Báo Hình, Khán Giả Truyền Hình, Truyền Hình, Trò Chơi Truyền Hình.docx

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA BÁO CHÍ

ĐỖ THỊ BẠCH DƢƠNG

CHƯƠNG TRÌNH TRỊ CHƠI TRUYỀN HÌNH
VỚI KHÁN GIẢ VIỆT NAM
( Khảo sát một số chƣơng trình trị chơi
trên VTV 3 - Đài THVN từ năm 2000 đến nay )

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN
VĂN

Hà Nội 2003


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA BÁO CHÍ

ĐỖ THỊ BẠCH DƢƠNG

CHƯƠNG TRÌNH TRỊ CHƠI TRUYỀN HÌNH
VỚI KHÁN GIẢ VIỆT NAM
( Khảo sát một số chƣơng trình trị chơi
trên VTV3 - Đài THVN từ năm 2000 đến nay )
CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC
MÃ SỐ: 5. 04. 30

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC BÁO CHÍ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa
học Tiến sỹ ĐINH HƢỜNG

Hà Nội - 2003


MỤC LỤC
NỘI DUNG

TRANG

MỞ ĐẦU

1.

Tính thời sự và cấp thiết của đề tài

1

2.

Lý do chọn đề tài

2

3.

Tình hình nghiên cứu đề tài

3

4.

Mục đích, nhiệm vụ của đề tài

4

5.

Phạm vi và phương pháp nghiên cứu

5

6.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn

6

7.

Nội dung luận văn

9

NỘI DUNG LUẬN VĂN

Chương I: Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của

11

khán giả truyền hình và Trị chơi truyền hình
1.

Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của khán

11

giả truyền hình
1.1.

Khán giả truyền hình (cơng chúng xem truyền

11

Đặc điểm tiếp nhận của khán giả xem truyền

14

hình)
1.2.
hình
Ý nghĩa của việc nghiên cứu quy luật tiếp nhận của khán

20

giả xem truyền hình
2.

Lý luận về trị chơi truyền hình

25

2.1.

25

Trị chơi truyền hình là gì


2.2.

Những đặc tính của trị chơi truyền hình

29

2.3.

Trị chơi truyền hình với các chức năng báo chí

35

Chương II: Bước đầu khảo sát sự tiếp nhận của khán giả với

40

một số chương trình trị chơi truyền hình trên
VTV 3
1.

Tìm hiểu thực trạng hoạt động tiếp nhận của khán giả

40

với các chương trình trị chơi truyền hình trên
VTV3 hiện nay:
1.1.

Mức độ thường xuyên và việc sử dụng thời gian

40

để theo dõi các chương trình trị chơi truyền
hình
1.2.

Mức độ tiếp nhận của khán giả với một số

47

chương trình trị chơi truyền hình hiện nay
1.3.

Một số xu hướng tiếp nhận của khán giả với các

57

chương trình Trị chơi truyền hình
2.

Một số nhận xét bước đầu về đặc điểm tiếp nhận của

79

khán giả với các chương trình trị chơi truyền hình:
Nhu cầu tiếp nhận lớn và đa dạng

80

Tính tích cực trong xu hướng tiếp nhận

84

Tính “yêu cầu cao” của khán giả

85

Chương III: Một số kiến nghị và giải pháp để nâng cao chất

88

lượng và hiệu quả các chương trình trị chơi trên VTV3
1.

Những vấn đề đặt ra

88

1.1.

88

Một số chương trình trị chơi truyền hình cịn
chưa đạt đuợc yêu cầu cao về chất lượng


1.2.

Chương trình trị chơi truyền hình chưa hướng

91

đến phục vụ được đầy đủ từng nhóm đối tượng
khán giả
1.3.

Hình thức các chương trình trị chơi chưa thực

94

sự phong phú
1.4.

Trị chơi của VTV3 chưa tận dụng hết được thế

97

mạnh phát sóng của truyền hình quốc gia
2.

Một số kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng

100

và hiệu quả chương trình trị chơi trên VTV3
2.1. Về công tác sản xuất

101

2.2.

