SỔ TAY ĐẠI SỐ VÀ GIẢI TÍCH LỚP 10 - 11 - 12

NGUYỄN THANH TRIỀU
SỔ TAY ĐẠI SỐ & GIẢI TÍCH
10 - 11 - 12
Tháng 06 - 2014
2
Tác giả xin chân thành cảm ơn những người đã viết mã lệnh cho
phần mềm xử lý văn bản L
A
T
E
X, những người đã viết các tài liệu được
tham khảo trong tài liệu này. Để biết thêm về các tài liệu toán học,
đọc giả có thể truy cập vào trang web cá nhân của tác giả:

Tặng bạn đọc một số câu danh ngôn về toán học:
1. “Đừng lo lắng về khó khăn của bạn trong toán học, tôi đảm bảo
với bạn rằng những khó khăn trong toán học của tôi còn gấp
bội”.
“Do not worry about your difficulties in Mathematics. I can
assure you mine are still greater”.
Albert Einstein (1879 - 1955).
2. “Không có gì hủy hoại những khả năng toán học bằng thói quen
tiếp nhận những phương pháp giải có sẵn mà không hề tự hỏi
vì sao cần giải đúng như thế và làm thế nào để có thể tự nghĩ
ra điều đó.”
W.W. Sawyer (1911 - 2008).
3. “Toán học có cội rễ sâu xa trong đời sống hàng ngày và là nền
tảng của mọi tiến bộ kĩ thuật”
N.A.Court
4. “Toán học là bảo vật quý giá hơn bất cứ thứ gì khác mà chúng
ta được thừa hường từ kho tàng tri thức của nhân loại”.

Rene Descartes (1596 - 1650).
Mục lục
1 Mệnh đề và tập hợp 11
1.1 Mệnh đề . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2 Tập hợp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2.1 Các tập hợp số . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2.2 Phần tử của tập hợp . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.2.3 Các tập hợp con của R . . . . . . . . . . . . . . 12
1.2.4 Các phép toán với tập hợp . . . . . . . . . . . 13
1.3 Số gần đúng - Sai số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.4 Giới thiệu lý thuyết tập hợp . . . . . . . . . . . . . . . 15
2 Hàm số bậc nhất và bậc hai 17
2.1 Khái niệm cơ bản về hàm số . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1.1 Ánh xạ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1.2 Khái niệm hàm số . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.1.3 Đồ thị của hàm số . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1.4 Các tính chất cơ bản của hàm số . . . . . . . . 19
2.2 Hàm số bậc nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.2.1 Hàm số bậc nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.2.2 Hàm số hằng y b với b R . . . . . . . . . . 20
2.2.3 Hàm số y x . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.3 Hàm số bậc hai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.3.1 Cơ bản về hàm số bậc hai . . . . . . . . . . . . 21
2.3.2 Đồ thị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.3.3 Bảng biến thiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.3.4 Cách vẽ đồ thị . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3
4 MỤC LỤC
3 Phương trình và hệ phương trình 23
3.1 Đại cương về phương trình . . . . . . . . . . . . . . . 23

3.1.1 Các khái niệm cơ bản . . . . . . . . . . . . . . 23
3.1.2 Phương trình tương đương và phương trình hệ
quả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.1.3 Biến đổi tương đương các phương trình . . . . 24
3.2 Phương trình qui về bậc nhất, bậc hai . . . . . . . . . 25
3.2.1 Giải và biện luận phương trình bậc nhất . . . . 25
3.2.2 Giải và biện luận phương trình bậc hai . . . . . 25
3.2.3 Định lý về tổng và tích hai nghiệm của phương
trình bậc hai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.2.4 Phương trình trùng phương . . . . . . . . . . . 26
3.2.5 Phương trình chứa dấu giá trị tuyệt đối . . . . 26
3.2.6 Phương trình chứa dấu căn thức . . . . . . . . 27
3.3 Phương trình, hệ phương trình bậc nhất nhiều ẩn . . . 29
3.3.1 Phương trình bậc nhất hai ẩn . . . . . . . . . . 29
3.3.2 Hệ hai phương trình bậc nhất 2 ẩn . . . . . . . 29
3.3.3 Dạng tam giác của hệ 3 phương trình bậc nhất
ba ẩn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.3.4 Hệ ba phương trình bậc nhất 3 ẩn . . . . . . . 29
3.3.5 Một số hệ phương trình khác . . . . . . . . . . 30
4 Bất đẳng thức và bất phương trình 31
4.1 Bất đẳng thức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.1.1 Định nghĩa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.1.2 Các tính chất bất đẳng thức cơ bản . . . . . . 31
4.1.3 Bất đẳng thức chứa dấu giá trị tuyệt đối . . . 32
4.1.4 Bất đẳng thức Cauchy . . . . . . . . . . . . . . 32
4.1.5 Bất đẳng thức Bunhiacopski . . . . . . . . . . 33
4.1.6 Giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của một hàm số . . 33
4.2 Bất phương trình và hệ bất phương trình một ẩn . . . 34
4.2.1 Điều kiện của một bất phương trình . . . . . . 34
4.2.2 Hai bất phương trình (hệ bất phương trình)

