nghiên cứu chất lượng cuộc sống các tỉnh duyên hải nam trung bộ phục vụ giảng dạy và học tập – trường hợp tỉnh bình thuận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
______________





ĐẾ TÀi NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ CƠNG NGHỆ CẤP BỘ
Mã số : B.2006.19.06.













Chủ nhiệm đề tài : TS. PHẠM THỊ XN THỌ

TP. HỒ CHÍ MINH-2008
LỜI CẢM ƠN

Đề tài được hoàn thành với sự giúp đỡ của Ban Giám hiệu, phòng Khoa học
công nghệ và Sau đại học. Cán bộ giảng dạy khoa Địa lí, với sự nhiệt tình của các
công tác viên và sự cung cấp số liệu của các cơ quan ban ngành liên quan.
Nhân đây, chúng tôi xin cám ơn:
- Ban Giám hiệu
- Phòng Khoa học công nghệ và Sau đại học
- Cục Thống kê tỉnh Bình Thuận
Đã giúp đỡ vật chất và tinh thần, cung cấp tư liệu quý giá cho nhóm nghiên cứu
thực hiện đề tài.


TP. Hồ Chí Minh ngày 20 tháng 4 năm 2008
Chủ nhiệm đề tài


TS. Phạm Thị Xuân Thọ

TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ

Tên đề tài : Nghiên cứu chất lượng cuộc sống các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ phục vụ giảng dạy và
học tập – Trường hợp tỉnh Bình Thuận.
Mã số : B.2006.19.06
Chủ nhiệm đề tài : TS. Phạm Thị Xuân Thọ.
Tel: 0903.308.425. E-mail:
Cơ quan chủ trì đề tài: Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.
Cơ quan và cá nhân phối hợp :
1. ThS. La Nữ Ánh Vân – Trưởng khoa Du lịch Trường Cao đẳng Cộng đồng Bình Thuận.
2. ThS. Phạm Thị Bình - CBGD Khoa Địa lí - Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.
3. CN. Bùi Vũ Thanh Nhật - CBGD Khoa Địa lí - Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.
Thời gian thực hiện : Từ tháng 4 năm 2006 - tháng 4 năm 2008.
1. Mục tiêu
- Khái quát về chất lượng cuộc sống các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ và tỉnh Bình Thuận.
- Đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân trong tỉnh Bình Thuận nói
riêng và vùng Duyên hải Nam Trung Bộ nói chung.
- Làm nguồn tư liệu cho các giảng viên, sinh viên Địa lí tham khảo nhằm phục vụ cho công tác
giảng dạy và học tập.
2. Nội dung chính
- Tìm hiểu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ
và tỉnh Bình Thuận.
- Nghiên cứu hiện trạng chất lượng cuộc sống các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ và tỉnh Bình
Thuận.
- Nghiên cứu, đề xuất các kiến nghị phát triển kinh tế nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống dân
cư.
3. Kết quả đạt được :

Nghiên cứu thực hiện qua 2 giai đoạn :
- Giai đoạn 1 : Từ tháng 6 - 2006 đến 5 - 2007
 Thu thập tư liệu, thông tin
 Thực địa, điều tra xã hội học
Các kết quả cho thấy chất lượng cuộc sống dân cư các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ và tỉnh Bình
Thuận thuộc loại trung bình thấp so với nhiều vùng trong cả nước nhưng còn cao hơn vùng Bắc
Trung Bộ, Tây Bắc. Điều này cho thấy, các tỉnh DHNTB đã có nhiều chính sách phát triển KT -
XH và quan tâm đến các chính sách giảm đói nghèo, phát triển văn hóa, y tế, xã hội và bình đẳng
giới.
- Giai đoạn 2 : Từ tháng 6- 2007 đến thàng 2 - 2008
 Hoàn thiện cơ sở lí luận, phân tích đánh giá khả năng nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư
các tỉnh Duyên hải miền Trung và tỉnh Bình Thuận.
 Viết báo cáo về chất lượng cuộc sống dân cư, sử dụng GIS và phần mềm Mapinfo, thành lập
bản đồ chất lượng cuộc sống dân cư các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ và tỉnh Bình Thuận. Qua
đó thấy rõ mối tương quan giữa các yếu tố KT - XH với việc nâng cao chất lượng cuộc sống và
đề ra các giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư.









SUMMARY
Project Title : Researching living quality of Middle Southern Coastal Area for teaching and studying
purposes - Binh Thuan Case
Code number : B.2006.19.06
Coordinator : Pham Thi Xuan Tho Ph.D

Tel: 0903.308.425. E-mail:
Implementing Institution : Hochiminh City University of Pedagogy
Cooperating Institution :


Individuals to anttend the subject :
1. La Nu Anh Van – Dean of the faculty of Faculty of tourism – Binhthuan Junior College of
Community.
2. Pham Thi Binh – Lecturer of the faculty of Geography - Hochiminh City University of Pedagogy.
3. Bui Vu Thanh Nhat - Lecturer of the faculty of Geography - Hochiminh City University of
Pedagogy.
.Duration : From April, 2006 to April, 2008.
1. Objectives:
Overview about the living quality of Middle Southern Coastal province.
- Solutions proposed to improve the living quailty of the people of Middle Southern Coastal in
general and Binhthuan province in particular.
- Materials for Geography lecturers and students in studying and teaching


2. Main content :
 Understanding factors to living quality of Middle Southern Coastal provinces
 Researching current living quality of Middle Southern Coastal provinces
 Researching, proposing solutions to develop the economy to improve living condition
3. Result obtained:
- 1
th
period : From April, 2006 to May. 2007
- Collect data and information
- Carry out sociological field research, investigation

- Results show that inhabitants living quality of Middle Southern Coastal and Binh Thuan
provinces is the average low among provinces in the country, yet still is higher than that of Middle
Northern Area, North West Area. This shows that Middle Southern Coastal provinces have got
many policies to develop sociology economy and concern about policies to reduce poor, drive
away hunger, improve sociology, hospitality, and sex equality.
- 2
th
period : From June, 2007 to February. 2008
 Complete basic theory, analyse ability to upgrade living quality of inhabitants in Middle
Southern Coastal and Binh Thuan provinces
- Report about living quality, using GIS and Mapinfo software, creating living quality map of
Middle Southern Coastal and Binh Thuan provinces. Therefore we can observe the relationships of
socio-economical elements to living quality improvements and propose solutions to improve
inhabitants living quality.





DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

TỪ VIẾT TẮT Ý NGHĨA

- ANTT : An ninh trật tự
- BHYT : Bảo hiểm y tế
- BVMT : Bảo vệ môi trường
- BVTV : Bảo vệ thực vật
- CĐ : Cao đẳng
- CLCS : Chất lượng cuộc sống
- CNH-HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

- CNKT : Công nhân kỹ thuật
- CN-XD : Công nghiệp-xây dựng
- CNXH : Chủ nghĩa xã hội
- ĐH : Đại học
- DHNTB : Duyên hải Nam Trung Bộ
- DV : Dịch vụ
- GD – ĐT : Giáo dục và đào tạo
- GDP : Tổng thu nhập quốc nội
- GTSX : Giá trị sản xuất
- GTTN : Gia tăng tự nhiên
- GV : Giáo viên
- HĐND : Hội đồng nhân dân
- KHCN & MT : Khoa học công nghệ và môi trường
- KHHGĐ : Kế hoạch hóa gia đình
- KT – XH : KT - XH
- LT – TP : Lương thực thực phẩm
- LHQ : Liên Hiệp Quốc
- PCTP : Phòng chống tội phạm
- SX : Sản xuất
- THCN : Trung học chuyên nghiệp
- THCS : Trung học cơ sở
- THPT : Trung học phổ thông
- TM-DV : Thương mại-dịch vụ
- TNTN : Tài nguyên thiên nhiên
- UBND : Ủy ban nhân dân
- VAC : Vườn – Ao - Chuồng
- VRAC : Vườn - Rừng - Ao - Chuồng
- XĐGN : Xóa đói giảm nghèo
- XH : Xã hội
- XHCN : Xã hội chủ nghĩa

PHẦN MỞ ĐẦU
1.
LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Việt Nam đã đạt được nhiều thành công trong phát triển KT - XH, nâng cao chất lượng cuộc
sống (CLCS) và nỗ lực xóa đói, giảm nghèo. Tỉ lệ nghèo đã giảm mạnh từ hơn 60% vào năm 1990
xuống còn 18,1% vào năm 2004, nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, với mức tăng bình quân 8 -
9%/năm trong những năm gần đây và chính sách phát triển kinh tế gắn với giảm đói nghèo của Chính
phủ.
Tuy CLCS của dân cư Việt Nam đã tăng nhanh, chỉ số HDI năm 2007 tăng lên đạt 0,73, xếp
hạng 105 trên 177 quốc gia và lãnh thổ. Nhưng CLCS của dân cư Việt Nam có sự phân hóa mạnh mẽ
theo vùng, miền và theo nhóm dân cư. Để xã hội phát triển văn minh, công bằng, dân chủ, văn minh và
bền vững cần có sự nghiên cứu kĩ lưỡng các yếu tố, các chính sách nhằm đưa ra các giải pháp thích
hợp nâng cao CLCS dân cư, giảm bớt sự cách biệt giữa các vùng miền, các tỉnh.
CLCS là một khái niệm tổng hợp đo mức sống của con người. Cùng với sự phát triển của xã hội
loài người, CLCS của con người, cần được quan tâm nghiên cứu nhằm đưa ra các giải pháp phát triển
kinh tế – xã hội để thỏa mãn ngày càng cao nhu cầu của con người, nâng cao CLCS. CLCS cũng phản
ánh trình độ phát triển về KT - XH của khu vực hay một quốc gia, một vùng, một tỉnh.
Đối với giáo viên, sinh viên ngành Địa lí, việc nghiên cứu CLCS, hiểu rõ bản chất, cách tính, các
nhân tố ảnh hưởng đến CLCS dân cư và tình hình biến chuyển CLCS dân cư một nước, một vùng cụ
thể có ý nghĩa lí luận và thực tiễn sâu sắc. Nhằm ứng dụng lí luận vào thực tiễn để nâng cao hơn nữa
CLCS cho dân cư địa phương và đây cũng là mục tiêu hướng tới của đất nước ta cũng như của các
quốc gia khác.
Duyên hải Nam Trung Bộ, bao gồm 8 tỉnh thành có những đặc điểm tương đồng nhau về mặt tự
nhiên, do đó có nhiều điểm tương đồng trong quá trình phát triển KT - XH và CLCS. Bình Thuận là
tỉnh cực Nam Trung Bộ, tiếp giáp vùng kinh tế Đông Nam Bộ, gắn với vùng kinh tế Đông Nam Bộ
năng động có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và là thị trường tiêu thụ rộng lớn. Tạo điều kiện cho tỉnh
Bình Thuận đã phát triển, tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ trong những năm gần đây. Nhưng tốc độ phát
triển kinh tế như vậy vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu nâng cao CLCS cho nhân dân trong tỉnh, đặc biệt
cuộc sống của dân cư các xã vùng sâu, vùng xa, vùng cao còn nhiều khó khăn. Sự cách biệt về CLCS
của dân cư giữa các địa phương còn khá lớn. Ở TP. Phan Thiết và các thị trấn kinh tế phát triển nhanh,

CLCS được nâng cao rõ rệt, trong khi các vùng nông thôn, miền núi của tỉnh còn nhiều xã nghèo, hộ
nghèo, CLCS còn thấp kém.
Tỉnh Bình Thuận cũng có nhiều lợi thế trong phát triển kinh tế xã hội, nhưng CLCS dân cư chưa
cao. Làm thế nào để nâng cao CLCS của dân cư Bình Thuận cũng như cho dân cư các tỉnh Duyên hải
Nam Trung Bộ? Tìm kiếm các giải pháp nhằm nâng cao CLCS của dân cư vùng Duyên hải Nam Trung
Bộ và tỉnh Bình Thuận.
Nhóm nghiên cứu đã chọn đề tài “Nghiên cứu chất lượng cuộc sống dân cư các tỉnh Duyên hải
Nam Trung Bộ phục vụ giảng dạy và học tập - Trường hợp tỉnh Bình Thuận” với mong mỏi tìm kiếm
một số giải pháp nâng cao CLCS của dân cư. Ở đây, tỉnh Bình Thuận được lựa chọn là một trường hợp
điển cứu có nhiều yếu tố nổi bật về tự nhiên còn khó khăn, nhưng cũng có nhiều ưu đãi trong phát triển
KT - XH của một tỉnh cực nam của vùng Duyên hải Nam Trung Bộ,…
2.
MỤC ĐÍCH – NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI
- Tổng quan có chọn lọc lí luận về CLCS.
- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến CLCS dân cư các tỉnh DHNTB và tỉnh Bình Thuận.
- Tìm hiểu khái quát thực trạng CLCS dân cư các tỉnh DHNTB và thực trạng CLCS dân cư tỉnh
Bình Thuận.
- Phân tích sự biến động CLCS của dân cư các tỉnh trong vùng và CLCS của các nhóm dân cư
trong tỉnh.
- Đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao CLCS và giảm sự cách biệt giữa các nhóm dân cư ở Bình
Thuận nói riêng và các tỉnh DHNTB nói chung.
3.
PHẠM VI NGHIÊN CỨU
* Đối tượng nghiên cứu :
Chất lượng cuộc sống của dân cư là vấn đề rộng lớn, phức tạp và biến đổi theo không gian, thời
gian, trong đó các tiêu chí để đánh giá CLCS rất đa dạng, trong đó có thể dựa vào chỉ số cơ bản nhất là
chỉ số phát triển con người (HDI).
Chỉ số HDI cho biết một cách tổng quát về sự phát triển con người: Sống cuộc sống khoẻ mạnh
và lâu dài (đo bằng tuổi thọ, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam là 73,7 tuổi); được học hành (đo
bằng tỉ lệ biết chữ ở người lớn và tổng tỉ lệ đi học tiểu học, trung học, đại học - của Việt Nam là 90,3%

và 63,9%); có mức sống hợp lí (thu nhập GDP/đầu người theo sức mua tương đương - của Việt Nam
là 3.071 USD). Ngoài ra, còn phải tính đến những mặt khác như nhu cầu sống tốt hơn được đáp ứng
các nhu cầu về vật chất và tinh thần khác như: cơ sở hạ tầng, vật chất kĩ thuật, về nhà ở, điện nước,
giao thông đi lại, y tế và sống trong một môi trường tự nhiên không ô nhiễm, môi trường xã hội, an
toàn, lành mạnh,…
Các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ, bao gồm 8 tỉnh thành giáp biển là một địa bàn rộng lớn. Do
vậy, trong khuôn khổ nghiên cứu đề tài, nhóm tác giả chỉ giới hạn nghiên cứu khái quát về DHNTB và
điển cứu tỉnh Bình Thuận từ đó có những giải pháp có tính chất tương đồng để nâng cao CLCS cho
vùng, cũng như đề ra các giải pháp riêng cho tỉnh Bình Thuận.
 Thời gian nghiên cứu :
Nghiên cứu CLCS dân cư các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ, điển cứu CLCS dân cư tỉnh Bình
Thuận trong khoảng thời gian từ năm 1995 đến năm 2006.
4.
LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Vấn đề nghiên cứu CLCS dân cư đã được nghiên cứu trên thế giới quan tâm từ rất sớm nhưng ở
các khía cạnh khác nhau như : mức sống, chỉ số phát triển con người nhưng chưa thật đầy đủ với nghĩa
CLCS. Kể từ khi cách mạng công nghiệp hình thành và phát triển đã nâng cao mức sống của con người
và tạo nên sự phân hóa sâu sắc giữ nhóm người giàu và nhóm người nghèo.
Ngày nay, trên thế giới người ta thường dùng chỉ số phát triển con người (HDI) để so sánh mức
sống của con người giữa các nước. Ở Việt Nam, nhiều cơ quan ban ngành trung ương và địa phương
có các đề tài liên quan đến CLCS dân cư như đánh giá mức sống dân cư, các báo cáo phát triển con
người. Chương trình phát triển của LHQ tham gia cùng tiến hành nghiên cứu mức sống trong cả nước
vào các năm 1992-1993 và 1997-1998, năm 2004. Năm 1996, Viện kinh tế TP. HCM tiến hành đề tài
“Phân hóa giàu nghèo trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế TP. HCM”, năm 2000 tiếp tục đề tài
“Nghiên cứu diễn biến mức sống dân cư và phân hóa giàu nghèo tại TP. HCM”. Ngoài ra còn có đề tài
: “Vấn đề giảm nghèo trong quá trình đô thị hóa ở TP. HCM” của: Nguyễn Thế Nghĩa, Mạc Đường,
Nguyễn Quang Vinh. Báo có phát triển con người năm 2007 của UNDP.
Nhưng thực tế CLCS còn được thể thiện bằng nhiều tiêu chí khác ngoài mức sống và chỉ số HDI
như được sống trong môi trường tự nhiên và môi trường nhân văn lành mạnh. Do vậy, nhóm đề tài
muốn nghiên cứu sâu hơn về CLCS dân cư phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy địa lí.

5.
QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
5.1. Các quan điểm nghiên cứu
5.1.1. Quan điểm hệ thống
Các tỉnh DHNTB và Bình Thuận là đơn vị lãnh thổ tự nhiên, KT - XH trong tổng thể tự nhiên và
KT - XH của Việt Nam nói chung. Nghiên cứu CLCS gắn với sự phát triển KT - XH của từng tỉnh, của
vùng và cả nước. Để nâng cao CLCS cho nhân dân các tỉnh DHNTB và Bình Thuận cần phải đặt trong
bối cảnh chung của sự phát triển KT - XH và CLCS của cả nước.
CLCS thay đổi theo hướng nào liên quan đến sự phát triển KT - XH của đất nước, của tỉnh, việc
sử dụng tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và đường lối chính sách của Nhà nước và tỉnh. Do vậy, nghiên
cứu CLCS các tỉnh DHNTB và Bình Thuận phải đứng trên quan điểm hệ thống, xét Bình Thuận trong
vùng DHNTB, trong hệ thống KT - XH cả nước để đưa ra các giải pháp phù hợp tác động vào hệ
thống nhằm nâng cao CLCS một cách bền vững.
5.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ
Quan điểm tổng hợp lãnh thổ là quan điểm quan trọng, đặc trưng trong quá trình thực hiện các
công trình nghiên cứu Địa lí học. Các đối tượng địa lí không tồn tại đơn độc trên một lãnh thổ, mà
chúng tồn tại trong mối quan hệ tương tác có những tác động qua lại lẫn nhau, thúc đẩy hoặc kìm hãm
sự phát triển của nhau, tạo nên những nét đặc thù riêng về mặt lãnh thổ KT - XH. Chẳng hạn như giữa
các tỉnh DHNTB có những nét tương đồng về mặt tự nhiên và KT - XH nên có những điểm khá tương
đồng về CLCS. Nhưng giữa các tỉnh cũng có những nét khác biệt và trong một tỉnh cũng có sự khác
biệt về mức sống. Ví dụ, ở Bình Thuận có mức sống trung bình, nhưng TP. Phan Thiết có CLCS cao
hơn so với Tánh Linh, huyện Hàm Thuận Bắc, Hàm Thuận Nam
Vì vậy, trên quan điểm tổng hợp lãnh thổ có thể đánh giá tổng hợp các yếu tố tự nhiên, KT - XH
tạo nên CLCS với nét đặc trưng riêng của lãnh thổ, đồng thời cũng khái quát được những nét tương
đồng cho những lãnh thổ lớn hơn. Từ đó đưa ra các giải pháp chung cho cả vùng cũng như các giải
pháp đặc thù cho từng địa phương.
5.1.3. Quan điểm lịch sử – viễn cảnh
CLCS dân cư không chỉ thay đổi theo không gian mà còn thay đổi theo thời gian. Đánh giá các
tác động đến CLCS dân cư trong qua khứ và hiện tại, chúng ta có thể dự báo được sự gia tăng hay suy
giảm CLCS trong tương lai. Trong các công trình nghiên cứu Địa lí nói chung và nghiên cứu CLCS nói

riêng, cần vận dụng quan điểm lịch sử - viễn cảnh để dự báo và có các chính sách, giải pháp phù hợp
nhằm biến đổi CLCS dân cư theo chiều hướng tích cực.
5.1.4. Quan điểm sinh thái, phát triển bền vững
CLCS dân cư chịu tác động mạnh mẽ của hai yếu tố tự nhiên, tài nguyên môi trường và KT - XH.
Việc gia tăng sản xuất, khai thác tài nguyên mạnh mẽ sẽ làm tăng thu nhập, góp phần nâng cao CLCS,
nhưng khi tài nguyên cạn kiệt, thu nhập sẽ giảm, hoặc phát triển kinh tế không chú ý đến việc bảo vệ
môi trường, con người không được sống trong môi trường trong sạch thì CLCS sẽ bị giảm. Do vậy, để
nâng cao CLCS cần chú ý đến phát triển bền vững, bảo vệ tài nguyên môi trường, tạo điều kiện tăng
trưởng, phát triển kinh tế liên tục gắn với nâng cao CLCS. Vì vậy, khi nghiên cứu CLCS cần xem môi
trường trong sạch, có thể khai thác, sử dụng lâu bền là bộ phận quan trọng để nâng cao CLCS.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
5.2.1. Phương pháp thống kê
Các số liệu CLCS được thu thập từ các cơ quan ban ngành từ Trung ương đến địa phương như:
Niên giám thống kê, tư liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Báo cáo phát triển con người của Liên Hợp
Quốc, cục Thống kê, báo cáo của UBND tỉnh Bình Thuận, Sở Lao động - Thương binh Xã hội và
thống kê từ các phiếu điều tra xã hội học, … từ đó nhóm tác giả phân loại, thống kê theo các tiêu chí
CLCS.
5.2.2. Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp
Trên cơ sở các nguồn tư liệu, nhóm tác giả phân tích các nguyên nhân ảnh hưởng đến CLCS dân
cư các tỉnh DHNTB và Bình Thuận. Đồng thời so sánh các chỉ tiêu CLCS Việt Nam với một số nước
trên thế giới, so sánh CLCS dân cư giữa các vùng, giữa vùng DHNTB với các vùng và CLCS dân cư
Bình Thuận với cả nước và một số tỉnh để thấy được nét tương đồng và di biệt giữa các vùng, các tỉnh
với nhau, phân tích nguyên nhân và đề ra giải pháp chung cho vùng, giải pháp riêng cho tỉnh Bình
Thuận.
5.2.3. Phương pháp thực địa, điều tra xã hội học
Điều tra thực địa nhằm kiểm chứng các số liệu thống kê, đảm bảo tính xác thực của số liệu về
CLCS ở địa bàn nghiên cứu. CLCS dân cư được thể hiện qua nhiều mặt vật chất và tinh thần, qua thực
địa nhóm nghiên cứu có nhận định tổng hợp, chính xác hơn về CLCS. Điều tra xã hội học và phỏng
vấn các nhà quản lí, lãnh đạo các ban ngành và dân cư địa phương để thấy được tâm tư nguyện vọng,
phương hướng phát triển kinh tế, dự án và các giải pháp nâng cao CLCS dân cư.

5.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ
Bản đồ là phương tiện ban đầu cho nhóm nghiên cứu đánh giá khái quát về các nguồn lực phát
triển KT - XH và các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS của dân cư. Đồng thời, bản đồ cũng là phương tiện
thể hiện sinh động kết quả nghiên cứu sự phát triển và phân hóa CLCS. Biểu đồ dùng để thể hiện các
mối liên hệ giữa các chỉ tiêu về CLCS. các chỉ tiêu CLCS thể hiện bằng biểu đồ dễ dàng so sánh, phân
tích mối liên hệ giữa các yếu tố cấu thành CLCS, giữa các địa phương.
5.2.5. Hệ thống thông tin Địa lí GIS và MapInfo
Sử dụng hệ thống thông tin đia lí chồng xếp các lớp thông tin, cho phép tổng hợp các yếu tố tạo
thành CLCS dân cư. Sử dụng phần mềm MapInfo cho phép thành lập bản đồ CLCS dân cư một cách
sinh động, các tiêu chí đánh giá CLCS phân hóa theo vùng lãnh thổ được thể hiện rõ nét trên bản đồ.


PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1. KHÁI NIỆM CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG
Nâng cao CLCS dân cư là mục tiêu phấn đấu của thế giới nói chung cũng như các quốc gia,
các vùng nói riêng, đặc biệt là những vùng còn nghèo, khó. Nhưng quan niệm về CLCS cũng chưa thật
thống nhất. Trong thực tế có thể hiểu CLCS một cách chung nhất là sự thỏa mãn nhu cầu cuộc sống
của con người.
CLCS không chỉ là mức sống của người dân về phương diện vật chất mà CLCS còn thể hiện sự
cảm nhận hạnh phúc của một cá nhân hay nhóm dân cư như : được sống trong môi trường tự nhiên và
môi trường xã hội lành mạnh. CLCS thực chất không chỉ là một khái niệm hữu hình, bởi vậy khó có
thể tính toán cụ thể một cách chính xác mọi tiêu chí được. Tuy nhiên, một số tiêu chí về mức sống có
thể định lượng khá rõ ràng, các tiêu chí về đời sống tinh thần có thể đo bằng các chỉ số định tính tương
đối.
CLCS gồm có hai thành phần chính, trước hết xét về khía cạnh vật chất bao gồm thu nhập,
lương thực, thực phẩm và y tế - giáo dục. Mặt khác, tinh thần của con người như sự yên vui, an toàn
sống trong môi trường trong lành. Nghiên cứu CLCS dân cư đặc biệt quan trọng nhằm tìm cách nâng
cao CLCS cho con người.
Chất lượng cuộc sống

1
:
“Chất lượng cuộc sống được hiểu là sự thỏa mãn một số nhu cầu cơ bản của con người, CLCS
được thể hiện qua hai mặt : lối sống và mức sống”.


- Mức sống là trình độ sinh hoạt vật chất của con người phản ánh trình độ đạt được về mặt SX và
là phương tiện để đánh giá CLCS.
- Lối sống là một phạm trù xã hội học khái quát toàn bộ hoạt động sống của các dân tộc, giai cấp,
nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái KT - XH nhất định và biểu hiện trên
các lĩnh vực của đời sống : trong lao động, hưởng thụ, trong quan hệ, giữa người với người trong sinh
hoạt tinh thần và văn hóa.
LHQ đưa ra chỉ số phát triển con người Human Development Index (HDI) là tiêu chí chính để
đánh giá CLCS của con người bao gồm cả thu nhập quốc dân bình quân đầu người, thành tựu y tế xã
hội và trình độ văn hóa, giáo dục. Tổng hợp lại là chỉ số HDI có giới hạn trong khoảng từ 0,00 đến 1.
Nước nào có HDI lớn hơn chứng tỏ sự phát triển con người cao hơn. Chỉ số HDI sẽ thể hiện toàn diện
và đầy đủ hơn về sự phát triển, trình độ văn minh của một quốc gia, trên cơ sở đó cho phép nhìn nhận
các nước giàu, nghèo một cách chính xác và khách quan hơn.
Khái niệm mức sống chủ yếu nói lên khía cạnh số lượng vật chất của đời sống, khía cạnh kinh tế
của phúc lợi con người còn lối sống lại bao hàm cả đặc trưng chất lượng của hoạt động sống của con


1

Theo giáo sư Vũ Khiêu

người. CLCS là chỉ tiêu tổng hợp biểu hiện sự đáp ứng nhu cầu nâng cao thể chất, trí tuệ, vật chất và
tinh thần cho nhân dân. Do vậy, khó có thể định nghĩa một cách hoàn chỉnh thế nào là CLCS, nhưng có
thể định nghĩa một cách khái quát là: “CLCS là sự đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của con
người trong hoạt động sống nhằm mục đích thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng của con người về

vật chất và tinh thần”.
Theo điều tra đánh giá của New Zeland trong các cuộc điều tra CLCS, họ đã chú ý đến các mặt
được hưởng thụ : Sức khỏe và hạnh phúc; Tính cộng đồng; Môi trường không tội ác và sự an toàn; Sự
giáo dục và công việc; Xây dựng môi trường; Văn hóa; Chế độ dân chủ.

1.2. CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG
Các chỉ tiêu đánh giá CLCS chính là chỉ tiêu về thu nhập bình quân đầu người thể hiện mức độ
đáp ứng các nhu cầu về vật chất cho con người như: lương thực - dinh dưỡng, mức độ đáp ứng nhu cầu
nhà ở, điện nước; tuổi thọ trung bình của con người, mức độ đáp ứng y tế và sự hưởng thụ các mặt tinh
thần khác như văn hóa, giáo dục, môi trường sống,…
1.2.1. Thu nhập bình quân đầu người
Tiêu chí chính đánh giá CLCS dân cư giữa các nước, các vùng là chỉ số thu nhập quốc dân tính
bình quân theo người (GNP/ người hay GNI/ người) hoặc tổng sản phẩm quốc nội tính bình quân theo
người (GDP/ người). Tuy nhiên, chỉ số GDP/ người phản ánh mờ nhạt hơn hay có thể nói là chưa chính
xác về CLCS dân cư. Vì các nước đang phát triển có chỉ số GDP/ người lớn hơn GNP/ người, do các
nước này thu hút vốn đầu tư nước ngoài nhiều nên phần giá trị rất lớn của các công ty đầu tư nước
ngoài được tính gộp vào GDP. Do vậy, nhiều khi phải tính đến chỉ số GNP (hay GNI/ người) sẽ cho
thấy sự chênh lệch chính xác hơn về CLCS dân cư giữa các vùng.
Mặt khác, CLCS của dân cư không chỉ khác biệt do ảnh hưởng đơn thuần của giá trị thu nhập
theo đầu người, mà nó sẽ bị chi phối lại do giá cả sinh hoạt của mỗi quốc gia, mỗi vùng khác nhau.
Ngoài việc quy đổi giá trị GNP/ người hoặc GDP/ người ra USD theo tỉ giá hối đoái, LHQ đã đưa ra
phương pháp tính giá trị thu nhập của dân cư các vùng khác nhau theo sức mua tương đương (PPP), để
tránh những sai lệch về mức sống thực tế ở các vùng, các nước. Cách tính này cho thấy một cách xác
thực sự chênh lệch mức sống giữa các quốc gia khác nhau.
Bảng 1.1. GDP bình quân đầu người của các nhóm nước năm 2005
(Theo giá thực tế)
Tăng dân số
Tổng GDP

% GDP so với

thế giới
GDP /
người

Nhóm nước
%
(tỉ USD)


1. Thu nhập cao 0,7 34.446,2

77,7% 43.437
2. Thu nhập trung b
ình
1,4 8.535,1

19,2% 4.155
3. Thu nhập thấp 2,3 1.391,4

3,1 % 1142
4. Toàn thế giới 1,2 44.384,9

100% 6.954
Nguồn: Niên giám thống kê 2006 và Ngân hàng Thế giới

Sự phân hóa GNP/người và GDP/ người rất khác nhau giữa các nước khác nhau tạo nên
khoảng cách giữa nhóm nước giàu và nhóm nước nghèo; sự khác biệt về các chỉ số gia tăng dân số và
tăng kinh tế liên quan chặt chẽ với thu nhập giữa các nhóm dân cư các vùng, các nước. Đó là nguyên
nhân dẫn tới sự phân hóa giàu nghèo trong các nhóm dân cư và giữa các vùng trong một nước. Sự
chênh lệch về thu nhập dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo rõ rệt nhất giữa khu vực nông thôn và thành

thị. Theo WB ranh giới nghèo khổ là những người có thu nhập bình quân hàng năm dưới 1 USD/ngày.
Tuy nhiên, giữa các vùng và các quốc gia khác nhau chỉ số này có sự thay đổi. Ví dụ người nghèo khổ
ở Srilanca thu nhập là 27 USD/ người/ tháng, ở Bănglađét là 11 USD/ người/ tháng, ở Philippin là 85
USD/ người/ tháng. Đến năm 2007, đường ranh giới nghèo theo thu nhập bình quân đầu người được
tính dưới 2 USD/ ngày.
Thu nhập của dân cư theo nhóm nước rất khác biệt nhau, khoảng cách về thu nhập GDP/ người
theo PPP giữa dân cư nhóm nước giàu và nước nghèo rất lớn, năm 2006 là 13,07 lần, theo giá trị thực
tế là 56,98 lần. Trong khi tốc độ tăng dân số của nhóm nước thu nhập thấp lại cao hơn tộc độ tăng của
nhóm thu nhập cao tới 3,28 lần (Bảng 1.1). Điều đó càng làm cho các nước chậm phát triển càng khó
khăn hơn trong việc nâng cao CLCS.
Bảng 1.2. GDP bình quân đầu người theo giá thực tế và theo PPP của một số
nước phát triển
Dân số
GDP (tỉ USD)
GDP (USD)
Nước
Triệu
người
(2008)

T
ăng DS/
năm (%)

2006*

GDP theo
giá thực tế

GDP theo

PPP

GDP theo
giá thực tế
bình quân/

người

GDP /
người theo
PPP
WB -2007

Hàng năm tăng
GDP/ thời kỳ
1990-2005
(%)

1.Canada

33,2

0,9
113,8 1078 34.484

36713

2,2
2. Nhật
127,7

-0,02
4534.0 3995,1 35.484

31947

0,8
3. Pháp
64,4

0,49
2126,6 1849,7 34.936

31992

1,6
4. Mỹ
303,9

0,97
12416,5 12416,5

41.890

43968

2,1
5. Anh
60,6

0,42
2198,8 2001,8 36.509

33087

2,5
6. Ý
59,4

0,03
1762.0 1672 30.073

29053

1,3
7. Đức
82,2

-0,07
2794,9 2429,6 33.890

32322

1,4
8. Nga
142 -0,51
763,7 1552 5.336
13116

-0,1

Nguồn: *UN Wordl Population Prospects 2006 dân số TG tăng TB: 1,17% năm.

Nhìn chung, mức sống dân cư được cải thiện khi tốc độ tăng trưởng kinh tế cao. Tuy nhiên, trong
một số trường hợp mức sống sẽ không được cải thiện; Đặc biệt, đối với nhóm dân cư nghèo, nếu tăng
trưởng kinh tế không gắn với phát triển bền vững và chú ý đến vấn đề giảm nghèo đói. Trong thực tế,
có nhiều nước có thu nhập bình quân đầu người cao nhưng mức sống không cao tương ứng vì giá các
mặt hàng cao và việc chăm lo sức khỏe, phát triển y tế, đảm bảo phúc lợi xã hội cho dân cư còn thấp.
Ngược lại, có nước tuy có thu nhập bình quân đầu người thấp hơn, đời sống vật chất còn khó khăn,
nhưng lại quan tâm tới mục tiêu nâng cao trình độ dân trí, phát triển giáo dục, đáp ứng nhu cầu y tế,
đảm bảo sức khỏe cho mọi thành viên thì chất lượng cuộc sống dân cư lại cao hơn. Do vậy, LHQ đã
dùng chỉ số phát triển con người, một chỉ số tổng hợp để phản ánh cơ bản CLCS trên toàn thế giới từ
thập kỉ 90 của thế kỉ XX đến nay.
Bảng 1.3. GDP bình quân đầu người theo giá thực tế và theo PPP
của một số nước đang phát triển ở châu Á
Dân số
GDP (tỉ USD)
GDP (USD)
Nước
Triệu
người
(2008)
Tăng DS
% năm

(2006)
GDP theo
giá thực tế

GDP theo

PPP
Giá thực tế
bình
quân/người

GDP/
ngư
ời theo
PPP
Hàng năm
tăng GDP/
thời kỳ
1990-
2005
(%)
1. Trung Quốc

1.323 0,6 2.234,3 8.814,9 1.713 6.757 8,8
2. Ấn Độ 1.131 1,46 805,7 3.779 736 3.452 4,2
3. Inđônêxia 231,6 1,16 287,2 847,6 1.302 3.843 2,1
4. Hàn Quốc 48,2 0,34 787,6 1.063,9 16.309 22.029 4,5
5. Malaixia 27,5 1,69 130,3 275,8 5.142 10.882 3,3
6. Philippin 88,6* 1,72 99 426,7 1.192 5.137 1,6
7. Singapore 4,7 1,19 116,8 128,8 26.893 29.663 3,6
8. Thái Lan 63 0,66 176,6 557,4 2.750 8.677 2,7
9. Việt Nam 87,4* 1,32 52,4 255,3 631 3.071 5,9

Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2006
Các kết quả tính toán các tiêu chí HDI cho thấy CLCS dân cư thế giới không ngừng được cải
thiện. Tuổi thọ trung bình của dân cư Thế giới luôn tăng lên (năm 2005 là 69), tỉ lệ biết chữ của người

lớn và tỉ lệ nhập học các cấp cũng được tăng lên rõ rệt, GDP bình quân đầu người được cải thiện với
mức tăng trung bình năm 1%.

Chỉ số HDI của một số nước giàu có thu nhập cao nhưng thứ hạng theo HDI thấp hơn vị trí GDP
do chưa đầu tư cho y tế, giáo dục hoặc giá cả đắt đỏ. Ngược lại, một số nước thu nhập thấp hơn, nhưng
lại có biện pháp, chính sách tích cực quan tâm đến y tế, chăm sóc sức khỏe, giáo dục cộng đồng nên
thứ hạng theo chỉ số HDI, vị trí nước này tăng lên. Trong số 177 quốc gia cung cấp số liệu để xây
dựng HDI cho năm 2007, 70 quốc gia xếp hạng HDI cao với giá trị từ 0,800 đến 0,944; 85 quốc gia
trong đó có Việt Nam được xếp hạng HDI trung bình với giá trị từ 0,501 đến 0,799 và 22 quốc gia xếp
hạng HDI thấp
2
.
Chênh lệch HDI giữa các quốc gia trong phạm vi một khu vực cũng đáng kể, khu vực Đông Nam
Á, giá trị HDI cao nhất thuộc về Singapore, thấp nhất là Lào. Có điều cần chú ý là mối quan hệ giữa
các chỉ số thành phần tạo nên giá trị HDI ở mỗi quốc gia rất khác nhau. Vì vậy, có những nước HDI


2

Năm 2001 : 55 nước có chỉ số HDI cao, 88 nước HDI trung bình và 34 nước được xếp hạng HDI thấp

như nhau song mức thu nhập lại không giống nhau. Có những nước thu nhập bình quân đầu người như
nhau nhưng giá trị HDI lại khác nhau.
Bảng 1.4. So sánh mức thu nhập và chỉ số HDI giữa các quốc gia năm 2007
Nước Giá trị HDI

GDP/người theo PPP
Côoet
Croatia
0.891

0.846
39360
14310
Trung Quốc
Thái Lan
0.777
0.781
4644
7599
Angiêri
Indonesia
0,733
0.728
6347
3454

Nguồn: WB 2007,
Ở nước ta, nhờ chính sách và sự quan tâm tới phát triển con người của Đảng và Nhà nước, các
chỉ số phát triển con người có sự tiến bộ rõ rệt, với đặc điểm nổi bật là các chỉ số về mặt xã hội cao hơn
chỉ số phát triển kinh tế.
Ở Việt Nam, GDP bình quân đầu người tính bằng USD theo tỉ giá sức mua tương đương đã tăng
liên tục qua các năm: năm 1995 mới đạt 1.236 USD, năm 2003 đạt khoảng 2.493 USD, năm 2004 đạt
khoảng 2.644 USD. Theo Báo cáo phát triển con người năm 2007 do UNDP công bố GDP/người theo
sức mua tương đương (PPP) của Việt Nam đạt 3.071 USD xếp thứ 122/177 nước. Nhưng nếu theo HDI
, báo cáo phát triển con người năm 2007 của UNDP thì Việt Nam xếp hạng 105 trên 177 nước theo chỉ
số HDI. Xếp hạng của Việt Nam về HDI đã cao hơn xếp hạng về GDP bình quân đầu người tính bằng
USD theo tỉ giá sức mua tương đương (xếp hạng HDI là 105/177 so với hạng GDP/ người theo PPP là
122/177.
Bảng 1.5. So sánh mức thu nhập và thứ hạng HDI năm 2007

Nước GDP/người theo PPP (USD) Giá trị HDI
Việt Nam

Ấn Độ

3.071
Hạng thứ 122/177
3.452
Hạng thứ 121/177
0,733
Hạng thứ 105/177
0,619
Hạng thứ 128/177
Nguồn: Báo cáo phát triển con người, 2007 của UNDP, WB và IMF
So với các nước ASEAN, chỉ số HDI năm 2007 của Việt Nam chỉ trên thứ hạng của
Indonesia hạng thứ 107, Lào hạng 130 và Campuchia hạng 131, Myanmar hạng 132, Đông Timor hạng
150, và xếp sau Philippines hạng 90, Thái Lan hạng 78, Malaysia hạng 63, Singapore hạng 25. Như
vậy, với tốc độ tăng trưởng hiện nay của Việt Nam và Malaysia thì sau 35 năm nữa GDP/đầu người
của Việt Nam mới đuổi kịp Malaysia về phương diện lí thuyết.
LƯỢC ĐỒ CHỈ SỐ HDI CỦA CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI NĂM 2007

0,950 trở lên
0,900–0,949
0,850–0,899
0,800–0,849
0,750–0,799
0,700–0,749
0,650–0,699
0,600–0,649
0,550–0,599

0,500–0,549
0,450–0,499
0,400–0,449
0,350–0,399
dưới 0,350
không có số liệu

Biểu đồ 1. GDP/người của Việt Nam so với một số nước trong khu vực

1.2.2. Lương thực và dinh dưỡng
Lương thực, thực phẩm là nhu cầu quan trọng thiết yếu hàng ngày của con người. Nhu cầu về
cung cấp năng lượng cũng thay đổi theo vùng, theo thời gian, theo độ tuổi, theo giới, theo nghề nghiệp
(cường độ lao động),… Lương thực, thực phẩm là một chỉ tiêu quan trọng để đánh giá mức sống dân
cư. Khả năng cung cấp lương thực, thực phẩm đủ đáp ứng nhu cầu năng lượng hàng ngày cho con
người và việc đảm bảo cân đối giữa các hàm lượng chất đạm, chất béo, chất đường và các loại khoáng
chất, vitamin trong bữa ăn là một chỉ số quan trọng đo lường mức sống - một mặt quan trọng của
CLCS.
Bảng 1.6. Lượng calori thực phẩm tính trung bình một người /ngày của 2 nhóm nước cao nhất và
thấp nhất thế giới (Đơn vị: Calori)
10 nước có lượng Calori/ người thấp nhất 10 nước có lượng Calori/người cao nhất
Thứ hạng Tên nước Giá trị Thứ hạng Tên nước Giá trị
165 Zambia 1,927 1 Hoa Kì 3,774
166 Liberia 1,900 2 Bồ Đào Nha 3,741
167 Ethiopia 1,857 3 Ai Cập 3,721
168 Tajikistan 1,828 4 Áo 3,673
169 Comoros 1,754 5 Italy 3,671
170 Burundi 1,649 6 Israel 3,666
171 Somalia 1,628 7 Ireland 3,656
172 Congo (DRC) 1,599 8 Pháp 3,654
173 Apganistan 1,539 9 Canada 3,589

174 Eritrea 1,513 10 Malta 3,587
Nguồn: Encarta 2007
Nhưng khả năng đáp ứng lương thực, thực phẩm cũng rất khác nhau trên toàn thế giới. Có
những nơi dân cư thừa dinh dưỡng, ngược lại có nhiều nơi dân cư thiếu lương thực thực phẩm một
cách trầm trọng như các nước kém phát triển ở châu Phi, châu Á. Theo tổ chức Lương Nông của LHQ
đưa ra lượng Calori tối thiểu cho một người là 2360 Calori/ ngày là ranh giới cho sự nghèo đói
3
. Như
vậy, các nước đang phát triển ở châu Phi và châu Á là các nước nghèo đói.
1.2.3. Chăm sóc sức khỏe - Dịch vụ y tế
Sức khỏe của dân cư là điều kiện quan trọng để xã hội tồn tại và phát triển. Chăm sóc sức khỏe
và đảm bảo dịch vụ y tế thể hiện sự quan tâm đến cộng đồng, là nhiệm vụ quan trọng trong việc nâng
cao CLCS dân cư của mỗi khu vực, mỗi quốc gia. Theo WHO, chỉ tiêu sức khỏe - dịch vụ y tế gồm
mức đầu tư ngân sách cho chăm sóc sức khỏe và dịch vụ y tế tính theo tổng chi ngân sách hoặc GDP,
chất lượng và số lượng y bác sĩ, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho khám chữa bệnh - chăm sóc sức
khỏe, tuổi thọ bình quân của dân cư, tỉ suất tử vong nói chung. Đặc biệt là tỉ suất chết của trẻ em, tỉ lệ
dân số mắc các loại bệnh truyển nhiễm, bệnh xã hội, bệnh hiểm nghèo ở một quốc gia. Người có thu
nhập cao sẽ có điều kiện chăm sóc sức khỏe, nâng cao tuổi thọ và trình độ. Có sức khỏe tốt sẽ có điều
kiện để nâng cao trình độ học vấn và có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm, tăng thu nhập và nâng cao
CLCS, nâng cao tuổi thọ,…
Sức khỏe có ảnh hưởng rất lớn đến khả năng lao động, năng suất lao động của người dân. Nếu
không có sức khỏe tốt, sẽ dẫn tới năng suất lao động thấp, thu nhập thấp, đồng thời chi phí cho bệnh tật
nhiều và dẫn đến hiện tượng đói nghèo. Để nâng cao dịch vụ y tế, đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng
thường phải tăng số lượng, chất lượng bác sĩ, nhân viên y tế và các cơ sở khám, chữa bệnh, tăng số
giường bệnh,… Vì vậy, các chỉ số bác sĩ / 10.000 dân hoặc số dân/ bác sĩ, số giường bệnh / 1000 dân
hoặc số dân / 1 giường bệnh,… là tiêu chí để xác định mức độ đảm bảo y tế cho nhân dân.
Bảng 1.7. Tình hình phát triển cơ sở y tế một số nước trên thế giới


3

Theo Tổ chức Y tế Thế giới ranh giới của nghèo đói là 2100
10 nước có tỉ lệ người tính trung trên 1 giường
bệnh cao nhất
10 nước có tỉ lệ người tính trung trên 1
giường bệnh thấp nhất
Thứ
hạng

Tên nước
Bình quân số
người / 1 giường
Thứ
hạng

Tên nước
Bình quân số ngư
ời /
1 giường
1 Niger 8.333
2 Nepal 5.000 168 Azerbaijan 120
3 Bê nanh 4.281 169 Lithuania 115
4 Mali 4.167 170 CH Sec 114
5 Ethiopia 4.141 171 Ukraine 114
6 Bangladesh 3.333 172 Đức 112
7 Apganistan 2.500 173 Nga 95
8 Senegal 2.500 174 Belarus 88
9 Somalia 2.500 175 Mông Cổ 87
10 Madagascar 2.381 176 Nhật Bản 70
Nguồn : Tổ chức Y tế thế giới 2006
Mức độ đảm bảo sức khỏe cho người dân phụ thuộc vào nhiều yếu tố như trình độ phát triển

kinh tế, mức thu nhập quốc dân, sự phát triển dân số. Các nước có nền kinh tế phát triển, thu nhập bình
quân đầu người cao thì mức độ đầu tư cho y tế cao và chăm sóc sức khỏe tốt. Số lượng bác sĩ nhiều,
trình độ cao, trang thiết bị hiện đại, có khả năng chữa được những bệnh hiểm nghèo. Ở các nước đang
phát triển thu nhập bình quân thấp hơn rất nhiều, dân số phát triển nhanh cho nên việc đầu tư phát triển
y tế và chăm sóc sức khỏe không theo kịp. Chi cho y tế thấp chỉ có 1,7% so với GNP chỉ bằng 1/5 so
với các nước có thu nhập cao.
Ở các nước kém phát triển thu nhập chủ yếu chi cho ăn uống. Tỉ lệ chi cho y tế, giáo dục, vui
chơi giải trí ít. Chất lượng khám chữa bệnh chưa đáp ứng kịp thời với nhu cầu thực tế. Tỉ lệ bác sĩ/
10.000 dân thấp. Việc quan tâm đến các loại bệnh nhất là bệnh truyền nhiễm tại các nước này chưa
được chú trọng, 3 nhóm bệnh phổ biến nhất là bệnh truyền nhiễm, bệnh hô hấp, bệnh do ký sinh trùng
chiếm gần nửa số nguyên nhân tử vong. Trong khi đó, ở những nước phát triển thì những bệnh này
được kiểm soát khá tốt.
Các cơ sở y tế thiếu trầm trọng ở nhóm nước nghèo ở châu Á, châu Phi như Ethiopia,
Bănglađét, Apganistan, Ngược lại, các nước kinh tế phát triển cao như Nhật Bản, Đức và một số
nước XHCN trước đây có chính sách phát triển xã hội tốt như Nga, Ucraine, Belarus, Mông cổ có số
cơ sở y tế và giường bệnh nhiều (Bảng 1.7). Tình hình này cũng có thể nhận thấy tương tự về số lượng
dân cư quá lớn tính trung bình trên 1 bác sĩ ở các nước nghèo như Malawi, Rwanda và số dân trung
bình khá ít tính trung bình trên 1 bác sĩ ớ các nước giàu như Hoa Kì, Italy, Bỉ và một số nước XHCN :
Cuba, Nga , Belarus (Bảng 1.8).
Bảng 1.8. Số dân tính trung bình trên 1 bác sĩ của một số nước trên thế giới
Thứ
hạng
Tên nước
Bình quân số người /
1 bác sĩ
Thứ
hạng
Tên nước
Bình quân số
người / 1 bác sĩ

1
Malawi 88363 178 Lithuania 248
2
Rwanda 53370 179 Nga 240
3
Tanzania 44133 180 Bỉ 239
4
Liberia 43478 181 Hy Lạp 227
5 Mozambique 41061 182 Belarus 222
6
Chad 39524 183 St Lucia 193
7 Ethiopia 34988 184 Hoa Kì 182
8
Eritrea 33333 185 Monaco 171
9 Niger 29907 186 Cuba 169
10
CH Trung Phi 28571 187 Italy 165
Nguồn : Tổ chức Y tế thế giới 2006
Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe đảm bảo nhu cầu y tế khám và chữa bệnh cho nhân dân qua số
liệu thống kê (Bảng 1.9 và 1.10) cho thấy chỉ số tuổi thọ phản ánh rõ nét hơn mức sống nói riêng và CLCS
nói chung. Nhưng nhìn chung, các nước nghèo mức độ đảm bảo y tế và tuổi thọ thấp hơn nhiều so với các
nước kinh tế phát triển.
*Tuổi thọ bình quân hay còn gọi là kỳ vọng sống
Trên thế giới do điều kiện sống ngày càng nâng cao, tuổi thọ trung bình trên toàn thế giới có xu
hướng ngày càng tăng. Qua nghiên cứu, người ta nhận thấy những nước có thu nhập cao thì tuổi thọ
cũng cao. Tuổi thọ bình quân của các nước có kinh tế phát triển luôn cao hơn các nước đang phát triển
khoảng 2 - 4 tuổi, cao nhất là Nhật Bản 80, Canađa là 78. Tuổi thọ trung bình của các nước đang phát
triển là 63 (nếu không kể đến Trung Quốc còn 61).
Bảng 1.9. Tuổi thọ trung bình của một số nước trên thế giới năm 2006

STT

TÊN NƯỚC TỔNG SỐ NỮ NAM
1 Hoa Kỳ 77,8 80,8 75,0
2 Canađa 80,2 83,7 76,9
3 Nhật Bản 81,3 84,7 78,0
4 Trung Quốc 72,6 74,5 70,9
5 Hàn Quốc 77,0 80,8 73,6
6 Thái Lan 72,3 74,7 70,0
7 Việt Nam 70,8 73,8 68,0
8 Indonesia 69,9 72,5 67,4
9 Campuchia 59,3 61,3 57,4
10 Apganistan 43,3 43,5 43,2
11 CH Congo 52,8 54,0 51,6
12 Bờ Biển Ngà 48,8 51,5 46,2
13 Somalia 48,5 50,3 46,7
14 Ethiopia 49,0 50,2 47,9
15 Swaziland 32,6 33,2 32,1
16 Lesotho 34,4 33,2 35,5

Nguồn: Thống kê dân số thế giới 2006
Trên thế giới có sự chênh lệch rất lớn về tuổi thọ dân cư giữa các nước kinh tế phát triển (trung
bình khoảng 80 tuổi) và các nước đang phát triển dao động từ 50 -70 tuổi, cá biệt có một số nước châu
Phi tuổi thọ của cư quá thấp, trung bình chỉ 34 - 40 tuổi: Lesotho 34,4 tuổi, Swaziland 32,6 tuổi. Các
nước kinh tế phát triển tuổi thọ cao, tỉ lệ người già cao, hiện tượng lão hóa phổ biến, nên thiếu hụt lực
lượng lao động là khó tránh khỏi. Đây là vấn đề mà các nước phát triển phải chú ý giải quyết.
Ngược lại, các nước đang và kém phát triển dân số tăng nhanh, kinh tế chậm phát triển, thu
nhập thấp và các điều kiện chăm sóc y tế không được đảm bảo, nên tuổi thọ thấp. Một số nước có tuổi
thọ thấp nhất thế giới chỉ bằng 1/2 lần tuổi thọ của các nước có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới.
Tuổi thọ bình quân có mối liên hệ mật thiết với GDP/đầu người (Bảng 1.10).

Việt Nam là một trường hợp ngoại lệ, không theo quy luật trên, do chính sách xã hội chú trọng
đến CLCS của dân cư nhất là vấn đề phát triển y tế và giáo dục. Tuổi thọ bình quân tính từ lúc sinh của
Việt Nam tăng khá qua các năm: năm 1995 đạt 65,2, năm 1999 đạt 67,4; năm 2002 đạt 69, năm 2007
đạt 70,3; về đích trước 2 năm so với mục tiêu do Đại hội IX đề ra cho năm 2005. Chỉ số tuổi thọ bình
quân của Việt Nam đạt 0,76, cao gấp 1,4 lần chỉ số GDP bình quân đầu người và cao hơn HDI, cao
hơn mức của thế giới, của các nước đang phát triển và tương đương của các nước châu Á - Thái Bình
Dương,
Bảng 1.10. Quan hệ giữa tuổi thọ trung bình với GDP/người
Tuổi thọ(b) Số nước Số dân(triệu người) GDP/người (1991)
b=,< 55 42 629 270
b=55-64 31 1594 660
b=65-69 34 624 1950
b=70-72 36 1651 1140
b>=73 46 859 20080
Nguồn: Việt Nam dân số và phát triển - Trung tâm dân số, lao động xã hội, UBDS - KHHGĐ
Tuổi thọ bình quân tăng và hiện đạt ở mức khá cao là kết quả của việc tăng lên của GDP bình
quân đầu người, của công tác y tế và chăm sóc sức khỏe được cải thiện và thu được thành tựu đáng
khích lệ : các tỉ lệ tử vong trẻ sơ sinh, tỉ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi, tỉ lệ tiêm chủng đầy đủ, tỉ lệ xã có
bác sĩ đã vượt mục tiêu đề ra cho năm 2005, thậm chí 2010; đã thanh toán bệnh bại liệt, loại trừ uốn
ván sơ sinh, thanh toán bệnh phong, Nếu theo quy luật trên (Bảng 1.10), thì tuổi thọ bình quân của
nước ta sẽ là 55 tuổi vì GDP/người thấp hơn 600 USD. Nhưng thực tế, mặc dù có thu nhập thấp nhưng
tuổi thọ trung bình của Việt Nam lại cao hơn của thế giới 1 tuổi, cao hơn các nước đang phát triển tới 4
tuổi. Ngoài ra, trên thế giới nhiều nước đang phát triển cũng có sự phát triển vượt bậc về kinh tế, thu
nhập bình quân cũng ngày càng cao. Mức sống được nâng cao nên tuổi thọ trung bình được nâng cao
đến năm 2006: ở Cuba 77,4 tuổi, ở Chilê 76,8 tuổi và Uruguay 76,3 tuổi.
Sức khỏe của dân cư phụ thuộc vào nhiều yếu tố : Trước hết, phụ thuộc vào khả năng đáp ứng
nhu cầu về lương thực, dinh dưỡng cộng với điều kiện sống, môi trường, nhà ở, điện, nước, chăm sóc
sức khỏe, chủng ngừa, thuốc chữa bệnh, bác sĩ,…Thỏa mãn được những yếu tố trên thì con người sẽ
phát triển về thể chất, tinh thần, thúc đẩy xã hội phát triển.
1.2.4. Giáo dục

Giáo dục thể hiện trình độ học vấn, là chỉ tiêu cơ bản phản ánh mức sống dân cư, mức độ phát
triển và trình độ văn minh của mỗi quốc gia. Trình độ học vấn cao là điều kiện quan trọng để con
người phát triển toàn diện về mặt trí tuệ, góp phần vào sự phát triển của KT - XH và khoa học kỹ thuật.
Người dân có trình độ văn hóa cao và được đào tạo hợp lí có thể sử dụng có hiệu quả các nguồn tài
nguyên, tiếp thu KHKT, công nghệ từ các nước tiên tiến. Qua đó, tạo thu nhập cao và nâng cao chất
lượng cuộc sống của dân.
Thực tế, ở các nước nghèo, khoảng 2/3 số người trưởng thành bị mù chữ trong khi ở các nước
phát triển, tỉ lệ này thường ít hơn 1%. Các nước nghèo cần phát triển mạnh giáo dục nhưng lại gặp trở
ngại lớn là ngân sách không đủ chi cho giáo dục: như chi phí cho đào tạo giáo viên, xây trường, in sách
và các thiết bị dạy học. Ngoài ra sự thiếu giáo viên cũng cho thấy việc đào tạo không kịp với sự gia
tăng quá nhanh của dân số. Tỉ lệ giáo viên trên số học sinh trong độ tuổi đi học ở các nước phát triển
thường lớn hơn 25 đến 35 lần so với các nước kém phát triển. Ở Đan Mạch, vào giữa thập niên 90 của
thế kỷ XX, tỉ lệ này là 1/12, trong khi ở Burkina Faso là 1/270. Tỉ lệ này cũng có sự khác biệt ngay
trong các nước được xem là có nền kinh tế phát triển. Chẳng hạn giữa Qutar và Ả Rập Saudi, thì tỉ lệ
giáo viên trên số dân trong độ tuổi đi học có sự chênh nhau rất rõ giữa 1/11 với 1/30. Tỉ lệ này ở Israel
cũng cao hơn các nước giàu khác như Mỹ, Thụy Sĩ.
Chỉ tiêu giáo dục của mỗi quốc gia được thể hiện ở ngân sách đầu tư cho giáo dục tính theo
tổng chi ngân sách. Theo đánh giá của LHQ, trình độ học vấn là một trong ba thành phần cơ bản có
liên quan đến sự phát triển con người gồm: tỉ lệ người lớn biết chữ, số năm đến trường, tỉ lệ nhập học ở
các cấp.
- Tỉ lệ người lớn biết chữ: là tỉ lệ % số người từ 15 tuổi trở lên biết đọc , biết viết.

Bảng 1.11. Mức chi tiêu ngân sách cho y tế, giáo dục, quân sự ở
một số nước trên thế giới và Việt Nam
Nước Y tế (2004) Giáo d
ục
(2002 - 2005)
Quân sự (2005)
1. Trung Quốc 1,8 1,9 2,0
2. Ấn Độ 0,9 3,8 2,8

3. Indonesia 1,6 0,9 1,2
4. Hàn Quốc 2,9 4,6 2,6
5. Malaixia 2,2 6,2 2,4
6. Phlippin 1,4 2,7 0,9
7. Singapore 1,3 3,7 4,7
8. Thái Lan 2,3 4,2 1,1
9. Việt Nam 1,5 5,6%
4
?

4

Báo cáo của Bộ Giáo dục - Đào tạo (2007) cho biết chi giáo dục từ Ngân sách nhà nước tính theo GDP là 5,6% (năm 2006)

HDR của UNDP 2007
Chú ý: Trong các công bố chính thức của thế giới, Việt Nam không được ghi.

- Tỉ lệ nhập học ở các cấp: tỉ lệ giữa số học sinh và dân số ở trong độ tuổi từng cấp học (mẫu
giáo, tiểu học, trung học, đại học). Tỉ số này cho thấy mức độ phát triển giáo dục của từng cấp học.
- Số năm đến trường: là số năm trung bình đến trường
Ngoài những chỉ tiêu chính trên còn có những chỉ tiêu khác như: số học sinh trung bình trong
một lớp, chỉ tiêu số học sinh trung bình trên một giáo viên,…
Thông thường các nước kinh tế phát triển chú ý đầu tư cho giáo dục, còn các nước đang phát mức đầu
tư cho giáo dục còn rất hạn chế. Sự chênh lệch rất lớn về giáo dục giữa các quốc gia, các quốc gia có tỉ người
lớn biết chữ cao tới 92,5% như: Hàn Quốc, Singapore, 96% là Philippin, trong khi Ấn Độ chỉ 61%. Chỉ số
giáo dục của Việt Nam tăng cao do tỉ lệ nhập học các cấp: 88% nhập học Tiểu học và 69% nhập học Trung
học cơ sở và phổ cập giáo dục PTTH. Chỉ số giáo dục của Việt Nam cao hơn nhiều nước có chỉ số HDI hạng
trên và cao hơn hẳn các nước có mức thu nhập bình quân đầu người theo PPP.
Ở Singapore, vấn đề giáo dục được chú ý phát triển và tăng cường đầu tư, Thủ tướng Lí Quang
Diệu đã khẳng định “Thắng cuộc đua trong giáo dục sẽ thắng trong kinh tế”, quả thực giáo dục luôn

là một vấn đề hết sức quan trọng mà bất cứ một quốc gia nào muốn phát triển theo kịp trình độ của thế
giới đều cần phải chăm lo cho sự nghiệp giáo dục.
Bảng 1.12. Một số chỉ tiêu chủ yếu về giáo dục Việt Nam và một số nước châu Á
Nước
Biết chữ
người lớn
t
ừ 15+ tuổi
(%)
Biết chữ
thanh niên
15-24 tuổi
(%)
Tỉ lệ nhập
học cấp 1 (%)

Tỉ lệ nhập
học trung
học (%)
Học
xong l
ớp
5 (%)
Số sinh viên h
ọc các
trường kỹ thuật,
khoa học trong tổng
sinh viên (%)
1. Trung Quốc 90,9 98,9 - - 86 -
2. Ấn Độ 61 76,4 89 - 73 22

3. Inđônêxia 90,4 98,7 96 58 89 x
4. Hàn Quốc 92,5 99,5 - - - -
5. Malaysia 88,7 97,2 95 76 98 40
6. Philipin 92,6 95,1 94 61 75 27
7. Singapore 92,5 99,5 - - - -
8. Thái Lan 92,6 98 88 64 - -
9. Việt Nam 90,3 93,9 88 69 87 20

Nguồn: HDR của UNDP 2007
1.2.5. Nhà ở và tình hình sử dụng điện nước
Nhu cầu về nhà ở, điện nước luôn là nhu cầu không thể thiếu trong đời sống. Nhà ở, điện nước
luôn là mối quan tâm của người dân và các cấp lãnh đạo.
Nhà ở là vấn đề bức xúc của nhiều quốc gia, kể cả các nước giàu có, nhưng nó là vấn đề đặc
biệt nghiêm trọng đối với các nước đang phát triển. Chẳng hạn TP. Bombay ở Ấn Độ có khoảng 0,5
triệu người sống trong các căn hộ tồi tàn, rách nát, 100 nghìn người vô gia cư. LHQ ước tính trên thế
giới có khoảng 1 tỉ người không có nhà ở đúng nghĩa. Đây là một vấn đề hết sức nan giải khi mà việc
đô thị hóa diễn ra với tốc độ nhanh, khó kiểm soát. Nhu cầu nhà ở được tính bằng diện tích
m
2
/người, chất lượng nhà được phân làm 3 loại: nhà kiên cố, nhà bán kiên cố, nhà tạm.
Tình hình sử dụng điện, nước căn cứ trên tỉ lệ % dân cư có khả năng sử dụng điện và có khả
năng sử dụng nước sạch vào các mục đích ăn, uống, nấu nướng và vệ sinh cá nhân. Giữa điện và nước
sạch thì chỉ tiêu nước sạch được coi là quan trọng hơn vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến các chỉ tiêu về sức
khỏe và vệ sinh.
Hiện nay, vấn đề nước cho sinh hoạt luôn là vấn đề quan tâm lớn đối với các nước, bởi khi mà
kinh tế phát triển mạnh thì đi kèm với nó là mức độ gia tăng ô nhiễm môi trường mà môi trường nước
là không thể tránh khỏi. Qua khảo sát ở hạ lưu sông Chao Phaya (Thái Lan), lượng vi khuẩn côli hình
que lên tới 705.000/1lít nước nên nước không thể dùng trong sinh hoạt được. Hầu hết, các dòng sông ở
các đô thị lớn đều bị ô nhiễm. Nhiều người không được sử dụng nước sạch trong sinh hoạt. Ngay cả
dân cư đô thi Việt Nam cũng chỉ có khoảng 60% được sử dụng nước máy.

1.2.6. Mức độ hưởng thụ văn hóa, tinh thần
Con người sống trong xã hội không chỉ cần đáp ứng những nhu cầu về vật chất, mà cần đáp ứng
cả các nhu cầu về tinh thần. Nhu cầu hưởng thụ của con người về mặt văn hóa, tinh thần và được sống
trong môi trường trong lành, an bình. Nhu cầu về tinh thần của con người ngày càng đa dạng và phát
triển theo thời gian và mang tính khác biệt theo không gian. Tuy nhiên, có thể dùng tiêu chí chung để
đánh giá mức độ hưởng thụ cao hay thấp. Đó là những tiêu chí như: số thư viện, số đầu sách, số lần
xem biểu diễn văn hóa nghệ thuật, số người tham gia tập luyện thể thao, các hoạt động đi nghỉ mát, du
lịch… Đó chính là những tiêu chí cơ bản để có thể đánh giá văn hóa tinh thần của người dân.
1.2.7. Môi trường sống
Chất lượng cuộc sống của con người cao hay thấp còn không chỉ là có thu nhập cao, có học vấn
rộng và sống lâu, mà còn thể hiện cuộc sống con người sống có hạnh phúc, vui vẻ trong môi trường
sống an toàn, lành mạnh, trong lành hay không. Để con người có thể hưởng thụ những thành quả lao
động, có cơ hội nâng cao mức sống được làm việc trong xã hội an lành, cảm giác an toàn thoải mái,
trong môi trường tự nhiên trong lành, sạch sẽ, không ô nhiễm,…
Con người được sống trong môi trường tốt được xã hội chăm lo tạo điều kiện vật chất, tinh thần,
họ sẽ an tâm làm việc, cống hiến trong xã hội và tạo điều kiện cho xã hội phát triển. Như vậy, CLCS
cần được xem xét dưới nhiều khía cạnh khác nhau trong tổng thể các yếu tố tạo nên đời sống vật chất
tinh thần ngày càng cao cho các thành viên trong xã hội.
*
Nhận định về mối tương quan giữa các chỉ tiêu trong việc đánh giá chất lượng cuộc sống dân cư.

Các chỉ tiêu của CLCS có một sự tác động qua lại với nhau, Chỉ tiêu về lương thực thực phẩm,
dinh dưỡng được đảm bảo đầy đủ là yếu tố tiền đề cho việc đảm bảo sức khỏe tốt cho dân cư. Dân cư
có sức khỏe tốt là tiền đề cho việc nâng cao dân trí, nâng cao tuổi thọ,… Phần lớn các nước phát triển