Nghệ Thuật Múa Sư Tử Trong Văn Hóa Trung Hoa.docx

BỘGIÁODỤCVÀĐÀOTẠOTRƯỜ
NGĐẠIHỌCLẠCHỒNGKHOAĐ
ƠNGPHƯƠNGHỌC
 

BÁOCÁONGHIÊNCỨUKHOAHỌC
ĐỀTÀI:

NGHỆTHUẬTMÚASƯTỬTRON
GVĂNHỐTRUNGHOA

中国文化中舞狮艺术

NGƯỜI THỰCHIỆN:TRƯƠNG CẨMTÚ
GIẢNG VIÊN KHOAĐƠNGPHƯƠNG

BIÊN HỊA, THÁNG05NĂM2010


MỤCLỤC
MỤCLỤC........................................................................................................................... 2
DẪN NHẬP........................................................................................................................ 4
1. Lý do chọnđềtài..........................................................................................................4
2. Giớihạnđềtài................................................................................................................ 4
3. Lịchsửnghiêncứu........................................................................................................4
4. Phươngphápnghiêncứu...............................................................................................5
I. ĐỊNHVỊMÚASƯTỬTHEOHỆTỌAĐỘCHỦTHỂ-KHƠNG GIAN–THỜIGIAN........6
1.1. Vềmặt chủthể...........................................................................................................6
1.1.1. Đơinét vềnghệthuật múa sưtử..........................................................................6
1.1.2. Phân loại múa sưtử..........................................................................................7
1.2. Vềmặtkhơnggian....................................................................................................12

1.3. Vềmặt thời gian......................................................................................................13
II. NGHỆTHUẬTMÚASƯTỬXÉTTỪCÁC BÌNH DIỆNVĂNHĨA.............................15
2.1. Vănhóanhậnthức....................................................................................................15
2.1.1. Múasưtửthểhiện tinhthần thượng võcủangườiTrung Quốc.............................15
2.1.2. Múasưtửmangđếnsựmaymắn,cát tường..........................................................16
2.1.3. Múasưtửthểhiện lối tưduytổnghợp kếthợpphântíchcủangườiTrungQuốc.......17
2.2. Vănhóatổchức........................................................................................................20
2.2.1. Biênchếtổchức mộtđộimúa sưtử.....................................................................20
2.2.2. Chươngtrìnhbiểu diễn....................................................................................21
2.2.3. TínhtơntytronggiớimúaSưtử...........................................................................23
2.3. Vănhóaứng xử........................................................................................................24
2.3.1. Múasưtửthúcđẩy sựgiaolưugiữa cáccộngđồngtrongxãhội..............................24
2.3.2. Múasưtửtrongcác lễhộinơngnghiệp, lễhộitínngưỡngdân gian.........................25
2.3.3. Múasưtửgópphầntruyềnbátinhhoavăn hóa Trung Hoa....................................26

2


KẾT LUẬN...................................................................................................................... 27
TÀILIỆUTHAM KHẢO...................................................................................................28
 Tài liệu sách.............................................................................................................. 28
 Tài liệuinternet..........................................................................................................28

3


DẪN NHẬP
1. Lý do chọnđềtài
MúasưtửlàmộtloạihìnhnghệthuậtbiểudiễndângianvơcùngđộcđáocủangườiT r u n g Qu
ốc,làmộttrongnhữngđiệumúacósứcsốnglâuđờinhất,mãnhliệtnhấtvàvẫnc ị n phổbiếntronghầ

uhết mọihoạtđộnggiảitrí củangười TrungQuốc.
TrungQuốcvốnkhơngphảilàqhươngcủasưtử.VìsaongườidânTrungQuốcy ê u mếnv
àsùngbáisưtửđếnthế?Múasưtửcóvaitrịnhưthếnàotrongđờisốngvănh ó a ngườiTrungQuốc?
MúasưtửthểhiệnđượcnhữngđặcđiểmgìtrongvănhóaTrungHoa?
Đểtìmđápánchonhữngcâuhỏitrên,tơichọnmúasưtửlàđềtàichobàinghiêncứukhoahọcc
ủamìnhvớimongmuốnquaviệctìmhiểunghệthuậtmúasưtửsẽhiểus â u hơnvềconngườivàvăn
hóaTrungHoa.
2. Giớihạnđềtài
Nghệthuậtmúasưtửđãxuấthiệngần2000nămvớicảmộtqtrìnhhìnhthành,phânhóa,
pháttriểntừnghệthuậtdângianđếnnghệthuậtcungđình,từtruyềnthốngđếnc á c h tâ n…
Ngà y na y, n gh ệthuậtmúasưtửpháttriểnrộngrãiở T r u n g Quốcvà nhiềuquốcgiakhác
trênthếgiới,đặc biệtlànhữngnơicócộngđồng ngườiHoa sinhsống.
Dothời

gianvàtàiliệunghiêncứucó

hạn,tơi

chỉtậptrungnghiêncứuvềnghệthuậtmúasưtửhiệnđạiởTrung Quốcđạilục.
3. Lịchsửnghiêncứu
Mặcdùđâylà mơnnghệthuậttruyềnthốngrấtphổbiếnởTrungQuốcvàở ViệtNam,nhưng
tàiliệubằngtiếngViệthầunhưchỉdừnglạiởmộtsốbàiviếtcótínhkhảocứukhơngcaođượcđăngt
rênmộtsốbáovàwebsiteởViệtNam,nộidungchủyếulàgiớithiệu
sơlượcvềnghệthuậtmúaLân(namsư)ởViệtNam.
Nhữngtàiliệubằngtiếngnướcngồituy phongphúhơn,nhưngtơivẫnchưatìm
đượctài liệunàocótínhkhảo cứucaophântíchtừgócđộvănhóahọc.


