sáng kiến kinh nghiệm sử dụng thiết bị dạy học trong dạy học lịch sử lớp 5

Tác gi :ả
Đ u Đ c Tri nậ ứ ể
Phòng GD Quỳnh L uư
Sáng ki n kinh nghi mế ệ
Môn : L ch s ( L p 5 )ị ử ớ

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
“Sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong ph©n
m«n lÞch sö líp 5”

A. Đặt vấn đề.
Việc dạy học lịch sử ở tr ờng tiểu học nhằm tạo cho học
sinh có hiểu biết về các sự kiện đã diễn ra từ các hình ảnh cụ
thể, sống động, rõ nét về các nhân vật lịch sử và hoạt động của
họ trong thời gian , không gian,trong những điều kiện lịch sử cụ
thể, các mối quan hệ xã hội cụ thể.Từ đó học sinh có nhận thức
lịch sử một cách đúng đắn, khách quan. Lịch sử là những cái có
thật diễn ra trong quá khứ, vì thế nhận thức lịch sử phải từ thông
tin, sử liệu. Do đó không thể phán đoán hay suy luận để biết
lịch sử. Thông tin từ sử liệu đ ợc thể hiện ở nhiều loại hình khác
nhau nh : tranh, ảnh, hiện vật, di tích lịch sử và văn hoá, phim,
băng hay đĩa ghi hình và ghi tiếng, các tài liệu thành văn.Chính
vì vậy, trong dạy học lịch sử lớp 5, ngoài các nguồn sử liệu đ ợc
sử dụng một phần trong SGK, phần khác là ở hệ thống thiết bị
dạy học của BGD&ĐT còn một phần hết sức quan trọng là thiết
bị dạy học tự làm của giáo viên và học sinh.

Vì vậy việc sử dụng thi t bị dạy học trong dạy học phân môn
lịch sử lớp 5 nh thế nào để đạt hiệu quả là câu hỏi của nhiều
giáo viên đứng lớp, trong đó có riêng bản thân tôi.?

Do đó để tổ chức sử dụng tốt TBDH lịch sử lớp 5 chúng ta cần
làm gì và làm nh thế nào?
B.Thực trạng vấn đề:
Xuất phát từ các yêu cầu khoa học-s phạm trong đó chú trọng đến đổi
mới PPDH bộ môn. BGD&ĐT yêu cầu các địa ph ơng tận dụng các nguyên
vật liệu dễ tìm kiếm và rẽ tiền để tổ chức tự làm các thiết bị dạy học với yêu
cầu đúng khoa học kĩ thuật và có tính thẩm mỹ.
BGD&ĐT đã ban hành Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu lớp 5 cho tất
cả các môn học, riêng phân môn lịch sử có các thiết bị sau:
Hình ảnh về những yếu tố mới trong kinh tế, xã hội Việt Nam cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX.
Cách mạng tháng tám năm 1945.
Bắt sống t óng Đcaxtơri và binh lính Pháp ở Điện Biên Phủ.
Quân giải phóng tiến vào Sài Gòn.
L ợc đồ chiến dịch Điện Biên Phủ.

Nh vậy danh mục TBDH tối thiểu chỉ đáp ứng đ ợc một phần nội
dung và PPDH môn lịch sử lớp 5. Do vậy giáo viên cần phải có
biện pháp tổ chức tốt việc sử dụng thiết bị dạy học trên, mặt
khác phải tự làm và tổ chức làm
thêmTBDH mới có thể đáp ứng đ ợc yêu cầu cung cấp thông tin
sử liệu và h ớng dẫn để học sinh sử dụng nó trong học tập.
Trong thực tế hiện nay, qua dự giờ và trao đổi với đồng
nghiệp tôi thấy đa số giáo viên ch a khai thác hết đồ dùng dạy
học trong dạy học phân môn lịch sử lớp 5 mà trong quá trình
dạy còn xem nhẹ ĐDDH hay nhiều lúc còn lãng quên việc này,
ch a tự giác làm thêm ĐDDH hoặc ch a biết cách sử dụng đồ
dùng nh thế nào cho hợp lý. Khi hỏi đến vấn đề này đa số giáo
viên còn cho là khó sử dụng, hay không biết tự làm đồ dùng
theo h ớng nh thế nào? Cần sử dụng đồ dùng trong dạy học phân

môn lịch sử thì sử dụng ra sao? Đó chính là lý do tôi viết sáng
kiến: Một số kinh nghiệm sử dụng thiết bị dạy học trong phân
môn lịch sử lớp 5.

