Tổ Chức Hoạt Động Học Tích Cực, Tự Lực Và Sáng Tạo Của Học Sinh Trung Học Phổ Thông.docx

ĐẠIHỌCQUỐCGIAHÀNỘI
TRƢỜNGĐẠIHỌCGIÁODỤC

NGUYỄNHỒNGDƢƠNG

TỔCHỨCHOẠTĐỘNGHỌCTÍCHCỰC,TỰLỰCVÀSÁNGTẠOCỦA
HỌCSINHTRUNGHỌCPHỔTHƠNGTRONGDẠYHỌCCHUN
ĐỀCÁCĐỊNHLUẬTCHẤTKHÍ

LUẬNVĂNTHẠCSĨSƢPHẠMVẬTLÍ

HÀNỘI-2015

i


ĐẠIHỌCQUỐCGIAHÀNỘI
TRƢỜNGĐẠIHỌCGIÁODỤC

NGUYỄNHỒNGDƢƠNG

TỔCHỨCHOẠTĐỘNGHỌCTÍCHCỰC,TỰLỰCVÀSÁNGTẠOCỦA
HỌCSINHTRUNGHỌCPHỔTHƠNGTRONGDẠYHỌCCHUN
ĐỀCÁCĐỊNHLUẬTCHẤTKHÍ

LUẬNVĂNTHẠCSĨSƢPHẠMVẬTLÍ
CHUNNGÀNH:LÝLUẬNVÀPHƢƠNGPHÁPDẠYHỌC(BỘ
MƠNVẬTLÍ)
Mãsố:60140111

Ngƣờihƣớngdẫnkhoahọc:PGS.TS.NguyễnXnThành

HÀNỘI-2015

ii


LỜICẢMƠN
TácgiảluậnvăntrântrọngcảmơnBanGiám
hiệu,PhịngSauđạihọc,TrƣờngĐạihọcGiáoDục–ĐạihọcQuốcGia–HàNội.
EmxinbàytỏlịngbiếtơnchânthànhvàsâusắctớithầygiáoPGS.TS.Nguyễn
XnThànhđãlnquantâm,động viênvàt ạo điềukiệnchoe m trongqtrìnhhọct
ập,cơngt á c đ ể e m t ự tin,quyếttâm,s a y mênghiêncứuđểhồnthànhluậnvănnày.
TơixincảmơnthầygiáoNguyễnAnhLân,cácthầycơgiáovàcácemhọcsinhtr
ƣờngTHPTNguyễnKhuyến–
ThànhphốNamĐịnhđãgiúpđỡtơitrongthờigianthựcnghiệmsƣphạm.
Tơixincảmơngiađình,đồngnghiệpvàcácanhchịhọcviêncaohọccùnglớpđ
ãlnbêncạnhđộngviên,giúpđỡtơihồnthànhluậnvănnày.
HàNội,
tháng11năm2015Tácgiảluậ
nvăn

NguyễnHồngDƣơng

3


DANHMỤCCHỮVIẾTTẮT
GV:

Giáoviên

HĐ:

Hoạtđộng

HS:

Họcsinh

PPDH:
PhƣơngphápdạyhọcSGK:
SáchgiáokhoaTHCS:
Trunghọccơsở
TN:

Thínghiệm

THPT:
TrunghọcphổthơngVD:
Vídụ


MỤCLỤC
Lờicảmơn............................................................................................................i
Danhmụcchữviếttắt...........................................................................................iv
Mụclục...............................................................................................................v
Danhmụchìnhvẽ................................................................................................vi
MỞĐẦU............................................................................................................1
CHƢƠNG1:CƠSỞLÍLUẬNVÀTHỰCTIỄNCỦAVIỆCDẠYHỌCTH EO
CHUNĐỀTRONGDẠYH Ọ C VẬTL Ý Ở TRUNGH Ọ C PHỔTHƠN

G........................................................................................................................6
1.1. Tổchứchoạtđộnggiảiquyếtvấnđềcủahọcsinhtrongdạyhọcvậtlí6
1.2. Cơsởkhoahọccủaviệctổchứchoạtđộnggiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh8
1.2.1. Chutrìnhsángtạokhoahọc.........................................................................8
1.2.2. Tiếntrìnhkhoahọcgiảiquyếtvấnđề.............................................................9
1.2.3.Sựkhácbiệtgiữahoạtđộngcủahọcsinhvàhoạtđộngcủanhàkhoahọc10
1.2.4.Cơsởđịnhhƣớngviệctổchứchoạtđộnghọcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh
.........................................................................................................................11
1.2.5. Tínhtíchcựcnhậnthứccủahọcsinh tronghọctập.......................................12
1.2.6. Nănglựcnhậnthứcsángtạocủahọcsinhtronghọctập..................................14
1.3. Cácphacủatiếntrìnhdạyhọcgiảiquyếtvấnđề...............................................16
1.3.1. Cácphacủatiếntrìnhdạyhọcgiảiquyếtvấnđề.............................................16
1.3.2. Hìnhthứchoạtđộngnhómtrongcácphac ủ a tiếntrìnhd ạ y h ọ c giảiquyếtvấn
đề

19

1.4. Dạyhọcgiảiquyếtvấnđềvềcácđịnhluậtvậtlí................................................24
1.4.1. Đặcđiểmcủađịnhluậtvậtlí.......................................................................24
1.4.2. Dạyhọc giảiquyếtvấnđềvề cácđịnhluậtvậtlí............................................25
1.5. Sửdụnghiệuquảcáctàiliệubổtrợtrongtiếntrìnhdạyhọcgiảiquyếtvấnđề...29
1.5.1. Sửdụngthínghiệmtrongtiếntrìnhdạyhọcgiảiquyếtvấnđề.........................29
1.5.2. Sửdụngcáctàiliệubổtrợtrongqtrìnhgiảiquyếtvấnđềhọctập..33