4. Phương pháp nghiêncứu
Đềtàiđượctiếpcậntheophươngpháphệthống–cấu

trúc,so

sánh–

đốichiếu,trìnhb à y theohìnhthứclýluậnvănhóahọc,cókếthợpvớicácthaotácnghiêncứukhoah
ọck h á c nhưphânloại, phântích, liệt kê…


I. ĐỊNHV ỊM Ú A S ƯT ỬTHEOH ỆTỌAĐ Ộ CHỦT H Ể- K H Ô N G G I A N –
T H ỜIGIAN
1.1. Vềmặtchủthể
1.1.1. Đôinét vềnghệthuật múa sưtử
Múasưtửlàmộtnghệthuậtbiểudiễndângian,môphỏngđộngtáccủasưtử,kếthợp
vũđạovớivõthuật vàâmnhạc,có nguồngốctừTrungQuốc.
Vềmặtkhá i niệm,trong“ T ừđiểnvănhóatruyềnthống”do C hu K im Nguyênvà Hùng
NguyệtChichủb i ê n cóg h i nhậnk h á i niệm“sưtửvũ”(

狮

子

1

舞

舞

) ,nhưngđ asốngườiTrungQuốcgọitắtlàv ũsư(

狮), ngườiphươngT â y gọilàl i o n dance,c ị n ngườiViệtNamgọilàmúalân vàmúasưtử.
SưtửđượcdunhậpvàoTrungQuốcthơngquagiaolưuvănhóavàbnbánvớiT â y vực,
đượcngườiTrungQuốcgọilà“báchthúchivương”nghĩalàchúatểtrongthếgiớiđộngvật.Banđầ
u,từviệcchuộngsứcmạnhcủanó,ngườidânđãlàmrấtnhiềuđồvậtcóhìnhdángsưtử,trongkiến
trúc,điêukhắcvàhộihọađãxuấthiệnnhiềuchủđềl i ê n quanđếnsưtử.Theothờigian,cùngvớisự
umếnsưtửngàycàngnhiều,ngườid â n muốnthổihồnvàosưtử,muốnsưtửphảisống,phảihoạt
độngđược,thếlàhọlàmmơhìnhsưtử,mặcquầnáosưtửvàbắtchướccácđộngtác,tưthếcủasưtử
…đólà
nhữngtácnhânbanđầu xuấthiệnđiệumúa sưtử.

2

Tụcmúasưtửvốnđãcótừrấtlâuvànóvẫncịnphổbiếnđếnngàynay.Nókhơngchỉphổbiếnở
TrungHoamàcùngvớisựdidâncủangườiTrungQuốc,mơnnghệthuậtn à y đãpháttriểnrakhắpt
hếgiới,đặcbiệtlàởcácquốcgiaảnhhưởngvănhóaHánvàcộngđồngngườiTrungQuốcởhảingoạ
i.Vàbấtcứởđâuhễnghetiếngtrốnglân(cịng ọilàthấttinhcổ)vanglênlạilàmrộnrãlịngngười.
Khơngaicóthểkhơngngừnglạihoặcítnhấtlà
khơngngốiđầunhìnvềhướngphátrâmthanhđó.Baonhiêuđócũngcóthểthấy

sựhấpdẫn

củacủatiếng trốngtrongnghệthuậtmúasưtử.
1Chu

KimNgun, Hùng Nguyệt Chi 1996:VănhóatruyềnthốngABC,NXBHữu NghịSơnĐơngTrung Quốc,682trang.
TồnTiêuvănthểcục2008:Nguồngốccủamúasưtử,đăngtrênwebsitecủa
CụcvănhóathểthaothànhphốTrừChâu />2Theo


Múasưtửthườngđượcbiểudiễntrongcácdịpngàytết,lễhội,gópvuichonhữngsựkiệnqua

ntrọngnhưkhaitrương,khaimạc,lễmừngthọ…hoặcđượcngườidânrướcv ềnhàvớimong
muốnđược maymắn, cáttường,xuađuổi tàmà…
1.1.2. Phân loại múa sưtử
NghệthuậtmúasưtửđãtồntạiởTrungQuốcđượchơn2000năm,trongsuốtthờig i a n hìn
hthànhpháttriển,vềcơbảncóthểchianghệthuậtmúasưtửthànhhaitrườngp h á i chính:ĐólàN
3

amSưvà BắcSư(hayNampháivàBắcphái) .
TheoquanđiểmchínhthốngcủangườiTrungQuốc,họkhơngphânbiệtrõlàmúal â n haym
úa sưtử,tấtcảđượcgọichunglà“vũsư”(múa sưtử).
1.1.2.1.

