng 2.13:

B ng 2.14:
B ng 2.15:
B ng 2.16:
B
B
B
B
B

ng 2.17:
ng 2.18:
ng 2.19:
ng 2.20:
ng 3.1:

LI U

Trách nhi m ñóng góp c a các bên tham gia vào qu TNLð, BNN.. 37
Tình hình tai n n lao đ ng, giai đo n 2005- 2009......................64
Tình hình b nh ngh nghi p, giai ño n 2005- 2009 ...................66
S ñơn v s d ng lao ñ ng tham gia ch ñ TNLð, BNN
giai ño n 2005- 2009 ..................................................................78
T c ñ tăng liên hồn s đơn v s d ng lao đ ng tham gia
ch ñ TNLð, BNN giai ño n 2005- 2009.................................79
S lao ñ ng tham gia ch ñ TNLð, BNN giai ño n 2005- 2009 .. 80
T c ñ tăng liên hồn s lao đ ng tham gia ch đ TNLð,
BNN giai đo n 2005- 2009.........................................................81
Tình hình lao đ ng tham gia ch đ TNLð, BNN giai đo n
2005- 2009 ..................................................................................82
Tình hình lao đ ng có quan h lao đ ng tham gia ch ñ
TNLð, BNN giai ño n 2005- 2009 ............................................84
T l doanh nghi p và lao ñ ng tham gia ch ñ TNLð, BNN .85
K t qu thu qu TNLð, BNN giai đo n 2007- 2009 .................86
Tình hình n đóng qu TNLð, BNN giai đo n 2007- 2009 ......87
Tình hình gi i quy t hư ng tr c p TNLð, BNN ......................88
Tình hình lao đ ng b TNLð, BNN ñư c hư ng tr c p
TNLð, BNN................................................................................89
Tình hình chi tr tr c p TNLð, BNN m t l n giai đo n
2005- 2009 ..................................................................................94

Tình hình chi tr tr c p TNLð, BNN hàng tháng giai đo n
2005- 2009 ..................................................................................96
Tình hình chi tr tr c p m t l n cho thân nhân c a ngư i lao
ñ ng b ch t do TNLð, BNN giai ño n 2005- 2009 ..................97
Chi phí qu n lý c a h th ng BHXH VN giai đo n 2005- 2009..... 98
Tình hình đ u tư qu BHXH giai ño n 2005 – 2009 .................99
Thi t h i c a ngư i s d ng lao đ ng do TNLð......................105
Tình hình thu chi qu TNLð, BNN giai ño n 2007- 2009 ......110
T l qu TNLð, BNN nhàn r i so v i s ti n ñâu tư qu
BHXH giai ño n 2007- 2009 ....................................................146


1

PH N M

ð U

1. S c n thi t c a nghiên c u lu n án
B o hi m xã h i (BHXH) là m t trong nh ng chính sách an sinh xã h i
cơ b n trong h th ng chính sách xã h i c a m i qu c gia, nh m góp ph n
đ m b o ñ i s ng cho ngư i lao đ ng và gia đình h trong các trư ng h p m
ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p, th t nghi p, tu i già, ch t.
Có th nói BHXH là b ph n c u thành quan tr ng nh t c a h th ng an sinh
xã h i, có vai trị quan tr ng trong vi c làm cho xã h i cơng b ng, n đ nh và
phát tri n b n v ng. M t khác, chính sách BHXH là chính sách hư ng vào
phát tri n con ngư i, ñáp ng m c tiêu phát tri n con ngư i trong th i kỳ đ y
m nh cơng nghi p hố, hi n đ i hoá và h i nh p qu c t

nư c ta.

Ch ñ tai n n lao ñ ng (TNLð), b nh ngh nghi p (BNN) là m t trong
nh ng ch ñ BHXH ra ñ i s m nh t trong l ch s phát tri n c a BHXH, có
vai trị quan tr ng trong vi c đ m b o ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng sau khi b
r i ro do ngh nghi p.
Trong b i c nh n n kinh t nư c ta ñang ñ y m nh chuy n d ch cơ c u
kinh t t nông nghi p sang công nghi p và d ch v , cùng v i s phát tri n
c a ngành công nghi p thì s v tai n n lao đ ng (TNLð), b nh ngh nghi p
(BNN) cũng tăng nhanh qua các năm. TNLð, BNN gây ra nh ng t n th t l n
lao v ngư i và c a cho các cá nhân, gia đình và tồn xã h i. ð i v i ngư i
lao ñ ng và thân nhân c a h là nh ng m t mát v s c kho , gi m sút thu
nh p và n i ñau v tinh th n. ð i v i ngư i s d ng lao ñ ng là các thi t h i
v tài s n, đình tr s n xu t, chi phí b i thư ng cho ngư i lao đ ng, uy tín..
Do ñó, vi c th c hi n ch ñ TNLð, BNN đóng vai trị quan tr ng trong vi c
giúp ngư i lao ñ ng và ngư i s d ng lao ñ ng ngăn ng a r i ro và kh c
ph c khó khăn khi x y ra TNLð, BNN.


2

ð tr giúp ngư i lao ñ ng trong trư ng h p b TNLð, BNN, Nhà nư c
ñã ban hành nhi u văn b n pháp lu t quy ñ nh trách nhi m b i thư ng c a
ngư i s d ng lao ñ ng (Lu t Lao ñ ng) và trách nhi m chi tr tr c p c a t
ch c BHXH. Trong nh ng năm qua, chính sách, ch đ BHXH đ i v i ngư i
b TNLð, BNN ñã nhi u l n ñư c b sung, s a ñ i cho phù h p, đ c bi t là
sau khi có Lu t BHXH. Tuy nhiên, còn t n t i nhi u h n ch như: chưa có cơ
ch t o ñi u ki n cho ngư i b TNLð, BNN tìm vi c làm phù h p; m c
hư ng th p; chưa có nh ng bi n pháp hi u qu ñ ngăn ng a và h n ch
TNLð, BNN; chưa có cơ ch thư ng, ph t rõ ràng ñ i v i các ñơn v th c
hi n t t ho c không t t công tác b o h lao ñ ng; s lư ng ngư i lao đ ng

tham gia ch đ th p…
Chính vì v y, nghiên c u đ tài Hồn thi n ch ñ b o hi m xã h i tai
n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p

Vi t Nam, t đó đưa ra nh ng ki n

ngh , gi i pháp nh m kh c ph c nh ng b t c p, y u ñi m c a chính sách, ch
đ hi n hành là h t s c c n thi t.
2. M c đích nghiên c u
- H th ng hố và hồn thi n cơ s lý lu n v ch ñ BHXH TNLð
và BNN.
- Nghiên c u ch đ , chính sách và tình hình th c hi n ch đ BHXH
TNLð, BNN

Vi t Nam, t đó ch ra nh ng m t t n t i và nguyên nhân.

