(Luận Án Tiến Sĩ) Hoàn Thiện Kiểm Toán Báo Cáo Tài Chính Các Công Ty Cổ Phần Than Do Công Ty Kiểm Toán Độc Lập Ở Việt Nam Thực Hiện.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
****************

ĐẶNG THỊ HƢƠNG

HỒN THIỆN KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY
KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI- 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
****************

ĐẶNG THỊ HƢƠNG

HỒN THIỆN KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY
KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN

CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN
MÃ SỐ: 9.34.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. GIANG THỊ XUYẾN

HÀ NỘI- 2019


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận án này là cơng trình nghiên cứu
của riêng tơi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án này là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng công bố
ở một cơng trình nghiên cứu khoa học nào.
Tác giả luận án

Đặng Thị Hƣơng


ii

LỜI CẢM ƠN
Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Giang Thị
Xuyến- giáo viên hƣớng dẫn khoa học, đã có những định hƣớng, ý kiến đóng
góp, cách thức sửa chữa Luận án vơ cùng q báu; đồng thời luôn sát sao,
luôn động viên và giúp đỡ nghiên cứu sinh bất cứ khi nào nghiên cứu sinh gặp
khó khăn từ đó giúp nghiên cứu sinh hồn thành luận án này đúng hạn.

Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp chân
thành và quý báu của các nhà khoa học, sự hỗ trợ nhiệt tình của các cơng ty
kiểm tốn, các kiểm tốn viên hành nghề, Hội kế toán và kiểm toán Việt Nam,
Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam trong quá trình nghiên cứu sinh thu
thập tài liệu cho luận án.
Nghiên cứu sinh cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Học viện
Tài chính, Bộ mơn kiểm tốn và các đồng nghiệp trong khoa Kế toán đã tạo
mọi điều kiện về vật chất và tinh thần, giúp đỡ nghiên cứu sinh hoàn thành
luận án.
Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới gia đình
và bạn bè đã động viên, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt q trình nghiên
cứu và hồn thành luận án này.
NGHIÊN CỨU SINH

Đặng Thị Hƣơng


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU .................................................................x
DANH MỤC PHỤ LỤC .................................................................................. xi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................1
Chƣơng 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC DOANH NGHIỆP KHAI KHỐNG DO KIỂM TỐN ĐỘC LẬP THỰC
HIỆN ................................................................................................................27

1.1. TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP KHAI KHỐNG ........................27
1.1.1. Khái qt về doanh nghiệp khai khống ................................................27
1.1.2. Đặc điểm của các doanh nghiệp khai khoáng ảnh hƣởng đến báo cáo tài
chính doanh nghiệp khai khống......................................................................32
1.2. KÁI QT VỀ KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
KHAI KHỐNG DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN .......................... 36
1.2.1. Các phƣơng pháp tiếp cận kiểm tốn báo cáo tài chính doanh nghiệp
khai khoáng ...................................................................................................... 36
1.2.2. Các loại rủi ro trong kiểm tốn báo cáo tài chính doanh nghiệp khai
khống .............................................................................................................. 38
1.2.3. Đối tƣợng, mục tiêu, nội dung và căn cứ kiểm tốn báo cáo tài chính
doanh nghiệp khai khống ............................................................................... 41
1.2.4. Phƣơng pháp, kỹ thuật và quy trình kiểm tốn báo cáo tài chính doanh
nghiệp khai khống .......................................................................................... 43
1.2.5. Các nhân tố ảnh hƣởng đến kiểm toán Báo cáo tài chính doanh nghiệp
khai khống do kiểm tốn độc lập thực hiện....................................................46
1.3. QUY TRÌNH KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH
NGHIỆP KHAI KHOÁNG THEO PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM TOÁN
DỰA TRÊN RỦI RO DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN ................53


iv
1.3.1. Giai đoạn chuẩn bị và lập kế hoạch kiểm toán ......................................53
1.3.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán ............................................................... 68
1.3.3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán ................................................................. 74
1.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM ... 78
1.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai
khống .............................................................................................................. 78
1.4.2. Bài học cho các cơng ty kiểm tốn độc lập ở Việt Nam ........................83

Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................84
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CƠNG
TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở VIỆT
NAM THỰC HIỆN ..........................................................................................85
2.1. TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN VÀ KIỂM TỐN
BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG
TY KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ................................ 85
2.1.1. Sự ra đời và phát triển của các công ty cổ phần than ở Việt Nam......... 85
2.1.2. Đặc điểm của các công ty cổ phần than Việt Nam ảnh hƣởng đến báo
cáo tài chính ..................................................................................................... 88
2.1.3. Khái qt về kiểm tốn báo cáo tài chính của các cơng ty kiểm tốn độc
lập ở Việt Nam có thực hiện kiểm tốn BCTC các cơng ty cổ phần than ....... 97
2.1.4. Sơ lƣợc về thực trạng kiểm tốn báo cáo tài chính các cơng ty cổ phần
than do kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện ..........................................107
2.2. THỰC TRẠNG QUY TRÌNH KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC
CƠNG TY CỔ PHẦN THAN THEO PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM
TOÁN DỰA TRÊN RỦI RO DO CÁC CƠNG TY KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở
VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................112
2.2.1. Thực trạng giai đoạn chuẩn bị kiểm toán............................................. 113
2.2.2. Thực trạng giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ...................................... 114
2.2.3. Thực trạng giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................................... 122
2.2.4. Thực trạng giai đoạn kết thúc kiểm toán ............................................. 131


v
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC
CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở
VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................134
2.3.1. Những ƣu điểm trong kiểm tốn báo cáo tài chính các công ty cổ phần than134
2.3.2. Những hạn chế trong kiểm tốn báo cáo tài chính các cơng ty cổ phần