C. Biện pháp thực hiện sáng kiến kinh nghiệm.
I. Tự làm,tự sắm thiết bị dạy học lịch sử lớp 5.
Phần lịch sử lớp 5 có 29 bài học, mỗi bài học phản ánh một sự
kiện, hiện t ợng hay nhân vật lịch sử tiêu biểu của một giai đoạn
lịch sử nhất định. Vì thế việc tìm kiếm các nguồn sử liệu cho
mỗi bài góp phần rất quan trọng dể dạy tốt lịch sử lớp 5.
Tuỳ theo điều kiện cho phép, theo bản thân tôi, giáo viên có
thể tổ chức tự làm, tự sắm các thiệt bị dạy học theo các h ớng
sau:
S u tầm hoặc mua sắm tranh ảnh theo chủ đề sau:
* T liệu về tình hình kinh tế xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX
đầu thế kỷ XX gồm: Mỏ than Hòn Gai và các mỏ thiếc ở Tĩnh
Túc(Cao Bằng)Các nhà máy xay xát, dệt, đồn điền cao su,
đồn điền cà phê, các công ty th ơng mại, các trung tâm buôn
bán (chợ Bến Thành, chợ Đồng Xuân), các tuyến xe lửa phía
Bắc (Hà Nội-Lạng Sơn, Hà Nội-Lào Cai),

cảng lao động của các tầng lớp trong xã hội, phu kéo xe, khiêng
cáng
* Tranh: Nguyễn Tất thành trên bến nhà Rồng.
* Tranh: Hội nghị thành lập Đảng ở Cửu Long.
* Đội tự vệ đỏ thời Xô Viết Nghệ Tĩnh.
* T liệu về cách mạng tháng tám: Khai thác t liệu về cách
mạng tháng tám ở Hà Nội, Sài Gòn, Huế.
* T liệu về thời kỳ n ớc ta sau CMT8: Quân T ởng và quân Anh
vào Việt Nam, cảnh nhân dân tham gia cứu đói, tuần lễ vàng,

tham gia sản xuất theo lời kêu gọi của Bác, các lớp và hình thức
tổ chức bình dân học vụ.
* T liệu về cuộc kháng chiến ở Hà Nội: Chiến luỹ trên đ ờng
phố Hà Nội, chiến sỹ vệ quốc đoàn ôm bom ba càng, trung
đoàn thủ đô rút lui khỏi thành phố
* T liệu về xây dựng hậu ph ơng trong kháng chiến: Xây dựng
làng chiến đấu, hoạt động của các đội du kích, tăng gia sản xuất
trong chiến khu.


* T liệu về chiến dịch Điện Biên Phủ: Bộ đội kéo pháo vào trận
địa, dân công tải l ơng thực và đạn d ợc lên Điện Biên Phủ, dân công
và bộ đội mở đ ờng, cảnh chiến đấu của bộ đội ta ở Him Lam,
trong chiên hào, tấn công đánh chiếm hầm Đờcaxtơri, Bác Hồ tặng
huy hiệu cho bộ đội sau chiến thắng.
* T liệu về thời kỳ 1955-1960: Máy chém của Mỹ-Diệm lê
khắp Miền Nam, các chiến sĩ cách mạng bị bắt và bị tra tấn, các
cuộc biểu tình đòi thực hiện hiệp định Giơnevơ, hình ảnh nhân dân
Miền Nam tham gia phong trào đồng khởi ở Bến Tre.
* T liệu về đ ờng Tr ờng Sơn: Cảnh vận chuyển hàng hoá ở Tr ờng
Sơn d ới bom đạn của Mỹ, cảnh làm đ ờng và sửa đ ờng, đ ờng Hồ
Chí Minh ngày nay.
* T liệu về cuộc tổng tiến công tết Mậu Thân năm 1968: Cuộc
chiến đấu ở Huế, ở Sài Gòn, đánh toà đại sứ Mỹ, đài phát thanh Sài
Gòn.