1.6. ThựctrạngviệcdạyhọctheochunđềtrongdạyhọcVậtlíởtrunghọcphổthơng
35
1.6.1. Mụcđíchđiềutra......................................................................................35
1.6.2. Đốitƣợngđiềutra.....................................................................................36
1.6.3. Phƣơngphápđiềutra................................................................................36

1.6.4. Kếtquảđiềutra.........................................................................................36
KẾTLUẬNCHƢƠNG1..................................................................................38
CHƢƠNG2:T Ổ CHỨCHOẠTĐỘNGH Ọ C TÍCHCỰC,T Ự LỰC,SÁNG
TẠOCỦAHỌCSINHTRONGDẠYHỌCCHUNĐỀ“CÁCĐỊNHLUẬT
CHẤTKHÍ”....................................................................................................41
2.1. Phântíchđặcđiểmdạyhọcchƣơng“Chấtkhí”...............................................41
2.1.1. Nộidungkiếnthứcchƣơng“Chấtkhí”.......................................................41
2.1.2. Cácđạilƣợngđặctrƣngchochấtkhí..........................................................42
2.1.3. Chuẩnkiếnthứcvàkĩnănghọcsinhcầnđạtđƣợc.........................................43
2.2. Phântíchlơgíchìnhthànhkiếnthứcchƣơng“Chấtkhí”..................................44
2.3. Nhữngkhókhănvàngunnhângâyranhữngkhókhănvàsailầmcủahọcsinhkhi
họctậpchƣơng“Chấtkhí”..................................................................................46
2.3.1. Nhữngkhókhăn,sailầmcủahọcsinhkhihọctậpchƣơng“Chấtkhí”46
2.3.2. Ngunnhândẫnđếnnhữngkhókhăn, sailầmcủa họcsinh.........................47
2.4. Thiếtkếtiếntrìnhdạyhọcchƣơng“Chấtkhí”theohƣớngdạyhọcgiảiquyếtvấ
nđề 48
2.4.1. Xácđịnhmụctiêudạyhọc.........................................................................48
2.4.2. Nộidungkiếnthứccầnxâydựng................................................................48
2.4.3.Địnhhƣớngpháttriểnnănglực...................................................................50
2.4.4. Chuẩnbịcủagiáoviênvàhọcsinh...............................................................56
2.4.5. Sơđồlơgíctiếntrìnhxâydựngkiếnthức.......................................................57
2.5. Tiếntrìnhdạyhọccụthể...............................................................................61
2.5.1. Hoạtđộngđềxuấtvấnđềnghiêncứu...........................................................61


2.5.2. Hoạtđộngđềxuấtgiảiphápgiảiquyếtvấnđề...............................................62
2.5.3. Hoạtđộngthựchiệngiảiphápđểgiảiquyếtvấnđề........................................63
2.5.4. Hoạtđộngthơngbáobổsung,thểchếhóakiếnthứcvàvậndụngkiếnthức...67
KẾTLUẬN CHƢƠNG2.................................................................................71
CHƢƠNG3:THỰCNGHIỆMSƢPHẠM....................................................72

3.1. Mụcđích,đốitƣợng,phƣơngphápvànộidungthựcnghiệm...........................72
3.1.1. Mụcđíchthựcnghiệm..............................................................................72
3.1.2. Đốitƣợngthựcnghiệm............................................................................72
3.1.3. Phƣơngphápthựcnghiệm.......................................................................72
3.1.4. Nộidungthựcnghiệm..............................................................................73
3.2. Kế hoạchthựcnghiệmsƣphạm...................................................................73
3.3. Phântíchvàđánhgiá kếtquả thực nghiệmsƣphạm......................................74
3.3.1. Tiếthọcthứ1............................................................................................74
3.3.2. Tiếthọcthứ2............................................................................................81
3.3.3. Tiếthọcthứ3............................................................................................84
3.4. Bƣớcđầuđánhgiáhiệuquảcủatiếntrìnhdạyhọcđãthiếtkếđƣợctrongviệcnâng
caotínhtíchcực, sángtạocủaHS.........................................................................84
3.4.1. Đánhgiátínhtíchcựccủahọcsinh..............................................................84
3.4.2. Đánhgiátínhsángtạocủahọcsinh.............................................................86
3.5.Kiểmtra,đánhgiáchấtlƣợngnắmvữngkiếnthứccủaHS..................................86
KẾTLUẬN CHƢƠNG3.................................................................................92
KẾTLUẬN VÀKHUYẾN NGHỊ.................................................................94
1. Kếtluậnchung...............................................................................................94
2. Khuyếnnghị.................................................................................................95
TÀILIỆUTHAMKHẢO................................................................................96
PHỤLỤC.........................................................................................................98


DANHMỤCCÁCHÌNH VẼ

Hình1.1.Chutrìnhsángtạokhoahọc......................................................................8
Hình1.2.Sơđồtiếntrìnhgiảiquyếtvấnđềkhixâydựng,kiểmnghiệm,ứngdụngkiếnt
hức.....................................................................................................................9
Hình1.3.S ơ đ ồ cácp h a củatiếntrìnhdạyh ọ c phỏngtheotiếntrình
xâydựng, bảovệtrithứcmớitrongnghiêncứukhoahọc