than và nguyên nhân của những hạn chế ....................................................... 136
Kết luận chƣơng 2 ..........................................................................................147
Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HỒN THIỆN KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY KIỂM TỐN ĐỘC
LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN .................................................................148
3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN, NGUYÊN TẮC VÀ YÊU CẦU HỒN
THIỆN KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN
THAN .............................................................................................................148
3.1.1. Định hƣớng phát triển các công ty kiểm tốn độc lập kiểm tốn Báo cáo
tài chính cho các công ty cổ phần than ở Việt Nam ...................................... 148
3.1.2. Nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện kiểm tốn Báo cáo tài chính các cơng
ty cổ phần than ............................................................................................... 151
3.2. GIẢI PHÁP HỒN THIỆN KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC
CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở
VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................155
3.2.1. Hồn thiện quy trình kiểm tốn BCTC các cơng ty cổ phần than theo
phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro do các cơng ty kiểm tốn độc
lập ở Việt Nam thực hiện ............................................................................... 155
3.2.2. Một số giải pháp khác trong kiểm tốn BCTC các cơng ty cổ phần than 193
3.3. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TỐN BÁO
CÁO TÀI CHÍNH CÁC CƠNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CƠNG TY
KIỂM TỐN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ................................196
3.3.1. Về phía cơ quan quản lý Nhà nƣớc...................................................... 196
3.3.2. Về phía hiệp hội nghề nghiệp .............................................................. 198
3.3.3. Về phía các kiểm tốn viên và các cơng ty kiểm tốn độc lập ............ 199


vi
3.3.4. Về phía các cơng ty cổ phần than ........................................................ 201
Kết luận chƣơng 3 ..........................................................................................202

KẾT LUẬN ....................................................................................................203
DANH MỤC CƠNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................................1
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................3


vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Chữ viết tắt
ACCA

Association of Chartered Certified Accountants
Hội kế tốn cơng chứng Anh quốc

AASC
AFC Viet Nam
AISC

Cơng ty TNHH Hãng kiểm tốn AASC
Cơng ty TNHH Kiểm tốn AFC Việt Nam
Cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ Tin học Thành phố
Hồ Chí Minh

AVA

Cơng ty TNHH kiểm toán và Thẩm định giá Việt Nam

BCKT

Báo cáo kiểm tốn

BCTC

Báo cáo tài chính

BDO Audit

Cơng ty TNHH Kiểm tốn BDO

BGĐ

Ban Giám đốc

BQT

Ban quản trị

BTC

Bộ Tài chính

CĐKT

Cân đối kế tốn

CMKT

Chuẩn mực kiểm tốn

CPA VIETNAM Cơng ty TNHH Kiểm tốn CPA VIETNAM
CSDL

Cơ sở dẫn liệu

CTCP

Cơng ty cổ phần

CTKD

Chu trình kinh doanh

CTKT

Cơng ty kiểm toán

DN

Doanh nghiệp

DNKK

Doanh nghiệp khai khoáng

GTLV

Giấy tờ làm việc

HĐQT

Hội đồng quản trị

HSKT

Hồ sơ kiểm toán

HTK

Hàng tồn kho


viii
INTOSAI
KH

International Organization of Supreme Audit Institutions
Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao
Khách hàng

KQKD

Kết quả kinh doanh

KSNB

Kiểm soát nội bộ

KTĐL

Kiểm toán độc lập

KTNB

Kiểm toán nội bộ

KTNN

Kiểm toán Nhà nƣớc

KTV

Kiểm toán viên

LCTT

Lƣu chuyển tiền tệ

NCS

Nghiên cứu sinh

NĐ

Nghị định

NV

Nghiệp vụ

NVKTPS
NVL
NY

Nghiệp vụ kinh tế phát sinh
Nguyên vật liệu
Niêm yết

PKF Viet Nam

Cơng ty TNHH PKF Việt Nam

PPKTCB

Phƣơng pháp kiểm tốn cơ bản

PPKTTT

Phƣơng pháp kiểm toán tuân thủ

PPTCKT

Phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán

QĐ

Quyết định

RRKD

Rủi ro kinh doanh

RRKS

Rủi ro kiểm soát

RRKT

Rủi ro kiểm toán

RRTT

Rủi ro tiềm tàng

SDTK

Số dƣ tài khoản

SXKD

Sản xuất kinh doanh

SSTY

Sai sót trọng yếu

THKQKS

Tổng hợp kết quả khảo sát

ix
TNCB

Thử nghiệm cơ bản

TNKS

Thử nghiệm kiểm sốt

TSCĐ

Tài sản cố định

TTTM

Thơng tin thuyết minh

UHY ACA

Cơng ty TNHH Kiểm tốn và Tƣ vấn UHY ACA

VACO

Cơng ty TNHH Kiểm tốn Vaco

VACPA

Hội kiểm tốn viên hành nghề Việt Nam

Vinacomin
XDCB

Tập đồn Cơng nghiệp than khống sản Việt Nam
Xây dựng cơ bản


x
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
1. SƠ ĐỒ
Sơ đồ TQ01 – Sơ đồ mục tiêu và cách thức tiếp cận luận án .............................. 19
Sơ đồ 1.1: Quy trình kiểm tốn BCTC DNKK do KTĐL thực hiện ................... 55
Sơ đồ 1.2: Tổng hợp các bƣớc công việc trong giai đoạn kết thúc kiểm toán, lập
và phát hành Báo cáo kiểm toán .......................................................................... 74
Sơ đồ 3.1: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ................... 160
Sơ đồ 3.2: Quy trình nhập kho nguyên vật liệu ................................................. 167
Sơ đồ 3.3: Giải pháp hồn thiện phân tích sơ bộ BCTC CTCP than ................. 168
Sơ đồ 3.4: Giải pháp hoàn thiện đánh giá hệ thống KSNB cấp độ toàn DN ..... 171
Sơ đồ 3.5: Giải pháp hoàn thiện việc xác định mức trọng yếu .......................... 174
Sơ đồ 3.6: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................ 180
Sơ đồ 3.7: Giải pháp hồn thiện giai đoạn kết thúc kiểm tốn .......................... 188
2. BẢNG
Bảng 1.1: Các thủ tục kiểm toán cần thực hiện đối với một số khoản mục đặc thù
trên BCTC của doanh nghiệp khai khoáng .......................................................... 72
Bảng 2.1. Các loại thuế, phí CTCP khai thác than phải nộp cho Nhà nƣớc ........ 96
Bảng 2.2: Các thủ tục kiểm toán đối với các khoản mục đặc thù trên BCTC của
CTCP than ở Việt Nam ........................................................................................ 98
Bảng 2.3: Hệ thống văn bản pháp lý hiện hành về KTĐL ................................. 102
Bảng 2.4: Kết quả thu thập Phiếu khảo sát ........................................................ 107