112

Về công tác nghiên cứu và đào tạo

PHẦN KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

118


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

MỞ ĐẦU
1. Tính thời sự và cấp thiết của đề tài:

Năm 1996 là năm đánh dấu sự ra đời của chương trình Trị chơi trên sóng
truyền hình Việt Nam cùng với sự ra đời của VTV3 (Ban Thể Thao - Giải trí Thơng tin kinh tế). Kể từ đó đến nay, chưa đầy 10 năm, Chương trình Trị chơi
Truyền hình trên sóng VTV3 đã phát triển vơ cùng nhanh chóng cả về số lượng
và chất lượng. Từ một SV 96, khán giả đã biết đến và quen thuộc với rất nhiều
các chương trình Trị chơi khác như Trị chơi liên tỉnh, Bảy sắc Cầu vồng,
Đường lên đỉnh Olympia, Ở nhà chủ nhật, Từ ánh mắt đến trái tim, Vườn Cổ
tích, Những người bạn ngộ nghĩnh, Những đứa trẻ tinh nghịch, Hành trình
Văn hố, Chiếc nón kỳ diệu…. Từ những chương trình trị chơi ban đầu với đội
ngũ sản xuất còn chập chững, thiết bị và đạo cụ còn đơn sơ, khán giả giờ đây đã
được thưởng thức những chương trình nhiều tính “cơng nghệ“ hơn và cũng được
sản xuất bởi một đội ngũ đầy tính “tinh nhuệ“.
Trị chơi truyền hình đang phát triển nội dung trên mọi lĩnh vực và cho
mọi lứa tuổi với ngày càng nhiều các đơn vị tham gia sản xuất. Từ việc tiểu ban
“Trò chơi và Gặp gỡ trên truyền hình“ sản xuất chương trình đầu tiên (SV ’96)
đến nay đã có rất nhiều các đơn vị khác tham gia sản xuất chương trình trị chơi
truyền hình: các Tiểu ban khác của VTV3 (Tiểu ban Ca nhạc – Chương trình
Thế kỷ âm nhạc, Trị chơi âm nhạc; Tiểu ban Nghệ thuật Điện ảnh – Chương
trình 24hình/giây), các Ban biên tập khác của Đài truyền hình Việt Nam (VTV2
- Theo dòng lịch sử; Ban Văn nghệ – Làng vui chơi làng ca hát). Các Đài
truyền hình địa phương trên cả nước cũng đang nô nức đi theo phong trào này:

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

2

ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

Đài Truyền hình Thành phố Hồ chí Minh – Vui để học ; Đài Truyền hình Hà
Nội – Khoẻ và khéo…
Rõ ràng, trị chơi truyền hình ở Việt nam đang trên đà phát triển và đằng
sau nó là một lượng công chúng ngày càng lớn với nhu cầu hiểu biết và giải trí
ngày càng cao. Trị chơi truyền hình ngày càng hấp dẫn khán giả và như rất
nhiều nhà nghiên cứu truyền hình trên thế giới đã nhận định trong truyền hình
hiện đại, trị chơi truyền hình là “một thể loại Major“ – thể loại chiếm ưu thế.
Trong luận văn này, chúng tơi sẽ khơng phân tích hay tìm hiểu riêng về
chương trình trị chơi truyền hình – mà cốt yếu là nghiên cứu và tìm hiểu nó
trong sự tiếp nhận của khán giả truyền hình Việt Nam. Điều này thực sự mang
tính thời sự và cấp thiết vì thông qua việc nghiên cứu sự tiếp nhận của khán giả,
luận văn sẽ góp phần hình dung sự nhìn nhận và nhu cầu của khán giả Việt Nam
với các chương trình trị chơi truyền hình cả về mặt nội dung và hình thức. Qua
đó luận văn sẽ góp phần xây dựng để trị chơi truyền hình phát triển vừa đáp ứng
tính giảI trí đồng thời vẫn mang đầy đủ tính chất của Báo chí cách mạng: tính tư
tưởng, tính giáo dục, tính thơng tin, tính thẩm mỹ... Luận văn cũng sẽ góp phần
vào việc định hướng và quy hoạch sản xuất các chương trình trị chơi truyền
hình của VTV 3 cũng như của các đơn vị sản xuất chương trình trị chơi truyền
hình khác trên cả nước.
2. Lý do chọn đề tài
Việc chọn lựa đề tài trên xuất phát từ những hiểu biết, kinh nghiệm và
những quan sát thực tế của bản thân người thực hiện về sự ra đời và phát triển
của Chương trình Trị chơi truyền hình ở Việt Nam. Đây cũng là một đề tài mới