- ðưa ra nh ng gi i pháp hồn thi n ch đ BHXH TNLð, BNN, nh m
phát huy hơn n a vai trị c a ch đ TNLð, BNN trong vi c ñ m b o ñ i
s ng c a ngư i lao ñ ng sau khi b TNLð, BNN.
3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
+ ð i tư ng nghiên c u:
Lu n án nghiên c u các v n đ lý lu n có liên quan ñ n ch ñ BHXH
TNLð, BNN; ch ñ ñ i v i ngư i b TNLð, BNN và tình hình th c hi n ch
đ TNLð- BNN, đ c bi t là sau khi có Lu t BHXH.


3

+ Ph m vi nghiên c u:
Nghiên c u ch ñ BHXH TNLð, BNN

Vi t Nam. S li u phân tích

trong lu n án t p trung giai đo n 2005- 2009.
4. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng các phương pháp nghiên c u sau:
- Phương pháp nghiên c u lý thuy t: lu n án s d ng phương pháp này
đ thu th p thơng tin khoa h c trên cơ s nghiên c u các cơng trình khoa h c,
tài li u, văn b n đã có và b ng các thao tác tư duy logic ñ rút ra các k t lu n.
- Phương pháp phân tích, t ng h p: lu n án s d ng phương pháp này
ngoài vi c phân tích và t ng h p lý thuy t, cịn dùng đ phân tích và t ng h p
các s li u v tình hình TNLð, BNN; tình hình th c hi n ch ñ TNLð, BNN
Vi t Nam… ñ ñánh giá th c tr ng và ñưa ra các gi i pháp v ch ñ
TNLð, BNN.
- Phương pháp l ch s : s d ng phương pháp này trong nghiên c u lu n
án b ng cách đi tìm ngu n g c phát sinh, quá trình phát tri n c a ch đ
TNLð, BNN, nh m tìm ra xu hư ng phát tri n, làm cơ s ñưa ra các đ xu t.
5. ðóng góp c a lu n án
- H th ng hoá m t s v n ñ lý lu n cơ b n v ch đ TNLð, BNN;
phân tích vai trị c a ch đ này ñ i v i các bên tham gia, ñ c bi t là trong
ñi u ki n n n kinh t th trư ng và h i nh p kinh t qu c t .
- ðưa ra nh ng cơ s hồn thi n ch đ TNLð, BNN.
- Nghiên c u ch ñ TNLð, BNN

m t s nư c, ñánh giá nh ng ưu

như c ñi m và rút ra kinh nghi m đ hồn thi n ch đ TNLð, BNN
Vi t Nam.
- H th ng các văn b n hi n hành quy ñ nh v ch ñ b i thư ng, tr c p
ñ i v i ngư i b TNLð, BNN, t đó ch ra nh ng ñi m h n ch c a các quy

ñ nh hi n hành.
- Phân tích tình hình th c hi n ch ñ TNLð, BNN

Vi t Nam trong giai

ño n 2005 – 2009, phát hi n nh ng t n t i trong quá trình t ch c th c hi n.


4

- ð xu t nh ng quan ñi m và gi i pháp đ hồn thi n ch đ TNLð,
BNN

Vi t Nam.

6. K t c u c a lu n án
Ngồi ph n m đ u và k t lu n, lu n án ñư c k t c u thành 3 chương:
Chương 1:

M t s v n ñ chung v b o hi m xã h i và ch ñ tai n n
lao ñ ng, b nh ngh nghi p

Chương 2:

Th c tr ng v ch ñ tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p
Vi t Nam

Chương 3:

Gi i pháp hồn thi n ch đ tai n n lao ñ ng, b nh ngh

nghi p

Vi t Nam.

7. T ng quan nghiên c u.
Liên quan ñ n BHXH và ch đ TNLð, BNN, đã có các cơng trình
nghiên c u đư c cơng b như sau:
1) ð tài khoa h c: “Hoàn thi n phương th c t ch c, qu n lý chi tr
ch ñ

m ñau, thai s n, TNLð, BNN cho ngư i tham gia BHXH”, năm

1998, ch nhi m TS Dương Xuân Tri u, BHXHVN.
ð tài t p trung nghiên c u các n i dung:
- H th ng hóa nh ng lý lu n cơ b n v ch ñ

m ñau, thai s n,

TNLð, BNN.
- ðánh giá vi c t ch c th c hi n ba ch ñ

m ñau, thai s n, TNLð,

BNN theo cơ ch qu n lý cũ và cơ ch qu n lý m i sau khi BHXH VN ra ñ i.
- ð xu t nh ng gi i pháp hồn thi n các ch đ BHXH này.
Tuy nhiên, ñ tài ch nghiên c u v n ñ t ch c, qu n lý chi tr , chưa ñ
c p ñ n các n i dung khác c a ch đ TNLð, BNN như cơng tác thu, qu n lý
ñ i tư ng tham gia, qu n lý qu …
2) ð tài khoa h c: “Th c tr ng và gi i pháp v ch đ chính sách
BHXH TNLð, BNN ñ i v i ngư i lao ñ ng tham gia BHXH”, năm 2000,

ch nhi m Hà Văn Chi, BHXHVN.