Bảng 3.1: Mẫu thu thập thông tin khách hàng ................................................... 157
Bảng 3.2A: Bảng mơ tả các thủ tục kiểm sốt của cơng ty khai thác than ở Việt
Nam đối với chu trình bán hàng- phải thu- thu tiền ........................................... 163
Bảng 3.2B: Bảng mơ tả các thủ tục kiểm sốt của cơng ty khai thác than ở Việt
Nam đối với chu trình mua hàng- phải trả- trả tiền............................................165
Bảng 3.3: Bảng tổng hợp phân tích hệ số .......................................................... 169
Bảng 3.4: Mẫu bảng tổng hợp các vấn đề soát xét............................................. 189


xi
DANH MỤC PHỤ LỤC

Số hiệu

Tên phụ lục

phụ lục
2.1

Danh sách các công ty cổ phần than ở Việt Nam hiện nay

2.2

Tổng hợp một số chỉ tiêu chính của các CTKT đã kiểm toán BCTC
các CTCP than từ năm 2012 đến nay

2.3A

Danh sách các cá nhân NCS đã phỏng vấn sâu

2.3B

Bảng câu hỏi phỏng vấn sâu

2.4A

Phiếu khảo sát

2.4B1

Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với
các nhà quản lý, các lãnh đạo cơng ty kiểm tốn

2.4B2

Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối
với các nhà quản lý, các lãnh đạo công ty kiểm toán

2.4C1

Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với
các KTV và trợ lý kiểm toán

2.4C2

Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối
với các KTV và trợ lý kiểm toán

2.5

Danh sách các CTKT là thành viên hãng kiểm tốn quốc tế

2.6

Chƣơng trình kiểm tốn BCTC mẫu của VACPA

2.7

Trích GTLV- Xem xét chấp nhận khách hàng và đánh giá rủi ro
hợp đồng của CTKT PKF Viet Nam

2.8

Trích GTLV- Đánh giá và chấp nhận khách hàng hiện tại của
CTKT AASC

2.9

Đánh giá tính độc lập của KTV tham gia cuộc kiểm tốn của
CTKT AASC

2.10

Trích GTLV-Tìm hiểu về CTCP than và mơi trƣờng hoạt động của
CTCP than do CTKT BDO thực hiện

2.11

Trích GTLV-Tìm hiểu về hoạt động kinh doanh của CTCP than do

xii

CTKT AASC thực hiện.
2.12

Trích GTLV- Phân tích sơ bộ BCTC của CTCP than do CTKT
BDO thực hiện

2.13

Trích GTLV- Phân tích sơ bộ Bảng CĐKT của CTCP than do
CTKT AASC thực hiện

2.14

Trích GTLV- Đánh giá chung về KSNB và rủi ro gian lận của
CTKT BDO

2.15

Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ BCTC của CTKT AASC

2.16

Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ CSDL của CTKT AASC

2.17

GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của BDO

2.18

Trích GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của
CTKT AASC

2.19

GTLV- Thử nghiệm chi tiết về kiểm soát đối với tiền lƣơng
(Payroll TOC) của CTKT BDO

2.20

Trích GTLV- Thủ tục phân tích HTK của CTKT BDO

2.21

Trích GTLV- Tìm hiểu về quy trình tập hợp chi phí, tính giá thành
của đơn vị của CTKT BDO

2.22

Trích GTLV- Kiểm tra việc tính giá thành sản phẩm than của
CTKT BDO

2.23

Trích GTLV- Xem xét tình hình kế hoạch sửa chữa lớn TSCĐ
của CTKT AASC

2.24

GTLV- Soát xét sự kiện phát sinh sau niên độ của CTKT BDO

2.25

GTLV-Xem xét đánh giá khả năng hoạt động liên tục của CTKT
PKF Viet Nam

3.1

Bảng đánh giá rủi ro gian lận tại CTCP than

3.2

Tổng hợp đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ BCTC và
cấp độ CSDL trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán

3.3

Bảng xác định yếu tố độ tin cậy


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong những năm gần đây hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC)
của kiểm tốn độc lập (KTĐL) ngày càng phát triển và KTĐL đã khẳng định
đƣợc vai trò, vị trí quan trọng của mình trong việc kiểm tra và đƣa ra ý kiến xác

nhận về mức độ trung thực hợp lý của thơng tin đƣợc kiểm tốn từ đó giúp ngƣời
sử dụng thông tin đƣa ra quyết định phù hợp. Bên cạnh đó, KTĐL cịn đƣa ra ý
kiến tƣ vấn nhằm giúp đơn vị đƣợc kiểm tốn hồn thiện hệ thống kế toán, hệ
thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của đơn vị.
Xuất phát từ tầm quan trọng và vai trị của kiểm tốn BCTC do KTĐL
thực hiện trong nền kinh tế nên đã có rất nhiều nhà khoa học, các tổ chức kinh tế
quan tâm nghiên cứu. Mặc dù vậy, lý luận về kiểm toán BCTC doanh nghiệp do
KTĐL thực hiện hiện nay cũng còn nhiều quan điểm khác biệt cần tiếp tục
nghiên cứu để bổ sung và hoàn thiện để làm cơ sở cho nghiên cứu và đào tạo
nguồn nhân lực kế tốn, kiểm tốn. Ngồi ra, cần có lý luận về kiểm tốn BCTC
của các lĩnh vực cụ thể nhƣ: khai khoáng, bƣu điện,…để ứng dụng trong thực
tiễn. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại chƣa có cơng trình nghiên cứu khoa
học nào đề cập đến lý luận về kiểm toán BCTC các doanh nghiệp khai khoáng
(DNKK) nên các vấn đề lý luận về kiểm toán BCTC doanh nghiệp (DN) nói
chung và kiểm tốn BCTC các DNKK nói riêng (trong đó có các DN khai thác,
chế biến, kinh doanh than) do KTĐL thực hiện cũng cần đƣợc nghiên cứu, bổ
sung và hoàn thiện.
Về mặt thực tiễn, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng và sự
cạnh tranh gay gắt giữa các công ty kiểm toán (CTKT), các CTKT độc lập ở Việt
Nam đều đã từng bƣớc quan tâm đến việc cải tiến và hồn thiện nội dung, quy
trình, phƣơng pháp, kỹ thuật kiểm tốn BCTC từ đó giúp nâng cao chất lƣợng và
hiệu quả của các CTKT. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt đƣợc, các CTKT
cần tiếp tục hoàn thiện kiểm tốn BCTC DN nói chung và kiểm tốn BCTC các
DN hoạt động trong các lĩnh vực đặc thù nói riêng nhƣ: khai khoáng, xây lắp,
ngân hàng, bƣu điện,… để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của ngƣời sử dụng thông tin
trong điều kiện nền kinh tế phát triển và hội nhập.