3


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

4


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

trong một loạt những đề tài nghiên cứu về Trị chơi truyền hình những năm gần
đây.
Là một cử nhân tốt nghiệp khoa báo chí, hiện nay đang cơng tác tại tiểu
ban Trị chơi và Gặp gỡ trên truyền hình của VTV3 và đang phụ trách một
chuyên mục trò chơi, việc nghiên cứu đề tài sẽ giúp tơi có thêm tầm nhìn bao
quát, hiểu biết sâu sắc và định hướng tốt hơn cho cơng việc của mình. Thơng qua
đó, luận văn cũng mong muốn đóng góp một phần vào cơng tác chun mơn của
Ban Thể thao – Giải trí – Thông tin kinh tế.
Việc nghiên cứu này cũng là cơ sở để đề tài phát triển ở mức độ nghiên
cứu sâu và rộng hơn trong tương lai.
3.

Tình hình nghiên cứu đề tài

Như trên đã đề cập, luận văn này là một nghiên cứu đầu tiên về trị chơi

truyền hình trong sự tiếp nhận của khán giả dưới góc độ xã hội học và tâm lý
học.
Các cơng trình nghiên cứu trước có liên quan đến trị chơi truyền hình
thường là tìm hiểu về trị chơi truyền hình dưới góc độ lý luận báo chí như:
Nghiên cứu Trị chơi truyền hình với tư cách là một thể loại báo chí; Nghiên
cứu Kịch bản trị chơi Truyền hình. Một số những cơng trình khác cũng nghiên
cứu về trị chơi truyền hình nhưng lại chọn đề tài dưới góc độ khác như: Nghiên
cứu cách thức tổ chức một chương trình Trị chơi Truyền hình; Nghiên cứu
về việc áp dụng nghệ thuật sân khấu trong dàn dựng một Trị chơi truyền
hình…
Vì chương trình trị chơi truyền hình cũng mới chỉ xuất hiện ở nước ta
trong chưa đầy 10 năm gần đây nên trong nghiên cứu xã hội học truyền thông,
5


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

6


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

hay tâm lý học truyền thơng chưa có một cơng trình nghiên cứu chun biệt về
trị chơi truyền hình và khán giả của nó. Điều này càng được khẳng định khi ở
nước ta, việc nghiên cứu xã hội học hay tâm lý học riêng trong lĩnh vực truyền
hình cịn ở mức chưa sâu và hạn hẹp.
Bởi vậy, đề tài nghiên cứu “Chƣơng trình trị chơi truyền hình với
khán giả Việt Nam” là một đề tài hết sức mới mẻ.
4.

Mục đích, nhiệm vụ của đề tài.
Như chúng tơi đã trình bày ở trên, mục đích chung của đề tài là nghiên

cứu trị chơi truyền hình trong sự tiếp nhận của khán giả. Để thực hiện được
điều đó, tác giả luận văn tự đặt ra cho mình những nhiệm vụ nghiên cứu nhất
định.
Trước hết là việc nghiên cứu Lý luận về văn hóa và báo chí Chủ nghĩa
Mác – Lênin về; Các quan điểm của Đảng, Nhà nước về văn hóa và báo chí, về
tính giải trí trong báo chí; Các chủ trương, chính sách của Nhà nước đối với các
phương tiện thơng tin đại chúng và truyền hình.
Nhiệm vụ thứ hai là nghiên cứu Cơ sở lý luận báo chí nói chung và cơ sở
lý luận về truyền hình và Trị chơi truyền hình; Cơ sở lý luận về về tâm lý con
người nói chung và tâm lý người xem truyền hình nói riêng; Nghiên cứu lý
thuyết cơ bản của xã hội học và điều tra xã hội học.
Luận văn cũng tìm hiểu những đề tài nghiên cứu trước đây về truyền hình,
tâm lý người xem truyền hình, về dư luận xã hội và về sự tiếp nhận của khán giả
truyền hình.
Dựa trên cở sở lý thuyết được đề cập và những hiểu biết qua kinh nghiệm
thực tiễn, đề tài đặt ra những giả thuyết nghiên cứu sau:
7

ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

8


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

Giả thuyết thứ nhất: Như trên đã đề cập, trị chơi truyền hình ở Việt Nam
đang phát triển và càng có xu hướng phát triển mạnh trong tương lai. Vậy khán
giả đang tiếp nhận trị chơi truyền hình như thế nào thể hiện ở mức độ xem, thái
độ xem và họ tìm thấy điều gì cuốn hút ở các chương trình..
Giả thuyết thứ hai: Liệu có điều gì khác nhau về sự tiếp nhận trị chơi
truyền hình của các nhóm đối tượng khán giả khác nhau đặc biệt là các nhóm
khán giả mỗi vùng Bắc, Trung, Nam và bước đầu đưa ra các phân tích ở mức
nhận định.
Giả thuyết thứ ba: Tìm hiểu những nét chung nhất, khu biệt và mang xu
hướng quy luật trong sự tiếp nhận chương trình trị chơi truyền hình của khán giả
nước ta
5.

Phạm vi và phƣơng pháp nghiên cứu:
Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sỹ, hạn hẹp về điều kiện, và nội

dung luận văn lại mở rộng đối tượng ở cả ba vùng Bắc, Trung, Nam, chúng tôi

xin được thu hẹp phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nghiên cứu sẽ là một cuộc điều tra mang tính chất thăm dị ý kiến
của cư dân nội thành ở ba thành phố lớn: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và
Thành phố Đà Nẵng. Cuộc điều tra chủ yếu giúp luận văn tìm hiểu trạng thái
của việc tiếp nhận chương trình trị chơi trên truyền hình trên VTV 3 của khán
giả Việt Nam.
Ba thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Thành phố Đà Nẵng
cũng là ba địa danh có tính điển hình. Đây là ba thành phố ở ba vùng Bắc, Trung,
Nam của đất nước với những đặc điểm về dân cư, xã hội học và tâm lý học có
thể mang tính chất đại diện cho từng vùng địa phương. Ba thành phố lớn cũng là
9


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

nơi dân cư đông đúc, thành phần đa dạng và cũng là nơi tập trung đông đảo nhất
lượng khán giả truyền hình của cả nước. Hơn nữa, ba địa dành này cũng là nơi
khán giả được tiếp xúc với truyền hình một cách tương đối đồng đều. Đây là
những điều kiện cơ sở quan trọng để tác giả đề tài xác định phạm vi nghiên cứu.

Dung lƣợng của cuộc điều tra là khoảng 500 phiếu hỏi (xem phụ lục)
được phân bố như sau: 100 phiếu tại Đà Nẵng, 200 phiếu tại TPHCM, 200 phiếu
tại Hà Nội. Thời gian điều tra: tháng 4 năm 2003.
Phƣơng pháp chọn mẫu của điều tra là sử dụng kết hợp phương pháp
lấy mẫu ngẫu nhiên theo cụm (thường sử dụng trong nghiên cứu nhân quả) kết
hợp với lấy mẫu theo trí xét đốn của nhà nghiên cứu.
Các phiếu được phát vào các gia đình theo các cụm dân cư ở ba thành phố.
Các cụm dân cư đựợc chọn lựa theo tìm hiểu và xét đoán của nhà nghiên cứu về
cơ cấu và thành phần. Mục đích của việc kết hợp chọn mẫu này là để có đựơc
một kết quả gần với mẫu điển hình nhất. Phương pháp chọn mẫu này là phù hợp
với một cuộc điều tra mang tính chất thăm dị.
Về phạm vi các chương trình trị chơi truyền hình đưa vào nghiên cứu
trong luận văn, tác giả đi từ một số chương trình tiêu biểu xuất hiện từ năm 1999
đến 2002. Những chương trình xuất hiện từ lâu (như SV 2000) đến nay khơng
cịn sản xuất nữa nhưng vẫn được đưa vào nghiên cứu để phần nào có cơ sở nhận
định và so sánh với các chương trình hiện tại.
Thơng qua kết quả của cuộc điều tra, luận văn sẽ bước đầu đưa ra các
phân tích đánh giá dựa trên các phương pháp khác như: Phương pháp Trò
chuyện hỏi ý kiến, Phương pháp thống kê, xử lý và phân tích số liệu, phương
pháp phỏng vấn sâu, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp phân tích
thơng tin thứ cấp, phương pháp quan sát…