Namsư 南狮

GọilàNamsưd o c h ú n g c ó nguồngốctừp h í a n a m Trun
gQuốc,lấys ô n g TrườngGiangl à r a n h giới.Tươngtruyền,Na
msưkhởinguntừnúiPhậtSơn(QuảngĐơng)c h o nêngiớih ọc
giảlấyQuảngĐơnglàmđạidiệnc h o Namsư,cónơigọinamsưl à
QuảngĐơngS ư(广东狮).
Ngàynay,namsưrấtphổbiếnởQuảngĐơng,QuảngTây,Hồng Kơng,
Ma Cao,Đài Loan…

4

NamsưchínhlàhìnhthứcmàngườiViệtNamgọilàmúaLâ
ndosựkhácbiệtvềhìnhthứcđầusưsovớiBắcsư,
tứclàhìnhdángđầusưcủapháiBắcsưt r ơ n g giốngnhư
consưtử,cịnhìnhdángđầusưcủapháiNamsưthìtrơnggiống

Hình1.2.2.1.Namsư

mộtconLântrongtứlinh.
Mộtđặcđiểmn ữacủaNamsưlàlu ơn cóơ n g địa(tiếngTrungQuốclàĐạiĐầuPhật 大 头
佛 ).Cónhiềucáchgiảithíchvềsựxuấthiệncủanhânvậtnày,thậmchícùngmộtcáchgiảithíchcó
nhiềudịbản.Vídụ,sưtửlà“Phậtmơnlinhthú”,nhưngdochưa
3Trích

dịchtừTrung Quốc
4 Theo Wushu
Võng: />Wenhua
2007:Namsưhịa bắc sư đíchkhubiệt,đăngtrên web
site“vănhóavõthuật”( />

giácngộPhậtphápnênPhậttổsaiĐạiđầuPhậtchămsócsưtử,banchoĐạiĐầuPhậtc â y gậythầnt
5

h ơ n g đểơ n g t a g i ú p sưtửtuhànhđắcđạod à n h đượcc h á n h quả .M ộtthuyếtkhácchorằng,xư
akiacómộtnămtrờilàmthiêntai,mấtmùa,dânchúngchết
nhưrạ.PhậtDiLặclàngườitốtbụngđãtìmhiểuvàbiếtđượctrênngọnnúicaochótvótcóloạicỏLi
nhchi(thấtdiệpthấtchihoa)cóthểchữalànhnhiềuthứbệnh.Nhưngloạicỏn à y rấtkhólấyvìnóđư
ợcmộtconSưtửcanhgiữ.PhậtDiLặctìmcáchmonmenđếngầnlàmquenvớiconsưtử,dầndàơ
ngtrởnênthânthiếtvàcảmhóađượcnó.Ơngháitrộmđượccỏlinhchivàrủđượcconsưtửxuốngn
ú i giúpđời.T ừtruyềnthuyếtnày,t r o n g cácđámmúanamsưđềucóchitiếtơngđịaphephẩycáiqu
ạtđểchecỏlinhchiđãtrộmđược.

6

Hình1.2.1.2.Ơngđịa
1.1.2.2.

Hình1.2.1.3. Lânvà ơngđịa

Bắcsư 北狮

GọilàBắcsưvìchúngthịnhhànhởphíabắcsơngTrườngGiang,cóngườigọilàBắcphương
Sư(北方狮）,hoặcBắckinhSư（北京狮）北京狮）

5Su

7

Hui
Qing1989:The Lion Dance,Trung Hoadân quốc kiều vụxuấtbảnxã,TaiWantrang 26
Theo
6
LưAnhCúc
Mai 1992:MúaLân ngàytết,NXB Thôngtin,trangsố4
7Su Hui
Qing1989:The Lion Dance,Trung Hoadân quốc kiều vụxuấtbảnxã,TaiWan, trang10


BắcsưđượcngườiViệtNamgọilàmúaSưtửdohìnhdánghồntồngiốngmộtc o n sưtử.Ng
àynayBắcsưthịnhhànhnhấttrongTrungNgun,HoaBắc,HoaĐơng…,ở ViệtNamthì
thịnhhànhnhấttrongcộngđồngngườiTriềuChâu.
Múabắcsưkhơngcóơngđịa,chỉcóngườiphốihợpcầmquảcầuhoặcnhữngngườimangcácđạ
ocụnhưbànvng,trụtrịn…
đểthểhiệncácđộngtáccủasưtửnhưlăn,trườn,chồmvồmồi,ngủ,leotrèo…
nênthườngmềmmại,uyểnchuyển,vìthếcácvõs i n h ởpháinàythường caogầy,nhanh nhẹn,
giỏi khinhcơng.

pHình1.2.2.1.Bắcsư

Hình1.2.2.2.Sưvờn tú cầu

 Sựkhácbiệt giữaNamsưvà Bắcsư
Tiêu chí

Namsư

Bắcsư

Namsưchỉchútrọnglàmđầulân

KhácvớiNamsưchỉchútrọngphầ

mộtcáchcơngphu,trongkhiphần nđầuLân,Bắcsưchútrọngtỉmỉhìn
Ngoạiquanchung

thânđơngiảnc h ỉlàmộttấmvảivi

hthứctồnthânconsưtử,từđầuđến

ền,vảithêuphủlênngườidiễnphí

chânđềuđượcmayrấtc ẩnthận,thậ

asauđầuL â n

mchíđ ơig i à y củavõsinhcũngphả
icólơng

- Trangtrícầukỳ,sặcsỡ,màuđỏ

- Đơngiản,trơnggiốngđầusưtử(

vànglàc h ủyếu,khơnggiốngsưtử chânsư)
.
Đầusư

- Miệngrộng,mắtlồi,lơngmàyr - Phầnmắtvàmiệngthườngcốđịn
ậm,r â u ngắn,phầnmắtvàmiệng

h

cóthểcửđộngđược
- Đơikhi cóthêmsừng

- Khơngcósừng

- Nghệnhânchỉcần“đội”đầulân

- Nghệnhânkhibiểudiễnphải“mặ

l ê n l à c ó thểbiểudiễnđượcrồi,rấ c”vào,tươngđốigịbó,đ ịihỏi
Trang

tlinhhoạt.

Ơngđịa

caohơngiữa

haingườitrongbiểudiễn.

phụctrongbiểudiễ
n

sựăný

- Nghệnhâncóthểt h a y đ ổ icá

- Khơngthayđổitrangphục

c trang phụckhácnhau

được,chỉcóthểthay“áosưtử”

Có ơngđịa

Khơngcóơng địa,thayvàođólàm

(ĐạiđầuPhật,PhậtDiLặc)

ộtn g ườicầmq u ảcầuđ ể vờnsư,
nhửsư

Phongcáchnhạcdângian,cungđ Phongc á c h nhạcc u n g đình,nhị
Phốinhạc

ình.Trốngcáivớinhịptrốngkhác

ptrốngBắcKinhkếthợpvớithanhl

vớiBắcsư,phốiv ớithanhla,chũ

a,chũmchọe,tiếngpháo

mchọetiếngpháo

Tínhchất vũ đạo

Bướcchân

Tảý.Cácđộngtáccóýnghĩatượn

Tảthực.Cốthểhiệnc á c đ ộ ngt á c

gtrưng,trừutượng

giốngconsưtửthật,cótínhcụthể

Mãbộ

Sưbộ

(dichuyểntheobướcngựa)

(dichuyểntheobướcsưtử)

Tiếtmục“ănrau”(
采青)

Tiếtmục“Điểmtinhkha
i quang”

Có

Khơng

Có

Khơng

Thườngdongườichủtrìtiếnhành
vớiý nghĩatruyềnsinhkhí,cóngu
ồngốctừtích“họal o n g điểmtin
h”

Nguồngốc

Nghệthuậtdângian

Nghệthuậtcungđình

Chủđềbiểu diễn

Phongphú

Giớihạn

MặcdùvềtêngọithìngườiTrungQuốckhơnggọilàmúaLân,chỉcótêngọichungc h o hai trư
ờngpháichínhlàmúasưtử,nhưngrõ rà ng hình dá ng “c on sưtử”củapháiNamsưđíchthịlà
một“conLân”.
KỳLân(麒麟)theotừđiểnHánngữhiệnđạicónghĩa“làmộtlồiđộngvậttrong
truyền

thuyếtxưa,hìnhdánggiốnghươu,trênđầucósừng,

tồnthân

8

phủkínvảy,cóđi,đượcngườixưacoilàđiềmlành,gọitắtlàLân” .Nhữnganhhùngkiệtxuấtcũn
gđượcv í giốngconKỳLân.
ĐốivớingườiTrungQuốc,Lânlàmộtlinhthú,mộtnhânthú(

仁

兽 ,chữnhânnàyl à “nhânái”),hìnhảnhconlânđãđượcngườiTrungQuốcthờtrongTháiMiế
ungaytừthờiKhổngTửvàxếpvàobộtứlinhlàLong-Lân-QuyPhụng.NgườiTrungQuốcc h o rằng,kỳlânlàconvậthuyềnthoạicóthểđiđượccảtrêncạnvàdướin
ước,đượcquyv ềmộtnhómchungvớiThanhLong,BạchHổ,ChuTước,HuyềnVũthànhThiênc
ung
ngũthú,chiếmlĩnhngũphương:phíađơngcóThanhLong,phíaTâycóBạchHổ,phían a m cóChu
9

Tước, phía bắccó Huyền Vũ,trungtâmcóKỳLân .

8Theo

HiệnđạiHán ngữtừ điển2004, NXBThươngvụấnthưquán, Trung Quốc,trang 997


9Theo

H

ồThùyTrang 2009:TìmhiểuconKỳLânhuyền thoạiquađiêukhắcChăm,đăng
trênwebBáoBìnhĐịnh, />

NgườiTrungQuốccoikỳlânlà“tinhcủangũhành”.Conđựcgọilàkỳ,concáigọil à l â n . Ch
麒

ữKỳLân(

麟)đượccấut h à n h bởichữLộc(鹿:conhươu)l à m t h i ê n bàng,t h à n h phầncịnlạichỉlàthanh
bàng,chứngtỏngườixưaquanniệmconLâncónguồng ốctừhươu.
KỳLânthânhươu,đitrâu,móngngựa,đầumộtsừng,sắcvàng,tínhnhânnghĩak h ơ n g
hạic ô n trùngv à cỏcây,tiếngtựachuôngvàng.Nhiềun h à n g h i ê n cứucịnchorằng“lânđạidiện
chouyquyềnvàcơnglý”.Cónhữngpháthiệnkhácvềýnghĩabiểutượngliênquanđếnconlânn
hư“dấuvếtnhữngconkỳlân”đểchỉdịngvươnggiả,vàt h à n h ngữ“sừngkỳlân”đểchỉcáchồng
tửcontraimộtvịhồngđế.

10

Ngồiviệctượngtrưngc h o điềml à n h , c á t tường,L â n c ị n l à biểut u ợngcủasứcmạnh,c
ó nănglựchàngmatrừu,xuađuổità khí.NgườiTrungQuốckhitiếnhà n h việcgìcũngsợhưchuy
ệndobịmaquỷpháphách,mộttrongnhữngcáchđểchếngựlàmượnsứcmạnhconLân.Vídụ,khid
ọnđếnnhàmớihaynơiởmới,việcđầutiênlàtìmmộtmảnhgiấyđỏ,ghilênbốnc h ữ“KỳLântạithử”

(麒麟在此 cónghĩalà: KỳLân
đangởđây)đểmaquỷsợmàtránhđi.Trênnhữngcáinơitrẻemnằm,ngườitacũngviếtbốnchữHán“
kỳlântạithử”

（北京狮）

麒

麟

在

此 ） vớihaitầngýnghĩa,mộtlàđứatrẻnàysẽlàa n h hùngkiệtxuấtvànóđangởcáinơinày,ýthứh
ailàmaquỷthấycókỳlânởđâymàt r á n h khơng hạiđứabé.
NhậnthứcvềsứcmạnhcủaLâncũngđượcápdụngnhiềutrongkiếntrúcvàthuậtp h o n g thủ
y.Lâ n xuấthiệnrấtnhiềut ro ng kiếnt rú c đềnc h ùa , miếu,lăngtẩm…
v ớiýnghĩasẽcanhgiữ,bảovệthầnthánh,trấnáptàma…
NhiềungườidâncũngđặtmộtcặpL â n đáhay sưtửđáởcổngchínhvớiýnghĩatương tự.
1.2. Vềmặtkhơng gian
NghệthuậtmúasưtửphổbiếnkhắpTrungQuốcvàkhắpnơitrênthếgiới,đặcbiệtl à nhữngnơ
i cónhữngcộngđồngngười TrungQuốcsinhsống.
Vềmặtphânbốthìcó haitrườngpháinhưsau:
10Theo

HồThùyTrang 2009:TìmhiểuconKỳLân huyền thoạiquađiêukhắcChăm,đăng trênwebBáo Bình
Định, />

CáchọcgiảtheotrườngpháichínhthốngcủaTrungQuốccăncứvàophongcáchk h á c
nhaucủanghệthuậtmúasưtửmàchiathànhhaivùngBắcvàNamtươngứngvớihìnhthứcBắcsưv à
N a m sư,lấys ơ n g TrườngGiangl à m r a n h giới.PháiNams ưbắtnguồntừphíanamsơngTrườn

gGiang,thườnggọiNamGiang,cịnpháiBắcsưchủyếuphânb ốở HoaBắc,HoaĐơng…
nằmở p h í a bắcsơngTrườngGiangnêng ọilàBắcGiang.
CáchọcgiảĐàiLoanthìchiathànhbavùnglàĐàiLoan,BắcGiangvàNamGiangở TrungQu
ốctươngứngvớiĐàiLoansư,BắcsưvàNamsư.ỞĐàiLoanlạichiathànhhaivùnglàBắcĐàivàN
amĐàilấyvùngTânTrúclàmranhgiớitươngứngvớiBắcbộsưvà NambộsưtheocáchgọicủaĐài
Loan.
ThựctếthìĐàiLoanSưcũnglàmộthìnhthứccủaNamSưởTrungQuốc,tứclàhìnhthứcgiốn
gconlân.CơsởcủaĐàiLoantrongviệcphânchianàylàBắcbộsưcómiệngmở,cịnNambộsưt
hìngậmmiệng.VìthếngườiĐàiLoancịngọiBắcbộsưlà“Khaikhẩusư”( 开 口 狮 ,OpenmouthLions,tức“sưhámiệng”),cịnNamBộSưcịngọilà“bếkhẩusư(
mouthLions,t ức“sưngậmmiệng).

闭

口 狮

,closed-

11

1.3. Vềmặtthờigian
Múasưtửcómộtlịchsửlâuđời,mặcdùTrungQuốcvốnkhơngphảilàqhươngcủasưtử.Đế
nnay,quacácpháthiệncủakhảocổhọccũngnhưcácsửliệuvẫnchưahềp h á t hiệnđượcbằngchứn
gnàochothấysưtửxuấthiệnởTrungQuốcthờicổđại.Sưtửlàkếtquảcủasựgiao lưugiữa Trung
QuốcvàTâyVực.
Cáchđâyhơn2000nămTrungQuốcđãcósựgiaolưuvănhóavàkinhtếvớiBaTưt h ơ n g quac
onđườngtơlụa.CácsứgiảvàthươngnhânBaTưđãmangđếnTrungQuốcnhiềulồiđộngvậtlạ,tro
ngđócósưtử.Vềsau,cùngvớisựpháttriểnmốiquanhệgiaolưutốtđẹpgiữaTrungQuốcvàTâ,
ẤnĐộ…,ngàycàngcónhiềusưtửđượcđưavàoTrung Quốc.

11Theo

12Theo

12

Su

HuiQing 1989:TheLionDance,TrungHoadânquốc kiềuvụxuấtbảnxã,TaiWan, trang 10

TồnTiêuvănthểcục2008:Nguồngốccủamúasưtử,đăngtrênwebsitecủaCụcvănhóathểthaothànhphốTrừChâuhttp:/
/www.qjwtj.gov.cn/news.asp?ArticleID=173


TheocácsửliệucủaTrungQuốcghichéplạithìmúasưtửcólẽxuấthiệnsớmnhấtl à vàothờiT
amQuốc.GhichépsớmnhấtvềtậptụcmúasưtửởTrungQuốcđượcthấyt r o n g cuốn“Hánthư”
mục“Lễnhạcchí"vớihaichữ“tượngnhân”.Theogiảithíchcủad a n h sĩMãnhKhangngườinư
ớcNgụy(thờiTamQuốc)thì“tượngnhân”làtừdùngđểchỉcác
dângianhốtrangthànhsưtử, cá,tơm …

nghệnhân

13

ĐếnthờiNamBắctriều,trongdângianđãphổbiếnrộngcáchìnhthứcmúasưtử,đếnthờiĐ
ườngthìmúasưtửđãpháttriểnmạnh,quymơlớnđếnnỗicólúchàngtrămngười
cùngthamgiamúa,thậm
chímúasưtửcịngọilà“nnhạc”đượcbiểudiễntronghồngcung,nócịncócáctêngọikháclà
“Tháibìnhnhạc”
hoặc“Ngũphươngsưtửvũ”.S a u thờiĐường,múasưtửcàngđượclưutruyềnrộngrãihơntrongdâ
ngian;cuốn“ĐơngKinhmộnglục”ghilạirằng,mộtsốchùachiềntổchứcngàyhộimúasưtử,sưsãi
ngồitrênlưngsưtửtụngkinh.Trongcuốn“ĐàoAmmộngức”củaTrươngĐạithờinhàM i n h cóg

iớithiệukhơngkhírướcđèn,đánhtrốngkhuachiêngtrênđườngphố,đâuđâucũngthấycảnhmúas
ưtử,ngườiđixemrấtđơng.ĐếnthờinhàThanhthìtrongbấtcứ
ngày lễngày hộinàocũngkhơngthểthiếuđược cảnhmúasưtử.

14

“Múasưtử”mànhữngsửliệutrênđềcậpđếnchủyếulàchỉBắcsư.Từhìnhtượngc o n sưtửcủa
pháiBắcsưbiếnđ ổ ithànhc o n L â n rồihìnhthànhpháiNamsưdiễnr a t r o n g thờinhà

Minhvà

15

phát triểnđếnngày nay .
Cót h ểnóitrảiq u a h à n g nghìnnăm,nghệthuậtlàms ưtử,p h o n g c á c h biểudiễnđượctruy
ềntừđờinàysangđờikhácởnhữngvùngmiềnkhácnhaunêntạosựkhácbiệtđ adạngnhưngvẫngi
ữđượcnhữngkỹthuậtbiểudiễnrấtđiêuluyện,thểhiệntrítuệ,lịngdũngcảmvàtinhthần
lạcquancủadânvàniềmlạcquan với cuộcsống.

13

TheoLê Thái Dũng 2009:Nguồngốctục múasưtửởTrung Quốc,đăngtrên website
Vietinfo: 4 Theo
quoc.htm
LêThái Dũng 2009:Nguồngốctục múasưtửởTrung Quốc,đăngtrên website
Vietinfo: />

1 5 Theo
quoc.htm
LiuXiang 2009:GiớithiệuvềmúasưrồngTrung Hoa,đăng trên mạngĐôngPhương,http://

sports.eastday.com/s/20090401/u1a4282815.html


II. NGHỆTHUẬTMÚASƯTỬXÉTTỪCÁC BÌNH DIỆNVĂNHĨA
2.1. Văn hóa nhận thức
2.1.1. MúasưtửthểhiệntinhthầnthượngvõcủangườiTrung Quốc
Múasưtửlàmộtloạihìnhnghệthuật,đồngthờilàloạihìnhsinhhoạtvõthuật,thểhiệnt i n h thần
“nhấtthể”giữavõthuậtvànghệthuật,vìvậynhữngnghệsĩmúasưt ửđồngthờicũnglàvõsinh,võsĩ,
võsư;vànhữngngườiunghệthuậtmúasưtửítnhiềucũngsẽcótinhthầnthượngvõ.
Tinhthầnthượngvõlàgì?
Thượngở đ âyc ó nghĩalà“caothuợng”,nhưngc ũngnghĩalà“uchuộng”hay“tơntrọng”.Đãlàc
on

nhàvõ,ngồiviệcu

thích

võthuậtra,cịnphảicótinhthầncaothượng,biếtlễnghĩa.Sựtơntrọngvàthánphụccủamọingườidà
nhchonhững ngườitheo võhọcchínhbởitinhthầnvõhọcấy.
Múasưtửngồiviệcphảilàngườicótrìnhđộvõthuậttươngđốikhá,ngườimúac ị n phảic
ósứckhỏevìmúasưtửđịihỏirấtnhiềusứclực.Vềnghệthuật,múasưtử(nhấtlàNamsư)thườngcó
3phần:biểudiễnnghệthuậtmúasưtử-biểudiễnvõthuậtp h ơ diễnnộicơng.Dovậynhữngngườithamgiamúasưtửphảilànhữngvõsưhoặcvõs i n h cóng
hề,phảithểhiệnđượccáiđẹptrongvõthuật,trangphụcbiểudiễnthườnglàvõphục…
ThườngthìcácđộiLânsẽtheomộtmơnpháivõnàođónhưThiếuLâm,BạchMi...
Sắct h á i võthuậtbaot r ù m s u ốtqtrìnhbiểudiễn,v ì vậyngườixemmuốncảmđượccáiha
y,cáitinhtúythìphảibiếthoặchiểuvềvõhọc.NgườiTrungQuốccómộtnềnvõ họcđặcsắcvà l
âu đời.CóthểnóihầuhếtngườiTrung Quốcđềuuthíc h võ thuật.NhậnthứccủangườiTrung
Quốcvớivõthuậtcóphầnkhácvớicácdântộckhác,n g o à i việcxemvõthuậtlàphươngtiệnđ ể ch
iếnđấuvàtựv ệra,nóc ị n đượcxemlàphươngphápdưỡngsinh,phươngphápđểtuthân.Vìvậy,Tr
ungQuốclàmảnhđấtmàumỡchovõthuậthìnhthànhvàpháttriển.Trướckia,tronggiớivõlâmth