5

ð tài ñã nghiên c u các n i dung:
- Khái qt hóa nh ng v n đ có tính lý lu n v BHXH và ch ñ
TNLð, BNN trên th gi i và

Vi t Nam, như khái ni m, vai trị, ngun t c

ho t đ ng c a BHXH, m i quan h gi a ch ñ TNLð, BNN v i các ch ñ
khác trong h th ng các ch đ BHXH.
- Phân tích th c tr ng TNLð, BNN
các nhân t

nư c ta giai ño n 1998-2000 và

nh hư ng tr c ti p ñ n TNLð, BNN, đ tài phân tích hai nhóm

nhân t cơ b n là ñi u ki n lao ñ ng và cơng tác an tồn lao đ ng;
- ðánh giá th c tr ng th c hi n ch ñ TNLð, BNN

Vi t Nam, bao

g m ñánh giá n i dung ch ñ theo quy ñ nh t i Ngh ñ nh 12/CP ngày
26/1/1995 và t ch c th c hi n ch đ , trên cơ s đó đưa ra nh ng h n ch và
nguyên nhân;
- ð xu t nh ng gi i pháp nh m hoàn thi n ch đ BHXH TNLð, BNN
như gi i pháp hồn thi n chính sách, gi i pháp v t ch c th c hi n và gi i

pháp nh m h n ch nh ng nhân t gây ra TNLð, BNN.
Tuy nhiên, do ñ tài th c hi n nghiên c u vào năm 2000, khi đó chưa có
B Lu t Lao ñ ng b sung, s a ñ i, Lu t BHXH nên ñ tài ch ñánh giá ch
ñ , chính sách BHXH theo ði u l BHXH kèm theo Ngh đ nh 12/CP ngày
26/1/1995, có nhi u h n ch mà ñ tài ñưa ra ñã ñư c s a ñ i, b sung

B

Lu t Lao ñ ng và Lu t BHXH.
3). Lu n án ti n s : “V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích
tai n n lao đ ng

Vi t Nam”, năm 2002, T ng Th Minh.

Lu n án ñã nghiên c u các v n ñ :
- H th ng hóa và góp ph n làm sáng t nh ng v n ñ lý lu n v TNLð,
nh m kh ng ñ nh s c n thi t khách quan c a cơng tác th ng kê lao đ ng;
m i quan h gi a TNLð v i các v n ñ kinh t - xã h i khác.
- Xây d ng h th ng ch tiêu th ng kê v TNLð như t ng s v TNLð, s
v TNLð ch t ngư i, s ngư i b TNLð…, làm cơ s qu n lý th ng kê TNLð.


6

- V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích tình hình TNLð
Vi t Nam.
- Trình bày m t s quan đi m v TNLð, ch ra s c n thi t ph i ñ i m i
công tác th ng kê TNLð trong n n kinh t th trư ng.
- ð xu t m t s gi i pháp và ki n ngh ñ làm t t công tác th ng kê
TNLð, nh m phòng ng a và h n ch TNLð.

Lu n án nghiên c u v n đ TNLð dư i góc ñ th ng kê, có ñ c p ñ n
m i quan h gi a TNLð v i chính sách b o hi m, tuy nhiên, lu n án không
nghiên c u sâu v n ñ BHXH ñ i v i ngư i b TNLð, BNN như:
- Ch nghiên c u v n đ TNLð, khơng nghiên c u BNN;
- Khơng nghiên c u ch đ , chính sách đ i v i ngư i b TNLð, BNN và
vi c t ch c th c hi n ch ñ TNLð, BNN.
4) ð tài khoa h c c p b : “Xây d ng qu B i thư ng tai n n lao ñ ng
và b nh ngh nghi p”, mã s CB 2003-01-10, năm 2003, ch nhi m Vũ Như
Văn, B Lð, TB&XH.
ð tài ñ c p ñ n v n ñ :
- ðánh giá th c tr ng v vi c th c hi n chính sách b i thư ng TNLð, BNN
Vi t Nam, bao g m b i thư ng t ngư i s d ng lao ñ ng và t qu BHXH.
- Nghiên c u mô hình qu b i thư ng TNLð, BNN

m t s nư c như

Thái Lan, Singgapre, Philipine và ð c, t ñó ñánh giá nh ng ưu ñi m, h n
ch c a các qu này và kh năng v n d ng vào Vi t Nam.
- Phân tích các căn c hình thành qu b i thư ng TNLð, BNN v i m c
tiêu là qu ph i mang tính t qu n cao, linh ho t, vai trò c a các bên trong
quan h lao ñ ng ñư c phát huy và nâng cao tính chia s r i ro gi a các ñơn
v s d ng lao ñ ng.
- ð xu t phương án xây d ng qu b i thư ng TNLð, BNN. ð tài ñ
xu t thành l p các qu b i thư ng theo ngành, trư c tiên là ñ i v i m t s
t ng công ty và công ty l n, ñ t dư i s giám sát c a ngành Lð, TB&XH.


7

ð tài ch t p trung nghiên c u tình hình b i thư ng TNLð, BNN t

ngư i s d ng lao đ ng và phân tích s c n thi t ph i vi c xây d ng m t qu
b i thư ng TNLð, BNN ñ c l p, ph n qu này ñ th c hi n trách nhi m c a
ngư i s d ng lao ñ ng theo quy ñ nh t i B Lu t Lao ñ ng. ð tài ch ñ c p
ñ n s li u chi tr cho ch ñ TNLð, BNN t qu BHXH ñ minh ch ng v
quy n l i c a ngư i b TNLð, BNN, khơng đ c p đ n các n i dung khác c a
ch ñ TNLð, BNN.
5) ð tài khoa h c c p b : “S a ñ i, b sung và hồn thi n n i dung
các ch đ b o hi m xã h i ng n h n”, năm 2005, ch nhi m Tr n Th Thúy
Nga, B Lð, TB&XH.
ð tài ñ c p ñ n các v n ñ :
- ðánh giá th c tr ng c a các ch ñ BHXH ng n h n
g m ch ñ

