Nho Giáo, Triết Học Phương Đông, Trung Quốc, Đạo Khổng.docx

ĐẠIHỌCQUỐCGIAHÀNỘI
TRƯỜNGĐẠIHỌCKHOAHỌCXÃHỘIVÀNHÂNVĂN
--------o0o------

NGUYỄNPHƯƠNGTHẢO

MỘTSỐVẤN
ĐỀĐẠOĐỨCTRONGK I N H TẾCỦANHOGIAT
IÊN TẦN

LUẬNVĂN THẠCSĨTRIẾTHỌC

HÀ NỘI-2008


ĐẠIHỌCQUỐCGIAHÀNỘI
TRƯỜNGĐẠIHỌCKHOAHỌCXÃHỘIVÀNHÂNVĂN
--------o0o------

NGUYỄNPHƯƠNGTHẢO

MỘTSỐVẤN
ĐỀĐẠOĐỨCTRONGKINHTẾCỦANHOGIATI
ÊN TẦN
Chuyênngành:Triếthọc
Mãsố:602280

LUẬNVĂN THẠCSĨTRIẾTHỌC

NGƯỜIHƯỚNGDẪNKHOAHỌC:

GS.TS.NguyễnTàiThư

HÀ NỘI-2008


MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞĐẦU

1

PHẦN NỘIDUNG

10

Chương1:CƠSỞLÝLUẬNCỦANHOGIATIÊNTẦNTRONGVIỆCGIẢI

10

QUYẾTVẤNĐỀKINHTẾ

1.1. NhântínhluậntrongNhogiaTiênTần

11

1.2. “Áinhân”-Tưtưởngquảnlýxãhộimangtinhthầnnhânđạosâu

16

sắc

1.3. “Đạochidĩđức”-Quanđiểmvề cơ c h ế điềuhànhquảnl ý của

21

NhogiaTiênTần
1.4. “Annhân”-MụctiêuquảnlýcủaNhogiaTiênTần

29

Chương2: VẤNĐỀ ĐẠOĐ ỨCTRONG TƯTƯỞNGKINHTẾ CỦANHO

37

GIATIÊN TẦNVỚI VIỆCQUẢNLÝKINHTẾ HIỆNĐẠI

2.1. MộtsốnộidungchủyếutrongtưtưởngkinhtếcủaNhogiaTiên

37

Tần
2.2. Nhữngvấnđềđạođứccótínhđịnhhướngchohoạtđộngkinhtế

59

củaNhogiaTiênTầnvàýnghĩacủanótrongquảnlýkinhtếhiệnđại
PHẦNKẾTLUẬN

80

TÀILIỆUTHAMKHẢO

83


PHẦNMỞ ĐẦU
1. Lýdochọnđềtài

Nhogi al à mộth ệ thốngt ư tưởnglớn,cóvị tr
íquantrọngtrongvănhốtruyềnthốngcủaTrungQu
ốcv à cácnướcĐơngÁ,trongđócóViệtNam.Tuyp
hảitrảiquanhiềuthămtrầmnhưngvềcơbản,Nhog
iađãchiếmv ị tríthốngtrịtrongxãhộiphongkiếntrư
ớcđây,làcơngcụđểgiaicấpthốngt r ị quảnlýquốcgi
a.Trongxãhộihiệnđạingàynay,chúngtacũngkhơn
gthểphủđịnhsựtồntạivàảnhhưởngsâusắccủahệt
hốngtưtưởngnàyđốivớimọimặtcủađờisống.Dođ
ó,việcnhậnthức,nghiêncứuvàchọnlọctiếpthunhữ
ngtinhhoatưtưởngđểphụcvụchoconngười,xãhộih
iệnđạilàmộtvấnđề rấtcầnthiếtvà
cótínhchiếnlượclâudài.
Vềmặtlýluận,tưtưởngcủaNhogia,đặcbiệtl
àtưtưởngcủaKhổngTửđãvàđangđượcquantâmn
ghiêncứurấtsơinổi.Trênthếgiớihiệnnayđ ã c ó rất
nhiềunhữngcơngtrìnhnghiêncứuv ề mốiquanh ệ g
iữatruyềnthốngvàhiệnđạinàynhư:Nhogiavàkếtcấ
unhâncáchlýtưởng,Nhogiavàhìnhtượngngườitrí
thức,Nhogiavàvấnđềtudưỡngcánhân,Nhogiav
àlnl ý giađìnhvàNhogiavớiquảnlýhiệnđại,...M
ụ c đíchcủanhữngnghiêncứunàylàgópphầnkhait
háctinhhoatruyềnthống,làmchoxãhộit r ở nêntốt

đẹphơnvàpháttriểnbềnvững.
HiệnnaynhiềunướcchịuảnhhưởngcủaNhog
iađãnghiêncứukếthợpgiữatưtưởngkinhtếcủaNho
gianóichungvàKhổngTửnóiriêngvớikinhtếhiệnđạ
i,nhằmtạoraphươngcáchquảnlýphùhợpvớihồncả
1


nhvănhố,xãhộiđặcthùcủa
nướcmình.VàViệtNamhiệ
nnaycũngđãbướcđầuquant
âm,đềcậpđếnđềtàinàyởmột
sốgócđộ,trongđócógócđộk
inhtế.
TưtưởngNhogiaTiê
nTầnchứađựngnhữnglýluậ
nkinhtếvànguntắcquảnlý
kinhtếrấtcógiátrị,mặcdùhọ
chỉ
xemkinhtếlàmộtthuộctính
củatưtưởngchínhtrịđạođức,làđiềukiệnđểđạtđế
nmụctiêuchínhtrị.NhàNho