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

Phương pháp Trò chuyện hỏi ý kiến: Được sử dụng như một phương
pháp quan trọng trong giai đoạn nghiên cứu thăm dị để tìm ra những giả thiết và
phương hướng của đề tài nghiên cứu.
Phương pháp thống kê, xử lý và phân tích số liệu: Sau khi đã thu thập các
mẫu đIều tra, chúng tôi sử dụng phần mềm SPSS/PC + (Statistical Pakage for
Social Science) – phần mềm xử lý số liệu điều tra xã hội học dành cho máy tính
cá nhân để xử lý số liệu mẫu điều tra. Phần mềm này là phần mềm tiên tiến nhất
hiện nay, nó thích hợp ngay cả cho những cuộc điều tra có dung lượng từ 200
đến vài chục nghìn mẫu điều tra và biết cách xử lý những sơ xuất trong mẫu điều
tra và tự đIều chỉnh để cho kết quả cuối cùng đáng tin cậy nhất.
Các số liệu sau khi được xử lý sẽ được phân tích căn cứ vào mục đích điều
tra, phát hiện ra mối liên hệ giữa các hiện tượng, bản chất và tính quy luật phát
triển của chúng, kiểm định các giả thuyết.
Phương pháp phỏng vấn sâu: Là phương pháp được sử dụng để lý giải
các vấn đề phát hiện được sau khi đã phân tích số liệu của mẫu điều tra. Trong
đề tài này, phương pháp phỏng vấn sâu được áp dụng với: Đại diện của nhóm
mẫu điều tra; Các đồng nghiệp và những người có liên quan đến sản xuất chương
trình trị chơi truyền hình; Các chuyên gia trong lĩnh vực lý luận báo chí, lý luận
xã hội học và tâm lý học truyền thơng và truyền hình.
Phương pháp thảo luận nhóm: Để thực hiện đề tài, chúng tơi có tổ chức
một số cuộc thảo luận nhóm giữa những người đang trực tiếp sản xuất chương
trình trị chơi truyền hình để tìm hiểu ý kiến và nhận định của những người làm

truyền hình về mối tương quan giữa các chương trình trị chơi truyền hình và
khán giả.

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

1


ĐỖ BẠCH DƢƠNG
giả Việt Nam

Chƣơng trình Trị chơi Truyền hình với khán

Phương pháp nghiên cứu thông tin thứ cấp: Để có thơng tin từ nhiều
nguồn làm cơ sở cho luận văn, chúng tơi cũng tiến hành phân tích nguồn tư liệu
khác: Các thư từ của khán giả gửi tới; Các chương trình trị chơi truyền hình tiêu
biểu đã và đang phát sóng; Các luận văn và cơng trình nghiên cứu trước đây; Các
kết quả và số liệu điều tra từ các nguồn như Ban Tư tưởng Văn hố Trung ương,
cơng ty Taylor Nielson Sofres, Công ty quảng cáo Kiết Tường; Các tài liệu
hướng dẫn và góp ý của các chuyên gia nước ngồi đang hợp tác sản xuất
chương trình với Đài truyền hình Việt Nam.
Phương pháp quan sát: Là phương pháp luôn được sử dụng kết hợp với
các phương pháp nghiên cứu khác khi tiếp cận với các cuộc trao đổi hay phỏng
vấn, trò chuyện để xác định các biểu hiện bên ngoài cũng như động cơ bên trong

của xu hướng tiếp nhận.
Các phương pháp trên được kết hợp chặt chẽ với nhau để khắc phục
những khó khăn về điều kiện, phạm vi nghiên cứu và những vấn đề khó khăn
khác mà luận văn đặt ra.
6.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Đề tài này là đề tài nghiên cứu đầu tiên về trị chơi truyền hình trong sự

tiếp nhận của khán giả dựa trên lý thuyết của xã hội học và tâm lý học. Hi vọng
đề tài sẽ góp phần để làm tồn diện hơn bức tranh nghiên cứu về trị chơi truyền
hình, một mảng nghiên cứu quan trọng về báo chí cịn rất mới ở nước ta hiện
nay.
Đề tài cũng mong là một cơng trình tham khảo nhỏ của xã hội học và xã
hội học truyền thơng trong việc nghiên cứu khán, thính giả truyền hình – một
mảng nghiên cứu còn hạn hẹp ở nước ta.

1