* T liệu về đánh bại cuộc tiến công chiến l ợc bằng B52 của Mỹ và
hội nghị Pari: Cảnh máy bay bay trên bầu trời và rơi xuống đ ờng
Hoàng Hoa Thám, làng Ngọc Hà, cảnh cứ th ơng ở bệnh viện Bạch
Mai, phố Khâm Thiên, cảnh ký hiệp định Pari.

Ngoài ra tuỳ theo điều kiện của mỗi tr ờng, mỗi địa ph ơng,
giáo viên tiến hành lên kế hoạch từng b ớc tổ chức việc s u tầm t
liệu tranh ảnh phục vụ tốt cho việc dạy học lịch sử lớp 5.
2.S u tầm băng đĩa ghi hình:
* Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
* Hoạt động của Nguyễn ái Quốc đến việc thành lập Đảng.
* Cách mạng tháng tám năm 1945 và Hồ Chủ Tịch đọc Tuyên
ngôn độc lập
* N ớc ta sau cách mạng tháng tám năm 1945.
* Chiến đấu của nhân dân ta trong chiến thắng Điện Biên Phủ.
* Cuộc tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968.

* Trận Điện Biên Phủ trên không.
* Lễ kí hiệp định Pari.
* Giải phóng Sài Gòn, tiến vào dinh độc lập.
II.Cách sử dụng thiết bị dạy học trong dạy học lịch
sử lớp 5.
1.Sử dụng tranh ảnh.
Sử dụng tranh ảnh trong dạy học phân môn lịch
sử lớp 5 để cung cấp thông tin lịch sử hoặc minh họa
những vấn đề lịch sử là một việc làm hết sức quan trọng
giúp học sinh tiếp thu kiến thức lịch sử nhanh chóng, nhẹ
nhàng, giờ dạy hiệu quả. Hầu hết ảnh t liệu ở lớp 5 đều
sử dụng vào mục đích này . Qua thực tế giảng dạy tôi đã
sử dụng ảnh t liệu trong các tr ờng hợp sau :

Ví dụ : khi dạy bài : Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu
thế kỷ XX . Mục tiêu của bài này là học sinh biết đ ợc vào lúc
này nền kinh tế, xã hội n ớc ta có nhiều biến đổi do chính sách
khai thác thuộc địa của Pháp.ở bài này SGK chỉ cung cấp 3

ảnh t liệunh sau:


Do đó, để cung cấp thông tin từ 3 ảnh t liệu trên nhằm đáp ứng mục
tiêu bài học là ch a đủ mà giáo viên cần phải s u tầm thêm ảnh t liệu
(Mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc, hình ảnh về các nhà máy đồn
điền.)
Để thực hiện bài này, tôi đã kết hợp nhiều ph ơng pháp tổ chức cho
học sinh làm việc nh : Sử dụng t liệu ở SGK, t liệu ảnh . ảnh t liệu đ
ợc sử dụng khi giáo viên yêu cầu học sinh quan sát nội dung ảnh t
liệu ( mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc, hình ảnh về các nhà máy
đồn điền ).
B ớc 1. Tôi yêu cầu học sinh nhận xét về sự biến đổi trong kinh tế
Việt Nam so với tr ớc đây chỉ là kinh tế nông nghiệp. Học sinh dễ
dàng nhận ra vào lúc này thực dân Pháp chú trọng phát triển đến
công nghiệp khai khoáng , công nghiệp tiêu dùng, xây dựng đồn
điền, xây dựng hệ thống giao thông chính vì vậy mà lần đầu tiên
Việt Nam có đ ờng ô tô, đ ờng xe lửa. Đến đây tôI cho học sinh xem
hình minh họa( H1- Ga Hà Nội năm 1990 để học sinh hiểu rõ thêm
vấn đề này.