2

Khai thác than là một trong các ngành công nghiệp đƣợc hình thành sớm
nhất ở Việt Nam, ln đƣợc coi là ngành cơng nghiệp mũi nhọn, đã có những
đóng góp to lớn cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Các cơng ty than
có nhiệm vụ đáp ứng nguồn than, đảm bảo an ninh năng lƣợng quốc gia. Bên
cạnh đó, các cơng ty than cịn có những đóng góp to lớn vào ngân sách Nhà nƣớc
và đã tạo cơng ăn việc làm cho hàng trăm nghìn ngƣời lao động. Tuy nhiên, khai
thác than cũng có ảnh hƣởng mạnh đến mơi trƣờng và địi hỏi bảo đảm an tồn
cao cho ngƣời lao động. Chính vì vậy, BCTC của các công ty than, đặc biệt là
các công ty cổ phần (CTCP) than niêm yết (NY) đƣợc nhiều đối tƣợng (nhƣ:
Chính Phủ, cơ quan thuế, cơ quan quản lý nhà nƣớc về môi trƣờng và lao động,
nhà đầu tƣ, ngƣời lao động…) quan tâm sử dụng để đƣa ra các quyết định phù
hợp. Do khai thác than là một ngành sản xuất đặc biệt, quy trình sản xuất phức
tạp, trải qua nhiều cơng đoạn từ: thăm dị, đầu tƣ, khai thác, vận chuyển, chế biến
mới đƣợc than sạch đem tiêu thụ nên BCTC của các công ty than thƣờng tiềm ẩn
nhiều sai sót do những khó khăn liên quan đến việc kiểm tra và xác định số
lƣợng và giá trị hàng tồn kho (HTK), việc tập hợp chi phí, tính giá thành sản
phẩm; tính đúng đắn của các loại thuế, phí phải nộp Nhà nƣớc nhƣ: thuế tài
nguyên, phí tài ngun, phí hồn ngun mơi trƣờng; khó khăn trong việc kiểm
tra sự tuân thủ các quy định pháp lý của các CTCP than…đã dẫn đến kiểm toán
BCTC các CTCP than hiện còn nhiều bất cập và thách thức với các CTKT Việt
Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu thực trạng để đƣa ra giải pháp hồn thiện
kiểm tốn BCTC các CTCP than do KTĐL thực hiện nhằm đảm bảo và nâng cao
chất lƣợng, hiệu quả kiểm toán BCTC các CTCP than có ý nghĩa quan trọng
khơng chỉ đối với bản thân các CTCP than mà cịn đối với cơng chúng và xã hội
nhằm đảm bảo và nâng cao chất lƣợng, hiệu quả kiểm toán BCTC các CTCP than.
Xuất phát từ các phân tích nêu trên cho thấy đề tài: “Hồn thiện kiểm
tốn Báo cáo tài chính các cơng ty cổ phần than do các cơng ty kiểm tốn độc lập
ở Việt Nam thực hiện” có ý nghĩa thời sự và cần thiết về cả lý luận và thực tiễn.
2. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án
Nghiên cứu tổng quan các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài

luận án có ý nghĩa rất quan trọng giúp nghiên cứu sinh (NCS) hệ thống hóa đƣợc


3

những vấn đề lý luận chung về kiểm toán BCTC theo phƣơng pháp tiếp cận kiểm
toán (PPTCKT) dựa trên cơ sở rủi ro trong kiểm tốn BCTC DN nói chung và
kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong từng lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh
cụ thể do KTĐL thực hiện từ đó xác định đƣợc những vấn đề đã đƣợc nghiên
cứu, những vấn đề còn đang bỏ ngỏ làm định hƣớng cho những nghiên cứu của
mình.
Để làm rõ tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, NCS khái
qt hóa các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án theo 2 mục
chính là các cơng trình nghiên cứu trong nƣớc và các cơng trình nghiên cứu
ngồi nƣớc, trong đó mỗi mục chia ra làm 2 nhóm là: các cơng trình nghiên cứu
về kiểm tốn BCTC nói chung và các cơng trình nghiên cứu về kiểm toán BCTC
các lĩnh vực đặc thù, cụ thể nhƣ sau:
2.1 Tổng quan các cơng trình nghiên cứu trong nƣớc có liên quan đến đề tài
luận án
Nghiên cứu tổng quan của NCS về các cơng trình nghiên cứu trong nƣớc
liên quan đến đề tài luận án cho thấy, có nhiều cơng trình nghiên cứu đã đƣợc
cơng bố là: các giáo trình, sách xuất bản, luận án tiến sĩ, các cơng trình nghiên
cứu khoa học các cấp, các bài đăng tạp chí có liên quan đến kiểm tốn BCTC do
KTĐL thực hiện nhƣng chƣa có đề tài nào nghiên cứu đầy đủ, tồn diện về quy
trình kiểm tốn BCTC theo PPTCKT dựa trên cơ sở rủi ro (gọi tắt là: PPTCKT
dựa trên rủi ro) trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện và cho đến nay chƣa
có một cơng trình nghiên cứu khoa học nào nghiên cứu về kiểm toán BCTC các
CTCP than do KTĐL thực hiện. Cụ thể nhƣ sau:
a. Các cơng trình nghiên cứu về kiểm tốn BCTC nói chung
 Về giáo trình và sách tham khảo