tương đương . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4.2.3 Các phép biến đổi bất phương trình . . . . . . 34
MỤC LỤC 5
4.2.4 Chú ý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.3 Dấu của nhị thức bậc nhất . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.4 Bất phương trình bậc nhất 2 ẩn . . . . . . . . . . . . . 35
4.4.1 Bất phương trình bậc nhất 2 ẩn . . . . . . . . 35
4.4.2 Hệ bất phương trình bậc nhất 2 ẩn . . . . . . . 36
4.4.3 Bài toán tối ưu trong kinh tế . . . . . . . . . . 36
4.5 Dấu của tam thức bậc hai . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.5.1 Định lý về dấu của tam thức bậc hai . . . . . . 37
4.5.2 Một số điều kiện tương đương . . . . . . . . . . 37
5 Thống kê 39
5.1 Bảng phân bố tần số và tần suất . . . . . . . . . . . . 39
5.1.1 Tần số và tần suất của một giá trị . . . . . . . 39
5.1.2 Tần số và tần suất của một lớp . . . . . . . . . 39
5.2 Số trung bình cộng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.1 Số trung bình cộng . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.2 Số trung vị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.3 Mốt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.4 Chọn đại diện cho các số liệu thống kê . . . . . 41
5.3 Phương sai và độ lệch chuẩn . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.3.1 Công thức tính phương sai . . . . . . . . . . . 41
5.3.2 Ý nghĩa và cách sử dụng phương sai . . . . . . 42
5.3.3 Độ lệch chuẩn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6 Cung và góc lượng giác 43
6.1 Cung và góc lượng giác . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.1.1 Quan hệ giữa độ và radian . . . . . . . . . . . 43
6.1.2 Độ dài của cung tròn . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.1.3 Số đo của cung lượng giác . . . . . . . . . . . . 43

6.1.4 Biểu diễn cung lượng giác . . . . . . . . . . . . 44
6.2 Giá trị lượng giác của một cung . . . . . . . . . . . . . 44
6.2.1 Các kiến thức cơ bản . . . . . . . . . . . . . . . 44
6.2.2 Các hằng đẳng thức lượng giác cơ bản . . . . . 46
6.2.3 Giá trị lượng giác của các cung đối nhau . . . . 46
6.2.4 Giá trị lượng giác của các cung bù nhau . . . . 46
6.2.5 Giá trị lượng giác của các cung phụ nhau . . . 46
6 MỤC LỤC
6.2.6 Giá trị lượng giác của các cung hơn kém π . . 46
6.3 Công thức lượng giác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6.3.1 Công thức cộng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6.3.2 Công thức nhân đôi . . . . . . . . . . . . . . . 47
6.3.3 Công thức nhân ba . . . . . . . . . . . . . . . . 47
6.3.4 Công thức hạ bậc . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
6.3.5 Công thức tính theo t tan
x
2
. . . . . . . . . . 47
6.3.6 Công thức tổng thành tích . . . . . . . . . . . 47
6.3.7 Công thức tích thành tổng . . . . . . . . . . . 48
6.3.8 Một số công thức khác . . . . . . . . . . . . . . 48
7 Hàm số lượng giác 49
7.1 Hàm số lượng giác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
7.1.1 Hàm số sin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
7.1.2 Hàm số cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
7.1.3 Hàm số tang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
7.1.4 Hàm số cotang . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
7.2 Phương trình lượng giác cơ bản . . . . . . . . . . . . . 53
7.2.1 Phương trình cơ bản theo sin . . . . . . . . . . 53
7.2.2 Phương trình cơ bản theo cos . . . . . . . . . . 53