..17

Hình 2.1.Sơđồcấu trúcchƣơng“Chấtkhí”theochƣơng trìnhvật lí10cơbản
.........................................................................................................................41
Hình2.2.Sơđồlơgíctiếntrìnhkhoahọcxâydựngkiếnthức....................................57
Hình3.1:Bộthínghiệmvàmơhìnhthínghiệm3đẳngqtrình...............................78
Hình3.2. HStrìnhbàycác chứcnăngcủatừngdụngcụtrongbộ TN.......................78
Hình3.3.HSthảoluậndựkiếnphƣơngántiếnhànhTN..........................................79
Hình3.4.HStrìnhbàykếtquảvàđƣaracáchvẽđồthịp-T........................................82
Hình3.5.HStrìnhbàykếtquảvàđƣaracáchvẽđồthịp-V........................................82
Hình3.6. HScácnhómthảoluậnvàtrìnhbàyvềkếtquảTN.....................................83
Hình3.7. HStựtinbáocáovàbảovệkếtquảHĐnhóm............................................85
Hình3.8. Kếtquảnghiêncứu3địnhluậtchấtkhícủaHS.........................................86
Hình3.9.ĐồthịđƣờngphânbốtầnsuấtcủalớpTNvàlớpĐC..................................89
Hình3.10.Đồthịđƣờngphânbốtầnsuấtlũytíchcủalớp TNvàlớpĐC....................90

viii


MỞĐẦU
1. Lídochọnđềtài
Giáodụcphổthơngnƣớctađangthựchiệnbƣớcchuyểnt ừ chƣơngtrìnhgiáod
ụctiếpcậnnộidungsangtiếpcậnnănglựccủangƣờihọc,nghĩal à từchỗquantâmđến
việchọcsinhhọcđƣợccáigìđếnchỗquantâmhọcsinhlàmđƣợcgìquaviệchọc.Đểđả
mbảođƣợcđiềuđónhấtđịnhphảithựchiệnviệcchuyểntừphƣơngphápdạyhọcnặng
vềtruyềnthụkiếnthứcsangd ạ y cách học,cáchvậndụngkiếnthức,rènluyệnkĩnăng,
hìnhthànhnănglựcvàphẩmchất;đồngthờiphảichuyển cáchđánhgiákếtquảgiá
odụctừnặngvềkiểmtratrínhớsangkiểmtra,đánhgiánănglựcvậndụngkiếnthứcgiải
quyếtvấnđề,chútrọngkiểmtrađánhgiátrongqtrìnhdạyhọcđểcót h ể tácđộng

kịpthờinhằm nângcaochấtlƣợngcủacáchoạtđộngdạyhọcvàgiáodục.
BáocáochínhtrịĐạihộiĐảngtồnquốclầnthứXIchỉrõ:“Đổimớichươngtrì
nh,nộidung,phươngphápdạyvàhọc,phươngphápthi,kiểmtratheohướnghiệnđại,n
ângcaochấtlượngtồndiện,đặcbiệtcoitrọnggiáodụclít ư ở n g , giáodụctruyềnth
ốnglịchs ử cáchmạng,đạođ ứ c , lốisống,nănglựcsángtạo,kĩnăngthựchành,tácph
ongcơngnghiệp,ý thứctráchnhiệmxãhội”.
NghịquyếtHộinghịTrungƣơng8khóaXIvềđổimớicăn bảntồndiệngiáod
ụcvàđàotạo:“Ti ếp tụcđổimớimạnhmẽphươngphápdạyvàhọctheohướnghiệnđ
ại,pháthuytínhtíchcực, chủđộng,sángtạovàvậndụngkiếnthức,kĩnăngcủangười
học,khắcphụclốitruyềnthụápđặtmộtc h i ề u , ghinhớmáymóc.Tậptrungdạycáchh
ọc,cáchnghĩ,khuyếnkhíchtựhọc,tạoc ơ s ở đ ể ngườihọct ự cậpnhậtv à đổimớitrith
ức,k ĩ năng,pháttriểnnănglực.Chuyểntừhọcchủyếutrênlớpsangtổchứccáchoạtđộ
ngxãhội,ngoạikhóa,nghiêncứukhoahọc.Đẩymạnhứngdụngcơngnghệthơngtinv
àtruyềnthơngtrongdạyvàhọc”.

1


Trongnhữngnămq u a , đạiđ a s ố giáoviênđ ã đƣợctiếpcậnvớic á c phƣơngp
hápvàkĩthuậtdạyhọctíchcực.Cácthuậtngữnhƣphƣơngphápd ạ y họctíchcực,d
ạyhọcdựatrêndựán,dạyhọcgiảiquyếtvấnđề,phƣơngpháp“Bàntaynặnbột”…,cá
ckĩthuậtdạyhọcnhƣđộngnão,khăntrảibàn,bảnđồtƣduy…
khơngcịnxalạvớiđơngđảogiáoviênhiệnnay.Tuynhiên,việcnắmvữngvàvậndụng
chúngcịnhếtsứchạnchế,cókhicịnrấtmáymóc,lạmdụng.Hầuhếtgiáoviênvẫnch
ƣatìmđƣợc“chỗđứng”củamỗikĩthuậtdạyhọctrongcảtiếntrìnhtổchứchoạtđộngdạ
yhọc.Cũngchínhvìthếnêngiáoviênvẫnchủyếulệthuộcvàotiếntrìnhcácbàihọctron
gsáchgiáokhoa,chƣachủđộng trongviệcthiếtkếtiếntrìnhxâydựngkiếnthức phù
hợpvớicácphƣơngphápvàkĩ
thuậtdạyhọctíchcực.Khảnăngkhaithácsửdụngthiếtbịdạyhọcvàtàiliệubổtrợtron
gqtrìnhtổchứccáchoạtđộngdạyhọctrênlớpvàtựhọcởnhàcủahọcsinhcịnhạn