Hầu hết các trƣờng đại học có đào tạo chun ngành kế tốn, kiểm tốn
nhƣ: Học viện tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân, Đại học Kinh tế thành phố
Hồ Chí Minh, Đại học thƣơng mại, Đại học ngoại thƣơng, Học viện ngân hàng...
đều xuất bản các giáo trình liên quan đến lý thuyết kiểm toán và thực hành kiểm
toán BCTC do các nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực kế tốn, kiểm tốn đã
và đang cơng tác tại các trƣờng đại học biên soạn nhƣ: Giáo trình lý thuyết kiểm


4

tốn (GS.TS Nguyễn Quang Quynh), Giáo trình lý thuyết kiểm toán (TS Nguyễn
Viết Lợi và Ths Đậu Ngọc Châu); Giáo trình kiểm tốn tài chính (GS.TS
Nguyễn Quang Quynh và PGS.TS Ngơ Trí Tuệ), giáo trình kiểm tốn BCTC
(Ths. Đậu Ngọc Châu và TS Nguyễn Viết Lợi), giáo trình Tổ chức q trình
kiểm tốn BCTC (PGS.TS Thịnh Văn Vinh và PGS.TS Giang Thị Xuyến), Giáo
trình kiểm tốn căn bản (PGS.TS Nguyễn Trọng Cơ và PGS.TS Thịnh Văn
Vinh),...
Bên cạnh các giáo trình, cịn có nhiều sách tham khảo liên quan đến kiểm
tốn BCTC nhƣ: Kiểm toán - Lý thuyết và thực hành (TS Phan Trung Kiên);
Kiểm tốn Báo cáo tài chính - Lý thuyết và thực hành (PGS.TS Phạm Tiến Hƣng
và TS Vũ Thị Phƣơng Liên); Kiểm toán căn bản - Lý thuyết, câu hỏi và bài tập
trắc nghiệm (TS Trần Mạnh Dũng và Ths.Lại Thị Thu Thuỷ); Kiểm toán (TS
Phạm Xuân Thành); …
Có thể thấy, nội dung các giáo trình, sách tham khảo kể trên đều có đề cập
đến các nội dung cơ bản trong kiểm tốn nói chung và kiểm tốn BCTC do
KTĐL thực hiện nói riêng nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, quy trình, phƣơng
pháp, kỹ thuật kiểm tốn BCTC doanh nghiệp nói chung do KTĐL thực hiện
trong đó các giáo trình mới xuất bản những năm gần đây đều đã sửa đổi, bổ sung
một số nội dung nhƣ: mục tiêu kiểm tốn, PPTCKT, quy trình kiểm tốn BCTC
theo PPTCKT dựa trên rủi ro,... cho phù hợp với thực tế và xu hƣớng phát triển

của kiểm toán trên thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam. Có thể thấy những tài liệu này
đã cung cấp một số cơ sở lý luận về kiểm toán BCTC DN làm tài liệu tham khảo
rất hữu ích cho luận án của NCS.
 Về các luận án tiến sĩ
Trong những năm gần đây có khá nhiều luận án tiến sĩ nghiên cứu về
kiểm toán BCTC nói chung, cụ thể nhƣ:
- Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm tốn nhằm
nâng cao chất lượng hoạt động trong các cơng ty KTĐL Việt Nam” (Đoàn Thanh
Nga, 2011) đã nghiên cứu sâu vào bƣớc công việc đánh giá trọng yếu và rủi ro
kiểm tốn, trong đó tác giả cũng nghiên cứu về sự phát triển của các PPTCKT
BCTC theo thời gian bao gồm: PPTCKT theo khoản mục trên bảng cân đối kế


5

toán (CĐKT), PPTCKT theo hệ thống và PPTCKT dựa trên rủi ro. Kết quả nghiên
cứu trong luận án của tác giả Đoàn Thanh Nga đã chỉ ra rằng, PPTCKT dựa trên
rủi ro là PPTCKT cần thiết để cuộc kiểm toán BCTC đảm bảo chất lƣợng và hiệu
quả. Tuy nhiên, tác giả Đồn Thanh Nga khơng đề cập đầy đủ đến các nội dung
khác trong kiểm toán BCTC nhƣ: đối tƣợng, nội dung, quy trình, phƣơng pháp
kiểm tốn,…nên cịn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ“Hồn thiện kiểm tốn BCTC của các cơng ty niêm yết
trên thị trường chứng khoán Việt Nam” (Nguyễn Thị Mỹ, 2012) đã nghiên cứu
một số nội dung trong kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết trên thị trƣờng
chứng khốn, trong đó có mục 1.2 đề cập đến các nội dung sau: đối tƣợng kiểm
toán và cách thức tiếp cận đối tƣợng kiểm toán (theo khoản mục và theo chu
trình); PPTCKT (theo hệ thống hoặc theo rủi ro); phƣơng pháp kiểm tốn; mục
tiêu kiểm tốn; quy trình kiểm tốn; kiểm toán một số phần hành đặc trƣng trong
kiểm toán BCTC của các cơng ty NY (nhƣ: kiểm tốn vốn chủ sở hữu và các
quỹ; kiểm toán lợi nhuận phân chia; kiểm toán BCTC hợp nhất). Mặc dù tác giả

Nguyễn Thị Mỹ có đề cập đến các nội dung trong kiểm tốn BCTC nhƣng một
số nội dung cịn đề cập ở mức độ sơ lƣợc và chƣa đề cập sâu đến PPTCKT dựa
trên rủi ro và quy trình kiểm tốn BCTC dựa trên rủi ro; đồng thời luận án cũng
không đề cập đến kiểm toán một số phần hành kiểm toán đặc thù trong DN sản
xuất nhƣ: Hàng tồn kho (HTK), Tài sản cố định (TSCĐ); chi phí SXKD dở
dang;... Đây chính là những khoảng trống mà NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ“Vận dụng các phương pháp kỹ thuật kiểm tốn trong quy
trình kiểm tốn BCTC tại các công ty KTĐL ở Việt Nam” (Đinh Thị Thu Hà,
2016) đã nghiên cứu sâu về các phƣơng pháp kiểm toán và các kỹ thuật kiểm
toán trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện; các nhân tố ảnh hƣởng đến việc
vận dụng phƣơng pháp kỹ thuật kiểm toán và nội dung vận dụng các phƣơng
pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm tốn BCTC do KTĐL thực hiện.
Đồng thời, luận án đã nghiên cứu rất sâu về lịch sử hình thành và phát triển của
các PPTCKT. Vì vậy, có một số nội dung trong luận án nhƣ: phƣơng pháp, kỹ
thuật kiểm toán và PPTCKT đƣợc NCS sử dụng để tham khảo cho luận án của
mình. Tuy nhiên, tác giả Đinh Thị Thu Hà chủ yếu nghiên cứu về việc vận dụng