7.2.3 Phương trình cơ bản theo tan . . . . . . . . . . 54
7.2.4 Phương trình cơ bản theo cot . . . . . . . . . . 55
7.3 Phương trình lượng giác thường gặp . . . . . . . . . . 55
7.3.1 Phương trình lượng giác đưa về dạng đại số . . 55
7.3.2 Phương trình bậc nhất đối với sin và cos . . . . 56
7.3.3 Phương trình chứa tổng (hay hiệu) và tích của
sin và cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
7.3.4 Phương trình đẳng cấp đối với sin va cos . . . 57
7.4 Giới thiệu về lượng giác . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
8 Tổ hợp và xác suất 59
8.1 Quy tắc đếm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
8.1.1 Quy tắc cộng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
8.1.2 Quy tắc nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.2 Hoán vị, chỉnh hợp, tổ hợp . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.2.1 Hoán vị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
MỤC LỤC 7
8.2.2 Chỉnh hợp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.2.3 Tổ hợp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.3 Nhị thức Newton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.3.1 Công thức nhị thức Newton . . . . . . . . . . . 61
8.3.2 Các tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.4 Lý thuyết cơ bản về xác suất . . . . . . . . . . . . . . 62
8.4.1 Phép thử và biến cố . . . . . . . . . . . . . . . 62
8.4.2 Xác suất của biến cố . . . . . . . . . . . . . . . 62
8.5 Giới thiệu về xác suất thống kê toán . . . . . . . . . . 63
9 Dãy số 65
9.1 Phương pháp quy nạp toán học . . . . . . . . . . . . . 65
9.2 Dãy số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
9.2.1 Cơ bản về dãy số . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
9.2.2 Cách cho một dãy số . . . . . . . . . . . . . . . 67

9.2.3 Dãy số tăng, dãy số giảm . . . . . . . . . . . . 67
9.2.4 Dãy số bị chặn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
9.3 Cấp số cộng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
9.3.1 Cơ bản về cấp số cộng . . . . . . . . . . . . . . 68
9.3.2 Số hạng tổng quát . . . . . . . . . . . . . . . . 69
9.3.3 Tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
9.3.4 Tổng n số hạng đầu . . . . . . . . . . . . . . . 69
9.4 Cấp số nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
9.4.1 Cơ bản về cấp số nhân . . . . . . . . . . . . . . 69
9.4.2 Số hạng tổng quát . . . . . . . . . . . . . . . . 70
9.4.3 Tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
9.4.4 Tổng n số hạng đầu . . . . . . . . . . . . . . . 70
10 Giới hạn 71
10.1 Giới hạn của dãy số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
10.1.1 Giới hạn hữu hạn . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
10.1.2 Giới hạn vô cực . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
10.1.3 Các giới hạn đặc biệt . . . . . . . . . . . . . . . 72
10.1.4 Định lý về giới hạn hữu hạn . . . . . . . . . . . 72
10.1.5 Liên hệ giữa giới hạn hữu hạn và vô cực . . . . 72
10.1.6 Cấp số nhân lùi vô hạn . . . . . . . . . . . . . 72
8 MỤC LỤC
10.2 Giới hạn của hàm số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
10.2.1 Giới hạn hữu hạn . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
10.2.2 Giới hạn vô cực . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
10.2.3 Các giới hạn đặc biệt . . . . . . . . . . . . . . . 74
10.2.4 Các định lý về giới hạn hữu hạn . . . . . . . . 74
10.2.5 Các quy tắc về giới hạn vô cực . . . . . . . . . 75
10.3 Hàm số liên tục . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
10.3.1 Hàm số liên tục . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
10.3.2 Các định lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