chế,kémhiệuquả.Phầnlớngiáoviên,nhữngngƣờicómongmuốnsửdụngphƣơngp
hápdạyhọcmớiđềulúngtúngvàlongạisẽbị“cháygiáốn”dohọcsinhkhơnghồnth
ànhcá c hoạtđộngđƣợcgiaotronggiờhọc.Chínhvìvậy,mặcd ù c ó cốgắngnhƣng
việcsửdụngcácphƣơngphápdạyhọctíchcựchiệnnaychƣathựcsựt ổ chứcđƣợchoạ
tđộngnhậnthứctíchcực,sángtạovàbồidƣỡngphƣơngpháptựhọccho
họcsinh;việctăngcƣờnghoạtđộnghọctậpcáthểvà
họctậphợptáccịnhạnchế;chƣakếthợpđƣợcsựđánhgiácủagiáoviênvàsựtựđánh
giácủahọcsinh trongqtrìnhdạyhọc.
Cónhiềungunnhândẫnđếnnhữnghạnchếnóitrênnhƣngcóthểkểđếnmộts
ốngunnhânchủyếusau:
- Sựhiểubiếtcủagiáoviênvềcácphƣơngpháp,kĩthuậtdạyhọctíchcựccịnhạ
nchế,chủyếuchỉmớidừnglạiởmứcđộ“biết”mộtcáchrờirạc,thiếutínhhệthống;chƣ
alàmchủđƣợcphƣơngphápmớinêngiáoviên“vấtv ả ” hơnkhisửdụngsovớicácph
ƣơngpháp truyềnthốngdẫn đếntâmlíngạisử dụng.


- Việcdạyhọchiệnnaychủyếuđƣợcthựchiệntrênlớptheobài/
tiếttrongsáchgiáokhoa.Trongphạmvimộttiếthọc,khơngđủthờigianthựchiệnđầyđ
ủ c á c hoạtđộngcủahọcsinhtheotiếntrìnhs ƣ phạmc ủ a mộtphƣơngphápdạyhọctí
chcực,dẫnđếnnếucósửdụngphƣơngphápdạyhọctíchcựcđóthìcũngmangtínhhình
thức,đơikhicịnmáymócdẫnđếnkémhiệuquả;chƣathựcsựpháthuyđƣợctínhtíchc
ực,tựlực,sángtạocủahọcsinh,hiệuquảkhaithácsửdụngcácphƣơngtiệndạyhọcvàt
àiliệubổtrợtheophƣơngphápdạyhọctíchcựccịnhạnchế.
- Cáchìnhthứckiểmtrakếtquảhọctậpcủahọcsinhcịnlạchậu,chủyếulàsựđá
nhgiásựghinhớcủahọcsinhmàchƣađánhgiáđƣợckhảnăngvậndụngsángtạo,kĩnăn
gthựchànhvànănglựcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh,vìthế

chƣatạođƣợc

độnglựcchođổimớiphƣơngphápvàhìnhthứctổchứcdạyhọc.

Xétcụthểtrongchƣơng“Chấtkhí”,bađịnhluậtchấtkhíđềuđƣợcpháthiệnbằ
ngthựcnghiệm:ĐịnhluậtB ơ i -lơ– Ma-ri-ốt(1662),địnhluậtSáclơ(1787),địnhluậtGay-Luy-xác(1802).SaunàyCla-pêrơngộpkếtquảc ủ a bađịnhluậtvàomộtphƣơngtrình(1834),đólàphƣơngtrìnhtrạn
gthái.Logictrìnhbàytrongsáchgiáokhoabắtđầutừviệcđặtvấnđề:Tìmmốiliênh ệ gi
ữabađạilƣợngp,V,Tđặctrƣngchotrạngtháicủamộtlƣợngkhíxácđịnh.Vàđểđơn
giản,cốđịnhmộtđạilƣợngbấtkìvànghiêncứuquanhệcủah a i đạilƣợngcịnlại.
Tuynhiên,tạisaokhơngnghiêncứuqtrìnhđẳngáptrƣớcmàl ạ i nghiêncứuq
trìnhđẳngnhiệtvàđẳngtíchtrƣớc?
Trongkhi,theolịchsửhìnhthành,c ả b a địnhluậtn à y đƣợcnghiêncứuđộcl ậ p v à đ
ề u bằngconđƣờngthựcnghiệm.Trongchƣơngtrìnhvậtlíphổthơng,quantrọnglàvi
ệcx â y dựngmốiquanhệgiữabađạilƣợngp,V,Tcủamộtlƣợngkhíxácđịnh.Vìvậy,
nếutổchứcdạyhọcnhằmxâydựngbađịnhluậtchấtkhí,từđókháiqtlênthànhphƣ
ơngtrìnhtrạngtháicủakhílítƣởngtheoconđƣờngnghiên


cứuđồngthời,độclậpbađẳngqtrìnhthìsẽcónhiềucơhộipháthuytínhtíchcựcnhận
thứcvànănglựcsángtạocủahọcsinhtronghọctập.
Vớinhữngngunnhânvàlídonhƣtrên,đểcóthểtổchứchoạtđộngt ự chủchiế
mlĩnhkiếnthứccủahọc

sinhtrongdạyhọcchƣơng

chấtkhínhằmpháthuycácnănglựccủahọcsinh, chúngtơichọnđềtàinghiêncứulà:
Tổchứchoạtđộnghọctíchcực,tựlựcvàsángtạocủahọcsinhtrunghọcphổt
hơngtrongdạyhọcchunđềCácđịnhluậtChấtkhí
2. Mụcđíchnghiêncứu
Vậndụngc ơ s ở líluậnđ ể tổchứchoạtđộnghọctíchcực,t ự lựcv à sángtạocủah
ọcsinhtrongdạyhọcchunđề“Cácđịnhluậtchấtkhí”nhằmnângcaochấtlƣợngkiế
nthứcchohọcsinhđồngthờiđápứngucầu đổimớicăn
bảntồndiệntronggiáodụchiệnnay.
3. Giảthuyếtnghiêncứu