6

các phƣơng pháp kỹ thuật kiểm tốn trong quy trình kiểm tốn BCTC nói chung,
khơng nghiên cứu một số các nội dung khác trong kiểm tốn BCTC nói chung
(nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm toán,...) và kiểm tốn BCTC
các CTCP than nên có những khoảng trống cho NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm tốn ước tính kế tốn trong kiểm tốn báo cáo tài
chính doanh nghiệp do các cơng ty kiểm tốn độc lập ở Việt Nam thực hiện”
(Nguyễn Thị Lê Thanh, 2017) đã nghiên cứu về các ƣớc tính kế tốn, đặc điểm
các ƣớc tính kế tốn và các vấn đề liên quan đến kiểm tốn các ƣớc tính kế tốn
trong kiểm toán BCTC (nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, căn cứ, nội dung, phƣơng
pháp kiểm toán) đặc biệt đi sâu vào nghiên cứu phƣơng pháp kiểm tốn các ƣớc

tính kế tốn. Nhƣ vậy, tác giả Nguyễn Thị Lê Thanh chỉ nghiên cứu về kiểm
tốn các ƣớc tính kế tốn trong kiểm tốn BCTC nói chung, khơng nghiên cứu
về kiểm tốn các ƣớc tính kế tốn và kiểm tốn các bộ phận, khoản mục khác
trong kiểm toán BCTC các CTCP than. Tuy nhiên, nghiên cứu về kiểm tốn các
ƣớc tính kế tốn trong kiểm tốn BCTC DN nói chung cũng là tài liệu NCS tham
khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm tốn các ƣớc tính kế tốn trong DN khai thác
than.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm toán hàng tồn kho trong kiểm tốn BCTC do các
cơng ty kiểm tốn độc lập tại Việt Nam thực hiện” (Nguyễn Thị Lan Anh, 2017)
mặc dù đã nghiên cứu về PPTCKT, quy trình kiểm tốn HTK theo PPTCKT dựa
trên rủi ro và kiểm soát chất lƣợng kiểm toán HTK. Tuy nhiên, nghiên cứu của
tác giả Nguyễn Thị Lan Anh chỉ tập trung nghiên cứu vào một khoản mục riêng
lẻ là HTK trên BCTC của các DN nói chung, khơng nghiên cứu các khoản mục
khác trên BCTC cũng nhƣ khơng nghiên cứu cụ thể kiểm tốn HTK trong lĩnh
vực khai thác than, không nghiên cứu về các nội dung khác trong kiểm toán
BCTC nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm tốn,....nên cịn những
khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù vậy, luận án cũng là tài liệu
cho NCS tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm toán HTK trong DN khai
thác than.
- Luận án tiến sĩ “Mối quan hệ giữa kiểm soát nội bộ, rủi ro gian lận và
lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán BCTC” (Nguyễn Thành Trung, 2017) đã


7

làm rõ việc nghiên cứu, đánh giá KSNB ảnh hƣởng đến việc xác định rủi ro có
SSTY do gian lận từ đó ảnh hƣởng đến các nội dung cần thực hiện trong giai
đoạn lập kế hoạch kiểm toán BCTC nhƣ thế nào. Nhƣ vậy, tác giả Nguyễn
Thành Trung chỉ đi sâu kiểm định mối quan hệ giữa 3 nhân tố KSNB, rủi ro có
SSTY do gian lận và lập kế hoạch kiểm tốn trong kiểm tốn BCTC, khơng

nghiên cứu đầy đủ về quy trình kiểm tốn BCTC theo PPTCKT dựa trên rủi ro
nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm toán gian lận trong kiểm tốn báo cáo tài chính
của các cơng ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khốn Việt Nam”
(Tạ Thu Trang, 2017) mặc dù có nghiên cứu về kiểm tốn BCTC cơng ty phi tài
chính niêm yết trên thị trƣờng chứng khoán nhƣng chỉ tập trung vào nghiên cứu
một khía cạnh riêng lẻ là kiểm tốn gian lận, không nghiên cứu các vấn đề khác
trong kiểm tốn BCTC nhƣ: phƣơng pháp kiểm tốn, quy trình kiểm tốn theo
PPTCKT dựa trên rủi ro,... nên cịn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
 Về các bài viết đăng báo, tạp chí
Trong những năm qua có rất nhiều bài viết đăng trên các báo, các tạp chí
liên quan đến kiểm tốn BCTC DN nói chung do các tổ chức KTĐL thực hiện
nhƣ: “Đánh giá tính trọng yếu trong kiểm tốn BCTC tại các cơng ty kiểm tốn
độc lập hiện nay”, số 187/2013- Tạp chí kinh tế và phát triển- Đại học Kinh tế
quốc dân của Đào Minh Hằng và Đào Văn Hiệp; “Khái quát những vấn đề cơ
bản về kiểm toán theo phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro khi thực hiện kiểm
toán BCTC”- số 1+2/2017- Tạp chí Kế tốn & kiểm tốn- Hội kế tốn và kiểm
toán của tác giả Phạm Tiến Hƣng và Nguyễn Thị Phƣơng Thảo; “Đặc điểm ước
tính kế tốn ảnh hưởng tới kiểm tốn BCTC”, số 6/2017- Tạp chí nghiên cứu Tài
chính kế tốn - Học viện Tài chính của Ths.CPA Nguyễn Thị Lê Thanh; “KTV
độc lập đối với việc phát hiện gian lận và sai sót trong kiểm tốn BCTC”, số
6/2017 - Tạp chí Kế tốn & Kiểm tốn của TS Nguyễn Đăng Huy; ...Những bài
báo trên đây chỉ đề cập đến một vài khía cạnh cụ thể trong kiểm tốn BCTC DN
nói chung, khơng đề cập hết tất cả các nội dung trong kiểm tốn BCTC nên cịn
những khoảng trống cho NCS tiếp tục nghiên cứu. Tuy nhiên các bài báo này