Vi t Nam, bao

m ñau, thai s n, TNLð, BNN. V i m i ch ñ , ñ tài ñánh giá

th c tr ng v n i dung ch đ , th t c, quy trình gi i quy t ch ñ .
- ðánh giá cân ñ i thu chi và cơ ch s d ng ngu n qu BHXH ng n
h n. ð tài ñánh giá m c ñ chi t ng ch ñ BHXH ng n h n so v i t ng qu
ti n lương làm căn c đóng BHXH c a đơn v và cơ ch s d ng, quy t toán
qu BHXH ng n h n.
- ðưa ra m t s khuy n ngh v s a đ i, b sung hồn thi n các ch ñ
BHXH ng n h n, làm cơ s xây d ng Lu t BHXH. ð i v i ch ñ TNLð,
BNN, ñ tài ñưa ra hai khuy n ngh chính là s a đ i l i cách tính tr c p
TNLð, BNN và tách qu TNLð, BNN t qu BHXH ng n h n, thành m t
qu ñ c l p.
ð tài t p trung nghiên c u chính sách, ch đ BHXH ng n h n ñ i v i
ngư i lao ñ ng, ñ tài khơng nghiên v n đ t ch c th c hi n ch ñ TNLð,
BNN, m t khác, nh ng khuy n ngh c a ñ tài ñã ñư c s d ng ñ xây d ng

Lu t BHXH.
6) Lu n án: “Hoàn thi n cơ ch thu b o hi m xã h i
2009, Ph m Trư ng Giang.

Vi t Nam”, năm


8

Lu n án t p trung nghiên c u:
- H th ng hóa nh ng v n đ lý lu n cơ b n v BHXH và cơ ch thu
BHXH như: khái ni m, vai trò c a BHXH; n i dung công tác thu, cơ ch thu;
ch tiêu và tiêu chí đánh giá cơ ch thu…
- ðánh giá th c tr ng cơ ch thu BHXH

Vi t Nam, t ñó rút ra nh ng

m t ñ t ñư c, h n ch và nguyên nhân c a cơ ch thu hi n hành.
- ðưa ra các gi i pháp và ki n ngh đ hồn thi n cơ ch thu BHXH.
Tuy nhiên, lu n án ch nghiên c u v cơ ch thu BHXH ñ i v i lo i hình
BHXH b t bu c, khơng nghiên c u sâu v thu qu TNLð, BNN và các v n
ñ khác v ch đ TNLð, BNN.
7) Lu n án: “Hồn thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch
ñ b o hi m xã h i

Vi t Nam”, năm 2010, Nguy n Th Chính.

Lu n án t p trung nghiên c u:
- Làm rõ nh ng v n ñ lý lu n cơ b n liên quan đ n cơng tác t ch c và
ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH.

- ðánh giá th c tr ng h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch đ
BHXH Vi t Nam, t đó rút ra nh ng m t ñ t ñư c, h n ch và nguyên nhân.
- ðưa ra các gi i pháp và ki n ngh đ hồn thi n h th ng t ch c và
ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH

Vi t Nam.

Tuy nhiên, lu n án ch nghiên c u v h th ng t ch c và ho t ñ ng chi
tr ñ i v i lo i hình BHXH b t bu c, khơng nghiên c u sâu v chi tr ch đ
TNLð, BNN và các v n ñ khác v ch ñ TNLð, BNN.
Như v y, m c dù đã có nhi u ñ tài nghiên c u v TNLð, BNN và chính
sách, ch đ đ i v i ngư i b TNLð, BNN, tuy nhiên, các ñ tài ch nghiên
c u ñ n các khía c nh khác nhau c a ch đ BHXH TNLð, BNN, chưa có đ
tài nào nghiên c u m t cách có h th ng, làm cơ c đ hồn thi n ch đ này.
Vì v y, tác gi ñã ch n nghiên c u ñ tài: “Hồn thi n ch đ b o hi m xã
h i tai n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p

Vi t Nam”.


9

CHƯƠNG 1: M T S
XÃ H I VÀ CH ð

V N ð CHUNG V B O HI M
B O HI M XÃ H I TAI N N

LAO ð NG VÀ B NH NGH NGHI P
1.1. KHÁI QUÁT CHUNG V B O HI M XÃ H I

1.1.1. Khái ni m và vai trò c a b o hi m xã h i
1.1.1.1. Khái ni m
ð t n t i và phát tri n, con ngư i ph i lao ñ ng s n xu t, t o ra c a c i
ni s ng b n thân và gia đình. Tuy nhiên, trong cu c s ng cũng như trong
lao ñ ng, m c dù đã có ý th c phịng ng a nhưng nh ng r i ro v n có th x y
ra như m đau, tai n n, tu i già… Khi rơi vào nh ng trư ng h p đó, thu nh p
c a ngư i lao ñ ng s b gi m sút, ngoài vi c b gi m ho c m t thu nh p t
lao đ ng, ngư i lao đ ng cịn đ i m t v i nh ng khó khăn m i như phát s nh
thêm chi phí khám ch a b nh, chi phí ph c v , chi phí mai táng... T xa xưa,
đ có ngu n tài chính kh c ph c r i ro, n ñ nh cu c s ng, con ngư i đã tìm
ra nhi u bi n pháp như ti t ki m, vay mư n trong h hàng, làng xã... song
nh ng bi n pháp này mang tính th đ ng và khơng ch c ch n, ñ c bi t là
trong trư ng h p r i ro gây thi t h i l n ho c x y ra thư ng xuyên ho c x y
ra v i nhi u ngư i trong c ng đ ng.
Cùng v i q trình phát tri n kinh t - xã h i, n n kinh t hàng hóa ra đ i,
xu t hi n hình th c th mư n lao đ ng (làm cơng ăn lương), ban đ u, ch s
d ng lao ñ ng ch cam k t tr ti n lương, ti n cơng cho ngư i lao đ ng,
nhưng d n d n, trư c s c ép c a ngư i lao ñ ng, ch s d ng lao ñ ng ñã
ph i cam k t tr m t ph n thu nh p cho ngư i lao ñ ng ñ h trang tr i cu c
s ng khi b

m đau, tai n n… Tuy nhiên, khơng ph i lúc nào ch s d ng lao

ñ ng cũng th c hi n nghiêm túc nh ng cam k t này, và mâu thu n gi a gi i
th và gi i ch phát sinh. ð gi i quy t mâu thu n này, nhà nư c ñã ph i