Nếutổchứcv à thiếtk ế đƣợctiếntrìnhdạyh ọ c theochunđ ề Cácđịnhluậtch
ấtkhíthìsẽpháttriểnđƣợchoạtđộnghọctíchcực,tựlực,sángt ạ o củahọcsinhvànâng
caochấtlƣợngdạyhọcVậtlíởtrƣờngphổthơng.
4. Đốitƣợngvàphạmvinghiêncứu
- Nghiêncứunộidungcáckiếnthứctrongchƣơng“Chấtkhí”–Vậtlí10
THP
T
Nghiêncứuphƣơngphápdạyhọctheochuyênđềtrongdạyhọcchƣơng“Chấtkhí”–
Vậtlí10THPTtạitrƣờngTHPTNguyễnKhuyến,tỉnhNamĐịnh.
5. Nhiệmvụnghiêncứu
Nghiêncứucơ sở líluậnvềtổchứchoạtđộnghọctíchcực,tự lực,sángtạocủahọcsinh
trongdạyhọcchuyênđề.
- Địnhhƣớng,tổchứchoạtđộnghọctíchcực,tựlực,sángtạocủahọcsinhtron
gdạyhọcchuyênđề.


- Thựcnghiệmsƣphạmbƣớcđầukiểmnghiệmtínhkhảthivàhiệuquảcủaviệc
ápdụngtổchứchoạtđộnghọctíchcực,tựlực,sángtạocủahọcsinhtrongdạyhọcchu
nđề.
6. Phƣơngphápnghiêncứu
Đểhồnthànhc á c nhiệmv ụ , luậnvănđãs ử dụngcácphƣơngphápnghiêncứ
usau:
- Phƣơngphápnghiêncứulíluận:nghiêncứucáctàiliệucóliênquanđếnđ ề tài.
- Phƣơngphápnghiêncứuthựcnghiệm:tổchứcdạyhọc,dựgiờ,quansát,ghichép,
chụpảnh,quayphim,thuthậpdữliệu,phântích,đánhgiákếtquảhọctậpvàkếtquảtừcá
cphiếuđiềutra.
- Phƣơngphápthốngkêtốnhọc:thốngkêkếtquảđiềutra,bàikiểmtrac ủ a lớpđ
ốichứngvàlớpthựcnghiệm.
7. Nhữngđónggópcủa đềtài
Vềlíluận:Gópphầnlàmrõthêmlíluậnvềdạyhọctheochunđề,líluậnvàdạy

họctiếpcậnnănglực.
Vềthựctiễn:XâydựngđƣợcchunđềdạyhọctheođịnhhƣớngchỉđạocủaB
ộGDĐT,cóthểlàmtàiliệuthamkhảoởtổbộmơn,tiếntớixâydựngnhiềuchunđềkháct
rongchƣơngtrìnhVậtlíTHPT.
8. Cấutrúcluậnvăn
Ngồiphầnmởđầu,kếtluận,phụlụcvàtàiliệuthamkhảo,luậnvăngồm3chƣơn
g:
Chƣơng1.Cơsởlíluậncủađềtài
Chƣơng2.Tổchứchoạtđộnghọctíchcực,tựlực,sángtạocủahọcsinhtrongdạ
yhọcchunđềCácđịnhluậtchấtkhí.
Chƣơng3.Thựcnghiệmsƣphạm.


CHƢƠNG1
CƠSỞLÍLUẬNV À THỰCTIỄNCỦAVIỆCDẠYHỌCTHEOCHUN
ĐỀTRONGDẠYHỌCVẬT LÝ
ỞTRUNGHỌCPHỔTHƠNG
1.1. Tổchứchoạtđộnggiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh trongdạyhọcvậtlí
Nhânloạiđangởnhữngnămđầucủathếkỉ21,thếkỉmàtrithứcvàkĩnăngcủaco
nngƣờiđƣợccoilàyếutốquyếtđịnhsựpháttriểnxãhội.Trongx ã hộidựavàotrithức,
nềngiáodụcphảitạoranhữngconngƣờicótrítuệpháttriển,giàutínhsángtạovànhân
văn.
Trƣớctìnhhìnhđó,nhiệmvụquantrọngđƣợcđềrachocácmơnhọctrongnhà
trƣờngphổthơnglàphảilàmsaochokhivàođời,thamgiavàolaođộng,sảnxuấthoặcn
ghiêncứutrongmộtngànhkhoahọcnàođó,HScóthểmauchóngtiếpthuđƣợccáimới,
thíchứngđƣợcvớinhữngnhucầucủaxãhội.Đểlàmđƣợcviệcđó,ngồiviệctrangbịv
ốnkiếnthức,kĩnăng
tốithiểu,c ầ n thiết,cácmơnhọcphảitạorachohọtiềmlựcnhấtđịnhđểhọthuđƣợcnhữ
nghiểubiếtxahơnnhữnggìmàhọđãthulƣợmđƣợckhicịnngồitrênghếnhàtrƣờng.
Tiềmlựcđóchínhlàkhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềmàthựctiễnđặtratrƣớchọ,kh

