Lý luận dạy học đh bài thu hoạch

BÀI THU HOẠCH
MÔN: LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐẠI HỌC


CÂU HỎI THU HOẠCH
Anh/Chị hãy phân tích mối quan hệ giữa các thành tố trong quá
trình dạy học đại học? Ý nghĩa của sự hiểu biết đối với bản thân với tư
cách là người giảng viên trong tương lai.

BÀI LÀM
Cùng với sự phát triển của lịch sử xã hội, con người đã biết gìn giữ
những di sản của quá khứ và hiện tại bằng con đường tự giác, thông qua
con đường dạy học. Bởi trải qua thời gian dài, năm tháng kế tiếp nhau
con người nhận ra rằng những tri thức, kinh nghiệm đã qua sàng lọc phải
được truyền lại cho thế hệ khác và không chỉ bằng sự tùy tiện, tự phát
mà công việc này cần phải được tổ chức lại, phải có một đội ngũ những
người chuyên làm nhiệm vụ truyền đạt kinh nghiệm đó để tri thức, kinh
nghiệm của đời sống được nhiều đứa trẻ cùng lĩnh hội.
Quá trình dạy học diễn ra ở mọi cấp bậc giáo dục và quá trình dạy
học đại học là hoạt động phối hợp, thống nhất của giảng viên và sinh
viên nhằm giúp sinh viên chiếm lĩnh nội dung học vấn đại học, hình
thành và phát triển nhân cách của sinh viên- những cử nhân khoa học
tương lai. Bản chất của quá trình dạy học đại học là quá trình tổ chức
hoạt động nhận thức độc đáo có tính chất nghiên cứu của sinh viên dưới
sự điều khiển của giảng viên, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học ở
đại học.
Dạy học là một quá trình, bởi quá trình dạy học ln mang trong
nó tính định hướng, tính mục đích lâu dài, trải qua các trạng thái khác
nhau nhờ sự vận động của những nội dung theo kế hoạch, sử dụng các
phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức và đánh giá kiểm tra tương
1

ứng nhằm hướng tới một mục tiêu thành phần hoặc mục đích tồn bộ. Sự
tồn tại, phát triển của q trình dạy học dựa trên các mặt những thành tố
bộ phận cùng tham gia. Trong quá trình vận động, các thành tố tạo nên
q trình dạy học có sự liên hệ mật thiết với nhau theo những quy luật
xác định để tạo nên tính ổn định, bền vững và riêng biệt của q trình
dạy học.
Từ đó, ta thấy q trình dạy học đại học tồn tại với tư cách là một
hệ thống bao gồm các thành tố cơ bản sau: Mục tiêu dạy học, nội dung
dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức
dạy học, kiểm tra đánh giá. Tất cả những thành tố trong cấu trúc trên có
mối quan hệ biện chứng với nhau.
Trước khi tìm hiểu làm rõ mối quan hệ giữa các thành tố trong quá
trình dạy học đại học, chúng ta cần hiểu rõ các yếu tố trong cấu trúc của
quá trình dạy học đại học là gì và từng yếu tố đóng vai trị gì trong q
trình dạy dạy học đại học.
- Giảng viên đại học là các chuyên gia giáo dục, ở trình độ lý
tưởng họ vừa là nhà khoa học, nhà chuyên môn giỏi đồng thời là nhà sư
phạm mẫu mực với vai trog là người định hướng, tổ chức, hướng dẫn,
điều khiển quá trình nhận thức và giáo dục thái độ nghề nghiệp cho sinh
viên.
- Sinh viên là nhóm xã hội đặc biệt, những người đã có kiến thức
phổ thơng, có năng lực trí tuệ, đã được sàng lọc qua các kỳ thi tuyển, đã
quyết định chọn nghề và đang phấn đấu cho mục tiêu nghề nghiệp vì
cuộc sống tương lai. Trong quá trình dạy học đại học, sinh viên là đối
tượng giảng dạy của giảng viên nhưng đồng thời cũng là chủ thể của
hoạt động học tập, vừa chịu sự tác động mang tính định hướng của giảng
2