8

cũng là tài liệu cho NCS tham khảo về các PPTCKT BCTC, kiểm tốn các ƣớc

tính kế tốn,...
Ngồi ra, tính đến thời điểm hiện tại còn rất nhiều luận án tiến sỹ, các
cơng trình nghiên cứu khoa học các cấp, các bài báo đăng trên các tạp chí khoa
học chuyên ngành kế tốn, kiểm tốn, tài chính nghiên cứu về: kiểm toán (kiểm
toán nội bộ, kiểm toán hoạt động), tổ chức cơng tác kiểm tốn BCTC, kiểm sốt
chất lƣợng hoạt động kiểm tốn hoặc một vài khía cạnh liên quan đến kiểm toán
BCTC nhƣ: phƣơng pháp, kỹ thuật kiểm toán,... do KTĐL thực hiện. Tuy nhiên đây
không phải là hƣớng nghiên cứu chính của luận án nên NCS khơng đề cập sâu.
b. Các cơng trình nghiên cứu về kiểm tốn BCTC các loại hình doanh nghiệp
cụ thể
 Các giáo trình và sách tham khảo
Theo hiểu biết của NCS, cho đến thời điểm hiện tại chƣa có một giáo
trình, sách tham khảo nào tại Việt Nam viết về kiểm toán BCTC mà khách thể
kiểm toán là DN hoạt động trong các lĩnh vực kinh doanh cụ thể nhƣ: xây lắp,
sản xuất, ngân hàng, xuất nhập khẩu, khai khoáng,...
 Các luận án tiến sĩ
- Luận án tiến sĩ “Hồn thiện kiểm tốn BCTC doanh nghiệp xây lắp của
các tổ chức KTĐL”(Phạm Tiến Hưng, 2009) đã nghiên cứu các nội dung trong
kiểm toán BCTC nhƣ: đối tƣợng, nội dung, quy trình, phƣơng pháp kiểm toán,
kiểm soát chất lƣợng kiểm toán BCTC DN xây lắp thơng qua phân tích đặc thù
của DN xây lắp và BCTC DN xây lắp ảnh hƣởng đến kiểm toán BCTC các DN
này. Tuy nhiên, tác giả Phạm Tiến Hƣng khơng nghiên cứu về các PPTCKT và
quy trình kiểm tốn theo PPTCKT dựa trên rủi ro, cũng nhƣ không nghiên cứu
về kiểm toán BCTC mà khách thể kiểm toán là các DN khai thác, chế biến, kinh
doanh than nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ “Hồn thiện kiểm tốn hàng tồn kho trong kiểm tốn báo
cáo tài chính tại các doanh nghiệp sản xuất thép do các cơng ty kiểm tốn độc
lập của Việt Nam thực hiện” (Đào Minh Hằng, 2016) đã nghiên cứu về kiểm
toán HTK trong kiểm toán BCTC tại các DN sản xuất do KTĐL thực hiện bao
gồm: mục tiêu kiểm toán; PPTCKT và các kỹ thuật thu thập bằng chứng trong

9

kiểm toán HTK, kỹ thuật lấy mẫu kiểm toán; quy trình kiểm tốn HTK. Đồng
thời luận án nhận diện các nhân tố chủ yếu ảnh hƣởng đến kiểm toán HTK trong
kiểm toán BCTC tại các DN sản xuất. Tuy nhiên, luận án khơng nghiên cứu về
kiểm tốn các bộ phận, khoản mục khác trên BCTC cũng nhƣ không nghiên cứu
đầy đủ các nội dung khác trong kiểm toán BCTC nên còn những khoảng trống
để NCS tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù luận án chỉ nghiên cứu chuyên sâu về kiểm
toán HTK trong các DN sản xuất thép nhƣng đây cũng là một tài liệu để NCS
tham khảo về kiểm toán HTK trong các DN sản xuất nói chung.
- Luận án tiến sĩ“Hồn thiện kiểm tốn BCTC ngân hàng thương mại tại
các doanh nghiệp kiểm toán độc lập ở Việt Nam” (Phí Thị Kiều Anh, 2016) đã
nghiên cứu khá đầy đủ các vấn đề trong kiểm toán BCTC ngân hàng thƣơng mại
do KTĐL thực hiện (nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, căn cứ, nội dung, quy trình,
phƣơng pháp kiểm tốn, kiểm sốt chất lƣợng hoạt động kiểm toán,...). Tuy
nhiên, các nghiên cứu tập trung vào khách thể kiểm toán là ngân hàng thƣơng
mại, khơng nghiên cứu khách thể kiểm tốn là DNKK nên còn những khoảng
trống để NCS tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù vậy, những nghiên cứu về quy trình
kiểm tốn BCTC ngân hàng thƣơng mại của tác giả Phí Thị Kiều Anh có liên hệ
đến PPTCKT dựa trên rủi ro cũng là tài liệu mà NCS có tham khảo khi thực hiện
cơng trình nghiên cứu của mình.
Nhƣ vậy, đối với các luận án tiến sỹ nghiên cứu về kiểm toán BCTC các
DN hoạt động trong một lĩnh vực cụ thể thì tính đến thời điểm hiện tại chƣa có
luận án tiến sỹ nào nghiên cứu về kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong lĩnh
vực khai thác, chế biến, kinh doanh than nên đây là khoảng trống mà NCS có thể
đi sâu nghiên cứu.
Mặc dù, có một số luận án tiến sỹ nghiên cứu về các công ty khai thác
than nhƣng các nghiên cứu này chỉ nghiên cứu về kế tốn, tài chính, cơ chế quản

lý kinh tế hoặc phân tích hiệu quả kinh doanh của các cơng ty khai thác than,
khai thác tài ngun, khống sản (khơng nghiên cứu về kiểm tốn BCTC các
cơng ty than) nhƣ: Luận án “Tổ chức cơng tác kế tốn quản trị chi phí sản xuất
và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than” (Trần Văn
Hợi, 2007); Luận án “Nghiên cứu cơ chế quản lý kinh tế phù hợp trong công ty