10

ñ ng ra can thi p b ng cách thành l p m t qu chung, quy ñ nh s ñóng góp
b t bu c c a ngư i lao ñ ng và ngư i s d ng lao ñ ng. Nh v y mà r i ro
c a ngư i lao ñ ng ñư c chia s cho nhi u ngư i, ngu n qu

n ñ nh, ñ m

b o ho t ñ ng tr c p cho ngư i lao đ ng. Hình th c t ch c th c hi n này
đư c g i là BHXH.
Có th nói, BHXH ra đ i đã đáp ng đư c nhu c u an tồn v tài chính
c a ñông ñ o ngư i lao ñ ng, hơn n a, cịn là cơng c đ c l c c a nhà nư c
nh m n ñ nh xã h i. Chính vì v y, BHXH đã đư c nhi u nư c quan tâm
th c hi n, ñư c coi là m t trong nh ng quy n con ngư i, ñư c ð i h i ñ ng
Liên hi p qu c th a nh n và ghi vào Tuyên ngôn nhân quy n ngày
10/12/1948 như sau: “T t c m i ngư i v i tư cách là thành viên c a xã h i
có quy n hư ng BHXH. Quy n đó đ t cơ s trên s th a mãn các quy n v
kinh t , xã h i và văn hóa c n cho nhân cách và s t do phát tri n c a con
ngư i”. T ch c lao ñ ng qu c t (ILO) cũng đã thơng qua Cơng ư c s 102
(1952) v quy ph m t i thi u v an sinh xã h i, trong đó ch y u là các ch
đ BHXH. Cơng ư c này đã ñ ra khung chính sách cho các qu c gia khi
xây d ng chính sách BHXH.
Ngày nay, BHXH đư c các nư c coi là tr c t chính trong h th ng an
sinh xã h i. Tuy nhiên khái ni m v BHXH chưa ñư c s d ng m t cách
th ng nh t gi a các qu c gia. Th m chí, trong m t qu c gia, tùy vào m c đích
nghiên c u mà có các khái ni m khác nhau v BHXH.
Theo ILO thì m c tiêu c a BHXH là:
- ð n bù cho ngư i lao ñ ng nh ng kho n thu nh p b m t ñ ñ m b o
nhu c u sinh s ng thi t y u c a h .
- Chăm sóc s c kho và ch ng l i b nh t t.
- Xây d ng ñi u ki n s ng ñáp ng các nhu c u c a dân cư và các nhu
c u ñ c bi t c a ngư i già, ngư i tàn t t và tr em.

11

Giáo sư Henri Kliler thu c trư ng ð i h c T ng h p T do Bruxelles
c a B ñã ñưa ra khái ni m v BHXH như sau: BHXH là tồn b các lu t và
quy đ nh nh m b o ñ m cho ngư i lao ñ ng hư ng lương (và ngư i lao ñ ng
t do v i m t s h n ch ) cũng như gia đình h (nh ng ngư i có quy n) đư c
hư ng m t s tr c p khi h

trong hoàn c nh ho c m t toàn b hay m t

ph n thu nh p t lao ñ ng ho c phát sinh nh ng chi phí c n đư c h tr (như
vi c h c hành c a con cái và chăm sóc y t ).[20]
Như v y, BHXH ph i bao g m: B o hi m y t ; B o hi m tàn t t; Tr c p
gia đình; Tr c p TNLð và b nh ngh nghi p; B o hi m hưu trí và t tu t;
Tr c p th t nghi p.
Theo cu n T ñi n bách khoa Vi t Nam: BHXH là s thay th ho c bù
ñ p m t ph n thu nh p cho ngư i lao ñ ng khi h b m t ho c gi m thu nh p
do m ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p, tàn t t, th t
nghi p, tu i già, t tu t, d a trên cơ s m t qu tài chính do s đóng góp c a
các bên tham gia BHXH có s b o h c a Nhà nư c theo pháp lu t nh m đ m
b o an tồn ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng và gia đình h , đ ng th i góp ph n
đ m b o an tồn xã h i. [43].
Theo Lu t BHXH Vi t Nam: BHXH là s ñ m b o thay th ho c bù ñ p
m t ph n thu nh p c a ngư i lao ñ ng khi h b gi m ho c m t thu nh p do
m ñau, thai s n, TNLð, BNN, th t nghi p, h t tu i lao ñ ng ho c ch t, trên
cơ s ñóng vào qu b o hi m xã h i. [30]
Như v y, có nh ng đi m khác bi t

các khái ni m v BHXH, theo quan

ni m c a ILO và giáo sư Henri Kliler, thì n i dung c a BHXH bao g m c
BHYT và các chi phí khác, tuy nhiên, theo T

đi n bách khoa và Lu t

BHXH, n i dung c a BHXH bao g m:
- ð i tư ng ñư c hư ng BHXH là ngư i lao đ ng, nói cách khác,
BHXH là m t lo i hình b o hi m ñ c thù, b o v l c lư ng quan tr ng nh t
c a xã h i- l c lư ng lao ñ ng.