B ớc 2.Tôi yêu cầu học sinh kết hợp với t liệu trong SGK để xem
thực dân Pháp thực hiện chính sách trên để làm gì ? học sinh có thể
tìm ra đ ợc mục tiêu của chính sách trên là: Khai thác khoáng sản để
chở về Pháp hay bán cho các n ớc khác, các nhà máy đ ợc xây dựng
để sử dụng sức lao động , nhân công rẻ mạt của n ớc ta nhằm sản
xiất các mặt hàng thu lãi lớn hoặc phục vụ sinh hoạt của ng ời Pháp
ở Việt Nam .
B ớc 3 . Tôi yêu cầu học sinh quan sát kỹ trên nội dung từng
ảnh : Mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc, hình ảnh về các nhà

máy đồn điền ( có thể nhóm đôi hay cá nhân) và trả lời câu hỏi:
- Ai đã làm việc trong những cơ sở công nghiệp này?
lúc này học sinh sẽ tìm đ ợc công nhân là ng ời làm trong những cơ
sở công nghiệp đó. Tiếp theo tôi yêu cầu học sinh kết hợp với t liệu
ở SGK để xem khi thực dân Pháp xây dựng nhà máy, hầm mỏ, đồn
điền thì ảnh h ởng đến đời sống của nông dân nh thế nào?

Học sinh dễ dàng nhận ra nông dân sẽ mất ruộng đất dẫn đến
nghèo đói và phải đi làm thuê cho thực dân Pháp ở các nhà máy,
hầm mỏ, đồn điền,Đến đây tôi yêu cầu học sinh quan sát hình
3- SGK và trả lời câu hỏi:

Em có nhận xét gì về thân phận của ng ời nông dân Việt Nam cuối
thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX? Qua hình ảnh học sinh sẽ thấu hiểu đ ợc
nỗi khó khăn, vất vả, khổ cực của ng ời nông dân Việt Nam cuối thế
kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
B ớc 4: Kết hợp với t liệu, hình ảnh ở SGK ( hình 1- Ga Hà Nội,
hình 2- phố Tràng Tiền) tổ chức cho học sinh thấy cùng với thành thị
phát triển, buôn bán mở mang thì càng xuất hiện tầng lớp viên chức,
buôn bán nhỏ, chủ x ởng nhỏ,.(Giáo viên chỉ rõ từng tần lớp ở trong
các hình minh họa để học sinh hiểu rõ hơn).
Nh vậy qua việc h ớng dẫn học sinh xử lý thông tin từ hình ảnh
mà các em đã thực hiện đ ợc mục tiêu bài học một cách hứng thú .
Hay khi dạy các bài về nhân vật lịch sử nh Bình Tây Đại
Nguyên Soái Tr ơng Định và Nguyễn Tr ờng Tộ mong muốn canh
tân đất n ớc có hình ảnh các nhân vật lịch sử. Loại bài này th ờng
giúp cho học sinh biết đ ợc những vấn đề lịch sử gắn với những nhân
vật lịch sử,

họ có vai trò nhất định đến vấn đề lịch sử đó và có tác dụng giáo

dục nhân cách với học sinh đó là các em có hình t ợng về nhân vật
lịch sử, biết đ ợc công lao của họ đối với lịch sử Khi sử dụng loại
ảnh nhân vật lịch sử tôi yêu cầu học sinh quan sát kỹ nhân vật và
liên hệ với vai trò, ý nghĩa của họ đối với lịch sử .
Ví dụ khi dạy bài Nguyễn Tr ờng Tộ mong muốn canh tân
đất n ớc
B ớc 1: Kết hợp với t liệu ở SGK cho học sinh nhận xét tình hình
đất n ớc ta tr ớc sự xâm l ợc của thực dân Pháp. Học sinh dễ dàng trả
lời: Đất n ớc với một nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu không đủ để tự
lập tự c ờng và yêu cầu đặt ra là phải đổi mới để đủ sức tự lập, tự c
ờng.
B ớc 2: Tôi cho học sinh tìm hiểu về nhân vật Nguyễn Tr ờng Tộ
với câu hỏi:
- Em có hiểu biết gì về nhân vật này? ( HS trao đổi, thảo luận)
Sau đó giáo viên đ a ảnh chân dung Nguyễn Tr ờng Tộ để giới thiệu
nhân vật và bổ sung thêm những nét cơ bản về nhân vật.