ảnăngtựvạchraconđƣờngđểđạtđếnnhữngnhậnthứcmới,tìmragiảiphápmới.Tiề
mlựcấynằmtrongphƣơngpháptƣd u y vàhànhđộngmộtcáchkhoahọc.
Vìvậy,việcdạyhọcnóichungvàdạyhọcvậtlínóiriêngcầnphảiđổimớimạnh
mẽvềnộidungvàphƣơngpháp,nhấtlàđổimớiphƣơng
phápdạyv à họcsaochovaitrị
tíchcựccủaHStrongHĐxâydựngkiếnthứcngàymộtnângcao,đểtừđónănglựcsáng
tạocủahọđƣợcbộclộvàngàycàngpháttriển.Đểđạtđƣợcđiềunày,trongqtrìnhdạ
yhọcởtrƣờngphổthơngcầnphảitổchứcHSthamgiacácHĐnhậnthứcphỏngtheoH
Đcủacácnhàkhoahọc,quađóngồiviệccóthểgiúpHStrangbịkiếnthứcchomình,đồ
ngthờicịnchohọđƣợctậpluyệnHĐs á n g tạokhoahọc,rènluyệnnănglựcgiải


quyếtvấn

đềđểsaunàyhọđápứngđƣợcnhữngđịihỏi

caotrongthờikìmới.Vìvậy,chiếnlƣợcdạyhọc, phƣơngphápd ạ y học mớihiệnna
yđƣợcx â y dựngtrêntinhthầndạyhọcgiảiquyếtvấnđềthơngquaviệctổchứcchoHS
HĐtíchcựcchiếmlĩnhkiếnthứcmàc ơ s ở củanól à 2 l í thuyếtpháttriểnnhậnthứccủa
JeanPiaget(1896-1980)vàLépVƣgơtski(18961934).ViệchọctậpcủaHScóbảnchấtHĐ,thơngquaHĐcủabảnthânmàchiếmlĩn
hkiếnthức,hìnhthànhvàpháttriểnnănglựctrítuệcũngnhƣquanđiểmđạođức,tháiđ
ộ.Nhƣvậy,dạyhọclàdạyHĐ.Trongqtrìnhdạyhọc,
HSlàchủt h ể nhậnthức,GVcóvaitrịtổchức,kiểmtra,địnhhƣớngHĐhọctậpcủaH
StheomộtchiếnlƣợchợplísaochoHStíchcựcchiếmlĩnh,xâydựngtrithức.Qtrình
dạyhọc

cáctri

thứcthuộcmộtmơnkhoahọccụthể

đƣợchiểul à qtrìnhHĐcủaGVvàcủaHStrongsựtƣơngtácthốngnhấtbiệnchứng
c ủ a 3thànhphầntronghệdạyhọcbaogồm:GV,HSvàtƣliệuHĐdạyhọc.
Tómlại,theoquanđiểmhiệnđạithìdạyhọclàdạygiảiquyếtvấnđề;qtrìnhd
ạy-họcbaogồmmộthệthốngcáchànhđộngcómụcđích
củaGVtổchứcHĐtríócvàtaychâncủaHS,đảmbảochoHSchiếmlĩnhđƣợcnộidun
gdạyhọc,đạtđƣợcmụctiêuxácđịnh.Trongqtrìnhdạyhọc,GVtổchứcđịnhhƣ
ớnghànhđộngchiếmlĩnhtrithứcvậtlícủaHSphỏngtheotiếntrìnhcủachutrìnhsángtạ
okhoahọc.Nhƣvậy,chúngtac ó t hể hìnhdungdiễnbiếncủaHĐdạyhọcnhƣsau:
+GVtổchứctìnhhuống(giaonhiệmvụchoHS):HShănghái đả m nhậnnhiệ
mvụ,

gặpkhó

khăn,nảysinhvấnđềcầntìmtịigiảiquyết.Dƣớisựchỉ đạocủaGV,vấnđềđƣợcdiễn
đạtchínhxáchóa,phùhợpvớimụctiêud ạ y họcvàcácnộidungcụthểđãxácđịnh.
+HSt í c h cựctìmtịigiảiquyếtvấnđ ề đặtr a . Vớis ự theodõi,địnhhƣớng,giú
pđỡcủaGV,HĐhọccủaHSdiễnratheomộttiếntrìnhhợplí,phùhợpvớinhữngđịih
ỏiphƣơngphápluận.


+GVchỉđạo sự traođổi,tranhluậncủaHS,bổ sung,tổngkết,kháiqthóa,th
ểchếhóatrithức,kiểmtrakếtquảhọcphùhợpvớimụctiêudạyhọccácnộidungcụthể
đãxácđịnh.
1.2. Cơsởkhoahọccủaviệctổchứchoạtđộnggiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh
1.2.1. Chutrìnhsángtạokhoahọc
CơsởlíluậncủaviệcpháttriểnkhảnăngsángtạocủaHStrongqtrìnhd ạ y h ọ
c làs ự hiểubiếtnhữngquyluậtcủas ự sángtạokhoahọct ự nhiên.Cóthểtrình
bàyqtrình sángtạo khoahọcdƣới dạngchu trìnhgồm4giaiđoạnchính(Hình
1.1):