11 Đạo hàm 77
11.1 Các lý thuyết về đạo hàm . . . . . . . . . . . . . . . . 77
11.1.1 Định nghĩa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
11.1.2 Quy tắc tính đạo hàm bằng định nghĩa . . . . 77
11.1.3 Quan hệ giữa tính liên tục và sự có đạo hàm . 78
11.1.4 Ý nghĩa hình học của đạo hàm . . . . . . . . . 78
11.1.5 Ý nghĩa vật lý của đạo hàm . . . . . . . . . . . 78
11.2 Các qui tắc tính đạo hàm . . . . . . . . . . . . . . . . 78
11.2.1 Các công thức . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
11.2.2 Bảng các đạo hàm cơ bản . . . . . . . . . . . . 79
11.3 Vi phân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
12 Khảo sát hàm số 81
12.1 Tính đồng biến - nghịch biến của hàm số . . . . . . . 81
12.2 Cực trị của hàm số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
12.3 Giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của hàm số . . . . . . . . . 82
12.3.1 Cách tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất trên
một đoạn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
12.3.2 Cách tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất trên một
khoảng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
12.4 Đường tiệm cận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
12.4.1 Đường tiệm cận đứng . . . . . . . . . . . . . . 83
12.4.2 Đường tiệm cận ngang . . . . . . . . . . . . . . 83
12.5 Các bước khảo sát hàm số . . . . . . . . . . . . . . . . 84
12.5.1 Sơ đồ khảo sát hàm số y f x . . . . . . . . 84
MỤC LỤC 9
12.5.2 Tương giao của hai đồ thị . . . . . . . . . . . . 85
12.6 Ứng dụng khảo sát hàm số trong bất đẳng thức . . . . 86
13 Lũy thừa và logarit 87
13.1 Lũy thừa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
13.1.1 Lũy thừa với số mũ nguyên . . . . . . . . . . . 87

13.1.2 Căn bậc n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
13.1.3 Lũy thừa với số mũ hữu tỉ . . . . . . . . . . . . 88
13.1.4 Lũy thừa với số mũ vô tỉ . . . . . . . . . . . . 88
13.1.5 Các tính chất lũy thừa . . . . . . . . . . . . . . 88
13.2 Hàm số lũy thừa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
13.2.1 Cơ bản về hàm số lũy thừa . . . . . . . . . . . 89
13.2.2 Tập xác định . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
13.2.3 Đạo hàm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
13.2.4 Tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
13.2.5 Đồ thị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.3 Logarit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.3.1 Cơ bản về logarit . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.3.2 Các tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.3.3 Các quy tắc tính . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.3.4 Logarit thập phân và logarit tự nhiên . . . . . 91
13.4 Hàm số mũ và hàm số logarit . . . . . . . . . . . . . . 91
13.4.1 Hàm số mũ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
13.4.2 Hàm số logarit . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
13.5 Phương trình mũ và phương trình logarit . . . . . . . 93
13.5.1 Phương trình mũ . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
13.5.2 Phương trình logarit . . . . . . . . . . . . . . . 93
13.6 Bất phương trình mũ và logarit . . . . . . . . . . . . . 94
13.6.1 Bất phương trình mũ . . . . . . . . . . . . . . 94
13.6.2 Bất phương trình logarit . . . . . . . . . . . . . 95
13.7 Giới thiệu về logarit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
14 Nguyên hàm và tích phân 97
14.1 Nguyên hàm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
14.1.1 Nguyên hàm và các tính chất . . . . . . . . . . 97
14.1.2 Phương pháp tính nguyên hàm . . . . . . . . . 98
10 MỤC LỤC

14.1.3 Bảng các nguyên hàm cơ bản . . . . . . . . . . 98
14.2 Tích phân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
14.2.1 Tích phân và các tính chất . . . . . . . . . . . 99
14.2.2 Phương pháp tính tích phân . . . . . . . . . . . 100
14.2.3 Ứng dụng của tích phân . . . . . . . . . . . . . 101
15 Số phức 103
15.1 Cơ bản về số phức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
15.2 Các phép toán với số phức . . . . . . . . . . . . . . . . 104
15.3 Phương trình bậc hai với hệ số thực . . . . . . . . . . 104
15.4 Dạng lượng giác của số phức và ứng dụng . . . . . . . 105
Tài liệu tham khảo 107
Chương 1
Mệnh đề và tập hợp
1.1 Mệnh đề
1. Mỗi mệnh đề phải hoặc đúng hoặc sai.
2. Với mỗi giá trị của biến thuộc một tập hợp nào đó, mệnh đề
chứa biến trở thành mệnh đề.
3. Mệnh đề phủ định của mệnh đề P ký hiệu là P , P đúng khi P
sai và ngược lại.
4. Mệnh đề kéo theo P Q chỉ sai khi P đúng và Q sai.
5. Ký hiệu (chữ A đảo ngược) đọc là “với mọi” hay “tất cả” xuất
phát từ tiếng anh là “All”.
6. Ký hiệu (chữ E đảo ngược) đọc là “tồn tại” hay “có một” xuất
phát từ tiếng anh là “Exists”.
1.2 Tập hợp
1.2.1 Các tập hợp số
1. Tập hợp các số thực ký hiệu là R, viết tắt của từ “Real” có
nghĩa là “thực”.
11
12 CHƯƠNG 1. MỆNH ĐỀ VÀ TẬP HỢP