B ớc 3: Tổ chức cho học sinh tìm hiểu vai trò, ý nghĩa của Nguyễn
Tr ờng Tộ đối với đất n ớc- Từ đó giáo dục nhân cách cho học sinh
về nhân vật Nguyễn Tr ờng Tộ.
Có thể nói tuỳ theo nội dung bài học và nội dung t liệu
ảnh để giáo viên tổ chức cho học sinh tìm nội dung lịch sử đ ợc
phản ánh từ ảnh, ý nghĩa của chúng trong lịch sử .
Cách sử dụng l ợc đồ :
Lịch sử là những cái có thật diễn ra trong quá khứ vì thế để
giúp học sinh nắm bắt đ ợc những vấn đề lịch sử nh diễn biến các
trận đánh, kết quả ý nghĩa của các chiến dịch thì việc sử dụng l ợc
đồ trong dạy học các bài này là hết sức quan trọng. L ợc đồ đ ợc sử
dụng trong loại bài về các chiến dịch

ở lớp 5 nh : Thu Đông 1947, chiên thắng biên giới Thu Đông 1950,
chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Loại bài này nhằm cung cấp cho
học sinh thấy đ ợc sơ l ợc về diễn biến, kết quả, ý nghĩa của chiến
dịch, giúp cho học sinh biết đ ợc nó đã diễn ra trong thời gian và
không gian cụ thể nào.
Ví dụ khi dạy bài : Thu Đông 1947, Việt Bắc mồ chôn giặc
Pháp. Giáo viên cần tự vẽ bản đồ trống , xác định các điểm liên
quan đến bài học nh Hà Nội, Lạng Sơn, đèo Bông Lau, Cao Bằng,
Bắc Cạn, chợ Đồn, chợ Mới và các con đ ờng quốc lộ có liên quan.
B ớc 1. Khi trình bày diễn biến chiên dịch cần làm rõ 3 mũi tấn
công lên Việt Bắc của địch đó là cánh quân dù, cánh quân thuỷ và
cánh quân bộ tạo nên gọng kìm nhằm tiêu diệt quân ta. Dựa vào địa
hình Việt Bắc mà quân ta có cách đánh sáng tạo và kết quả các mũi
tấn công của địch đều bị quân ta phục kích.
B ớc 2 . Tôi yêu cầu học sinh theo dõi l ợc đồ ở SGK và trình bày lại
từng mũi tiến công của địch và kết quả của chiến dịch.
Cụ thể diễn biến chiến dịch trên l ợc đồ nh sau:


Hay khi dạy bài : Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
B ớc 1 . Tôi t ờng thuật vắn tắt diễn biến của chiến dịch trên l ợc đồ :
Đợt 1 : Từ 13 tháng 3 năm 1954 .
Đợt 2 : Từ 20 tháng 3 năm 1954 .
Đợt 3 : Từ mồng 1 tháng 5 năm 1954. Trong đó chú ý đến
chi tiết ngày mông 6 tháng 5 năm 1954 ta cho nổ trái bộc phá d ới đ
ờng hầm đồi A1 và kết thúc chiến dịch vào hồi 17 giờ 30 phút ngày
mồng 7 tháng 5 năm 1954.
B ớc 2.Tôi cho học sinh trình bày lại diễn biến chiến dịch trên l ợc
đồ ,cho lớp nhận xét rồi giáo viên chốt lại và hoàn thiện phần trình
bày của học sinh.