viên vừa phải phát huy tính chủ động sáng tạo của riêng mình để phát
triển.
- Mục tiêu dạy học đại học là tạo ra các chương trình đào tạo phù
hợp với sinh viên, nhằm trang bị cho sinh viên hệ thống những tri thức
khoa học hiện đại, hệ thống các kỹ năng kỹ xảo ương ứng về một lĩnh
vực khoa học nhất định; phát triển năng lực hoạt động trí tuệ của sinh
viên; hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan và những phẩm
chất đạo đức nói chung, đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên… hình thành
lên các năng lực hành động ở sinh viên sau khi kết thúc chương trình đào
tạo.
- Nội dung dạy học đại học là hệ thống những tri thức, những cách
thức hoạt động, kinh nghiệm hoạt động sáng tạo và thái độ ứng xử luôn
vận động và phát triển dưới ảnh hưởng của các nhân tố kinh tế - xã hội,
của cuộc cách mạng khoa học công nghệ; là môi trường bên trong, là
bản thể của quá trình dạy học đại học bởi toàn bộ hoạt động dạy và học
đều diễn ra trên nền tảng của nội dung dạy học đại học.
- Phương pháp dạy học đại học là tổ hợp các cách thức hoạt động
phối hợp , tương tác giữa giảng viên và sinh viên nhằm làm cho sinh
viên chủ động tích cực học tập, tự chiếm lĩnh tri thức khoa học, nghiệp
vụ hình thành hệ thống kỹ năng, kỹ xảo và hệ thống thái độ chuẩn mực
với thực tiễn.
- Phương tiện dạy học đại học là tập hợp những đối tượng vật chất
được giảng viên sử dụng để tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của
sinh viên, đồng thời để sinh viên tiến hành các hoạt động nhận thức của
mình, qua đó thực hiện các nhiệm vụ dạy học.
- Hình thức tổ chức dạy học đại học là cách thức tổ chức hoạt động
của giảng viên và sinh viên trong quá trình dạy học với những phương
3

pháp, phương tiện dạy học cụ thể nhằm thực hiện mục tiêu dạy học, tùy
theo yêu cầu của từng bài học và mức độ nhận thức của sinh viên, khả
năng thực hiện của giảng viên mà người giảng viên thiết kế, sử dụng
những hình thức tổ chức dạy học phù hợp.
- Kiểm tra, đánh giá là một quá trình diễn ra xuyên suốt quá trình
dạy học, giúp giảng viên xác định được mức độ đạt được mục tiêu bài
giảng, từ đó xem xét và điều chỉnh nội dung, phương pháp, hình thức tổ
chức giảng dạy sao cho đạt được tối đa mực tiêu giảng dạy.
Mỗi thành tố trong quá trình dạy học đại học đều vận động theo
quy luật riêng nhưng chúng lại cùng tuân theo quy luật chung của hệ
thống. Chất lượng của giáo dục đại học phụ thuộc tất cả vào các thành tố
trên. Do vậy, muốn nâng cao chất lượng dạy học thì phải kết hợp thành
thục, linh hoạt những thành tố trong quá trình dạy học đại học. Nhưng để
làm được điều đó thì khơng chỉ người giảng viên mà cả sinh viên cũng
phải hiểu được mối quan hệ giữa các thành tố trong mối quan hệ trên, đó
là mối quan hệ mật thiết và tác động biện chứng với nhau.
Thứ nhất, là mối quan hệ giữa người giảng viên với sinh viên. Như
chúng ta đã biết, hoạt động dạy học đại học bao gồm: hoạt động dạy của
giảng viên và hoạt động học của sinh viên, vì vậy giảng viên và sinh
viên là các nhân tố trung tâm của quá trình dạy học đại học. Nếu như
khơng có nhân tố giảng viên và sinh viên thì sẽ khơng có hoạt động dạy
học, mà thiếu một trong hai nhân tố này thì quá trình dạy học đai học
cũng không được diễn ra. Hoạt động dạy và hoạt động học phải được
phối hợp với nhau. Tuy nhiên như đã nêu trên, sinh viên vừa là đối
tượng giảng dạy của giảng viên nhưng đồng thời cũng là chủ thể của
hoạt động học tập, vừa chịu sự tác động mang tính định hướng của giảng

4

viên vừa phải phát huy tính chủ động sáng tạo của riêng mình để phát
triển. Chính vì vậy q trình dạy học cần đảm bảo sự thống nhất giữa sự
lãnh đạo của giảng viên và sự tích cực, chủ động lĩnh hội kiến thức của
sinh viên.
Thứ hai, mối quan hệ giữa yếu tố nội dung dạy học với các thành
tố khác trong quá trình dạy học đại học. Trước hết nội dung dạy học đại
học được xây dựng tùy thuộc theo yêu cầu của mục tiêu dạy học đại học
và đặc điểm của người giảng viên cũng như của sinh viên (lứa tuổi, trình
độ năng lực) hay điều kiện phương tiện cơ sở vật chất cũng có ảnh
hưởng. Ví dụ như với mục tiêu dạy học là trang bị cho sinh viên những
kiến thức thuộc chuyên ngành Lịch sử Đảng thì người giảng viên khơng
thể xây dựng nội dung theo tri thức khoa học của chuyên ngành truyền
thông đa phương tiện. Cũng như tùy từng lứa tuổi sinh viên mà ta có thể
xây dựng những nội dung khác nhau, ví dụ như với sinh viên năm nhất
mà giảng viên lại giảng dạy kiến thức thuộc các lớp sinh viên năm ba
hay năm tư là hồn tồn khơng hợp lý. Và ngoài ra, tuy theo đặc điểm,
năng lực của từng giảng viên mà họ có thể xây dựng cho mình những
nội dung dạy học phù hợp, tinh giản nội dung dạy học theo các mức độ:
thông tin cần biết; thông tin nên biết; thơng tin có thể biết sao cho họ có
thể truyền tải tốt nhất. Sau nữa, tuy theo nội dung dạy học mà giảng viên
có thể chọn lựa cho mình những phương pháp, phương tiện, hình thức tổ
chức sao cho phù hợp. Ví dụ như giáo dục cho học sinh lịng u nước
thì người giáo viên có thể tổ chức các chuyên tham quan, dã ngoại “về
nguồn” hay đến các danh lam thắng cảnh…Không những thế, tùy theo
nội dung dạy học đúng hay sai, phù hợp hay chưa phù hợp mà những kết
quả đào tạo sẽ tốt hay xấu dựa trên cở sở của kết quả kiểm tra đánh giá.

5

Thứ ba, mối quan hệ giữa yếu tố mục tiêu dạy học và với các
thành tố khác trong quá trình dạy học đại học. Mục tiêu dạy học là nhân
tố hàng đầu trong việc định hướng cho sự vận động và phát triển của
toàn bộ hoạt động dạy học ở đại học. Ta có thể thấy tùy theo từng mục
tiêu dạy học mà giảng viên hay giảng viên có những hoạt động sao cho
thích hợp. Hay là việc chọn lựa nội dung dạy học, phương tiện, phương
pháp, hình thức tổ chức dạy học cũng là dựa vào mục tiêu dạy học địa
học. Ví dụ như mục tiêu dạy học của chuyên ngành Lịch sử Đảng là đào
tạo đội ngũ Cán bộ nghiên cứu, giảng dạy Lịch sử Đảng và Đường lối
cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong hệ thống trường Đảng và
hệ thống giáo dục quốc dân cả nước; cán bộ trong các tổ chức chính trị xã hội thuộc hệ thống chính trị của Việt Nam; các nghiên cứu viên độc
lập… thì từ mục tiêu đào tạo đó, người giảng viên sẽ phải thiết kế, xây
dựng nội dung dạy học cùng với sử dụng các phương pháp, phương tiện,
hình thức tổ chức dạy học phù hợp với mục tiêu đào tạo đã định ra, sao
cho sinh viên phương pháp dạy học phải khơi gợi được hứng thú học tập
cho sinh viên, kết hợp sử dụng các phương tiện hỗ trợ dạy học hiện đại
giúp sinh viên có cái nhìn tổng quát nhất về một giai đoạn lịch sử nào đó
và phải có hình thức tổ chức dạy học đa dạng, thay vì chỉ học tập trên
lớp thì giảng viên tổ chức cho sinh viên các buổi tham quan ngoại khóa
ở các di tích lịch sử…Tuy nhiên, các thành tố trên cũng có tác động
ngược trở lại mục tiêu dạy học. Ví dụ như qua q trình thực tiễn của
hoạt động giáo dục, đặc biệt là kết quả kiểm tra đánh giá giảng viên có
thể điều chỉnh, hồn thiện mục tiêu dạy học phù hợp hơn và theo đúng
với yêu cầu của thực tiễn xã hội.
Thứ tư, mối quan hệ giữa các nhân tố phương pháp, phương tiện,
hình thức tổ chức với các thành tố khác của quá trình dạy học đại học.
6

Ta có thể thấy dễ dàng phương pháp, phương tiện hay hình thức dạy học
phụ thuộc chặc chẽ vào mục tiêu, nội dung dạy cũng như là đặc điểm
của người giảng viên và sinh viên trong những phân tích ở trên. Và đến
đây các yếu tố phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức cũng tác
động ngược trở lại các yếu tố còn lại. Nếu như người giảng viên kết hợp
hài hịa, linh hoạt các phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy
học thì sẽ thúc đẩy hoạt động giáo dục diễn ra tốt hơn, sẽ giúp cho mục
tiêu, kết quả kiểm tra đánh giá đạt được hiệu quả cao hơn, giúp cho nội
dung dạy học dễ thực hiện hơn và cả quá trình dạy học đại học của cả
giảng viên hay sinh viên cũng diễn ra thuận lợi hơn. Cịn nếu như
phương tiện, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học khơng tối ưu,
khơng phù hợp thì q trình dạy học đại học sẽ diễn ra khơng thuận lợi.
Thứ năm, mối quan hệ giữa yếu tố kiểm tra, đánh giá với các thành
tố khác trong cấu trúc của q trình dạy học đại học. Qua các phân tích
ở trên ta có thể thấy tất các yếu tố: mục tiêu dạy học, giảng viên, sinh
viên, nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học
đều có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kiểm tra đánh giá của quá trình
dạy học đại học. Nếu các yếu tố trên tốt, phát huy được tối đa vai trò của
mình trong quá trình dạy học đại học thì kết quả kiểm tra đánh giá sẽ tốt
và ngược lại. Tuy nhiên, yếu tố kiểm tra đánh giá của một hoạt q trình
dạy học cịn có vai trị rất quan trọng khác nữa là phản ảnh, là cơ sở để
đánh giá quá trình dạy học đại học. Giúp giảng viên biết được hoạt động
dạy của mình đã tốt chưa, từ đó giảng viên sẽ có những điều chỉnh các
thành tố khác sao cho phù hợp và hồn thiện nhất. Ví dụ như sau một
buổi giảng dạy về “vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với sự ra đời của
Đảng Cộng sản Việt Nam”, nhằm giúp sinh viên hiểu rõ hơn về con
đường ra đi tìm đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc mà sinh viên lại
7

không thấy say mê, hứng thú với nội dung giảng dạy của giảng viên, thì
chúng ta phải xem lại chúng ta đã sử dụng các thành tố trên đã hài hịa,
phù hợp hay chưa để có thể khiến cho sinh viên tích cực, chủ động tìm
tịi những kiến thức về cuộc đời hoạt động của Nguyễn Ái Quốc.
Từ đây, qua việc phân tích mối quan hệ giữa các thành tố trên chúng
ta thấy được rằng quá trình dạy học đại học là một hệ thống phức hợp
nhiều thành tố có mối quan hệ chặt chẽ, biện chứng với nhau tạo thành
và chất lượng dạy học đại học có đạt hiệu quả hay không phụ thuộc tất
cả vào các thành tố này. Chính vì vậy việc hiểu rõ các thành tố trên và
mối quan hệ của chúng sẽ giúp cho người giảng viên:
- Thứ nhất, người giảng viên xác định được cho bản thân những
định hướng, phương án xây dựng nội dung, phương pháp, phương tiện,
hình thức tổ chức giảng dạy, kiểm tra đánh giá phù hợp nhất, đáp ứng
được mục tiêu đào tạo đã đề ra và yêu cầu của xã hội.
- Thứ hai, giúp cho giảng viên dự đoán được những tình huống sư
phạm có thể xảy ra trong q trình dạy học, ví dụ như trương hợp giảng
viên đặt câu hỏi mà không sinh viên nào trả lời, thì phải xem lại câu hỏi
đó đã phù hợp với năng lực của sinh viên hay chưa?, cách đặt câu hỏi đã
tường minh, rõ ràng hay chưa? Và nếu câu hỏi mang tính đào sâu thơng
tin mà giảng viên lại sử dụng để hỏi trong phương pháp phỏng vấn
nhanh thì chắc chắn khơng phù hợp, từ đó người giảng viên sẽ dự trù ra
các phương án khi gặp phải các tình huống sư phạm.
- Thứ ba, việc hiểu rõ mối quan hệ và tầm quan trọng của mỗi
thành tố sẽ giúp người giảng viên tránh được tình trạng tuyệt đối hóa bất
kỳ thành tố nào. Bởi điều đó là vơ cùng nguy hiểm, ví dụ nếu người
giảng viên quá chú trọng đến yếu tố nội dung mà đặt nhẹ các thành tố
8


cịn lại có thể dẫn đến tình trạng “dạy học nhồi nhét” vì q tham kiến

thức, khơng tinh giản nội dung dạy học, gây lên tâm lý chản nản cho
sinh viên.
- Thứ tư, việc hiểu rõ mối quan hệ và tầm quan trọng của mỗi
thành tố trong quá trình dạy học đại học, không chỉ giúp cho người giảng
viên kế hoạch giảng dạy tốt nhất mà còn giúp cho sinh viên hiểu được
vai trị của mình trong q trình dạy học đại học: là chủ thể của hoạt
động học tập, vừa chịu sự tác động mang tính định hướng của giảng
viên, vừa phải phát huy tính chủ động sáng tạo của riêng mình để phát
triển, từ đó xác định cho bản thân mục tiêu học tập rõ ràng và có cho
mình phương pháp học tập tốt nhất để lĩnh hội kiến thức phục vụ cho
công việc trong tương lai của mình.
Mỗi thời đại thì hồn tồn khác nhau, cùng với sự phát triển như
vũ bão của cuộc cách mạng hoa học cơng nghệ 4.0 như ngày nay, địi hỏi
phải đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao dồi dào hơn cho công
cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc, trong đó lĩnh vực giáo dục
hay nói cách khác là người thầy đóng vai trị quan trọng trong công cuộc
ấy. Và muốn trở thành một người giảng viên có chun mơn vững vàng
và phương pháp giảng dạy tốt đáp ứng yêu cầu của thời đại, buộc mỗi
người giảng viên phải khơng chỉ khơng ngừng đào sâu, tìm tịi, làm chủ
kiến thức mà còn phải hiểu rõ nội hàm, vai trò của từng thành tố và mối
quan hệ của chúng trong quá trình dạy học đại học, để làm sao kích thích
được tính tích cực trong hoạt động nhận thức của sinh viên, giúp sinh
viên lĩnh hội được những tri thức khoa học của chuyên ngành phục vụ
cho công việc trong tương lai của mình.

9