2


rất

coi

trọngđạođứcconngườivàxãhội.Tinh

thần

nàyảnhhưởngrất

lớntớitưtưởngkinhtếcủahọ.Họchorằngtăngtrưởngkinhtếngồibiệnphápkinhtếcịn
phảicầnđếncácbiệnphápkhácnhưchínhtrị,đạođức.
Vềmặtthựctiễn,sảnxuấthànghốv à cơ t h ế thịtrườngl à độnglựclàmchodâ
ngiàunướcmạnh,nhưngđồngthờicũngcó thểlàngunnhânchoconngườibịthaho
á,bịbiếnchất,chỉbiếtquyềnlợiíchkỷcủabảnthân.Hơnmộtthậpkỷtrởlạiđây,trướcn
hữngbiếnđộnghếtsứcphứctạpcủađờisốngxãhội,khơngchỉởnướcngồi,tronggiới
nghiêncứuViệtNamđãcóx u hướngđặtlại,nghiêncứutrởlạivấnđềNhogiatrêntin
hthầnphêphánnhằmgạn lọc,tiếpthunhữngnhântốhợplý,nhữnggiátrịchungc ủ a N
hog i a .
Trongthờiđạihiệnnay,kinhdoanhkhôngchỉđơnthuầnlàhoạtđộngđ ể sinhr a
lợinhuậnmàcònđể nângcao đờisốngchoconngườic ả về vậtchấtv à tinhthần,hướ
ngt ớ i yếut ố v ă n h o á . Thựct ế chothấyc h ỉ c ó conđườngphát
triểnnềnkinhtếgắnliềnvớivănhố,đạođứcmớiđảmbảosựpháttriểnbềnvữngcho
mỗiquốcgia.Cùngvớisựpháttriểncủaxãhộilồingười,tầmquantrọngcủavănhố,đ
ạođứcngàycàngđượckhẳngđịnhvữngchắchơn.Ngàynay,chínhphủcácquốcgiatrê
nthếgiớiđềthứcđượcrằngchỉcót h ể đạtđượcsựpháttriểnbềnvữngtrênnềntảng
mộtxãhộicóvănhố,đạođức.Nếumuốnđứngvữngtrướcs ự cạnhtranhngàyc à n g g
ayg ắ t trênthịtrườngthìnhàkinhdoanhkhơngchỉphảitrangbịkiếnthức,cơngnghệm
àcịncầntrangbịmộtnềntảngvănhố,đạođứcvữngchắcchochínhmình.Đóchínhl
àvấnđềxâydựngđạođứctrongkinhtếthịtrường,màtưtưởngNhogialàmộthướngđư
ợcquantâm.
Vìvậy,lựachọnđềtài“MộtsốvấnđềđạođứctrongkinhtếcủaNhogiatiênTần”
,tác

giả

hyvọngsẽkhaithácđượcnhữngyếutốtíchcựccủakhotàngtrithứcNhogiavơgiá,từđ
ógiúpchochúngtacóđượcmộtnguồnvốn


nhânvănđatầng,đadiệncóýnghĩađốivớiqtrìnhpháttriển,hồnthiệnc á c lĩnhvực
củađờisốngxã hộiViệtN a m ngàynay,trongđ ó cólĩnhvựckinhtế.
2. Tìnhhình nghiêncứu
CácđềtàivềsựchuyểnbiếnmớicủaNhogiatrongxãhộihiệnđại,sựk ế t hợpgi
ữatưtưởngNhogiavớicáclĩnhvựctrongthựctiễncuộcsốngđãđượcgiớihọcthuậtn
ghiêncứu,bànluậnrấtsơinổitrongmộtthờigiandàigầnđây.TưtưởngNhogiavớikin
htếhiệnđạicũnglàmộttrongsốnhữngvấnđềthuhútđượcnhiềusựquantâm,chúý.
ỞTrungQuốcqhươngcủaKhổngTửvàNhogia,vấnđềcũngđãđượctíchc
ựcnghiêncứuvớimụctiêukếthợpgiữatruyềnthốngvàhiệnđại,trêncơsởđótìmraph
ươnghướngcholýluậnvàphươngthứcquảnlýkinht ế mangđặcsắcTrungQuốc.Cho
tớinay,cáchọcgiảTrungQuốcđãchorađờirấtnhiềutácphẩm,cơngtrìnhnghiêncứu
vềtưtưởngNhogiavàkinhtếhiệnđạicógiátrị.
Nhogiavàsựpháttriểnkinhtếlàvấnđềđượcrấtnhiềungườiquantâm,c hú ý
đặcbiệtlàt ừ saukhiNhậtBản,mộtnướcc ó truyềnthốngNhogiáo,cósựpháttriểnthầ
nkỳvềkinhtếvànhấtlàtừkhixuấthiệnbốnconrồngkinht ế mớiở châ.Thựct ế ch
othấyNhậtBảnv à bốnnướccơngnghiệppháttriểntrênvốnlànhữngnướctơnsùngNhogiatrongqkhứvàhiệnnay-cósự
pháttriểnkinhtếnhanhchóng,trongkhicácnướcxãhộichủnghĩaởchâphêphánNhogialạicónềnkinhtếpháttriểnchậm.Chínhhiệntượngnàyđãdẫnđếnhaiquanđiểmtráingư
ợcnhau:
*QuanđiểmthứnhấtphủnhậnvaitrịtíchcựccủaNhogiađốivớisựpháttriểnki
nhtế.Phầnnhiềucác họcgiảcủaViệtNamnghiêngtheoquanđ i ể m này.Nhiềucơng
trìnhnghiêncứugầnđâychorằngNhogiatừKhổngTửtrởđiítbàn,ítquantâmđếnvấ
nđềkinhtế,đếnlợiíchvậtchấtmàchỉtập

trungvàovấnđ ề chínhtrị,đạođức.Trong"Nhogiáoxưavàn a y ",tácgiảTrầnĐìnhHư
ợuchorằng:"Nhữngvấnđềkinhtếkhơngđượcđặtratheogócđ ộ kinhtếmàtheogócđ
ộchínhtrịxãhội,đượcgiảiquyếtkhơngtheocáchkinht ế màtheocáchđạođức,hànhch
ính.Nếukhơngl à m đượcchomọingườinoấmhơnthìcũnglàmchomọingườivuivớ
icảnhnghèokhổtrongtrậttựphậnvị"[18,100].
GiáosưHồngViệtcũngcótưtưởngtươngtự,ơngchoNhogiakhơngt h ể đóng
vaitrịgìtrongsựpháttriểnkinhtế ởViệtNam[18,206-216].
TácgiảTươngLai,trongbàiviết"Đạođứcvàvấnđềthựchiệnbalợií c h ",tạpchí
VănhốNghệthuậtsố5,1982nóirằng:"Nhogiáođốilậpđạođứcvớilợiích,đặcbiệtlàl
ợiíchvậtchất".
GiáosưVũKhiêuchorằng:"Nhogiáovớitínhchấtgiáođiềuduytâmv à bảothủ
nhưtrên,
vốnlàsảnphẩmcủatrìtrệđấtnước,lạitrởthànhnhântốcủngcốthêmsựtrìtrệấy.Tómlạ
i,nócùngvớichếđộquanliêuvànềnkinhtế xãhộiViệtNamtạonêncáikiềngbachânc
ủatìnhtrạnglạchậulâudàitrênđấtnướcViệtNam"[18,336].
GiáosưTrầnVănGiàu,trongbàiviết"ĐạođứcNhogiáovàđạođứctruyềnthố
ngViệtNam",TạpchíTriếthọcsố1,1987chorằngNhogiacảnt r ở tiếntrìnhhiệnđạiho
á.CótácgiảchorằngNhogiavềcơbảnmâuthuẫnvớivănhốtruyềnthốngcủadântộc
ViệtNamvàchữHán,Nhogiakhơngthuộctruyềnthốngdântộc.
TácgiảHàThúcMinhthìkhẳngđịnh:"KhơngthểchoNhogiáolàđộnglựcphátt
riểnkinhtếcủaViệtNamhiệnnayđược"và"đốivớicácnướcđangtrongtìnhtrạngkin
htếchậmpháttriển,thựcrakhơngcầnkỳvọnggìvàođộnglựcNhogiáo"[28,24].Ơn
gchorằngNhogiavàothờikỳcủanócũngchưalàđộnglựcthúcđẩykinhtếpháttriển,t
hìngàynay,đốivớinềnkinhtếthịtrườngthìcàngkhócóthểcoiNhogialàmộtđộnglực
pháttriển


kinht ế . Nhogiađốilậpđạođứcvớikinht ế " V i nhânbấtphú,v i phúbấtnhân",Nhogi
ađãchorằngcócáinọthìkhơngcócáikia.
Nhưvậy,nhìnchungcáchọcgiảcủaViệtNamphủnhậnvaitrịtíchcựccủaN

hogiađốivớisựpháttriểnkinhtế.
*Quanđiểmthứhai:Mộtsốnhànghiêncứuthếgiớithìlạicóquanđ i ể m khác.
NhàĐơngphươnghọcngườiPháp,L.VandermenschchorằngNhogiađãlàmchokin
htếNhậtBảnvàHànQuốcpháttriểnnhanh,cịnViệtN a m sởdĩkinhtếpháttriểnchậm
vìNhogiaở ViệtNamkhơngpháttriểnbằnghainướctrên[18,84].
MộtgiáosưtrườngĐạihọcKimSơn,HànQuốc,ơngKimNhậtTânnói:"Nho
giáol à nềnvănhốquantrọngnhằmthúcđ ẩ y kinhtếc á c nướcĐơngÁpháttriển"[18,
303].
MộtgiáosưViệnDântộcTrungươngcủaĐàiLoan,ơngNgưuKimChung,cho
rằng:"Nhogiátnhấtkhơnggâytrởngạichoviệchiệnđạihốv à thậmchínócịncótá
cdụngtíchcực"[18,304].
NhànghiêncứuNhậtBảnMichiMorishima,trongcuốn"ChủnghĩatưbảnvàN
hogiáo",chorằngNhogianằmtrongdisảnvănhố,nếukhinhrẻn ó thìsẽkhơngcósựp
háttriển[18,300].
SongnhiềungườichorằngNhogiakhơngphảil à độnglựctrựctiếpđốivớikinht
ế,nhưngtheohọ,nótácđộngmộtcách giántiếpđếns ự pháttriểnkinht ế thơngquaco
nngười.Điềuđó thểhiệnở chỗnógópphầnbồidưỡngphẩmchấtđạođứccủaconngư
ời,nógópphầnxáclậpmốiquanhệgiữacánhânvàxãhội.Nhogiakhơngđềcaochủn
ghĩacánhânmàđềcaotínhcộngđồng,Nhogiakhơngđề caocuộcsốnghưởngthụmà
đềcaotinhthầntựlực,tựcường,ýchícốnghiến(Nghĩa)choxãhội,chứkhơngphảiýt
hứcđịihỏihưởngthụ(Lợi).ThựctếpháttriểnkinhtếcủaNhậtBảnvàbốnconrồngchâ
,hoặcnhiều,hoặcítđãchứngminhđiềuđó,vàchothấyđặc


điểmc ủ a hoạtđộngkinhtếtheokiểuphươngĐơngl à kếthợpkinht ế thịtrườngvớiđạ
ođứcNhogia.
Tómlại,haiquanđiểmtrênmâuthuẫnvớinhauvàmỗiloạiđềucólýriêngcủan
ó.Tuynhiênhaikhuynhhướngt ư tưởngn à y c ó đ i ể m chungl à chưađượctrìnhbày
mộtcáchcóhệthốngvàcóluậnđiểmcịnkhiêncưỡng.Tấtcảđềuđangđịihỏiđượcphâ
ntíchsâuvà hệthốnglạicócơsở hơn.

ỞViệtNam,mặcdùvấnđềNhogiavẫnrấtđượcquantâmnhưngđềtàiNhogia
vớipháttriểnkinhtếcịnkhámớimẻvàchưađượcđisâunghiêncứunhiều.Hiệnmớich
ỉcómộtsốtácphẩmdịchcóliênquanđếnđềtàinhưcuốn:“KhổngTửvớit ư tưởngquản
lývàkinhdoanhhiệnđại”của tácgiảTrungQuốcPhanNảiViệt,“Đạoc ủ a quảnlý”c
ủat á c giảTrungQuốcLêHồngLơi,...Nhữngtácphẩmnàytuycóđề cậpđếntưtưởng
KhổngTửvàquảnlýkinhtếhiệnđạinhưngchưađượcđầyđủvàcịnthiếutínhhệthốn
g.Trongluậnvănnày,ngườiviếts ẽ đisâuphântíchc á c quann i ệ m đ ạ o đứctrongtưt
ưởngkinhtếcủaNhogiaTiênTần,trêncơsởđóvậndụngvàolĩnhvựcquảnlýkinhtếởV
iệtNam,gópphầnvàocơngcuộcxâydựngđấtnước.M ặ c dùđâymớich ỉ lànhữngng
hiêncứuhồntồntrênphươngdiệnnhậnthức,nhưngngườiviếthyvọngluậnvăncủa
mìnhsẽlàđónggópcóýnghĩachonhữngnghiêncứuvềkhoahọckinhtếcủachúngtahi
ệnnay.
3. Mụcđíchvànhiệmvụ
Mụcđíchnghiêncứu:Xuấtphátt ừ Lýd o chọnđ ề tàiv à Tìnhhìnhnghiêncứul
iênquanđếnđềtài,trêncơsởphântíchmộtsốvấnđềđạođứctrongkinhtếcủacácnhàN
hoTiênTần,luậnvănchỉranhữngkhíacạnhhữudụng,cóýnghĩacủatưtưởngkinhtếN
hogiaTiênTầnđốivớiquảnlýkinht ế ở ViệtNamhiệnnay.
Nhiệmvụnghiêncứu:Đểđạtđượcmụcđíchtrên,luậnvăntậptrungl à m rõ
cácvấnđềchủyếusau:


- CơsởlýluậncủaNhogiaTiênTầntronggiảiquyếtvấnđềkinht ế .
- CácquanniệmđạođứctrongtưtưởngkinhtếcủaNhogiaTiênTầnv à vaitròc
ủachúngtrongquảnlýkinhtếởnướctahiệnnay.
4. Cơsởlýluậnvàphươngphápnghiêncứu
Cơs ở l ý luận:Luậnv ă n dựatrênc ơ sởl ý luậncủaTriếthọcM á c Lêninvềxãhộivàconngười.
Phươngphápnghiênc ứ u :Luậnv ă n chủyếus ử dụngphươngphápbiệnchứ
ngd u y v ậ t c ủ a TriếthọcM á c Lêninkếthợpvớimộts ố phươngphápkhácnhư:phươngphápnghiêncứulịchsửtriết
học,phươngpháplơgícv à lịchsử,phươngphápphântíchvàtổnghợp,phươngphápđ
ốichiếuvàsosánh,phươngphápliênngànhkhoahọcxãhội.

5. Đốitượngvàphạmvin g h i ê n cứu
Đốitượngnghiêncứu: mộts ố quann i ệ m đ ạ o đứctrongt ư tưởngkinhtếcủ
aNhogiaTiênTầncóýnghĩađốivớisựvậnhànhkinhtếhiệnđại.
Phạmvinghiêncứu:
Tàiliệunghiêncứuvềc á c nhàNhoTiênTần,trongđóchủyếul à KhổngTử,MạnhTử,
TuânTử.
- TàiliệugốccóliênquannhưsáchTứ thư,sáchTnTử.
- Luậnvănchủyếut ậ p trungkhaithácmộts ố phươngdiệnđạođứctíchcực,ph
ùhợpvớithờiđạivàcógiátrịcủatưtưởngkinhtếNhogiaTiênTần,đặcbiệtlàtronglĩnh
vựcquảnlýkinhtế.
6. Đónggópcủaluậnvăn
Luậnvănkhẳngđịnhvàlàmrõmộtsốphươngdiệnđạođứccógiátrịtrongtưtư
ởngkinhtếcủacácnhàNhoTiênTầnđốivớiquảnlýkinhtếhiệnđại .Luậnvăncóthểd
ùnglàmtàiliệuthamkhảochonhữngngườiquantâmnghiêncứuvềquảnlýkinhtếvà
sựchuyểnbiếnmớicủaNhogiatrongxãhộihiệnđại.


7. Cấutrúcluậnvăn
Ngoàiphầnmởđầu,kếtluận,t à i liệuthamk h ả o , luậnvăngồm2 chương,6ti
ết.


PHẦNNỘIDUNG
Chương1
CƠSỞLÝLUẬNCỦANHOGIATIÊNTẦNTRONGVI
ỆCGIẢIQUYẾTVẤNĐỀKINHTẾ
TưtưởngquảnlýxãhộicủaNhogiarađờitừrấtsớmvàtheocácnhàNho,tưtưở
ngấycóvaitrịquantrọngvàhiểnhiệntrongviệcquảnlýquốcgia,x ã hộic ổ đ ạ i . Tr
ongt ư tưởngquảnlýc ủ a mỗinhàNhot u y c ó nhữngđ i ể m khácnhau,songđềuman
gđậmmàusắcnhânvăn,đólànhữnglýluậnquảnlýmangtínhchấtphổqtvớiđặcđiể

mxunsuốtlà“dĩnhânvibản”
–lấyconngườilàmgốc.ỞNhogia,vấnđềkinhtếvẫnchưatáchkhỏichínht r ị đạođức,nóicáchkhác,kinhtếchỉđượcnhìnnhậntrêncơsởchínhtrịđạođức.Dovậy,cácnhàNhoTiênTầnquanniệmrằng,độnglựcchủyếu,địnbẩy
đểtăngtrưởngkinhtế,pháttriểnxãhộilàýthức,tưtưởngchínhtrịđạođức.C á c nhàNhoTiênTầnxemk i n h t ế l à mộtlĩnhvựccủat ư tưởngchínhtrịđạođức.Vìvậy,ngườiviếtsẽđisâuphântíchcác vấnđềmangtínhlýluậntrongtưtư
ởngchínhtrịđạođứccủacácnhàNhoTiênTầnlàmc ơ sở chotưtưởngkinhtếcủahọ.Bêncạnhđó,
ngườiviếtcũngchúýđếnc á c quanđiểm,phươngphápquảnlýcụthểrấtđadạngvàrất
cógiátrịvớiquảnlýkinhtếhiệnđại.
Trướctiên,xétnềntảngnhântínhluậntrongtưtưởngcủaKhổngTử.Trongnhâ
ntínhluận,ơngchorằng,tínhcủaconngườivốnlành,ngâythơ,mộcmạcnhưngkhơn
gphảilànhấtthành
bấtbiếnmàcóthểthayđổi,uốnnắnđượcvàkhuynhhướngcủanólàhướngvềtínhthiện
vàconngườithơngquagiáodục,tudưỡngđểđạtđượcnhữngphẩmchấtđạođứctốtđẹ
p.Trêncơsởđó, KhổngTửđềratưtưởngchungchoquảnlýxãhộivớitinhthầnnhânđạ
o


sâusắc“nhângiảáinhân”nhấnmạnhýnghĩacủatìnhcảmuthương,tơntrọnglẫnnhaugiữaconngườivớicon
người.Vềcơchếquảnlý,KhổngTửđề ra“đạochidĩđức,tềchidĩlễ”vớimongmuố
nkhuyếnkhích,khiếnchoconngườicóthểt ự giáctnthủtheocácquyđịnh,nguntắ
cquảnlývàchủđộng,tíchcựctrongcơngviệc.KhổngTửcịnđưaramụctiêuquảnlýc
ủ a mình,đólà“annhân”.Mụctiêuquảnlýnàyđóngvaitrịlàmộtloạimụctiêuquảnlýtr
ừutượng,cótínhphổbiếnvàtinhthầncủanóphùhợpvớihoạtđộngquảnlýcủacácthời
đạikhácnhauvàtrongcácxãhộikhácnhau.Đâylànhữngđiểmnổibậtnhấttronglýlu
ậnquảnlý“dĩnhânvibản”củaKhổngTửvàđóchínhlàcơsởđểgiảiquyếtnhữngvấnđề
kinhtếcủaNhogiaTiênTần.
1.1. NhântínhluậntrongNhogiaTiênTần
Lịchsử
củahoạtđộngquảnlýcũnglâuđờinhưnềnvănminhcủanhânloại,mọihoạtđộngcủa c
onngườiđềucầncósự quảnlý.Quảnlýsuychocùngđềulàquảnlýconngười.Conngư
ờivừalàchủthể

vừalà

khách

thểcủahoạtđộngquảnl ý . Vìvậy,trongthựctiễnquảnl ý lâudàic ủ a mình,lồingười
đãnhậnr a rằng:việcnghiêncứuconngười,nhậnthứcc o n ngườil à mộtđ i ề u rấtquan
trọngđ ể thựchiệnmụctiêuquảnl ý , tiếnhànhquảnlý,khiếnchonhữngngườibịquảnl
ýtựgiáctnthủcácquyđịnh,pháthuytínhchủđộngvànăngđộngcủamình.Nhữngđi
ềunày
đềucóliênhệrấtmậtthiếtvớigócđộchínhxácvàsâusắccủanhậnthứcnhântính.Cácn
hàtưtưởngđãphảitốnr ấ t nhiềutâmsứcv à o việcnhậnthứcconngười,tìmhiểuv ề nhâ
ntínhvàcũngđãđưaranhiềuhọcthuyếtvềvấnđềnày.Mặtkhác,nhântínhcũnglàtiề
nđềtấtyếucủalýluậnquảnlý.Trênthựctế,bấtkỳlýluậnnàocũnglấymộtnhântínhluậ
nnhấtđịnhlàmtiềnđềcơbảncủamình.
CácnhàtưtưởngTrungQuốctừrấtsớmđãđisâutìmhiểuvàcóđượcmộthệthố
ngquanniệmkháhồnchỉnhvềconngười,v ề nhântínhvàmốiquanh ệ giữaconngư
ờiv à phươngphápquảnlýconngười.Trongsốđó


khơngthểkhơngnóiđếntưtưởngKhổngTửvànhữnglýthuyếtvềnhântínhđ a dạngcủ
aNhogia.QuanniệmnhântínhmàKhổngTửđưaralàtínhcủaconngườicóthểđàoluy
ện,uốnnắnđược.Xuấtpháttừđó,cácnhàNhođãđưar a nhiềulýluậnnhântínhkhácn
hư:“Tínhthiệnluận”c ủ a MạnhTử,“Tínhácluận”củaTnTử,“Tínhkhơngthiệnk
hơngácluận”củaCáoTửv à “Tínhcóthiệncóácluận”củaThếThạc,...Vớicácđặcđi
ểmriêngcơbảnc ủ a tưtưởngNhogiaTiênTần,nhữnglýluậnnàyđãđềcậptớivấnđền
hântínht ừ gócđộkhácnhau.Vìvậy,v i ệ c tìmh i ể u , nghiêncứuconngườiv à nhântí
nhluậncủacácnhàNhoTiênTầncóýnghĩaquantrọngđốivớiviệcx á c địnhchínhxác
tưtưởngkinhtếcủahọ.
Nhântínhlàsựthốngnhấtgiữatínhtựnhiên,tínhxãhộivàtínhtinhthần.Bảnch
ấtcủaconngườingườibaohàmtrongtínhxãhộicủaconngườicịntínhtựnhiêncũnglà

“tựnhiên”đãbịxãhộihố.Cóthểthấy,nhântínhkhiếnconngườithốtkhỏitựnhiên,l
àthuộctínhđặchữucủalồingười,dovậy,conngườilàqgiánhất,
linhthiêngnhấttrongvũtrụ.
Ngườitađãtiếnhànhnhiềunghiêncứuvềvấnđềnàyvàđãđưararấtnhiềuđịnh
nghĩavềconngười,vídụ:“Conngườilàđộngvậtlýtính”,“conngườilàđộngvậtchính
trị”,“conngườilàđộngvậttơngiáo”,“conngườilàđộngvậtvănhố”,“conngườilàđộ
ngvậtkinhtế”,...nhưngnhậnthứccủalồingườivềbảnthânvẫncịnmơnglung,nhậnt
hứcvềnhântínhvẫncịnởnhữngbiểuhiệnbềngồi,chưathậtsựđisâuvàobảnchấtbên
trongcủanó.
Conngườilàtồntạixãhộiphứctạp,nhântínhcũnglàmộtvấnđềvơcùngphứctạ
p.Nhậnthứcvềconngườivànhântínhcóýnghĩathựctiễnquantrọngv à cácnhàt ư tưở
ngt ừ trướcđếnn a y vẫnkhơngngừngtheođuổi,nghiêncứuvềnó.Trongtácphẩm“
C.Mác,Ăngghentồntập”,tập3,trang1 1 , NxbChínhtrịQuốcgia,năm1995,Các
Mácviết:“Trongtínhhiệnthựccủanóbảnchấtconngườilàtổnghồnhữngquanhệx
ãhội”.Luậnđiểmcủa


Mácđãtiếnthêmmộtbướcđisâuvàobảnchấtconngười,đồngthờichỉramộtphươngh
ướngđúngđắnchonhữngnghiêncứusaunày.
HọcthuyếtcủaNhogiaTiênTần,tiêubiểulàhọcthuyếtcủaKhổngTửc ó baoh
àmtưtưởngkinhtếrấtphongphú.chúngcịncógiátrịrấtlớntrongthờikỳhiệnđạicủa
TrungQuốc.Hơnnữa,nócịnảnhhưởngrấtlớnđếncácnướctrongkhuvựcn h ư Nhật
Bản,HànQuốc,S i n g gapov à ViệtNam.TưtưởngkinhtếKhổngTửmangmàusắcn
hânbảnrõnét,nóxuấtpháttừviệcc o i trọngconngười,lấynhântínhthiệnlàmnềntản
g,lấytrậttựđạođứclàmhạt nhân,lấyandân,phúdânlàmmụctiêuquảnlý,từđóxây
dựngnênmơthứcquảnlýđ ầ y nhântính.Việcnghiêncứunhữngt ư tưởngc ủ a Nhogi
aTiênTầnvềconngườivànhântínhtrongquảnlýthậtsựcóýnghĩađốivớivấnđềkinht
ếhiệnnay.
KhổngTửrấtcoitrọngvịtrívàtácdụngcủaconngườitrongxãhội.Trướctiên,
ơnglnkhẳngđịnhgiátrịcủaconngười,thừanhậnnhâncáchđộclậpcủaconngười.Tr

ong“HiếukinhChươngThánhtrị”códẫncâunóicủaKhổngTử:“Thiênđịachitính,nhânviq”(giữ
acáclồicótínhtrongtrờiđất,conngườilàqnhất).Cóthểnói,tưtưởng“qnhân”c
ủaKhổngTửtrongcâunóinàychínhlàquanniệmnềntảngcủaquanđiểmkinhtếcủaK
hổngTửvàcácnhàNhoTiênTần.
KhổngTửlnnhấnmạnhgiátrịcủaconngười.Conngườiqhơnđạo,“Tửviế
t:Nhânnănghoằngđạo,phiđạohoằngnhân”(KhổngTửnói:Ngườipháthuyđ ư ợ c đ ạ
o , chứđ ạ o khơngpháth u y đượcngười)
[30,487];conngườiqhơnquỷthần:“Tửviết:Vịnăngsựnhân,nnăngsựquỷ”(K
hổngTửnói:“Chưabiếtthờngười,l à m s a o cóthểthờquỷ”[30,393];TrongsáchLễk
ýLễvậnviếtconngườiquýhơncảtrờiđất:“Cốnhângiả,thiênđịachitâmdã,ngũhànhch
iđoanđã,thựcvị,biệtthanh,bịsắcnhisinhg i ả dã”(Conngườilàtâmcủatrờiđất,đầu
mốisinhrangũhành,sinhrabiết


phânbiệtmùivị,âmthanh,màusắc”.Tómlại,theoKhổngTử,conngườilàqgiánh
ấttrênthếgiớinày,là linhhồncủavạnvậttrongvũtrụ.
Tháiđộkhẳngđịnh,đềcaogiátrịconngườinàycủaKhổngTửcóýnghĩatrong
mọithờiđại,đặcbiệtlàđốivớixãhộibấygiờ.Bởikhiđóvẫncịntồntạiphổbiếnnh
ữngtưtưởngcoithườngconngười,coithườnggiátrịc ủ a conngười.Ngườicaitrịcóth
ểsaikhiến,đánhđập,thậmchígiếthạidân,đốix ử v ớ i dânnhưs ú c vật.QuảnTửtừngc
hủtrương:“Ngườic a i t r ị nhưnước,nuôidưỡngconngườinhưnuôidưỡnglụcsúc,dù
ngngườinhưdùngc â y cỏ”(QuảnTửThấtpháp).KhổngTửcịnthừanhận,mỗiconngườiđềucóýchíđộclậpcủariêngmình
,vàýchí,nhâncáchcủaconngườicầnphảiđượctơntrọng,khơngthểbịlàmtổnthương
hoặcchàđạp.
Vềvấnđềnhântính,
KhổngTửđãđềxuấtrachủtrươngtínhconngườicó thểxâydựng,rènluyệnvàuốnnắn
được.ĐâychínhlàđặcđiểmlớnnhấttrongnhântínhluậncủaKhổngTửvàcácnhàNh
oTiênTầnkhác.
KhổngTửnói:“Tínhtươngcậndã,tậptươngviễndã”[30,514].Ýcủacâunà y l
à:Thiêntính(bảntínhtrờicho)của conngườivốnlàgầngũivớinhau,khơngcósựphân

biệtgìlớnlắm,nhưngkhitrảiquanhữnghồncảnh,t ậ p nhiễmsaunày,giữaconngườ
ivớiconngườisẽdầndầnkéodàikhoảngc á c h , khơngcịngiữngunnhưtrướcnữa.
Ở đ â y , KhổngTửchưađ ề cậpđếnnhântínhcủaconngườirốtcuộcl à thiệnh a y á c . Ơ
ngchỉkhẳngđịnhnhântínhcóthểcảibiếnđược.Bảntínhconngườiđượctrờitraocho,k
himớisinhr a hồntồnkhơngcó hìnhtháicố địnhv à có thểđượcxây dựng,rènluyệ
n,biếnđổibởihồncảnhsaunày.Hồncảnhkhácnhauthìtrạngtháitínhcáchcũngkhác
(hoặcl à á c hoặcl à thiện).ĐốivớiKhổngTửmàn ó i , đươngnhiênơngmongmuốnnh
ântínhsaukhitậpnhiễmlàtínhthiện,đâycũngchínhlàcăncứlậpluậnvàmụcđíchcơb
ảncủa“nhânhọc”củng.
LýluậnnhântínhvớikhuynhhướngthiệncủaKhổngTửđãtrởthànhnềntảngch
ungtrongcácnhântínhluậncủapháiNhogia.Trêncơsởđó,các


nhàNhoTiênTầnsaun à y đ ã đưar a nhữngnhântínhluậnkhácnhau,tiêubiểulà“Tính
thiệnluận”củaMạnhTử,“Tínhácluận”củaTuânTử.
MạnhTửchủtrương“Luậntínhthiện”,chorằngthiêntínhmàconngườiđượcb
anchol à lươngthiện.Conngườisinhr a đ ã cólịngtrắcẩn(thươngxót),tuố(biếthổth
ẹn),từnhượng(từchốikhơngtiếpnhận)vàthịphi(biếtphânbiệtphảitrái);khiđemmở
rộngvàpháttriểnchúngthìchúngs ẽ t r ở thànhnhữngbảntínhlươngthiện:nhân,nghĩ
a,lễ,trí.Dođ ó , theoMạnhTử,conđườngtạodựngxâyđắpnhântính,dẫndắtconngườ
ilàmđiềuthiệnl à ở chỗ“tồnkỳtâm,dưỡngk ỳ tính”(Bảotồnlươngtâmmình,nidưỡ
ngbảntínhcủamình)
[30,755].Nổibậtlênởđâylàchữ“dưỡng”.Tồnt âm dưỡngtínhtrướctiênphảibắtđầ
utừngườiquảnlývànócũngcóquanh ệ rấtlớnvớingườibịquảnlý.MạnhTửchỉra:“
Dĩthiệnphụcnhângiả,vịhữunăngphụcnhângiảd ã . Dĩthiệndưỡngnhân,nhiênhậun
ăngthiênhạ. Thiênhạbấttâmphụcnhivượnggiả,vịchihữudã”(Ngườiquảnlýdựavà
ođiềuthiệnđểkhiếnchomọingườiphảiphụctùngthìchưađủ,cịncầnphảidựavàođiề
uthiệnđóđểgiáodục,bồidưỡnghọ,sauđómớicóthểlàmchoh ọ phụctùng.Việcmọin
gườikhơngtinphụcngườiquảnlýthìkhơngthểtạor a đượcsựthịnhvượng)
[30,719],ýmuốnđemcáithiệncủanhân,nghĩa,lễ,trí đ ể đàoluyệngiáodưỡngc o n n

gười,nhưthếmớicóthểlàmc h o ngườitrongthiênh ạ thựcs ự quyphục.Vìvậy,“tồnt
â m dưỡngtính”chođến“dưỡngnhânvithiện”làconđườngduynhấtđểquảnlýquốcgi
a.
TnTửthìchủtrương“Tínhácluận”,chorằngconngườisinhravốnđã cóbảnt
ính“cơnhidụcbão,hànnhidụcnỗn,laonhidụctức,hiếulợinhiố hại”(Đóithìmuốnăn
no,rétthìmuốnấm,mệtthìmuốnnghỉ,thíchlợimàghéthại),nếuthuậntheot ự nhiên,k
hơngtiếnhànhh ạ n chếthìs ẽ dẫnđếnloạn.Vìvậy,conđườngnhàonặnxâydựngnhân
tính,dẫndắtnhândânlàmđiềuthiệnchínhlàở“hốtínhkhởinguỵ”,ởđâynổibậtlàch
ữ“hố”.Nộidungcủa“hốtính”ở đ â y baog ồ m phươngthứcc ử chỉv à phongtụctậ
p


qn.Tronghồncảnhnhấtđịnhvàtậpqnhànhvinhấtđịnh,quasựgópnhặt,rènluy
ệnlâungàythìbảntínhcủaconngườicóthểdầnđượccảibiến.Ngườiquảnlýhiểuđạolý
“hốtính”nóitrênthìcầnđảmnhiệmtráchnhiệmgiáohốlễnghĩa,
xâydựngnhâncáchmộtcáchtựgiác.Tính
ngườivốnlàác,nhưngthơngquagiáoh o á l ễ nghĩacủangườiquảnlýthìc ó t h ể tiếnhà
nhnhữnghạnchếcầnthiếtđốivớitính,dẫndắttínhtheocáithiện.Tuycómangdấuấ n c
ủachếđ ộ đẳngcấpphongkiến;nhưngviệcTnTửc o i s ự bồidưỡngtạodựngconn
gườilàmnhântốquantrọngcủasựpháttriểnxãhộilàr ất cóýnghĩa.
NhântínhluậnmàKhổngTửđ ề xướngkhơngchỉchiphốit ư tưởngc ủ a cáchọ
cgiảthuộcpháiNhogialàMạnhTửvàTnTửmàcũngcịnảnhhưởngđếnc á c t ư tưở
ngnhântínhc ủ a cácbiệtpháiNhogiak h á c . Vídụ“Luậntínhvơthiệnvơbấtthiện”c
ủaCáoTử,“Luậntínhhữuthiệnhữc”củ a ThếThạc,...
TrongtưtưởngcủacácnhàNhoTiênTần,vấnđềnhântínhkhơngchỉl à tiềnđềt
ấtyếucủaquanđiểmkinhtế,màhơnnữalàtrọngtâm,hạtnhânc ủatồnbộhoạtđộng
kinhtế.Mặc dùluậnnhântínhchưatrựctiếpkhẳngđịnhbảntínhthiệncủanhântính,nh
ưngKhổngTửlnđềcaoviệchọctập,tudưỡng,cảitạonhântínhđểhướngtớinhântí
nhthiện.Địnhhướngđóđãq u y địnhphươngphápgiáodục,tudưỡngđốivớiconngườ
ivàđồngthờicũngquyđịnhcáctưtưởngkinhtếcủacácnhàNhoTiênTần.

1.2. “Áinhân”-Tưtưởngquảnlýxãhộimangtinhthầnnhânđạosâu sắc
“Áinhân”,theoNhogiaTiênTầnlàmụcđích,ướcvọngcaonhấtcủaconngười
vàtrongquanh ệ giữaconngườivớiconngười.Tìnhc ả m uthương,tươngthântươ
ngáilàtiềnđềcủahàihồ,đồnkết,hợptácvàcũngl à tiềnđềcủasựhồhợpxãhội,sự
hồhợpgiữacácthànhviêntrongcộngđồng.Nếuconngườimấtđilịngnhânái,nhântí
nhtrởnêntàác,thìxãhộisẽ


đầyrẫytộilỗivàbạolực.Tìnhthươngugiữaconngườivớiconngườilàmộttiêuchí
củaxãhộivănminh,làđiềukiệnquantrọngkhơngthểthiếuđểx â y dựngmộtxãhộitốt
đẹp.Vìvậy,khixétđếnđộnglựcbêntrongcủaquảnlý,trướctiêncầnphảiđềcậpđếntư
tưởng“nhângiảáinhân”c ủ a NhogiaTiênTần.
TrongtồnbộhọcthuyếtcủaKhổngTử,chữ“nhân”chínhlàtưtưởngh ạ t nhân
,đồngthờiđócũngchínhlàsợidâyxunsuốtlýluậnquảnlýcủng,“nhân”làđốitượ
ngtrongquảnlý.TheoNhogia,bảnchấtcủaquảnlýlà“trịnhân”(trịngười),tiềnđềcủa
quảnlýlà“nhântính”.Tómlại,tấtcảđềukhơngthểxarời“nhân”.
Trongsách“Luậnngữ”củaKhổngTử,chữ“nhân”đượcxuấthiệnhơn109lần.“
Thuyếtvăn”giảithíchc h ữ “nhân”nhưsau:“Nhân,thând ã , tòngnhântòngnhị”k ế t c ấ u chữ“nhân”baog ồ m c h ữ “nhân”làngườiv à chữ“nhị”làhai,ýnghĩachỉm
ốiquanhệgiữahaiconngười,giữaconngườivớiconngười,thểhiệnl à : thừanhậnc ả t
a vàngườiđềul à haiconngườinhưnhau,haiconngườicónhâncáchđộclập,thểhiện
quanhệgiữaconngườivớiconngười.Conngườilàsinhvậtxãhộihố,khơngphảilàn
hữngcáthểsốngđơnđộcmàlntồntạitrongmốiquanhệqualại,liênhệlẫnnhau.Vì
vậy,quanhệxãhộigiữaconngườivớiconngườilàmốiquanhệcơbảnnhấtcủaconng
ười,củax ã h ộ i . Khơngc ó s ự quanh ệ qualại,hợptácgiữaconngườivớiconngườithì
s ẽ khơngc ó xãhội,q u y luậtx ã hội,KhổngTửđã s ớ m thấyđượctầmquantrọngcủac
ácmốiquanhệnày.Vìvậngđặttrọngtâmnghiêncứucủamìnhv à o “conngười”,m
ốiquanh ệ giữahọ v à đưar a kháiniệm“nhân”,tạoranềntảngtinhthầnchotồnbộnền
vănhốTrungHoa.
Nộih à m c ủ a “nhân”v ơ cùngphongphú,nhưngc ơ bảnnhấtl à “áinhân”.N
hưhọctrịPhànTrìhỏiKhổngTử“nhân”làgì,KhổngTửđãtrảlời:“Áinhân”[30,418].

ÁinhântheoKhổngTử,ơngucầugiữaconngườivới