L ợc đồ minh hoạ:

3 . Cách sử dụng băng , đĩa hình :
Băng hay đĩa ghi hình phim t liệu lịch sử là kênh hình ảnh
động rất có tác dụng trong dạy học lịch sử ở tiểu học . Qua xem
băng thực hành dạy mẫu tôi thấy giáo viên th ờng cho học sinh
xem phim mang tính minh hoạ là chủ yếu, ít tổ chức cho học
sinh khai thác nội dung lịch sử từ phim nên hiệu

quả dạy học còn hạn chế. Vì thế ở những nơi có điều kiện theo tôi
giáo viên nên sử dụng băng, đĩa hình t liệu lịch sử vào dạy học vừa
tạo sự hứng thú trong học tập vừa tổ chức tốt để học sinh khai thác
nội dung. Là một giáo viên đang công tác tại một tr ờng miền núi
khó khăn, việc có đầy đủ tranh ảnh, l ợc đồ để dạy học lịch sử nhiều
khi còn ch a đủ huống chi là nghĩ đến việc dùng băng, đĩa hình để
dạy học. Nh ng trên thực tế hiện nay khi đất n ớc đang b ớc vào thời
kỳ hội nhập , Bộ giáo dục và đào tạo đang từng b ớc đổi mới nội
dung và ph ơng pháp dạy học cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn của
đất n ớc. Mặt khác, qua nghiên cứu tài liệu, xem băng hình và qua
thực tế giảng dạy tôi xin mạnh dạn đ a ra một số cách sử dụng băng,
đĩa hình để dạy học lịch sử lớp 5 nh sau :
Ví dụ khi dạy bài Chiến thắng Điện Biên Phủ ngay mở đầu
giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim t liệu về tình hình
cuộc chiến ở Đông D ơng đến cuối năm 1953, quyết tâm của bộ
chính trị giành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ, tình hình
chuẩn bị cho chiến dịch của quân và dân ta.

Sau đó giáo viên tổ chức cho học sinh nhận xét về tình hình chuẩn bị
của ta, quyết tâm của quân và dân cho chiến thắng Điện Biên Phủ thể
hiện ở những chi tiết nào? Những ai tham gia vào chuẩn bị chiến

dịch ? Em tìm thấy hình ảnh nào thể hiện sự thông minh sáng tạo của
ta trong quá trình chuẩn bị cho chiến dịch.
Hay khi dạy bài : Lễ ký hiệp định Pa ri. Ngay mở đầu giáo viên
nêu : Tại sao Mỹ thất bại nặng nề trên các chiến tr ờng mà vẫn tìm cách
trì hoãn cuộc đàm phán về việc chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam. Sau
đó giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim t liệu về cuộc tổng
tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân năm 1968 để học sinh thấy đ ợc
những thắng lợi to lớn của ta và thất bại nặng nề của Mỹ. Tiếp tục cho
học sinh xem phim t liệu về
chiến thắng Điện Biên Phủ trên không để học sinh thấy đ ợc sự
chuẩn bị chu đáo và thông minh sáng tạo của quân ta đã bắn rơi hàng
loạt máy bay B52 trên bầu trời Hà Nội và đập tan kế hoạch của Mỹ,
lập nên chiến thắng oanh liệt. Mỹ thất bại nặng nề trên cả hai miền
Nam- Bắc.

. Sau đó cho học sinh thảo luận và tìm nguyên nhân vì sao Mỹ phải
chấp nhận ký hiệp định Pa
ri ( Năm 1972). Từ đó giáo viên giới thiệu bài: Hiệp định Pa ri đ ợc ký
ở đâu ? Nội dung của hiệp định Pa ri là gì ? Chúng ta cùng tìm hiểu
nội dung bài học hôm nay .
Hoặc khi h ớng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung Hiệp định Pa ri
Giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim t liệu về lễ kí hiệp định,
sau đó yêu cầu học sinh thảo luận theo yêu cầu sau:
- Mô tả sơ l ợc khung cảnh lễ kí hiệp định Pa-ri
- Những ai đã tham gia trong lễ kí hiệp định Pa-ri( Cả 2 bên Việt Nam
và Pháp)
- Nội dung chủ yếu nhất của hiệp định Pa-ri là gì?
Chắc chắn học sinh sẽ tìm hiểu bài một cách hứng thú, tiếp thu kiến
thức nhanh, nhớ kiến thức một cách bền vững.