12

- Các trư ng h p ñư c hư ng BHXH là khi ngư i lao ñ ng g p nh ng
bi n c ho c nh ng r i ro làm gi m ho c m t ngu n thu nh p t lao ñ ng.
ðây là lo i hình b o hi m thu nh p cho ngư i lao đ ng và ch có thu nh p t
lao ñ ng m i ñư c b o v .
- Ngu n qu do s đóng góp c a các bên tham gia, bao g m ngư i lao
ñ ng, ngư i s d ng lao ñ ng và có s b o tr c a Nhà nư c.
- M c đích c a BHXH là nh m n ñ nh ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng và gia
ñình h . Xét trên giác ñ vĩ mơ, BHXH cịn góp ph n đ m b o an sinh xã h i.
D a trên nh ng phân tích

trên, theo chúng tơi: B o hi m xã h i là s

ñ m b o bù ñ p m t ph n thu nh p ho c các chi phí phát sinh cho ngư i lao
đ ng khi h g p các r i ro ho c bi n c làm gi m ho c m t thu nh p t lao
ñ ng như m ñau, thai s n, tu i già… trên cơ s ngu n qu do s đóng góp

c a ngư i lao đ ng, ngư i s d ng lao ñ ng, h tr c a Nhà nư c, nh m góp
ph n n ñ nh ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng và gia ñình h , ñ ng th i ñ m b o
an sinh xã h i.
Trong xã h i hi n ñ i ngày nay, cùng v i các lo i hình b o hi m khác,
BHXH đã tr thành phương th c d phịng tài chính hi u qu nh m kh c
ph c các r i ro xã h i, ñ m b o an tồn xã h i, t o đ ng l c cho phát tri n
kinh t .
1.1.1.2. Vai trò c a b o hi m xã h i
- ð i v i ngư i lao ñ ng
V i ngư i lao ñ ng, trong cu c s ng, có nhi u r i ro ho c bi n c x y ra
m t cách ng u nhiên ( m ñau, tai n n, th t nghi p…), nhưng cũng có nhi u
r i ro ho c s c ch c ch n x y ra (tu i già, ch t…), làm gi m ho c m t kh
năng lao ñ ng d n ñ n gi m ho c m t thu nh p. Hơn n a, thu nh p c a ngư i
lao đ ng khơng ch ni s ng b n thân h mà cịn ni s ng c thân nhânnh ng ngư i mà h có trách nhi m ni dư ng. Vì v y, khi g p r i ro, ngư i


13

lao đ ng và gia đình h s g p khó khăn r t l n c v v t ch t và tinh th n.
Lúc này, ngư i lao ñ ng r t c n s chia s , giúp đ đ kh c ph c khó khăn,
n đ nh đ i s ng, nhanh chóng ph c h i s c kh e ñ quay tr l i lao ñ ng,
s n xu t. BHXH ñã t o cơ ch chia s r i ro gi a nh ng ngư i lao ñ ng,
ngư i s d ng lao đ ng thơng qua vi c t o l p m t qu BHXH t p trung, và
s d ng qu ñ chi tr tr c p cho nh ng ngư i g p r i ro.
Tham gia BHXH cịn giúp ngư i lao đ ng nâng cao hi u qu trong chi
dùng cá nhân, giúp h ti t ki m nh ng kho n nh , ñ u đ n đ có ngu n d
phịng c n thi t chi dùng khi già c , m t s c lao đ ng... góp ph n n đ nh
cu c s ng cho b n thân và gia đình h . ðó khơng ch là ngu n h tr v t ch t
mà cịn là ngu n đ ng viên tinh th n to l n ñ i v i m i cá nhân khi g p khó
khăn, làm cho h

n ñ nh v tâm lý, gi m b t lo l ng khi m ñau, tai n n, tu i

già... Ngư i lao ñ ng tham gia BHXH ñư c ñ m b o v thu nh p n ñ nh
m c ñ c n thi t nên thư ng có tâm lý yên tâm, t tin hơn trong cu c s ng.
Như v y, BHXH ñ m b o bù ñ p ho c thay th m t ph n thu nh p b
gi m ho c m t c a ngư i lao đ ng, góp ph n n ñ nh ñ i s ng cho ngư i lao
đ ng và gia đình h .
- ð i v i ngư i s d ng lao ñ ng
BHXH giúp cho các t ch c s d ng lao đ ng, nói chung, hay các doanh
nghi p, nói riêng, n ñ nh ho t ñ ng, n ñ nh s n xu t kinh doanh thông qua
vi c phân ph i các chi phí cho ngư i lao ñ ng m t cách h p lý. N u khơng có
BHXH, các t ch c s d ng lao ñ ng tr ti n b o hi m cùng v i ti n lương
hàng tháng ñ ngư i lao ñ ng t lo thì ngu n ti n này có th b s d ng vào
nh ng nhu c u, nh ng m c đích khác và khơng ph i bao gi cũng hi u qu .
ð n khi ngư i lao ñ ng m ñau, tai n n khơng có ngu n thu nh p, khơng có
chi phí thu c men..., ñ i s ng c a h b nh hư ng thì quan h lao đ ng, ch t
lư ng lao ñ ng s b

nh hư ng theo. Qua vi c phân ph i chi phí cho ngư i


14

lao đ ng h p lý, BHXH góp ph n làm cho l c lư ng lao ñ ng trong m i ñơn
v

n ñ nh, s n xu t kinh doanh ñư c liên t c, hi u qu , các bên c a quan h

lao ñ ng cũng g n bó v i nhau hơn.