Mơ hình, giả
thuyết trừu tƣợng

Các hệ quả
lơgíc

Các sự kiện
xuất phát

Thực nghiệm
Hình1.1.Chutrìnhsángtạokhoahọc

Từsựkháiqthốnhữngsựkiệnkhởiđầuđiđếnxâydựngmơhìnhtrừutƣợng
củahiệntƣợng(đềxuấtgiảthuyết);từmơhìnhsuyracáchệquảlơgíc;từhệquảđiđếnt
hiếtkếvàtiếnhànhkiểmtrabằngthựcnghiệm;nếuc á c sựkiệnthựcnghiệmphùhợ
pvớihệquảdựđốnthìgiảthuyếttrởthànhchânlíkhoahọc(mộtđịnhluật,mộtthuyếtv
ậtlí)vàkếtthúcmộtchutrình.
Nhữnghệquảnhƣthếngàymộtnhiều,mởrộngphạmviứngdụngcủac á c thuy
ếtv à địnhluậtv ậ t lí.Chođếnkhixuấthiệnnhữngs ự kiệnthựcnghiệmmớikhơngph
ùhợpvớicáchệquảrútratừlíthuyếtthìđiềuđódẫnt ớ i phảixemlạilíthuyếtcũ,cầnp
hảichỉnhlílạihoặcphảithayđổimơhìnhg i ả thuyếtv à n h ƣ thếl ạ i bắtđầumộtchutr
ìnhmới,x â y d ự n g nhữnggiả


thuyếtmới,thiếtkếnhữngthiếtbịmớiđểkiểmtravànhờđómàkiếnthứccủanhânloạ
ingàymộtphongphúthêm.
1.2.2. Tiếntrìnhkhoahọcgiảiquyếtvấnđề
Tƣơngứngvớichutrìnhsángtạokhoahọc,đốivớiviệcxâydựngkiếnthứcvậtlícụ
thểthìtiếntrìnhHĐgiảiquyếtvấnđềđƣợcmơtảnhƣsau:
Vấn đề

(Địi hỏi tìm kiếm xây dựng kiến thức)

Điều kiện cần sử dụng
để đi tìm câu trả lời cho vấn đề đặt ra
BÀI TỐN
Giải quyết bài tốn

KẾT LUẬN / NHẬN ĐỊNH

Vấn đề
(Đòi hỏi kiểm nghiệm, ứng dụng thực tiễn kiến thức)

Điều kiện cần sử dụng để tìm câu trả lời cho vấn đề đặt ra, một mặt nhờ suy luận, mặt khác nh

BÀI TỐN
Giải bài tốn bằng suy luận lí thuyết

Giải bài tốn bằng TN và quan sát

KẾT LUẬN
(Thu đƣợc nhờ suy luận lí thuyết)

KẾT LUẬN
(Thu đƣợc nhờ TN và quan sát)

Hình1.2.Sơđồtiếntrìnhgiảiquyếtvấnđềkhixâydựng,ứngdụngkiếnthức


+Đềxuấtvấnđề:Từcáiđãbiếtvànhiệmvụcầngiảiquyếtnảysinhnhucầuvề
cáicịnchƣabiết,vềcáchgiảiquyếtkhơngcósẵn,nhƣnghivọngc ó thểtìmtịi,xâydựn

gđƣợc.Vàdiễnđạtnhucầuđóthànhcâuhỏi.
+Suyđốngiảipháp:Đểgiảiquyếtvấnđềđặtra,suyđốnđiểmxuấtphátchoph
épđ i t ì m l ờ i giải:chọnhoặcđ ề xuấtmơhìnhc ó t h ể vậnhànhđƣợcđểđitớicáicầntì
m;hoặcphỏngđốncácbiếncốthựcnghiệmcóthểx ả y ramànhờđócóthểkhảosátthự
cnghiệmđể xâydựngcáicầntìm.
+Khảosátlíthuyếtvà/
hoặcthựcnghiệm:Vậnhànhmơhìnhrútrakếtluậnlơgícvềcáicầntìmvà/
hoặcthiếtkếphƣơngánthựcnghiệm,tiếnhànhthựcnghiệm,thulƣợmcácdữliệucầ
nthiếtvàxemxét,rútrakếtluậnvềcáic ầ n tìm.
+Kiểmtra,vậndụngkếtquả:Xemxétkhảnăngchấpnhậnđƣợccủacác kếtqu
ảtìmđƣợc,trêncơsởvậndụngchúngđểgiảithích,tiênđốncácsựkiệnvàxemx é t s
ự phùhợpgiữalíthuyếtv à thựcnghiệm.X e m x é t s ự cáchbiệtgiữa
kếtluậncóđƣợcnhờsuy

luậnlíthuyếtvớikếtluậncóđƣợctừc á c dữliệu

thựcnghiệmđểquynạpchấpnhậnkết
quảtìmđƣợckhicósựphùhợpgiữalíthuyếtvàthựcnghiệm,hoặcđểxétlại,bổsung,s
ửađổiđốivớithựcnghiệmh o ặ c đốivớis ự xâydựngv à vậnhànhmơhìnhxuấtphátkhi
chƣacósựphùhợpgiữalíthuyếtvàthựcnghiệm,nhằmtiếptụctìmtịixâydựngcáicầ
ntìm.
TheotácgiảPhạmHữuTịng,cóthểkháiqttiếntrìnhkhoahọcgiảiquyếtvấn
đềkhixâydựng,kiểmnghiệmhoặcứngdụngthựctiễnmộtkiếnthứccụthểbởisơđồhì
nh1.2.
1.2.3.Sựkhácbiệtgiữahoạtđộngcủahọcsinhvàhoạtđộngcủanhàkhoahọc
Trongqtrìnhdạyhọc,muốnthànhcơngtrongviệctổchứcHĐnhậnthứccủa
HSphỏngtheoHĐcủacácnhàkhoahọc,chúngtacầnphảixemxétk ĩ sựkhácbiệtgiữa
qtrìnhHĐcủaHStronghọctậpvàqtrìnhsángtạo