2. Tập hợp các số hữu tỉ ký hiệu là Q, viết tắt của từ “Quotient”
trong tiếng Đức có nghĩa là “hữu tỉ” .
3. Tập hợp các số nguyên ký hiệu là Z, viết tắt của từ “Zahlen”
trong tiếng Đức có nghĩa là “số nguyên”.
4. Tập hợp các số tự nhiên ký hiệu là N, viết tắt của từ “Natural”
có nghĩa là “tự nhiên”.
5. Ký hiệu “ ” đọc là “chứa trong” hay “tập con”. Khi đó N Z
Q R.
1.2.2 Phần tử của tập hợp
1. a là một phần tử của tập hợp A viết là a A, b không là phần
tử của tập hợp A viết là b A.
2. Tập hợp có thể có hữu hạn hoặc vô hạn phần tử. Tập hợp không
có phần tử nào là tập hợp rỗng, ký hiệu là ∅.
1.2.3 Các tập hợp con của R
1. Các khoảng:
(a) a; b x R a x b
(b) a; x R a x
(c) ; b x R x b
2. Đoạn: a; b x R a x b
3. Các nửa khoảng:
(a) a; b x R a x b
(b) a; b x R a x b
(c) a; x R a x
(d) ; b x R x b
1.2. TẬP HỢP 13
1.2.4 Các phép toán với tập hợp
1. Giao (intersection) của hai tập hợp A và B là tập hợp gồm các
phần tử vừa thuộc A vừa thuộc B, ký hiệu A B. Như vậy
A B x x A và x B
A B

A ∩ B
Ví dụ 1.2.1. A 0, 1, 2 và B 1, 2, 3 , khi đó A B
1, 2 .
Ví dụ 1.2.2. A 1; 1 và B 0; 2 , khi đó A B 0; 1 .
2. Hợp (union) của hai tập hợp A và B là tập hợp gồm các phần
tử hoặc thuộc A hoặc thuộc B, ký hiệu A B. Như vậy
A B x x A hoặc x B
A B
A ∪ B
14 CHƯƠNG 1. MỆNH ĐỀ VÀ TẬP HỢP
Ví dụ 1.2.3. A 0, 1, 2 và B 1, 2, 3 , khi đó A B
0, 1, 2, 3 .
Ví dụ 1.2.4. A 1; 1 và B 0; 2 , khi đó A B
1; 2 .
3. Hiệu (diffrence) của hai tập hợp A và B là tập hợp gồm các
phần tử thuộc A và không thuộc B, ký hiệu A B. Như vậy
A B x x A và x B
A
B
A \ B
Ví dụ 1.2.5. A 0, 1, 2 và B 1, 2, 3 , khi đó A B 0 .
Ví dụ 1.2.6. A 1; 1 và B 0; 2 , khi đó A B 1; 0 .
4. Khi A B thì A B gọi là phần bù (complement) của B trong
A.
5. Quan hệ giữa và
(a) A B C A B A C .
(b) A B C A B A C .
6. Công thức De - Morgan
1
A B A B, và ngược lại A B