10

cổ phần khai thác than thuộc Tập đồn Cơng nghiệp Than- Khoáng sản Việt
Nam” (Nguyễn Văn Bƣởi, 2011); Luận án “Phân tích hiệu quả kinh doanh trong
các doanh nghiệp khai thác khoáng sản Việt Nam” (Nguyễn Thị Mai Hƣơng,
2008); Luận án “Hồn thiện hệ thống Báo cáo tài chính hợp nhất của Tập đồn
Cơng nghiệp Than - Khống sản Việt Nam” (Nguyễn Thị Kim Oanh, 2015);...
 Về các bài viết đăng báo, tạp chí
Trong những năm qua có một số bài viết đăng trên các báo, các tạp chí
chuyên ngành về kế tốn, kiểm tốn có liên quan đến kiểm toán BCTC DN hoạt
động trong lĩnh vực cụ thể nhƣ: “Một số hạn chế và vướng mắc trong kiểm toán
BCTC DN xây lắp ở các tổ chức kiểm toán độc lập trong thời gian qua”- Tạp chí
Kiểm tốn- số 08/2011 của tác giả Phạm Tiến Hƣng; “Phương pháp tiếp cận dựa
trên rủi ro trong cuộc kiểm toán BCTC Ngân hàng thương mại”- số 2/2016 và
“Qui trình nghiên cứu, đánh giá kiểm soát nội bộ trong cuộc kiểm toán BCTC
Ngân hàng thương mại”- số 8/2016-Tạp chí Kế tốn & Kiểm tốn của tác giả Phí
Thị Kiều Anh;... Tuy nhiên, những bài báo trên đây chỉ đề cập đến một vài khía
cạnh cụ thể trong kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong các lĩnh vực nhƣ:
Ngân hàng, xây lắp,...không đề cập đến kiểm tốn BCTC DNKK.
2.2 Tổng quan các cơng trình nghiên cứu ở nƣớc ngồi có liên quan đến đề
tài luận án
Kiểm tốn đƣợc hình thành rất sớm trên thế giới và những vấn đề liên
quan đến kiểm toán BCTC đã đƣợc nhiều cá nhân, tổ chức nghiên cứu trên nhiều

khía cạnh, trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, khi nghiên cứu các sách
xuất bản, luận án và các bài báo nƣớc ngoài liên quan đến đề tài luận án đƣợc
công bố trên Internet và thƣ viện mở của một số trƣờng Đại học ở nƣớc ngoài
(như: Havard Extention school, National University of Singapore, London School
of Economics and Political Science, University of Oxford,...), NCS chƣa thấy có
bài viết hay cơng trình NCKH nào đề cập trực tiếp đến kiểm tốn BCTC các
DNKK nói chung và kiểm tốn BCTC các cơng ty khai thác than nói riêng do
các cơng ty KTĐL thực hiện. Đồng thời, NCS cũng tìm kiếm các tài liệu về kiểm
tốn BCTC trên các cổng thơng tin điện tử của các hãng kiểm toán lớn trên thế
giới (nhƣ: Deloitte, Ernst & Young,... ), Liên đồn kế tốn quốc tế, Ủy ban chuẩn


11

mực kiểm toán và dịch vụ đảm bảo quốc tế, Hội kế tốn viên cơng chứng Hoa Kỳ,
Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao, Ủy ban các tổ chức tài trợ, Hội
kế tốn cơng chứng Anh quốc (ACCA), các tạp chí kế tốn, kiểm tốn
(Accounting Journal; Auditing: A journal of practice and theory),... Tuy nhiên,
phần lớn các cơng trình nghiên cứu khoa học ở nƣớc ngồi mà NCS đƣợc biết
chỉ đề cập đến kiểm tốn nói chung hoặc một số nội dung chi tiết trong kiểm
toán BCTC nhƣ: quy trình kiểm tốn BCTC, phƣơng pháp, kỹ thuật thu thập
bằng chứng kiểm toán, đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu, hệ thống
KSNB... hoặc có một số bài báo viết về kiểm tốn BCTC các cơng ty than và
khống sản... nhƣng chỉ ở góc độ đơn lẻ, khơng mang tính tồn diện nhƣ mục
tiêu nghiên cứu trong luận án của NCS. NCS tóm tắt lại các cơng trình nghiên
cứu ở nƣớc ngồi nhƣ sau:
a. Các nghiên cứu ở nƣớc ngồi về kiểm tốn BCTC nói chung
 Về các giáo trình và các tài liệu hướng dẫn
+ Giáo trình “Auditing and Assurance Service: an Intergrated Approach”
(2012) của Alvins Aren & K.Loebbecke tái bản lần thứ 14, tính đến năm 2016

giáo trình này đã đƣợc tái bản 16 lần, trong đó đề cập đến hầu hết các vấn đề lý
luận cơ bản về kiểm toán và cách thức thực hành một số chu kỳ nghiệp vụ đặc
thù trong kiểm toán BCTC nhƣ: mua vào và thanh tốn, tồn kho và nhập kho,
huy động vốn và hồn trả, tiền gửi ngân hàng,... Có thể nói đây là tài liệu rất hữu
ích trong q trình NCS nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản về kiểm toán,
trong đó, NCS kế thừa các nội dung về: Khái niệm kiểm toán, phƣơng pháp, kỹ
thuật kiểm toán, một số nội dung trong quy trình kiểm tốn và KSNB.
+ Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, các khách hàng ngày càng tăng
trƣởng cả về quy mô và mức độ phức tạp nên các nghiệp vụ kinh tế phát sinh
ngày càng đa dạng, phức tạp và chứa đựng nhiều rủi ro. Vì vậy, các PPTCKT
cũng tiến hóa theo thời gian, từ việc đi xác minh các nghiệp vụ trong sổ sách kế
toán bằng cách đối chiếu và kiểm tra các giao dịch, KTV chuyển hƣớng sang dựa
vào hệ thống kế toán và hệ thống KSNB để thu hẹp các thủ tục kiểm tra chi tiết
theo nghiên cứu của: William F.Messier (1997) đề cập đến phƣơng pháp tiếp cận
dựa trên hệ thống, Dan M. Guy và các cộng sự (1998) đề cập đến kỹ thuật lấy