củacácnhàkhoahọc.ĐólàsựkhácbiệtrấtlớngiữaHSvàcácnhàkhoahọcvềđặcđiểmt
âmsinhlícũngnhƣđiềukiệnlàmviệc.
Vềnộidungkiếnthức:Nhàkhoahọcphảitìmr a c á i mới,giảiphápmớimàtrƣớ
cđólồingƣờichƣahềbiếtđến,cịnHSthìtìmlạichobảnthânkiếnthứcđãbiếtcủanhâ
nloại.Tronghọctập,HStự"khámphálại"cáckiếnthứcđểtậplàmcáicơngviệckhámp
háđótrongHĐ thựctiễnsaunày.
Vềthờigian:Nhàkhoahọccóthờigiand à i đ ể k h á m p h á mộtkiếnthức,
cịnHSthìchỉcóthờigianrấtngắntrênlớp.
Vềphƣơngtiện:NhàkhoahọccóthiếtbịTN,máymóchiệnđại,cịnHS,trong
điềukiệncủatrƣờngphổ thơngchỉcónhữngthiếtbịđơngiản.
1.2.4. Cơsởđịnhhướngviệctổchứchoạtđộnghọcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh
ChínhvìsựkhácbiệtlớngiữaHĐnhậnthứccủaHSvàHĐnhậnthứccủanhà
khoahọc

chonên

trongdạyhọc,GVphảitừngbƣớctập

dƣợtcho

HSvƣợtquanhữngkhókhăntrongHĐgiảiquyếtvấnđề.Đểđạtđƣợcmụctiêuđ ó , ng
ƣờiGVcầnphải

vậndụngđƣợc

lí

thuyếtvề"Vùngpháttriểngầnnhất"của Vƣgơtxkiđểtạoranhữngđiềukiệnthuậnlợiđ
ểHStìnhnguyệnthamgiavàoHĐnhậnthức,thựchiệnthànhcơngnhiệmvụđƣợcgiao.
Vềmặttâmlí:GVcầnphảitạođƣợcmâuthuẫnnhậnthức,gợiđộngcơ,hứngt

hútìmcáimớibằngcáchxâydựngcáctìnhhuốngcóvấnđề,đồngthờitạoramộtmơitr
ƣờngsƣphạmthuậnlợiđểHStintƣởngvàokhảnăngc ủ a mìnhtrongviệcgiảiquyếtn
hiệmvụđƣợcgiaovàtìnhnguyệnthamgiavàoHĐ nhậnthức.
VềnộidungvàbiệnpháphỗtrợHĐnhậnthức:GVcầnphảitạomọiđiềukiệnđ ể
HScót h ể g i ả i quyếtthànhcôngnhữngnhiệmv ụ đƣợcgiao.Điềun ày là h ế t sứcqu
antrọngbởivì s ự thànhcơngc ủ a họtrongviệcgiảiquyếtvấnđềhọctậpcótácdụngrấ
tlớnchohọtựtin,hứngthú,mạnhdạnsuy nghĩđểgiảiquyếtcácvấnđềtiếptheo.Muốn
vậy,trƣớchếtcầnphảilựa


chọnmộtlơgícbàihọcthíchhợp,phânchiabàihọcthànhnhữngnhiệmvụnhậnthứccụ
thểphùhợpvớinănglựccủaHSsaochohọcóthểtựlựcgiảiquyếtđƣợcvớicốgắngvừa
phải.Bêncạnhđó,cầnphảitừngbƣớcrènluyệnchoHSthựchiệnmộtsốkĩnăngcơbản
baogồmcácthaotácchântay
vàcácthaotáctƣduy,giúpchoHScókhảnăngquansát,sửdụngcácphƣơngtiệnhọctậ
p...CuốicùnglàphảichoHSlàmquenvớicácphƣơngphápnhậnthứcv ậ t líphổbiếnn
hƣphƣơngphápthựcnghiệm,phƣơngpháptƣơngtự,phƣơngphápmơhình...
HaimụctiêuquantrọngcầnhƣớngtớiđốivớiviệctổchứcHĐnhậnthứccủaH
Slàpháthuytínhtíchcựcnhậnthứcvànănglựcnhậnthứcsángt ạ o . Vìvậy,tổchứcH
Đgiảiquyếtvấnđềcầndựatrêncơsởnhữnghiểubiếts â u sắcvềtínhtíchcựcnhậnthức
vànănglựcnhậnthứcsángtạocủaHS.
1.2.5. Tính tíchcựcnhậnthứccủahọcsinh tronghọctập
1.2.5.1. Ngunnhâncủatínhtíchcựcnhậnthức
TínhtíchcựcnhậnthứccủaHStuyn ảy sinhtrongqtrìnhhọctậpnhƣngnólạil
àkếtquảcủanhiềungunnhân.Cónhữngngunnhânphátsinhlúchọctập,cónhững
ngunnhânđƣợc

hìnhthànhtừqkhứ,

thậmchít ừ lịchs ử lâudàicủanhâncách.Nhìnchung,tínhtíchcựcnhậnthứcphụthuộc

vàocácnhântốsauđây:Hứngthú;nhucầu;độngcơ;nănglực;ýchí;sứckhoẻ;mơitrƣ
ờng.
Nhữngnhânt ố trênđây,c ó nhữngnhântốc ó thểhìnhthànhngaynhƣngcónh
ữngnhântốchỉđƣợchìnhthànhquamộtqtrìnhlâudàidƣớiảnhhƣởngcủarấtnhiều
tácđộng.Nhƣvậy,việctíchcựchốHĐnhậnthứcc ủ a HSđịihỏimộtkếhoạchlâudài
vàtồndiệnkhiphốihợpHĐgiađình,nhàtrƣờngvàxãhội.
1.2.5.2. Cácbiểuhiệntínhtíchcựccủahọcsinhtronghọctập
GVmuốnpháthiệnđƣợcHScótíchcựchaykhơng,cầndựavàomộts ố dấuhiệusauđâ
y: