ĐÀN GHITA CỦA LORCA (FULL PHÂN TÍCH+NHẬN ĐỊNH TG, TP + MỞ RỘNG NÂNG CAO)

Bi quyet Chinh ph¥c mon Ngfr van

Tran Thuy Duong

Tac gid: Thanh Thao la m<')t trong nhilng guong mi;it tieu bieu cho phong trcw tho
chong Mi. Tho Thanh Thiio la tieng noi cua nguai tri thuc nhieu suy tu luon triin trd ve
cac van de xii h¢i va thai dc;ti. Sau niim 1975, ong luon no lVc each tan tho Vi~t voi xu
huang dao sau cai toi n¢i cam, tint kiem nhilng each bieu dc;tt 1noi qua hinh thuc tho tv
do, xoa bo mQi rang bu<')c khuon 1nau bang nhip di~u bat thuang ae rna auang cho m<')t
co che' lien tudng phong khoang nham aem ae'n cho nen tho ca m<')t mi cam hi~n ac;ti voi
h~ thong thi iinh va ngon til 1nOi me. Ong aii tc;to atlQC m<')t tieng tho moi cho nen tho

ca cua dan t<')c bang nt<')t loc;tt nhilng tac pham tho va truang ca co giQng

ai~u

rat rieng,

khong lan voi bat ki ai. Cilng til ao cho aen nay Thanh Thao auQc biet aen nhu m<')t
"Ong hodng cua truong ca" va la m<')t nha tho voi nhieu sv each tan,
ntiinh

li~t

trong lang tho

Vi~t

Na1n

hi~n

S'l:(

tv doi ntoi

dc;ti, noi nhu Trung Dinh thi Thanh Thao la

"nguoi luon t~;t ldm mbi minh bang tho".

Tcic pham: Bai tho "Dan ghita cua Lor-ca" auQc trich trong tqp tho "Kh6i vuong

Rubie", viet ve Lor-ca - m<)t nha tho lOn Tay Ban Nha, bi bQn phat xit Phriing-co giet
hc;ti niint 1936, la ac;ti bieu uu tit cua trnang phai tho tuQng trnng sieu thl:(c. Vi vqy, bai
tho nay cilng mang mau sac tuqng trnng sieu thvc.
Tho Thanh Thao vila lang tlQng, vua co sue lan. to a ki lc;t. DQc tha ong khong the
dQC luot ma can

UQC

chqm riii, nghien ngam, nha1n nhi nhu m<')t li tra

de cam nhqn vi

ngQt sau cung. "Dan ghita cua Lor-ca" la m<')t tac phant nhu the. DQc nhan de bai tho
tudng chung tac pham vie't ve cay aan nhung sue hut cua bai tho khong aon gian, bdi
no aii chc;tm den nhilng
nguai

ngh~

y nghia cao a~p, la tieng noi tri a1n cua Thanh Thiio danh cho

st Lor-ca. Bai tho "Dan ghita cua Lor-ca" auQc trich trong tqp tho "Khoi

vuong Rubie", viet ve Lor-ca - m<')t nha tho lon xu sd Ban cam, bi bQn phat xit Phriingco gie't hc;ti niim 1936, la ac;ti bieu uu tit cua truang phai tho tuQng trung sieu thvc. Vi

vqy, bai tho nay cilng mang mau sac tuQng trnng sieu thvc.

- Trang491-


Bi quyet Chinh ph'l;lc mon Ngii van

Trdn Thuy Dttdng

Loi dan: Nha tho Nguyen Dinh Thi tilng n6i: "Dieu ki di~u ciia thold moi tieng, moi

chii, ngoai ccii nghia ciia no, ngoai cong d1:1ng gQi ten sl:( u~t, bong t'J! phci tung m£1 r{>ng
ra, gQi din xung quanh no nhiing cam xuc, nhiing hinh dnh khong nga, tod ra xung
quanh no m9t uung anh sang d9ng ~'Y· Sue mt;tnh nhat ciia cau tho la lJ sue g~i ri-y".
Neu nhu: arn nhQC lay giai ai~u, am thanh la1n say dam long nguoi; kien true lay miing

1nau, hinh khoi de t(;to nen sv: an tU:Qng thi tho ca mang lq,i cho nguoi ta nhU:ng xuc cii1n
tuy~t

voi nho ngon ngu. Ngon ngi1 tho chinh la canh ci'la dan ta den nhi1ng chan troi

yen a, de til do ta co khoang lqng ma hoa 1ninh vao tilng cau chi1, hieu cqn ke tung khia
cq,nh cua tho ca. Ngon ngi1 tho phai nhu doa hoa e ap, ail quyen ril va cuon hut de
nhan loq,i tim den no, cho den khi gqp aUQC roi, aoa hoa ay senOr<} vai huang thmn

lam say aant long nguoi. Phai chang vi the, nta Thanh Thao viet "Dan ghita cila Lorca" nhunt<}t bong hoa hong nhieu canh, m<}t lau aai voi nhung can phong nho de a<}c
gia ti1n den thi ca voi tu the la nhflng nha tha:rn hient. Cang dQc, cang aao sau vao tilng
tang nghia cila ngon ngi1, se cang gQi 1na ra nhU:ng gia tri nhan sinh sau sac. Cung dq,o
nhflng bUOC chan ae tint thay nhflng hq,t ngQC trong linh han bai tho, ta aUQC song cung
nhU:ng van tho thgt a~p.
A

J

I

NOI DUNG KIEN THUC QUAN TRONG
Loi de tu: "Khi toi chet hii-y chon toi ubi ca-y dan"

Neu vi thi pham "Dan ghita cua Lor-ca" nhu nt<}t cong trinh ngh~ thugt a<}c aao

thi c6 le, khi nta ci'la buoc vao the gioi ben trong cila lau dai ngh~ ngh~ thu(it ay, nhU:ng
anh nhin dau tien cila ta se bi me hoqc bai anh sang cila vang hao quang ntang ten loi
de til :"Khi toi chet hiiy chon toi voi cay dan". Lor-ca la m<}t ngh~ si thien tai nguoi Tdy
Ban Nha. Ong co 1n<}t tant anh huang sau r<}ng trong doi song chinh trj, cung nhu aoi
song ngh~ thu(it cila xu sa nay. Trong ngh~ thu(it, ong la 1n<}t trong nhU:ng nguoi ai dau
de each tan nen ngh~ thugt gia nua cila aat nuoc Tay Ban Nha thai bay gio. Trang
chinh tri ong la nguoi khai xuong phong trao dau tranh chong lq,i che d¢ d<}c ta,i phat
xit. Nam 1936 be lu Phrang-co qua hoang SQ truoc tant anh huang cua Lor-ca nen
chung dd ti1n each bat va sat hqi ong. Tuy nhien sau cai chet cila Lor-ca, sv anh huang
cila ong cang tra nen mq,nh 1ne han.. No vUQt qua bien gioi cila Tay Ban Nha. Ten tuoi
cila Lor-ca aa tra thanh bieu tU:Qng cho cong CUQC dau tranh chong chit nghia phat xit,
bao v~ van hoa dan t<}c va van 1ninh nhan loqi. SV anh huang cila Lor-ca khong chi

- Trang492-

Bi quyet Chinh ph1;1c mon Ngii Vlin

Tran Thuy Du(1ng

trong thai ag,i cua ong ma no con ton tg,i cho tai bay gio. Loi a~ til cua bai tha chinh la
di chuc cua Lor-ca de lg,i va 1nang nhi~u y nghia sau sac. Vai tu each la m(>t nha each
tan ngh¢ thuQt, ong nghi n1ng den m(jt ngay nao do tha ca cua ong se la an ngfl ngiin
can sv; sang tg,o ngh¢ thuQt cua nhflng nguoi ae'n sau. Vi the nha tha aii mong the h¢
sau hiiy dung cam buac qua ngh¢ thuQt cua ong de buac tiep.
1. Kho tha 1: Hinh dnh Lor-ca Tu ton va sau Hing, Thanh Thao can tr<;>ng go tam
nguoi ngh~ si t'l:( do, dan dijc.
man each buc v~ thai gian va khong gian cho chung
ta den v6i khong gian van h6a, chinh tti cua dat
nu6c Tay Ban Nha nhung nam dau the k! XX. Tren
"nhflng tieng dan bQt nuac
Tay Ban Nha ao choang do gat n~n thai d?i ay, tac gia gQi l?i hinh anh Lor-ca nguai ngh~ si tv do, don d(>c.
li-la li-la li-la
"nhflng tieng dan bQt nuac
ai lang thang v~ nti~n dan a(>c
Tay Ban Nha ao choang do gat
vai vang triing chenh choang
li-la li-la li-la
tren yen ngv;a moi man... "
ai lang thang v~ 1ni~n dan a(>c
- Hinh dnh Lor-ca hi~n len het
vai vang triing chenh choang
sue am dnh:
. tren yen ngv;a ntoi nton... "

Nhiing hinh anh hoan dv, an dv, mang d~m dau
+ "Tieng dan bQt nuac", "ao an cua tnrang phai sieu thvc trong sau cau tho dau:
choang do gat", hoa va cau hat "tieng dan bQt nu:oc", "cia choang ao gat", "vang trang
"li-la li-la li-la" ...
chenh choang ", "yen ngv;a moi 1non" cling v6i chuoi
+ Anh la sv hi~n than cua am thanh "li-la li-la li-la" da gQi ra dUQC nhfrng net
n~n van h6a Tay Ban Nha, Ia d~c trung cua van h6a- Tay Ban Nha va hinh tUQng
nguai ngh~ si tai hoa, tv do, Lor-ca co don noi b~t tren cai phong n~n van h6a
lang du rna don d(>c.
d6. "Tieng dan" m(>t m~t ch! nhung am thanh cua
tieng dan ghita huy~n di~u, m~t khac con hoan dv
- Cau tha dau: gay an tUQng cho sv nghi~p ngh~ thu~t, tieng tho, tieng long,
ID?nh me ca V~ thinh giac va CUQC dai cua Lor-ca. "BQt nuac" gQi SV bat djnh,
thj giac. "BQt nuac" gQi len mong manh nhu muon tan bien vao vii tr\} menh
hinh anh am thanh trong treo mong. Tuy nhien, l?i rat mong manh, de vo. Tieng
nhung mong manh, de vo. dan von la m(>t am thanh VO hinh, dUQC cam nh~n
Ngay cau tho dau nha tho da bang thinh giac. Nhung a day tieng dan gan li~n v6i
t?O cho nguai dQC V~ ve d~p va hinh anh bQt nUOC dUQC cam nh~n bang thj giac,
so ph~n cua Lor-ca nhu m(>t khien cho am thanh tro nen c6 hinh c6 khoi, khien
dtnh m~nh.
cho tieng dan hi~n len c6 linh hon, c6 tinh cam. f)~c
bi~t tieng dan cling v6i chuoi hQp am "li-la li-la lila" da cho thay nguai ngh~ si Lor-ca dang bay bong

- Trang493-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii van

Tran Thuy Duong

- Cau tho thu hai: "Tay Ban Vdi nhfrng giai di~U mdi, Vdi khat VQng each tan
mo ngh~ thu~t. D6 la nhfrng tlr ngfr mo ta am thanh cua
ra m9t khong gian ve van h6a tieng dan dang xo day, va d~p vao nhau nhung dong
thai cling la ngon ngfr mang ten loai hoa Lila, m<)t
xu so Tay Ban Nha.
loai hoa dc)c trung cua xu so Tay Ban Cam. D6 la
+ Mau do cua tam ao choang
ffiQt hinh tUQng d~p va cao ca cua nguoi ngh~ si tV
gQi len hinh anh dau tnrong
do, lang mc;tn cat len nhfrng giai di~u hung trang.
bo t6t, nhung an dang sau d6
Trong moi quan h~ tuong giao gifra cac giac quan,
la boi canh chinh tr! ng9t ngc;tt,
cau thO nay CO SV ket hQp gifra: am thanh - mau sac
cang thang, dam mau cua
-huang thOrn. Qua dung nhl1 v~y; dQC cau thO ta
nu6c Tay Ban Nha thai d6.
cam giac nhU dtrQC thUOng thUc tieng dan diu dc)t
+ Dat nu6c Tay Ban Nha hie trong mui thorn· cua hoa Lila. 0 d6, huang thorn va
do la dau trUdau tranh dam mau, m<)t ben ngtroi ngh~ Sl vUt bay len tren SV tan bc;to va chet
la khat VQng dan chu CUa nhan ch6c. Nhfrng cau tho dau tien cua Thanh Thao
dan n6i chung va cua Lor-ca giong nhu bai ca ve nguoi ngh~ si tai danh, bai ca ve
n6i rieng, m<)t ben la nen m9t nguoi dang dau tranh cho ly tuong cao d~p.
chinh tr! d9c tai.
Hinh anh "ao choang do gat" gQi len hinh anh dau
trtrong bo tot - m9t hoc;tt d9ng van h6a noi tieng
+ Xet trong Hnh vvc ngh~
toan the gi6i. Chfr "gat" cuoi cau khong chi diE~n ta
thu~t, d6 la cu

gifra khat v<;>ng each tan nen dtrQC mau sac rna COn gQi len ffiQt dQ nong den ngc;tt
tho, da lam song d~y khong khi cua m<)t dat nu6c
ngh~ thu~t gia nua.
nhu bien thanh dau truong dc)c bi~t gifra khat v<;>ng
+ Lor-ca nhu m<)t nguoi dan chu cua cong dan v6i nen chinh trj d9c tai, gifra
chien Sl dung cam dang chien khat VQng each tan ngh~ thu~t CUa chang ngh~ Sl
dau v6i nhfrng con bo t6t hung v6i nen ngh~ thu~t gia nua. Hinh anh nay giup ta
bc;to chinh la nen chinh trj dQC cam nh~n dUQC ve d~p hao hung cua nguoi cong
tai, nen ngh~ thu~t gia nua dan Lor-ca khong nglrn.g dau tranh cho quyen song
cua Tay Ban Nha hie bay gio.
chinh dang cua nhan dan. Chi v6i m<)t dong tho "lila li-la li-la", nha tho Thanh Thao da kheo leo hoa
quy~n hai yeu to am thanh va mau sac de phac len
noi huon man mac, diu diu cua nguoi ngh~ si lang
du, yeu tv do khi dtmg tru6c tinh canh roi ren cua
nu6c nha.
Du 0 g6c dQ nao, ta cling nh~n ra day la CUQC
- Cau tho thu ba, mang am
ai~u ciia ti~ng ildn "li-la li-la dau khong can sue, Lor-ca dang rat don d<)c tren
hanh trinh li tuong, le loi gifra con duli-la" g.,i nhieu lien tuhiem rna chi c6 cay dan, tieng hat hQ than. v6i tieng
Nha ao choang do gat" da

- Trang494-


Bi quyet Chinh pht;tc mon Ngii min

Triln Thity Duong

+ 86 la nhfrng tu ngfr mo ta dan, nguoi ngh~ si lang tfr Lor-ca di lang thang,
am thanh cua tieng dan dang chenh choang trong men hoi say cua dat troi ngh~
xo day, va d~p vao nhau nhung thu~t. Chang la nguoi cat tieng hat ca ngQi tv do va
dong thai cling la ngon ngfr cai d~p trong ffiQt the gioi bmang ten loai hoa Lila, m9t
"di lang thang ve mien don a<)c
loai hoa d~c trung cua xu so
voi vang trang chenh choang
TayBan Cam.
tren yen ngv;a moi man"
Nguoi ngh~ si ay khong co dinh 0 mQt noi nao rna
+ Trong ngh~ thu~t tuong ngay ngay phieu bgiao gifra cac giac quan, cau ruoi het thao nguyen nay den thao nguyen khac de
tho nay c6 sv ket hQp gifra: am cat tieng ca khuc hat say dam VOi CUQC dOi, VOi COn
thanh - mau sac - huong nguoi. Buoc chan ay tuy co le loi co dQC nhung day
thorn. Qua dung nhu v~y, d<;>c y vi. Man dem buong xuong, chuyen hanh trinh van
cau thO ta cam giac nhU dUQC ctr tiep tvc. Cac hinh anh: "ntien don a<)c", " vang
thuong thuc th~ng dan diu d~t trang chenh choa.ng", "yen ngv;a moi 1non" g6p phan
trong mui thorn cua hoa Lila.
khac h<;>a m9t khong gian van h6a Tay Ban Nha.
"Mien don d¢c" khien ta nghl den nhfrng thao
+ 0 d6, huang thorn va am nguyen, nhfrng dong co, nhfrng con duong dai va
thanh hoa quy~n vao nhau, menh mong cua dat nuoc Tay Ban Nha. "Don d¢c"
nang dB nguoi ngh~ si bay len khong chi la bi kich, so ph~n Lor-ca, khi rna nhfrng
tren SV tan btV do, khat VQng each tan ngh~ thu~t CUa thi Sl chUa
dUQC sv dong hanh cua dat nuoc Tay Ban Nha, n6
- Ba cau tho cuoi, h~ thong thi con la pham chat CUa nhfrng nguoi ngh~ Sl chan
anh da gQi len chat lang tfr, chinh n6i chung. Tu lay "che'nh choang" vua mang
ph6ng dang, cuong say cua sac thai tUQng hinh, gQi len hinh anh ffiQt vang

ngh~ si Lor-ca: "lang thang", trang nh"don d¢c"; "vang trang chenh lung ngva, vua la cam nh~n tam the cua nguoi ngh~
choa.ng ", "yen ngv;a moi 1non"... sl nhu dang m9ng du: Lor-ca dang choi voi di theo
tieng gQi nao do ve mien don dQC, ve nhfrng manh
+ Ta cling bat g~p trong tho dat chua tUng dUQC khai phi Tren hanh trinh ay,
Lor-ca nhfrng hinh anh tding, nguoi ngh~ si cling c6 luc m~t moi. R6 rang tr~t tV
hoa, co la, ngva hoang... nhu tu va hinh anh khong ket hQp theo nguyen tac ta
trong tho Thanh Thao.
thvc. ciia logic li tinh thong thuong rna nhu ngau
htrng, nhu phi li. Tinh bat thuong nay dua chung ta
+ C6 le chinh vi v~y rna khi den an tUQng ve ffiQt nguoi nghe si co don rna kieu
viet ve Lor-ca, nhfrng thi anh hanh tren con duong tham tham cua tv do va cai
ay da vvt d~y va "dau qudn" d~p. Hanh trinh ay luon doi l~p gay gat voi bduoi ngoi but cua Thanh Thao. va xieng xich.

- Trang495-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngiivan

Tnin Thity Dtt<1ng

Hinh anh thd cling vi the rna
Sau cau thd dau la khuc bien tau cua ban d9c tau
d{rt noi ch?p chdn ffiQt nguddn d9c tren "yen ngva citng tieng dan cua. Lor-ca dUQC d~t trong moi quart h~
vdi dvang triing chenh choang".
dUQC d~t trong quan h~ vdi nen ngh~ thu?t Tay Ban
+ D6 la hanh trinh tren con Nha. Trang cac moi quan h~ nay, Lor-ca hi~n len

dutv do dan chu cua nhan dan dan "b9t nu:ac", chang m9ng du voi bau trTay Ban Nha. Trang the gioi co, dong song va la bua hQ m~nh cua minh. Do d6,
ay, ta thay Lor-ca la nguc6 nhfrng khoanh khac lang xuong, mong manh.
ngh~ si lang du, ddn d9c.
2. Kho tho thu hai: Phut giay bi
Ngutrang cua Lor-ca trttO'c nang chu va doi mdi ngh~ thu?t da bj che dQ eve quyen
than phat xit sat h9-i. Thong qua nhfrng net cham
sung quan thu.
pha, nhfrng mang mau du- Ccii chet c'lla Lor-ca:
dong tong, Thanh Thao da dvng len mQt khoi toan
v~n
ve m9t ngh~ si tai nang va chan chinh nhung c6
+ Nam 1936, nha thd vtra ba
ffiQt
san pham oan khoc trong moi trumudi tam tuoi, con dub9-o
tan:
tranh dau dang vao dQ chin
muoi thi bQn phat xit hen h9len ke h09-ch thu tieu anh vi SQ
hai truoc sue hut va anh
huang to ld'n cua Lor-ca.

"Tdy BanNha
hat ngheu ngao
· bong kinh hoang

ao choang be bet do
Lor-ca bi di~u ve bai ban

+ Bdi v?y, dien ta khoanh
khac nguphat xit sat h9-i, Thanh Thao
cling da dvng nen bau khong
gian kinh hoang bdi nhfrng an
tUQng ve chet ch6c.
+ Thu phap ngh~ thu?t doi

l?p gifra l9-c quan, yeu dngheu ngao" va sv th?t phii
phang "ao choang be bet do" da
lam nen m9t do9-n thd an
tUQng ve SV hi sinh bi tn}ng
cua ngu
chang di nhu: ngu:oi 1n<)ng du"

Nhfrng cau thd dai d doc;ln m9t bong chuyen
thanh nhfrng cau thd ngan chi c6 m()t den hai tu:
"Tdy Ban Nha- hat ngheu ngao- bong kinh hoang".

N6 cho thay sv thay doi d9t ng9t trong cam nh?n
cua Lor-ca va nhfrng ngungao" VOn la ffiQt tinh tU chi giQng hat VO han, lc;lC
di~u la nhfrng am thanh nham chan, rdi r9-c. Nhung
0 day no l9-i dUQC dung de dien ta ffiQt nguhat rang, lang tfr, dang say sua dang hien, say sua

dem tieng thd cua minh den vdi cong chung. "Bong
kinh hoang, 19-i la m<)t eli dao phach rat d9t ng<)t
dien ta sv gi?t minh, choang vang. Mau do g9-ch cua

- Trang496-


Tnin Thity Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii van

ao choang a do<;tn tren la mau do ciia ngQn lfra dau
- "Bong kinh hoang" - ccii chet tranh, CUa nhfrng khat VQng chay bong, COn "be bet
day bat nga cua Lor-ca.
do" a day la mau do cua mau, cua cai chet da ~p den
qua nhanh va phii phang gifra luc ta khong ngo toi.
+ cvm tu d~c ta tr<;tng thai bat
sv chuyen doi nay chua dt,rng m<)t sv tang cuong d9
ngo, sling sot truoc cai chet
cua nhfrng bi thuong. Chi tiet ta thvc:
gay chan d<)ng dat nuoc Tay
"Lor-ca bi di~u ve biii ban
Ban Nha va the gioi.
chang di nhu nguoi mc)ng du,
Hai chfr "mc)ng du" trong m<)t cau tho nhi~u thanh
+ "Ao choang be bet do" la mau
bang
va dUQC cau true theo the chu d<)ng da cho
do cua mau Lor-ca da do, la
hinh anh hoan dv de chi cai thay nhfrng bUOC chan ch~m rai CUa nguoi ngh~ Sl

chet cua Lor-ca. Bay la so dang tren duong den voi cai chet du c6 d<)t ng<)t
kinh hoang nhung Lor-ca van theo duoi nhfrng khat
ph~n oan khuat cua Lor-ca.
khao cua minh va khong h~ b~n tam den cai chet.
Ngay a cau d~ tu bai tho: "Khi toi chet hiiy chon toi
- Dien ta c£ii chet nhung lQ. ki
vai cay dan", ta de dang nh~n ra Lor-ca luon dt,r
thay, con ngu:oi iiy van kieu
cam va am anh boi cai chet, the nhung ong cling
hung, khong he run sg trubc
khong ngo cai chet phil phang nhat da ~p xuong
ccii chet.
than ph~n minh qua som, a cai tuoi 38, tuoi con
+ sv doi l~p rat d<)c dao: nguoi dang vao d9 phat tiet tinh hoa va bao nhieu
"Lor-ca bi di~u ve biii ban" la hoai bao, khat VQng con dang do. V~y nen "chang di
hinh anh b<;to lvc kinh hoang nhu nguoi 1nc)ng dU day bang hoang va dau don,
nhung Lor-ca van buoc di khi con duong ngh~ thu~t biet bao cong sue gay
nhfrng buoc chan lang tfr dt,rng, nhu m<)t toa lau dai nguy nga trang 1~, gio
"chang di nhu nguoi mc)ng du". danh bo hoang. B6 chinh la nhfrng buoc chan lam
nen lfch str vao the gioi cua Slf bat tfr. Va duong nhu
+ B6 chinh la nhiing buoc nguoi anh hung nao truoc cai chet cung tro nen bat
chan lam nen lfch si'r, vao the tfr nhu the, nhu nha tho cua chan ly thai d?i To Hfru
gioi cua Slf bat ti'r. Va duong da viet:
nhu nguoi anh hung nao truoc
"Co nhi1ng phut lam nen lich sil
cai chet cling tro nen bat tfr.
Co cai chet hoa thanh bat til
Co nhi1ng loi han mQi bai ca
Co nhi1ng con nguoi nhu chan ly sinh ra,
3. Kho tho thic ba, tieng dan

"Tho la tieng noi cua tam linh, tieng noi c11a sv
ghita la sv hi~n than rua Lor- chiem nghi~m nhieu khi la cd doi nguoi, coo nhieu
ca, cilng la so phan cua ngh~ doi nguoi". Phai chang vi the nha tho Thanh Thao
thu~t n6i chung trong m()t da dung nhiing van tho de ghi l<;ti nhfrng h6i tuong
17

,

- Trang497-


Tran Thuy Dtwng

Bi quyet Chinh ph1:f.c mon Ngiivan

thuc tai mel ccii ac ng'l! trj:

- Di~p ngii "tieng ghita" duQc
l?p di l?p l(;li 4 Ian va bien h6a
linh hoc;tt, thay mau chuyen
gam, bien ao mang toi nhieu
ciim xuc.
+ Ngh~ thu~t chuyen doi
mau scic: "tieng ghita nau";
"tieng ghita la xanh biet may"
mang nhieu scic thai tinh cam.
+ "Mau nau", mau cua cay
dan, cua y nghi, mau cua dat
dai; mau cua suy tu ve nguoi
yeu voi bau troi cao r<)ng.

"Mau xanh", mau cua Sl! song,
CUa tieng dan, CUa CUQC dcua thanh xuan tuoi d~p cua
chang ngh~ si da tai.
+ Hai tu "biet 1nay" chi st.r
nuoi tiec, ng~m ngui cho m9t
ve d~p ngh~ thu~t dang bi pha
huy. Tieng va oa, tuc tuoi cat
len tu dau don den x6t xa.

aoi

- Ngh~ thu~t chu:,yen
cam
giac, tu thinh giac qua thi giac:
+ Nha thd lien tuong den

"tieng ghita tran bQt nude va
tan". "Tran bQt nude" gQi nen
nhfmg am thanh Ian tan, sinh
soi nay no khong ngung,
nhiing am thanh nay vtra hinh
thanh da va ra de nhfrng am
thanh khac noi tiep.

ve qua khu, ve nhiing ki ni~m gcin b6, than thuong
nhat cua Lor-ca. Tam tuong chang hi~n len nhu
m9t thuoc phim quay ch~m ve nhfrng gi da trai qua:
c6 ngQt ngao va dcing cay, c6 dau kho va hc;tnh phuc:
"tieng ghita nau

bau trai co gai ay
tieng ghita la xanh biet 1nay
tieng g hita tran bQt nude va tan
tieng ghita rang rang
ntau chdy"
Hinh tUQng Lor-ca khong con xuat hi~n sau cai
chet, chi con thay dau day nhfrng tieng dan ghita
cua nguoi ngh~ si - nhiing tieng ghita khong con
v~n nguyen. N6 da va ra thanh mau sac (tieng ghita
nau, tieng ghita la xanh), thanh hinh khoi chin tieng
ghita tron bQt nuoc), thanh dong mau chay (tieng
ghita rong rong - mau chay). Moi tieng ghita khong
chi la m<)t hinh dung ve cai chet cua Lor-ca. Tieng
dan la sv tiec thuong doi voi m9t. con nguoi luon
tran day tinh yeu thUOng doi Vdi .CUQC dhuong. Tinh tu "nau" chi mau cua dat, mau cua
nhiing con duong ng~p ncing Tay Ban Nha, chi mau
go truyen thong cua cay dan ghita. Mau nau ay kh6
phai, ciing nhu tinh yeu voi nguoi con gai mang ten
Anna Maria. Co ay chua m<)t Ian len xe hoa sau cai
chet cua Lor-ca, la nguoi da tung gQi bao tu tho ki
di~u ve tinh yeu, CUQC song cho thd ca Lor-ca.
Tieng ghita thay cho noi niem x6t xa, tiec nuoi cua
con nguoi, cua nha tho truoc nhiing hanh trinh
dang do cua nhfrng each tan ngh~ thu~t. Hinh anh
"tieng ghita la xanh" chi tai nang, sv dang bien cua
Lor-ca dang a d<) chin nhat, d6i dao nhat. "Tran bQt
nude" la hinh anh chi sv toan bich, d9 boa mi cua
tieng dan. Scic thai cam than trong hai chfr "biet
ntay" va scic thai d<)t ng<)t, bat ngo, kinh hoang, dau

don trong hai chfr "va tan" da the hi~n sv x6t xa,
tiec nuoi ay. Bang each nhan h6a hinh anh c6 sue

- Trang498-


Bi quyit Chinh ph1;tc mon Ngii min

+ Am thanh "b9t nuoc" ay
mang hinh dang so ph~n
mong manh de va va d6 chinh
la so ph~n cua nguoi nghG si
chong bQn d9c tai phat xit
Phding-co.
+ Hai tieng "vo tan" vua chi
sv bung va cua tieng dan
nhung d6ng thai qua d6 nha
tho da hiGn thvc h6a cai chet
cua Lor-ca day thuong x6t,
day ai oan.

- Cau tha cuoi: "tieng ghita
rang rang 1nau chiiy'' gQi nhieu
an tUQng:
+Am thanh tuon chay "rang
rang" dUQC cam nh~n bang thj
giac 140 cam giac mc;tnh.
+ Tieng dan nhu m9t co the,
c6 sinh mGnh, c6 trai tim, biet
qu<)n dau, biet chay mau.

Khoanh khac Lor-ca b! hanh
hinh th~t khung khiep "rang
rang mau chiiy'' va trong phut
giay ay tieng ghita cling uat
nght=;n, cling kh6c ca d6n d~p,
nght=;n ngao nhu tling tieng
nac, nhu noi uat x6t tn1o dang.

Triin Thuy Duong

am anh 16n "tie'ng ghita rang rang mciu chiiy", ta cam
dUQC noi dau trU6c cai chet bi tham cua nguoi
nghG si Am nhc;tc da h6a thanh than ph~n, thanh
linh h6n, thanh sinh the. Tu lay "rang rang" gQi ve
nhfrng giQt mau cua Lor-ca, han nfra d6 cling la
nhfrng giQt nu6c mat cua nguoi doi dang x6t
thuang cho Lor-ca. Du Lor-ca da ra di tu nam 1936,
nhung trong long nguoi Tay Ban Nha, nhfrng nguoi
yeu hoa binh, yeu nghG thu~t, yeu edau ve sv ra di cua ong van con mai. Lor-ca da phai
dung lc;ti vinh vien trong cu9c chien dau cho tv do,
cong li va nhfrng each tan nghG thu~t cua nguoi
nght=; si cling theo d6 rna nhu "bQt nuoc va tan".
Tieng dan rna Lor-ca tung yeu tha thiet nay tro
thanh dong ca tuong niGm chinh ong. Tac gia lien
tvc chuyen doi cac kenh cam giac de cam nh~n
tieng dan, am thanh d6 nhu va ra thanh mau sac,
hinh khoi, sinh the d6n dau. Mau sac hiGn thvc da
tc;to nen bieu tUQng giau y nghia, vua hiGn thvc vtra
ki ao. An chua trong tieng dan la noi bu6n x6t

thuang cua nha tho Thanh Thao danh cho Lor-ca m9t con nguoi tai nang nhfrng doan mGnh. Ta cling
tling bat g<)p tieng kh6c thuang cua Nguyen Du
danh cho nang Tieu Thanh nhu the:
"Son phan hiiu than lien tii hQ.u
van chuang uo m~nh lv.y phan du"
Hinh tUQng tho c6 SlJ' song hanh va chuyen h6a
Ian nhau gifra ba hG thong hinh anh: Tay Ban Nha Lor-ca - tieng dan. Loi tho giau nhc;tc tinh cling v6i
ViGC sfr dvng linh hoc;tt cac tu lay, diGP tu, chuoi tu
tUQng thanh mo phong tieng dan. Ket hQp nhieu
biGn phap nghG thu~t c6 hiGu qua: doi l~p, nhan
h6a, an dv, chuyen doi cam giac, chuyen doi mau
sac. Hai cau tho cuoi doc;tn khep lc;ti doc;tn hai thlJ'c
cha't la ffiQt dong thO da dUQC nha tho CO tinh ngat
ra. N6 vo vvn nhu tieng dan dlit ngang day, nhu noi
dau tan nat cua con nguoi tnr6c cai chet cua nguoi
nghG si giau khat VQng va cong hien.
nh~n

- Trang499-


Tran Thuy Dtwng

Bi quyet Chinh ph'I;Lc mon Ngfr van

Tieng dan voi sue song manh li~t va bat ti'r cling
4. Kho tho thu tu, tieng ddn voi
chinh Ia bieu tUQng cho Slf bat di~t cua ddi thO,
sue s6ng miinh li~t ud bat tu
ngh~ thu~t dich thvc cua nguoi ngh~ si Lor-ca:

"khong ai chon cat tieng dan
- Hai cau dau:
khong ai chon cat tieng dan

tieng dan nhu co mQc hoang

tieng dan nhu co mQc hoang

giQt nUOC Tnat vang trang
long lanh trong day gieng"

+ Lam ta lien tuong den di

"Tieng dan" o day Ia bieu tuQng cho ngh~ thu~t,

cua Lor-ca: "Khi toi cho tinh yeu tv do va con nguoi rna ong suot ddi
theo duoi. Day Ia cai d~p khong the huy di~t, n6 se
song, truyen Ian rnai, gian d! rna kien cuong nhu co
dC;li.
"Co hoang" Ia rn9t thu co vo danh, khong chut
+ Nhung bu6n thay cho Lorcao
sang,
quy phai nhfrng kha nang sinh t6n cua gi6
ca, nguoi doi vi qua ton sung
anh nen "khong ai chon cat thi th~t Ia phi thuong. So sanh "tie'ng dan" voi "co
tieng dan", hay khong the 111QC hoang" Ia ffiQt SO sanh IC;l nhung hQp Iy, nhat
quan trong but phap t(;lO hinh cua nha tho. Tuy
chon dUQC tieng dan.
nhien gan voi di chile cua Lor-ca, "khong ai chon cat
+ Hinh anh ay cling the hi~n tieng dan" IC;li Ia rn9t noi x6t xa Ion bdi duong nhu

noi ban khoan ve Slf nghi~p khong ai thau hieu Lor-ca, hieu nhfrng suy nghi sau
sac rna ngudi ngh~ Sl thien tai glri cho h~U the..
each tan rna Lor-ca de I9.i.
Khong ai chon cat tieng dan cling c6 nghia khong ai
+ Ta cling ·c6 the hieu theo dam "giet Lor-ca" de tien toi hanh trinh each tan,
tang nghia khac: "Tieng dan" 1<1 ngh~ thu~t cua Lor-ca khong c6 nguoi tiep tl).c.
tUQng tnmg cho tai nang va so Hinh anh "giQt nuac 1nat vang trang" - "long lanh
ph~n cua Lor-ca, khong the trong aay gie'ng" tuy c6 thap thoang g{;li lC;li cai chet
nao d~p tat dUQC.
oan khuat cua Lor-ca (Lor-ca b! thu tieu va b! nern
xac xuong gieng) nhung an tUQng noi b~t van Ia rnQt
+ Cach SO sanh "nhU CO 111QC ve "cao khiet ud r~ng ngoi". "Vang trang" vl!a Ia hinh
hoang" cho thay tieng dan anh th~t, vlra Ia tUQng trung cho ngh~ thu~t. "GiQt
hoang dC;li, bling bling ffiQt sue nuac nuit" va "day gieng" la nhfrng hoan dl). ngh~
song khong gi c6 the d~p tat thu~t ve ngtrdi ngh~ si Lor-ca, Nhfrng hinh anh nay
dUQC nen Lor-ca rnaj Ia hinh ket hQp voi nhau da the hi~n rn9t noi buon trong
tuQng bat tfr.
sang va rat d~p CUa ngukhac khoai ve nhfrng gi£1 tr! ngh~ thu~t dich thvc va
- Hai cau tho cuoi, gan voi the nhfrng khat VQng sang t(;lO khong bao gigioi ngh~ thu~t cua Lor-ca.
nghl. Trong rn(;lch ngarn cua dat dai que huang XU
so Tay Ban Nha, ta van thay o d6 m<)t noi niem da
nguy~n

chet hay chon toi vai cay dan".

-Trang 500-

Bi quyet Chinh phl:f,c mon Ngii min

+ Hinh anh "giQt nuac mat

Trdn Thuy Duang

diet, trong sang va cao ca ciia Lor-ca: "khi toi chet

vang trang" c6 the hieu nhu hay chon toi voi cay ddn". Du bj ke thu sat h9-i da

sau: "giQt nuac mat" la bieu
tUQng cho sv cao quy ciia tam
hon; "vang trang" la bit~u
tUQng cho sv vinh hang, vinh
ci'ru ciia tv nhien.

+ Gi9t nuoc mat ay l9-i "tong

tanh trong day gieng". Day
gieng la S\( hiGn than tQi ac
ciia ke thu nhung ky 1? thay,
l;;ti tro thanh vi sao sang ngoi.

5. Hai kho tho cuoi, S\( suy tU
CUQC gidi thoat Va each gia
tic cua Lor-ca

ve

- aii chet cua Lor-ca du~c

dien dq.t qua "duang chi tay dii
dirt", nghia la sinh m~nh den
da:y cilng dii het.
+ Lor-ca da. tu gia coi doi
nay, tU gia CUQC tranh dau
chua den hoi ket thuc de "boi
sang ngang", boi qua dong
song - ranh gioi ngan each
gifra hai coi "dm - dtwng"

+ Tren dong song ay, nguoi
nghG s1 Lor-ca dang lam cuhanh trinh giai thoat cling
chh~c dan ghita mau b;;tc.

man nhung hinh anh cua Lor-ca, di san nghG thu?t
ciia ong, ly tuong ciia ong khong bao gio 1\li tat. Trai
l9-i, n6 cang "tong tanh" hon bao gio het. Vang tn'ing
cua thien nhien, vang trang cua nghG thu?t nhu
dang giao thoa, anh X? VOi nhau de SOi to ffiQt con
nguoi da chet cho que huang. Phai chang "vang
trang" kia chinh la ve d~p ciia nghG thu?t duQc ket
tinh tu nhfrng giQt mo hoi tu mau va nuoc mat ciia
sv lao d9ng nghG thu~t chan chinh qua bao thai
gian cong sue da nhao n~n thanh vien ngQc h1p lanh
mang hinh hai ciia giQt nuoc mat vang trang tinh
khiet. Hay d6 chinh la ve d~p ciia CUQC doi Lor-ca
da h6a than thanh vien ngQc quy lung linh toa sang
gifra doi. Bat ngo thay noi day gieng toi tam va l9-nh
leo ndi rna bQn phat xit ngo tuong da vui lap dUQC

linh hon va the xac cua nguoi cong dan Lor-ca l9-i la
noi toa sang tam hon anh.
"Hinh dnh cua tho la hinh dnh th\(c nay len trong
tam hon khi ta song trong m(jt cdnh huang ho~c
trq.ng thai nao day. Hinh dnh con tuoi nguyen, bao
gia cilng moi me, d(jt ng(jt l~ lung" (Nguyen Dinh
Thi). Thanh Thao duong nhu dang song trong
nhfrng khoanh khac truoc khi Lor-ca tu gia cudoi. Vi the, hinh anh tho c6 S\( thay doi. V6i nhfrng
· hinh anh tho moi me, sang t9-0. Neu sau cau tho dau
thi pham n6i ve hanh trinh don d9c ciia nguoi nghG
si tren con duong di tim nghG thu?t, thi hai do9-n
tho CUOi tac gia n6i ve S\( ra di mat mat, cai chet
oan uc ciia nguoi nghG SI, boi the lvc xa h9i den toi
demden:
"auong chi tay dii aut
dong song r()ng vo cung
Lor-ca boi sang ngang
tren chiec ghi ta mau bc;tc

-Trang 501-


Bi quyet Chinh ph'l,Lc mon Ngfr van

Tran Thuy Duong

chang nern la bua co gai Digan

+ Hinh anh cay dan c6 S\f

vcw xoay nuoc

bien ao tlr mau nau, mau xanh,
chang nem trai ti1n ntinh
mau do da chuyen h6a thanh
viw lQ,ng yen bat chQt"
"nu1u bq,c" - mau hu ao. Chang
Sinh m~nh cham ddi v~ coi "l4ng yen bat chQt".
tran gian de tro v~ coi vinh hang. Dong song vo
hinh dung la dong song CUQC ddi dong song cua SO
- Chang tic giii coi trtin vc1i
ph~n va cling la duhanh dQng diet khocit:
song va coi chet. Tren dong song ay Lor-ca dang
boi
sang ngang cling di v~t dan ghita. Mau b?c cua
+ Li blia la than h<) m~nh,
cay
dan la SV bien ao tu mau nau tnim ti'nh sang
trai tim la S\1' song nhung githiet tha hi VQng va CUOi cling la mau CUa SV
xanh
day chang khong can den n6
hu
ao
trong coi sieu sinh. Lor-ca dang boi tren con
nfra. D6 la tam the, tu the cua
thuy~n

thi ca rna cay .dan chinh la con thuyen bang
ngubC;lC
chi'J
tinh yeu va. noi nho cua chang dang troi
nh~n eli chet. Nhung d6
khong phai la cai chet "ve voi dan vao ben bo bat tfr. Chang dUt khoat n1 bo mQi
cat bv,i" rna la cai chet h6i h~ Ivy tran gian nem la blia vao xoay nuoc, nem trai
tim vao coi l~ng yen. Xoay nUOC la CUQC .tranh dau
sinh, gieo mam SV song.
hay SV hi em nguy tren dong song cua djnh m~nh?
- Cau tho cu6i mo phong am Coi l~ng yen phai chang 1£1 phut giay rna trai tim
thanh cua tieng dan: "li-la li- nguhanh d<)ng dUt khoat: "chang nent lit bua", "chang
la li-la..."
nent trai tim". La blia la than h<) m~nh, trai tim la SV
+ N6 tva nhung tieng dan song nhung gio day chang khong can den n6 nfra.
d~m CUOi cling nham t(}.O D6 la tam the, tu the cua ngunhfrng du am sau khi ldi bai d6n nh~n cai chet. Nhung d6 khong phai la cai chet
hat ngung. Am thanh ay la linh
Vdi cat b\ti" rna la SV h6i sinh, gieo mam S\f song.
h6n cua Lor-ca. Tieng dan
NgunhU ffiQt SV song l~ng le toa nhjp d~p cua traitim khi d~p, thd c6 am di~u rieng
huong, hi~n hfru gifra cu<)c ddUQC gQi qua van thd rna con dUQC cat len tu am
+ Va Lor-ca da ra di trong
thanh tieng dan:
am thanh cling nhu mlii
"li-la li-la li-la... "

huong hoa ay. Chuoi am thanh
Chuoi am thanh ket thuc bai tho "Li-la li-la li-la"
"lila... lila... lila" ay con gQi ra
la SV giao thoa gifra thanh am va thi anh. Cau thd
nghia nhfrng trang hoa, chuoi
tva nhfrng tieng dan d~m CUOi cling nham t(;l.O
hoa lien tiep.
nhfrng du am sau khi ldi bai hat ngung. Am thanh ay

"ve

-Trang 502-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr min

+ D6 hi nhfrng d6a hoa nguoi
doi tham kinh dang huang h6n
Lor-ca hay chinh la muon
ngan d6a hoa dang nay no tu
cai chet dau thuong cua nguoi
ngh~ si da tai.
¢ Thanh cong cua do~n
tho n6i rieng va cua bai tho
n6i chung chinh la nho vao
m<)t so thu phap ngh~ thu~t:
the tho tv do, cau tho khong
viet hoa dau dong tc;to cam xuc
lien mc;tch; ngon ngfr giau hinh
anh (tUQng trung sieu thVc);

di~p ngfr; an d\1 chuyen doi
cam giac; tho ket hQp voi am
nh~c ... tat ca da mang den m<)t
giQng tho mdi lc;t, trtru tUQng.

Tran Thity Duong

la linh han cua Lor-ca. Tieng dan mang ten loai hoa
Lila nhu m<)t sv song l~ng le toa huang, hi~n hfru
gifra CUQC doi. Va Lor-ca cua chung ta da ra di trong
am thanh ciing nhu mui huang hoa ay. Chuoi am
thanh "Li-la ... li-la ... li-la" ay con gQi nen m<)t y
nghia khac: N6 gQi hinh anh nhfrng trang hoa, chuoi
hoa lien tiep. D6 la nhfrng d6a hoa nguoi doi, nguoi
tho tham kinh dang huang han Lor-ca hay chinh la
muon ngan d6a hoa CUa SV song dang nay nO tU cai
chet dau thuong cua nguoi ngh~ si da tai.
Bai tho la tieng n6i tri am cua Thanh Thao voi
ngh~ thu~t chan chinh va ngh~ sl Lor-ca, tU d6 bai
tho xay dvng dUQC hinh tUQng Lor-ca d~p va cam
d<)ng vdi nhieu khia cc;tnh khac nhau: M<)t ngh~ sl tV
do va co don, m<)t cai chet oan phan boi nhfrng the
h,rc tan ac, m<)t tam h6n cao quy bat di~t. Day la
m<)t hinh tUQng bi tning ve nguoi ngh~ si chan
chinh trong m<)t moi truong b~o Ivc thong trj. C6 le
vi the rna Thanh Thao da tling viet: "Lor-ca ld nhd
tha ciia nhiing giac ma, ciia nhiing linh cdm nhoi
nhoi, m9t nhd tha co the bien giac ma thdnh nhip
di~u, co the bien nhiing linh cam thdnh ngon tic.
Lor-ca sieu thy:c m()t each ty: nhien, ud hi~n thy:c

m()t each ty: nhien".

-Trang 503-


Tran Thu:y Due1ng

Bi quye:t Chinh ph'I;Lc mon Ngii van

Lthanh cong chan dung nguoi ngh~ si Lor-ca rn()t each trung thv:c, de nguai dQC Ca1n
nhg,n rove d~p tam han, tinh each dg:rn chat Tay Ban Nha. Bai tho gay xuc d()ng 1niinh
Li~t cho ngUOi dQC, niem cam thUOng, tiec nuoi trti
Cang yeu quy Lor-ca ta [Q,i cang ciim ghet nhii:ng the Lv:c bc;w tan dii cuop di nguoi ngh~

si vi dc;ti. Ta cilng thchn cam on nha tho Thanh Thiio - nguoi dii dung cant each tan nen
tho ca hi~n dc;ti Vi~t Nant, mang den cho thi ca Vi~t Nant tieng n6i giau chat suy tu,
triin tro trong thai ky doi moi.
Thanh Thao sang tQ,O dtU)c nhii:ng tU tho d~p, va each ca111 th'I;L tho "d~p" khong can
phan tich. "Neu anh thay d~p, nghia [a hai cau tho ay c6 the d~p. Ma dii d~p roi thi
khong the cat nghia, khong nen cat nghia" boi cai d~p [a tong the. Bong hong chi d~p
khi d6 [a m()t bong hoa no tren canh, neu tach tung nhanh hoa de xent bong hong dE;p 0
cho nao thi cai d~p (bong hoa)

se tan nat. Cach ca1n th'I;L nay doi hoi nguOi dQC phai CO

co S'if dong di~u voi tac gia. Bai tho dii rat thanh cong khi tc;w
d'!fng 111Qt tUQng dai Lor-e a bang ngon ngii: cua tho va am nhQ,C. V oi [oi tho theo dong

trv:c giac tha1n my va

cam xuc Lien 1nQ,ch Thanh Thao dii 111ang den cho nguoi dQc 1n¢t 1ni cii1n hi~n dQ,i giau
tinh sang tQ,O. S'lf tr()n [Q,n giii:a trUOng phai tUQng trung sieu th'lfc va SUC sang tQ,O cua
Thanh Thao dii cho ra doi 1n¢t tuy~t but day ngau hung giau chat nhg_c. Tren het La
nha tho dii rnang den chb nguoi dQc m()t tinh yeu vo bo be'n doi voi nha tho nhan dan
chong phat xit bQ,O tan. Bat ky 111Qt CUQC chien nao cilng CO nguai chien thang va ke bQ,i
trQ,n nhung nhii:ng nguoi biet hi sinh vi 1119i nguai luon luon La nguoi anh hung voi
chien thang vi dc;ti nhat. Gacxia Lor-ca La 1n¢t nguai nhu the.

-Trang 504-