A B
1
Augustus De Morgan (1806-1871) là nhà toán học và lôgic học người Anh
sinh trưởng tại Ấn Độ. Định lý De Morgan là tiền đề cơ bản cho sự phát triển
của ngành máy tính vì chỉ cần có hai cổng điện toán - cổng đảo dấu (NOT gate)
và cổng và (AND gate) chẳng hạn - thì người ta có thể thiết lập nên bất kì một
phép toán lô gic nào bằng tổ hợp của hai cổng điện toán trên.
1.3. SỐ GẦN ĐÚNG - SAI SỐ 15
1.3 Số gần đúng - Sai số
Cho a là số gần đúng của số chính xác a, khi đó
1. ∆
a
a a gọi là sai số tuyệt đối của số gần đúng a.
2. Nếu ∆
a
d thì d được gọi là độ chính xác của số gần đúng a
và quy ước viết gọn là a a d.
3. Cách viết quy tròn số gần đúng căn cứ vào độ chính xác cho
trước: Cho số gần đúng a với độ chính xác d (tức là a a d),
khi được yêu cầu quy tròn số a mà không nói rõ quy tròn đến
hàng nào thì ta quy tròn a đến hàng cao nhất mà d nhỏ hơn
một đơn vị của hàng đó.
1.4 Giới thiệu lý thuyết tập hợp
Lý thuyết tập hợp là ngành toán học nghiên cứu về tập hợp. Mặc
dù bất kỳ đối tượng nào cũng có thể được đưa vào một tập hợp, lý
thuyết tập hợp được dùng nhiều cho các đối tượng phù hợp với toán
học.
Sự nghiên cứu lý thuyết tập hợp hiện đại do Cantor và Dedekind
khởi xướng vào thập niên 1870. Sau khi khám phá ra các nghịch lý
trong lý thuyết tập không hình thức, đã có nhiều hệ tiên đề được đề

nghị vào đầu thế kỷ thứ 20, trong đó có các tiên đề Zermelo–Fraenkel,
với tiên đề chọn là nổi tiếng nhất. Tiên đề chọn là tiên đề khẳng định
rằng với mỗi họ tập hợp tùy ý không rỗng và đôi một không giao
nhau luôn tồn tại một tập hợp mà mỗi phần tử của nó là phần tử
của một tập hợp trong họ tập hợp kia và phần tử đó là duy nhất.
Tiên đề này được nhà toán học người Đức Ernst Zermelo phát biểu
năm 1904 nên còn được gọi là tiên đề Xecmơlô.
Ngôn ngữ của lý thuyết tập hợp được dùng trong định nghĩa của
gần như tất cả các đối tượng toán học, như hàm số, và các khái niệm
lý thuyết tập hợp được đưa nhiều chương trình giảng dạy toán học.
Các sự kiện cơ bản về tập hợp và phần tử trong tập hợp có thể được
mang ra giới thiệu ở cấp tiểu học, cùng với sơ đồ Venn, để học về tập
16 CHƯƠNG 1. MỆNH ĐỀ VÀ TẬP HỢP
hợp các đối tượng vật lý thường gặp. Các phép toán cơ bản như hội
và giao có thể được học trong bối cảnh này. Các khái niệm cao hơn
như bản số là phần tiêu chuẩn của chương trình toán học của sinh
viên đại học.
Lý thuyết tập hợp, được hình thức hóa bằng lôgic bậc nhất (first-
order logic), là phương pháp toán học nền tảng thường dùng nhất.
Ngoài việc sử dụng nó như một hệ thống nền tảng, lý thuyết tập hợp
bản thân nó cũng là một nhánh của toán học, với một cộng đồng
nghiên cứu tích cực. Các nghiên cứu mới nhất về lý thuyết tập hợp
bao gồm nhiều loại chủ đề khác nhau, từ cấu trúc của dòng số thực
đến nghiên cứu tính nhất quán của bản số lớn.
Chương 2
Hàm số bậc nhất và bậc
hai
2.1 Khái niệm cơ bản về hàm số
2.1.1 Ánh xạ
1. Ánh xạ. Cho X và Y là các tập hợp khác rỗng. Một ánh xạ

từ X đến Y (ký hiệu là f) là một quy tắc cho tương ứng mỗi
phần tử x của X với một và chỉ một phần tử y của Y .
f : X Y
x f x y
• y f x gọi là ảnh
của phần tử x qua ánh
xạ f.
• X gọi là tập nguồn.
• Y gọi là tập đích.
f
X
Y
x
y
2. Ánh xạ tích. Cho X, Y, Z là ba tập hợp khác rỗng. Xét hai
17
18 CHƯƠNG 2. HÀM SỐ BẬC NHẤT VÀ BẬC HAI
ánh xạ
f : X Y
x f x y Y
g : Y Z
y g y z Z
Khi đó, ánh xạ biến x X thành z Z gọi là ánh xạ tích từ X
đến Z qua f và g, ký hiệu là g f, như vậy
g f : X Z
x g f x g f x g y z Z
f
g
g f
X

Y
Z
x
y
z
Ví dụ 2.1.1. f x x
2
x; g y 3y thì g f x g f x
g x
2
x 3 x
2
x 3x
2
3x.
2.1.2 Khái niệm hàm số
1. Một hàm số là một ánh xạ từ X R đến Y R. Xét hàm số
f như sau
f : X Y
x f x y Y
trong đó
• x gọi là biến số hay đối số của hàm f .
• y f x gọi là giá trị của hàm số f tại giá trị x của biến
số.
• X gọi là tập xác định của hàm f.
2.1. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ HÀM SỐ 19
• Y gọi là tập giá trị của hàm f.
2. Một hàm số có thể được cho bằng: Bảng; biểu đồ; công thức
hay đồ thị.
3. Khi hàm số được cho bằng công thức mà không chỉ rõ tập xác

định thì ta quy ước tập xác định D của hàm số y f x là tập
hợp tất cả các số thực x sao cho biểu thức f x có nghĩa.
Ví dụ 2.1.2. Tập xác định của hàm số y f x
1
x 1
là D
R 1 .
2.1.3 Đồ thị của hàm số
Trong hệ trục Oxy, đồ thị của hàm số y f x là tập hợp những
điểm M a; b , trong đó a thuộc tập xác định của hàm số và b f a .
2.1.4 Các tính chất cơ bản của hàm số
1. Tính đơn điệu
(a) Hàm số y f x gọi là đồng biến (hay tăng) trên khoảng
a; b nếu
x
1
, x
2
a; b sao cho x
1
x
2
thì f x
1
f x
2
(b) Hàm số y f x gọi là nghịch biến (hay giảm) trên
khoảng a; b nếu
x
1

, x
2
a; b sao cho x
1
x
2
thì f x
1
f x
2
2. Tính chẳn lẻ
(a) Hàm số y f x với tập xác định D (viết tắt của từ
“domain” nghĩa là “xác định”) gọi là hàm số chẵn nếu
x D thì x D và f x f x
Đồ thị hàm số chẵn nhận trục tung Oy làm trục đối xứng.
20 CHƯƠNG 2. HÀM SỐ BẬC NHẤT VÀ BẬC HAI
(b) Hàm số y f x với tập xác định D gọi là hàm số lẻ nếu
x D thì x D và f x f x
Đồ thị của hàm số lẻ nhận gốc tọa độ O làm tâm đối xứng.
Chú ý: Có những hàm số không chẵn mà cũng không lẻ, ví
dụ hàm y x 1.
2.2 Hàm số bậc nhất
2.2.1 Hàm số bậc nhất
1. Hàm số bậc nhất có dạng y ax b với a 0.
2. Tập xác định D R.
3. Bảng biến thiên
a 0
x
y
a 0

x
y
4. Đồ thị là một đường thẳng không song song và không trùng với
các trục tọa độ.
5. Để vẽ đường thẳng y ax b chỉ cần xác định hai điểm khác
nhau thuộc đường thẳng đó.
2.2.2 Hàm số hằng y b với b R
1. Tập xác định D R.
2.3. HÀM SỐ BẬC HAI 21
2. Hàm số hằng là hàm số chẵn.
3. Đồ thị là một đường thẳng song song hoặc trùng với trục hoành
và cắt trục tung tại điểm có tọa độ 0; b .
2.2.3 Hàm số y x
1. Tập xác định D R.
2. Hàm số y x là hàm số chẵn.
3. Hàm số đồng biến trên khoảng 0; và nghịch biến trên
khoảng ; 0 .
2.3 Hàm số bậc hai
2.3.1 Cơ bản về hàm số bậc hai
Hàm số bậc hai y ax
2
bx c với a 0 có tập xác định D R.
2.3.2 Đồ thị
Đồ thị của hàm số bậc hai y ax
2
bx c là một đường parabol có
1. Đỉnh là điểm I
b
2a
;

∆
4a
.
2. Trục đối xứng là đường thẳng x
b
2a
.
3. Parabol này quay bề lõm lên trên nếu a 0 (hình 2.1), quay
bề lõm xuống dưới nếu a 0 (hình 2.2).
22 CHƯƠNG 2. HÀM SỐ BẬC NHẤT VÀ BẬC HAI
x
y
∆
4a
O
b
2a
Hình 2.1: Parabol y ax
2
bx c với a 0.
x
y
∆
4a
O
b
2a
Hình 2.2: Parabol y ax
2
bx c với a 0.

2.3.3 Bảng biến thiên
a 0
x
y
b
2a
∆
4a
∆
4a
a 0
x
y
b
2a
∆
4a
∆
4a
2.3.4 Cách vẽ đồ thị
Để vẽ đường parabol y ax
2
bx c, a 0 ta thực hiện các bước
sau
1. Xác định tọa độ đỉnh là điểm I
b
2a
;
∆
4a

.
2. Vẽ trục đối xứng là đường thẳng x
b
2a
.
3. Tìm giao điểm của parabol với các trục tọa độ (nếu có). Tìm
thêm một số điểm thuộc đồ thị, lập bảng giá trị rồi vẽ parabol.
Chương 3
Phương trình và hệ
phương trình
3.1 Đại cương về phương trình
3.1.1 Các khái niệm cơ bản
1. Phương trình ẩn x là một mệnh đề chứa biến có dạng f x
g x , trong đó f x và g x là các biểu thức của x.
2. Điều kiện xác định của phương trình là các điều kiện của biến
x sao cho các biểu thức trong phương trình đều có nghĩa.
3. Nghiệm của phương trình là giá trị x
0
của biến số (hay ẩn số)
sao cho đẳng thức f x
0
g x
0
đúng.
4. Giải một phương trình là tìm tất cả các nghiệm của nó.
5. Giải và biện luận phương trình là xét xem với giá trị nào của
tham số (số không được xác định cụ thể) thì phương trình có
nghiệm và có bao nhiêu nghiệm.
Ví dụ 3.1.1. Xét phương trình 3x
2

m 1 x 4 mx 2 thì
• x là ẩn số.
• m là tham số.
23
24 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG TRÌNH VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH
3.1.2 Phương trình tương đương và phương trình hệ
quả
1. Hai phương trình f x g x và f
1
x g
1
x gọi là tương
đương nếu chúng có tập nghiệm bằng nhau (có thể rỗng), ký
hiệu
f x g x f
1
x g
1
x
.
2. Nếu mỗi nghiệm của phương trình f x g x cũng là nghiệm
của phương trình h x k x thì ta nói phương trình h x
k x là phương trình hệ quả của phương trình f x g x , ký
hiệu
f x g x h x k x
chẳng hạn, với số nguyên dương n tùy ý ta có f x g x
f x
n
g x
n

. Phương trình hệ quả có thể có nghiệm ngoại
lai, không phải là nghiệm của phương trình ban đầu. Muốn loại
nghiệm ngoại lai ta phải thử lại vào phương trình ban đầu.
3. Ngoài các phương trình một ẩn còn có các phương trình nhiều
ẩn. Nghiệm của một phương trình 2 ẩn x, y là một cặp số thực
x
0
, y
0
thỏa mãn phương trình đó, còn nghiệm của một phương
trình 3 ẩn x, y, z là một bộ 3 số thực x
0
, y
0
, z
0
thỏa mãn phương
trình đó,
3.1.3 Biến đổi tương đương các phương trình
Nếu thực hiện các phép biến đổi sau đây trên một phương trình mà
không làm thay đổi điều kiện xác định của nó thì ta được một phương
trình mới tương đương:
1. Cộng hay trừ hai vế với cùng một số hay cùng một biểu thức
f x g x f x A g x A
2. Nhân hoặc chia hai vế với cùng một số khác 0 hoặc với cùng
một biểu thức luôn có giá trị khác 0.
f x g x f x .A g x .A với A 0
3.2. PHƯƠNG TRÌNH QUI VỀ BẬC NHẤT, BẬC HAI 25
3.2 Phương trình qui về bậc nhất, bậc hai
3.2.1 Giải và biện luận phương trình bậc nhất

(3.1) ax b 0
1. Nếu a 0 thì phương trình (3.1) gọi là phương trình bậc nhất
và nó có nghiệm duy nhất x
b
a
.
2. Nếu a 0 ta xét 2 trường hợp
(a) Với b 0 thì phương trình (3.1) vô nghiệm.
(b) Với b 0 thì phương trình (3.1) nghiệm đúng với mọi
x R.
3.2.2 Giải và biện luận phương trình bậc hai
(3.2) ax
2
bx c 0, a 0
Biệt thức
∆ b
2
4ac
Kết luận
∆ 0
Phương trình (3.2) có 2 nghiệm x
1,2
b ∆
2a
∆ 0
Phương trình (3.2) có nghiệm kép x
b
2a
∆ 0
Phương trình (3.2) vô nghiệm