ườngtơnvinh" b á t đạimơnphái"(ThiếuLâm,V õ Đang,NgaMi,C ơ n L u â n , KhơngĐộng,Th
anhThành,HoaSơn,TồnChân)hoặc"thấtđạimơnphái"(ThiếuLâm,VõĐang,NgaMi,C ơ n L
n,KhơngĐộng,ThanhThành,HoaSơn)võthuậtTrungHoa,trongđóVõThiếu


Lâmđượ cđề c a o là ng ôi saoBắcđẩu.Gầnđâynhất,tr on g cuốnVõth u ậtthầnkỳcủaTrịnhCần
v à ĐiềnVânT h a n h , T r u n g Quốc,bảndịchđượcNhàxuấtbảnH à Nội,H.1996xuấtbản,cáctác
giảkhẳngđịnhTrungHoabaogồmkhơngdưới500võpháikhácnhau.
Tinhthầnthượngvõ, lị ng yê u mếnv õ họccủangườiTrung Quốccòn t h ểhiệnở việcđơn
gđảocáctầnglớpdânchúngthamgiatậpluyện,ởviệcthườngxuntổchứccáccuộcthiđấuvõth
uật,giốngnhưthiđấutrongthểthao.Ngườigiànhđượcchiếnthắngtrongcáccuộcthiđấuvõthuậtsẽ
rấtcóuytín,đượcdânchúngtơntrọngvàcatụng.Làmộtmơnnghệthuậtliênquanđếnvõthuật,ngo
àihoạtđộngchínhlàhoạtđộngbiểudiễn,cácđộiSư,đồnSưcũngtổchứccáccuộcthiđấu.Thờinhà
Minhlàthờikỳhoạtđộng“đấusư”pháttriểnmạnhnhất.NgàyđótrênđầuNamsưcómộtcáisừngbằ
ngsắtdùngđ ể chiếnđấuvớiđầusưđốiphương.Đầusưthiđấuthườngcómặtđen,ngườitagọilà
“Trương Phisư”(张飞狮)hoặc“Vũsư”(武狮 Vũ/wǔ/đâycónghĩalàVõthuật,đồngâm
舞

vớiVũ

/wǔ/

cónghĩalàmúa).Saunày,hoạtđộng“đấusư”giảmdầntheonhữngthăngtrầmcủalịchsử,cáisừngb
ằngsắtngàynàođượcthaythếbằngchấtliệukhơngcótínhsátthươngvàchỉcịn
16

làvậttrangtríchođầusư .
2.1.2. Múasưtửmangđếnsựmaymắn, cát tường
NgườiTrungQuốctinrằngmúasưtửcóthểxuađuổitàkhí,manglạimaymắn,cáttường.Tươn
gtruyềnvàothờinhàMinhcómộtconqithútrênđầucósừngxuấthiệnởPhậtSơngâyhạichodânlà

nh.Ngườidânđãnghĩramộtcáchlà“dĩthútrịthú”,dùngtre,giấybồi,hồdán…
làmthànhmộtconsưtửcómộtsừng,sauđóngườidândùngconsưtửgiảnàykếthợpvớikhuachiên
ggõtrống,đốtpháo…
làmchoconqithúkiasợmàchạymất.Từđó,múasưtửcóýnghĩaxuađuổitàkhí,manglạimaymắ
n,nbình.Vìthế,múasưtửthamgiahầuhếtcáclễhộinơngnghiệp,cáclễhộitínngưỡngdângian,
cácdịpkhaitrương,khánhthành,lễmừngthọ…
vớimongmuốnbìnhan,mưathuậngióh ị a , vạnsựnhưý.
16Theo

TồnTiêuvănthểcục2008:Nguồngốccủamúasưtử,đăngtrênwebsite của
CụcvănhóathểthaothànhphốTrừChâu />

Rấtnhiềuthứliênquanđếnmúasưtửđềutượngtrưngchosựmaymắt(cáttườngvật).Phầnlớn
cácđộiNamsưđềucócờthêuhoặcvẽchùmsaoThiênVương(thấttinh)v ớiýnghĩacầuphúcchog
iachủkiếttườngnhưý.NgườiTrungQuốctinrằng,nhữngaimaymắnnhìnthấychịmsaoThiênV
ương(cóbảyngơisao)vâyquanhmặttrăngthìsẽg i à u cómnđời,cótâmsựgìcứướcnguyệnsẽđ
ượcmãnnguyện.Vìthế,trongchươngtrìnhmúa
Namsưcómộttiếtmụcđặcbiệtlà“thấttinhbảnnguyệt”.Người
taxếpbảycáisiêubằngđấtt h e o m ơ hìnhc h ị m saoT h i ê n Vương,ở giữac ó q u ảdưahấuhoặct h
au
nướctượngtrưngchomặttrăng.Nhịpmúaphảinhanh,vui,nhưngkhơngđượcđểchosiêuđấtbịvỡ
,địi hỏikỹthuậtcao, chỉbiểu diễnchonhữnggia chủđặc biệt.