BHXH t o đi u ki n ñ ngư i s d ng lao ñ ng có trách nhi m v i
ngư i lao đ ng, không ch khi tr c ti p s d ng lao ñ ng mà trong su t cu c
ñ i ngư i lao ñ ng, cho ñ n khi già y u. N u không t ch c BHXH b t bu c
thì nhi u khi, vì nh ng kho n l i trư c m t mà ngư i s d ng lao đ ng có th
khơng th c hi n trách nhi m v i ngư i lao ñ ng. Như v y, BHXH làm cho
quan h lao đ ng có tính nhân văn sâu s c.
Tóm l i, tuy không tr c ti p mang l i l i ích cho ngư i s d ng lao ñ ng
nhưng BHXH ñã gián ti p làm tăng k t qu c a ho t ñ ng s n xu t, kinh
doanh c a ñơn v .
- ð i v i xã h i
Thông qua vi c tham gia BHXH, r i ro c a m t ngư i s ñư c chia s
cho nhi u ngư i trong c ng đ ng, thơng qua vi c hình thành, phân ph i và s
d ng qu BHXH. Chính vì v y, BHXH có vai trị to l n ñ i v i xã h i là t o
ra cơ ch chia s r i ro, nâng cao tính c ng ñ ng xã h i, c ng c truy n th ng
đồn k t, g n bó gi a các thành viên trong xã h i.
ð i v i nhi u qu c gia, BHXH ñư c xem là m t tr c t c a h th ng an
sinh xã h i, là cơ s ñ phát tri n các b ph n khác c a h th ng an sinh xã
h i. Các nhà nư c thư ng căn c vào m c ñ bao ph c a chính sách BHXH
đ xác đ nh nh ng đ i tư ng nào cịn g p khó khăn, c n c ng ñ ng chia s
nhưng chưa ñư c tham gia BHXH ñ thi t k nh ng m ng lư i khác c a an
sinh xã h i như tr c p, c u tr xã h i... Trên cơ s đó, BHXH là căn c đ
đánh giá trình đ qu n lý r i ro c a t ng qu c gia và m c ñ an sinh xã h i
ñ t ñư c c a m i nư c.


15

BHXH cịn là s ph n ánh trình đ phát tri n kinh t , xã h i c a m t
qu c gia. Khi kinh t càng phát tri n, ñ i s ng c a ngư i lao ñ ng ñư c nâng
cao thì nhu c u tham gia BHXH c a h càng l n. Thông qua h th ng BHXH,

trình đ t ch c, qu n lý r i ro xã h i c a các nhà nư c cũng ngày càng ñư c
nâng cao th hi n b ng vi c m r ng ñ i tư ng tham gia, đa d ng v hình
th c b o hi m, qu n lý ñư c nhi u trư ng h p r i ro trên cơ s phát tri n các
ch đ BHXH.
BHXH góp ph n th c hi n công b ng xã h i, gi m kho ng cách chênh
l ch giàu nghèo. Trong n n kinh t th trư ng, bên c nh nh ng k t qu ñ t
ñư c như s d ng ti t ki m và hi u qu ngu n l c xã h i, tăng trư ng kinh t
nhanh... thì t n t i m t trái là s phân hóa giàu nghèo ngày càng gia tăng.
BHXH là m t trong nh ng bi n pháp h u hi u giúp ngư i lao ñ ng n đ nh
cu c s ng, khơng b rơi vào c nh đói nghèo. B i vì m c đích c a BHXH
khơng đơn thu n là đáp ng nhu c u an tồn v tài chính c a ngư i dân theo
ngun t c đóng- hư ng, mà đó còn là quy n l i c a ngư i dân ñư c s ng
trong m t xã h i an tồn và cơng b ng.
Ho t đ ng BHXH cũng góp ph n vào vi c huy đ ng v n ñ u tư, làm cho
th trư ng tài chính phong phú và kinh t xã h i phát tri n. V i cơ ch “h ch
toán ngư c”, qu BHXH ln có m t lư ng ti n t m th i nhàn r i, ñ c bi t,
v i các ch ñ BHXH dài h n như b o hi m hưu trí, ngu n v n tích lũy trong
th i gian dài, k t dư tương ñ i l n. Ngu n v n này ñư c ñ u tư tr l i n n
kinh t , mang l i l i ích cho t t c các bên: ngư i tham gia BHXH, cơ quan
BHXH và n n kinh t xã h i nói chung.
Tóm l i, BHXH đư c xem là cơng c c a Nhà nư c nh m n ñ nh ñ i
s ng cho các thành viên trong xã h i, n ñ nh xã h i, là ti n ñ ñ thúc ñ y
kinh t tăng trư ng b n v ng.


16
1.1.2. N i dung cơ b n c a b o hi m xã h i
1.1.2.1. Nguyên t c ho t ñ ng
- BHXH ph i ñ m b o s cơng b ng, bình đ ng
Ngư i lao đ ng, dù làm vi c trong b t c lĩnh v c nào đ u có th g p

ph i nh ng r i ro làm gi m ho c m t thu nh p t lao ñ ng như m ñau, tu i
già… trong nh ng lúc như v y, h c n ngu n tài chính đ vư t qua khó khăn,
và trong nhi u trư ng h p, h c n s tr giúp t c ng ñ ng. M t khác, m i
ngư i lao ñ ng đ u có nh ng đóng góp nh t ñ nh cho xã h i, do ñó, h có
quy n bình đ ng trong hư ng th và đ m b o an tồn đ i s ng. Vì v y,
BHXH ho t ñ ng d a trên cơ s chia s r i ro gi a nh ng ngư i lao ñ ng là
phương th c h u hi u nh t ñ ñ m b o ngu n tài chính cho ngư i lao đ ng
khi g p r i ro, nói cách khác, đư c c ng ñ ng chia s r i ro hay tham gia và
hư ng BHXH là nhu c u chính đáng c a m i ngư i lao ñ ng.
- S đơng bù s ít
Khi tham gia BHXH, ngư i lao ñ ng s ph i ñóng góp m t kho n phí
(có th do ngư i lao đ ng tr c ti p đóng góp, có th do ngư i s d ng lao
đ ng đóng góp h m t ph n ho c tồn b phí) cho t ch c BHXH, và t ch c
BHXH s cam k t tr cho ngư i lao ñ ng m t kho n ti n khi g p r i ro trong
ph m vi b o hi m. S ti n chi tr này nói chung cao hơn nhi u so v i kho n
phí BHXH mà h đã đóng góp. ð làm ñư c ñi u này, t ch c BHXH ph i
d a trên cơ s s đơng bù s ít, có nghĩa là l y s đơng ngư i tham gia đóng
góp đ bù cho s ít ngư i không may g p r i ro (trong s nh ng ngư i tham
gia BHXH, có ngư i m đau nhi u, có ngư i m đau ít, có ngư i b tai n n,
có ngư i khơng...). ðây là nguyên t c cơ b n, không th thi u c a ho t đ ng
b o hi m nói chung và BHXH nói riêng. D a trên nguyên t c này, r i ro x y
ra v i m t s ngư i s ñư c bù ñ p b i s ti n đóng góp c a nhi u khácnh ng ngư i may m n hơn, không g p r i ro. Theo nguyên t c này, càng huy


17

ñ ng ñư c nhi u ngư i tham gia BHXH hay m c ñ bao ph c a BHXH
càng l n thì vi c chi tr cho ngư i b r i ro càng d dàng hơn, h th ng
BHXH ho t ñ ng càng hi u qu hơn.
Tuy nhiên, trong ho t đ ng BHXH, khơng ph i r i ro, bi n c nào cũng

x y ra ng u nhiên và ch x y ra v i s ít ngư i tham gia BHXH, mà có nh ng
r i ro, bi n c x y ra v i h u h t ngư i lao ñ ng, như bi n c tu i già, ñ ñ m
b o ngu n chi tr , BHXH cũng ho t ñ ng theo nguyên t c s ñông bù s ít,
nhưng là l y th i gian tham gia đóng góp nhi u đ bù cho th i gian ngh
hư ng BHXH ng n. B i ñ i v i m i ngư i lao ñ ng, th i gian làm vi c có
thu nh p thư ng l n hơn th i gian ng ng ho c ngh vi c khơng có thu nh p.
Theo ngun t c này, ñ i v i nh ng r i ro mang tính ch c ch n ho c ngư i
lao đ ng hư ng trong th i gian dài, ñ ñư c hư ng BHXH, ngư i lao ñ ng
c n ph i ñ m b o ñi u ki n v th i gian đóng góp.
- M c hư ng d a trên cơ s m c đóng và chia s c ng ñ ng
M t h th ng BHXH th c hi n trên cơ s có đóng- có hư ng, thì m c
hư ng BHXH c a ngư i lao ñ ng ph i ñư c xác ñ nh d a trên cơ s m c
đóng góp, b i các lý do: th nh t, ñ m b o s cơng b ng gi a đóng góp và
hư ng th cho ngư i lao ñ ng, th hai ñ m b o cân ñ i qu BHXH.
Ngoài ra, m c hư ng cịn đư c xác đ nh d a trên cơ s chia s c ng
ñ ng, có nghĩa là khơng ph i ngư i lao đ ng đóng bao nhiêu thì h đư c
hư ng b y nhiêu, mà BHXH còn th c hi n m c đích chia s r i ro trong c ng
đ ng, chia s thu nh p c a ngư i kh e m nh cho ngư i m ñau, tai n n, ho c
chia s gi a nh ng ngư i có cơ may v vi c làm cho ngư i không may b th t
nghi p, gi a ngư i tu i th th p cho ngư i tu i th cao... Nói cách khác, m c
hư ng cịn ph thu c và m c ñ r i ro c a t ng ngư i.
- Nhà nư c th ng nh t qu n lý ho t ñ ng BHXH
BHXH là m t chính sách xã h i l n, ho t đ ng khơng vì m c tiêu l i
nhu n. M c tiêu chính c a BHXH là nh m n ñ nh ñ i s ng cho ngư i lao


18

đ ng và gia đình h , góp ph n n đ nh xã h i. Do đó Nhà nư c, v i vai trò
qu n lý xã h i, s ph i có trách nhi m trong vi c th ng nh t qu n lý ho t

ñ ng BHXH.
Bên c nh đó, khi Nhà nư c th ng nh t qu n lý BHXH, quy n l i v
BHXH c a ngư i lao ñ ng

các khu v c kinh t , gi a các vùng, mi n đư c

đ m b o, s góp ph n hình thành và phát tri n th trư ng lao ñ ng.
1.1.2.2. H th ng các ch ñ b o hi m xã h i
Ch ñ BHXH bao g m nh ng qui ñ nh v ñ i tư ng, ñi u ki n, m c m c
hư ng, m c ñóng BHXH cho m i r i ro ho c bi n c c th . Vi c l a ch n ch
ñ BHXH nào ñ th c hi n, ph thu c vào ñi u ki n kinh t - xã h i c a m i
qu c gia trong t ng giai ño n. Vi c ưu tiên l a ch n các ch đ BHXH có s
khác nhau gi a các qu c gia. Ban ñ u thư ng là các ch ñ BHXH b o v
ngư i lao đ ng trong q trình lao đ ng như m ñau, TNLð, BNN. D n d n
m r ng ñ n các ch ñ b o v ngư i lao đ ng sau q trình lao đ ng như tu i
già và thân nhân ngư i lao ñ ng như tr c p m t ngư i nuôi dư ng...
ð t o cơ h i cho lao ñ ng có vi c làm b n v ng và hi u qu trong đi u
ki n t do, bình ñ ng, an toàn và nhân ph m ñư c tơn tr ng, T ch c Lao
đ ng qu c t (ILO) ñư c thành l p, v i ch c năng chính là ra các Ngh quy t
dư i d ng Công ư c và Khuy n ngh v các v n ñ lao ñ ng. V i m c đích là
thi t l p n n an sinh xã h i b n v ng, t o n n t ng cho s phát tri n kinh t
c a m i qu c gia và toàn th gi i, năm 1952, T ch c Lao ñ ng qu c t đã
thơng qua Cơng ư c s 102- cơng ư c v quy ph m t i thi u v an tồn xã
h i, v i các ch đ BHXH là nịng c t. Theo đó h th ng b o ñ m xã h i bao
g m các ch đ sau:
a) Ch đ chăm sóc y t
Nh m cung c p cho ñ i tư ng ñư c b o v nh ng s tr giúp khi tình
tr ng s c kh e c a h c n đ n s chăm sóc y t có tính ch t phòng b nh ho c