17

Trốngđ ánhtrong cáccuộcmúasưtửg ọilàThấtTinh Cổ(trốngbảysa o). Ngườiđ ánhtrốn
gphảilàngườitrưởngphái,hoặcphụtáthứnhấtcủatrưởngphái.Trốngđánhphảicóbàibản,phùh ợ
pv ớicácb ộp há p nhưchào,lạy,nằm,leolên,tuộtxuống,lúckhoanlúcnhặt,lúcdồndậpliênhồinhư
trốngtrận,mớidiễntảhếthùngkhícủalân,oaip h o n g củasư.NgườiTrungQuốctinrằng,chỉcần
nghethấygiaiđiệurộngràng,vuitaicủaThấtTinhCổlàcó

thểxuađiámkhí,

nghinhđón

tàilộc,maymắn.
2.1.3. MúasưtửthểhiệnlốitưduytổnghợpkếthợpphântíchcủangườiTrungQuốc
Xétvềloạihìnhvănhóatrongkhơnggianvănhóa,TrungQuốccónềnvănhóagốcnơngnghiệ
ptrọngđộng.T r u n g Quốccóloạih ì n h vănh ó a chuyểntiếptrọngthếtục,tươngứngvớinólà
lốitưduytưduytổnghợpkếthợpvớiphântíchrấtrõ nét.

18

Cùnglànghệthuậtmúasưtử,nhưnglạicóhaiphongcáctươngđốikhácbiệtnhau.Bắcsưthểhi
ện

lốitưduycủangười

phíaBắcTrungQuốcthiênvềphântích,cịnNamsưthểhiệncholốitưduycủakhốicưdânphíaNam
sơngTrườngGiang(thuộckhốiBáchViệt)thiênvềtổnghợp.

17Theo
18Theo

LưAnhCúcMai1992:Múa Lân ngày tết, NXBThơngtin,trangsố7
TrầnNgọcThêm2007:Lýluận Vănhóahọc(tập bài giảng),trang 61


Bằnglốitưduythiênvềphântích,ngườiphíaBắcTrungQuốctạoraconSưtrongp h á i Bắcs
ưtrơnggiốngconsưtửthật,từđầusư,thânsư,đisư,ngaycảgiàycủavõs i n h cũngphảicólơngđ

ểgiốngvớisưtửthật.
Múasưtửbanđầuthịnhhànhnhiềutrongqnđội,sauđótrởthànhthútiêukhiểnt r o n g cu
ngđìnhnêncũngbịchiphốibởivănhóadumụcphươngBắc.Đólàrấtnguntắc,
bàibản,giữniêmluật,ítphácách.Trong

khiconLânbênphái

Namsưbảnthânđãlàsựphácáchtừhìnhtượngconsưtử,sinhsauđẻmuộnmớixuấthiệnvàothờik
ỳđầunhàMinh,từđóđếnnayliêntụcđiềuchỉnh,thayđổichophùhợpvớithịhiếucủacácloạilễh ộid
ângiankhácnhau,cácnhucầuđadạngcủagiachủ…
Vídụ:CáchđánhtrốngvànhịptrốngcủaBắcsưhầunhưgiữngunquanămtháng,cơcấudànnhạc
khícũngthế,nhưngphái

Namsưthìtừ4cáchđánhtrốngLânbanđầu,bâygiờcótới12cáchđánh

với
nhịptrốngrấtđadạng.Đặcbiệtlàgầnđây,tuychưaphổbiếnnhưngđãcóđộiBắcsưđãm ú a Lântheo
cáchđánhtrốngt r o n g dànnhạc Tây.

19

TrongnghệthuậtmúathìBắcsưthiênvềtảchân,tảthực,cụthể,trọngyếutố,nghĩal à làmsaob
iểudiễncànggiốngsưtửcàngtốt,trongkhiNamsưthiênvềtảý,biểutrưngnhiềuhơn.
Bằnglốitưduythiênvềtổnghợp,ngườiphíaNamTrungQuốcđãsángtạorahìnhtượngconL
ân

–

mộtlồivậtđượctổnghợpcácđặcđiểmcủanhữnglồiđộngvậtcóthậtkhác:thânhươu,đitrâu,
móngngựa,davẩycá,độcsừng,sắcvàng,cónhântính…

集

ĐâylàmộtvídụrấtđiểnhìnhcủacáchmàngườiTrungQuốcgọilà“tậpmỹ”(
20

美:tậphợpcáiđẹpvàomột hìnhtượng),một cáchgọikhác củalối tưduytổnghợp .
LốitưduytổnghợpcủangườiTrungHoathểhiệnrấtrõ
nétquaviệcsángtạoracácchitiếttrangtrítrênđầuLântrongnghệthuậtmúaNamsư.VìLânlàm
ộtlinhthú,nênt r o n g nghệthuậttrangtrí trênđầuLânphảiquytụđầyđủbộTứlinh(Long–Lân –
Qui–Phụng).SừngLân,hailỗtaivàđikếtthànhhìnhtượngconrùa(Qui),Rồng(long)thể

19Theo

LưAnhCúcMai1992:MúaLân ngàytết, NXB Thôngtin,trangsố9