Thơ ca nếu không có người tôi sẽ mồ côi

THƠ CA, NẾU KHƠNG CĨ NGƯỜI TƠI ĐÃ MỒ CƠI
Đề bài: "Thơ ca, nếu khơng có người tơi đã mồ côi" (Raxun Gamzatốp). Từ kinh
nghiệm học và đọc thơ của bản thân, anh chị hãy làm sáng tỏ câu nói trên


BÀI LÀM
"Từ bao giờ đến bây giờ, từ Homer đến kinh thi, thơ ca ln có sức đơng
cảm mãnh liệt và quảng đại. Nó ra đời từ những buồn vui của loài người và sẽ
làm bạn với con người cho đến ngày tận thế" (Hoài thanh). Hàng vạn năm, kể từ
khi con người bước ra khỏi thuở hồng hoang của thế giới để ngẩng cao đầu và bắt
dầu biết cảm nhận thế giới xung quanh, thơ ca đã ra đời và song hành với nhân
loại, như một phương tiện đắc lực và đầy xúc cảm, giúp con người bày tỏ nỗi niềm
và đi sâu khám phá thế giới nội tâm sâu kín, bí hiểm. Vai trị của thơ ca to lớn biết
bao! Có lẽ cũng vì thế mà nhà thơ Ranxum gamzatop dã từng thốt lên rằng: “Thơ
ca, nếu không có người tơi đã mồ cơi”.
Lời nhận định của nhà văn Ranxum gamzatốp đã đề cao vai trò, khẳng định
vị trí to lớn và khơng thể thay thế của thơ ca trong đời sống. Thơ ca là gì? Có
nhiều định nghĩa về thơ. Có người cho rằng, “Thơ là thần hứng”, “Thơ là ngọn
lửa thần”... Thơ là một hình thái ý thức phức tạp mà mỗi nhà thơ khác nhau lại có
những ý niệm rất khác nhau về thơ. Ta chỉ có thể nói được rằng thơ bắt nguồn từ
cảm xúc và động lại nơi sự đồng cảm bao la của mn trùng cảm xúc. Nếu khơng
có thơ ca, con người đã "mồ cơi". Mồ cơi là tính từ thể hiện sự mất mát to lớn, làm
con người bơ vơ giữa cuộc đời rộng lớn, đó là nỗi đau đớn khôn cùng, để lại sự
trống vắng hoang hoải khắp tâm hồn. Với giả định "nếu khơng có người..." nhà
thơ Raxun gamzatốp đã mô tả sự thiếu vắng của thơ ca bằng sự mất mát lớn lao
gói nặng trịch trong hai chữ "mồ côi". Phải, với tất cả chúng ta, những người sáng
tạo cái đẹp và khao khát lĩnh hội cái đẹp, sẽ trống vắng thế nào, sẽ đau đớn ra sao,
sẽ cạn kiệt và khô cằn đến nhường nào, khi vắng bóng thơ ca?
"Thơ ca, nếu khơng có người tơi đã mồ côi" - Lời cảm thán của Ranxum
gamzatốp đã đề cập một cách xác đáng và xứng tầm về các giá trị bất tử của thơ
ca. Vì sao vậy? trước hết, bởi vì khát vọng bản năng của con người là vươn đến

cái đẹp tồn bích, cái đẹp chân-thiện-mỹ cao cả và rạng ngời của cuộc đời. Điều
đó làm ta tự hào về con người: "Con người! Hai tiếng ấy vang lên mới tự hào và
kiêu hãnh làm sao" (Gorki). Thơ là vẻ đẹp. Thơ ca hội tụ những giá trị thẩm mỹ
tinh túy nhất, thuần khiết nhất nhưng cũng rất đỗi đời thường, chân thực. Thiếu
thơ ca thì những khát vọng trong con người sẽ như ngọn lửa bùng cháy bị chơn
chặt trong lịng đất mà khơng thể tuôn trào, sẽ bức bối, đau đớn biết bao? Khi ấy
một phần bản năng của con người đã "mồ côi". Mặt khác, "bản chất mỗi con người
đều là một nghệ sĩ"(gorki), chất nghệ sĩ ấy thể hiện ở những cảm xúc mãnh liệt,
những cái nhìn trìu mến, đầy ân tình đối với cuộc sống. Chính điều đó đã dẫn tới
một nhu cầu cấp thiết: Sự chia sẻ! Thơ ca là cầu nối giữa những trái tim, là con


đường ngắn nhất chạm đến những tâm hồn, là người sứ giả kì diệu và uy tín của
những xúc cảm căng tràn nồng nhiệt, như một nhà thơ đã từng nhận xét: “Trong
tim mỗi con người đều có một cái van mà để mở được nó thì cần đến thơ”. Thiếu
đi thơ ca thì sự vắng bóng ấy sẽ kéo theo những trái tim "mồ côi", sẽ bơ vơ giữa
những nỗi niềm không thể bày tỏ, con người sẽ cô đơn và lạc lõng đến nhường
nào? Thiếu đi thơ ca, cuộc sống chỉ còn là một tinh cầu giá lạnh và khô cằn.
Với các nhà thơ, những con người sinh ra và chết đi trong thơ, thì "Thơ ca,
nếu khơng có người", đời họ là vơ nghĩa. Bởi các nhà thơ sẽ là gì nếu khơng làm
thơ? Nếu khơng tồn tại thơ thì sự tồn tại của nhà thơ cũng như "sống mòn". Bởi
thơ, đối với một nhà thơ là một cách đi sâu vào gốc rễ của xúc cảm nơi trái tim
mình, là nơi nhà văn sống thức với lịng mình và bầu máu nóng nồng nhiệt chảy
trong huyết quản, để trở lại làm chính mình. Chính nhà thơ Ranxum Gamzatốp
cũng đã từng tâm sự về thơ, một lý tưởng lớn lao của đời mình:
"Khi tơi nhỏ thơ giống như bà mẹ
Tôi lớn lên, thơ lại giống người yêu
Chăm sóc tuổi già thơ sẽ là con gái
Lúc từ giã cõi đời kỉ niệm hóa thơ lưu"
(Thơ ca)

Thơ theo tác giả suốt cuộc đời: "khi tôi nhỏ" rồi "Lớn lên" và "Về già".
Thơ ln chu đáo, ân cần. Khi thì bao la như "bà mẹ", nồng nàn như "người yêu",
thơm thảo như "con gái". Và khi con người ấy trở về với cát bụi, thơ lưu lại hình
bóng họ trong những gì tốt đẹp nhất: "Kỉ niệm hóa thơ lưu". Như vậy đấy, thử hỏi
khi khơng có thơ, khơng có một "bà mẹ", một "người yêu" một "người con gái" ấy
thì con người ta là gì ngồi hai chữ "mồ côi"? Và rồi khi phôi pha vào cát bụi, linh
hồn ấy sẽ mãi cô độc, sẽ mãi "mồ côi" khi khơng có thơ cất tiếng lịng tìm kiếm sự
đồng cảm nơi những trái tim hồng ấm nóng.
Mặt khác, sức mạnh kì diệu và quảng đại của thơ cả có thể vươn tới hồn
thành nhiệm vụ của những mơn nghệ thuật khác. "Thơ là thơ, là nhạc, là họa, là
chạm khắc...". Tính nhạc, họa, điêu khắc trong thơ khơng tồn tại dưới dạng vật
chất nhưng ln hiển hiện, địi hỏi một khả năng cảm thụ tuyệt vời. Đến với thơ,
người nghệ sĩ có cơ hội hịa quyện với niềm say mệ của toàn vẹn nghệ thuật, làm
thơ mà như sáng tác nhạc, như điêu khắc, vẽ tranh. Điều kì diệu ấy nếu mất đi sẽ
làm cho người nghệ sĩ trống vắng đến nhường nào?


Nhà thơ Quang Dũng là người nghệ sĩ đa tài. Ông làm thơ, vẽ tranh, sáng tác
nhạc. Và tất cả tài hoa ấy hội tụ trong thơ ông:
"Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai pha luông mưa xa khơi"
(Tây Tiến)
Hai câu thơ miêu tả bức tranh dữ dội, hoang sơ mà nên thơ, lãng mạn của vùng
núi Tây Bắc. Phép đối ở câu thơ thứ nhất như bẻ đôi nhịp thơ, đẩy hai về về hai
hướng đối lập: Cao và sâu. Cao vời vợi, sâu thăm thẳm. Cái hay ở đây tác giả đã
dùng cái cao để nói cái sâu, dùng cái sâu khôn cùng để tả cái cao vơ tận. Đó là
chất thơ, ngơn ngữ tạo hình giàu tính biểu cảm, đẹp. Chất thơ ấy cịn hịa quyện
trong chất nhạc. Như Xuân Diệu từng nhận xét: "Đọc thơ Quang Dũng như ngậm
nhạc trong miệng". Câu thơ “Nhà ai Pha Luôn mưa xa khơi” với thanh bằng tuyệt
đối đã hài hòa âm điệu, tiết tấu với câu thơ gân guốc, hiểm trở ở trên, tạo nên sự

hòa quyện uyển chuyển, tưởng như đối nhau chan chát mà lại hòa hợp, gợi cảm,
giàu sức hút. Người đọc như đang nghe một giai điệu thu hút giàu tiết tâu khi đang
ngắm nhìn, tĩnh tâm nơi khoảng lặng của một bức tranh thuy rmặc nhòa đi trong
màn mưa của cơn "mưa xa khơi". Hình ảnh những ngơi nhà xa xa nhịa đi trong
màn mưa xa ngái, mờ ảo còn chất chứa nỗi niềm về q hương, gia đình của
những người lính Tây Tiến trên đường hành quân gian khổ. Ta bắt gặp một ánh
nhìn bình yên...
Như vậy, nhờ thơ ca, nhà thơ Quang Dũng đã bộc lộ hết tài hoa và xúc cảm
cũg như tâm sự sâu kín, nỗi nhớ cồn cào trong mình. Nếu khơng có thơ ca thì sao?
Ơng vẫn có thể vẽ, vẫn có thể sáng tác nhạc. Nhưng liệu những gam màu có thay
thế được cái sâu khơn cùng ẩn chứa trong những con chữ mà sức diễn đạt là vô
hạn? Và liệu những giai điệu kia vừa có thể giàu tính tạo hình lại vừa có thể trĩu
nặng cảm xúc, như thơ? Với Quang Dũng nói riêng và các thi sĩ nói chung, thơ là
khơng thể thay thế. Với tư cách là nhà sáng tạo mà khả năng sáng tạo luôn thôi
thúc, luôn sôi sục, nếu thơ mất đi thì những thi sĩ sẽ rơi vào bế tắc, như một kẻ bị
giam cầm trong ngục tối mà không tháy áh sáng, như tâm hồn sống cuộc đời thực
vật. Nỗi mất mát ấy chẳng phải cũng đau đớn như mồ côi sao?
Với bạn đọc, thiếu đi thơ ca cũng là thiếu đi một nơi để đồng cảm, chia sẻ;
mất đi thơ ca là mất đi một cơ hội để làm tâm hồn mình phong phú, trong sạch
hơn. Với chính bản thân tơi cũng vậy. Tơi nhớ mãi cái cảm giác sững sờ, rồi
chuyển thành đau đớn, đồng cảm khi đọc những câu thơ của T.T.Kh:


"Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng
Trời ơi người ấy có buồn khơng?
Có thầm nhớ đến lồi hoa vỡ
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?"
(Hai sắc hoa ti gơn)
Đó là một ngày xa xôi của năm lớp tám, khi tôi mới chỉ là một đứa trẻ chưa
hiểu nhiều về cuộc sống, vẫn còn bỡ ngỡ với nhiều thứ. Bài thơ đến với tơi rất đột

ngột, tình cờ trên một trang báo. Một nỗi niềm xâm chiếm lấy tơi. Đó là cái nỗi
buồn khó tả, một cái cơ đơn tuyệt vọng đến thắt lịng gói trong những dịng thơ
thống thiết. Cảm xúc của T.T.Kh đã xâm chiếm tâm hồn tôi và ám ảnh tơi trong
một thời gian dài. Tơi u lồi hoa ti gơn từ đó. Khi ấy, tơi vừa mất một người bạn
thân... hai nỗi đau không giống nhau. Hai hồn cảnh khơng giống nhau. Nhưng cái
thống thiết tuyệt vọng trong tiếng thốt lên "trời ơi" và câu hỏi "Có thầm nhớ
đến loài hoa vỡ" đã chạm vào trái tim tơi. Khi người ta đau, thì những nỗi đau ấy
sẽ làm ta hiểu nỗi đau của người khác. Và theo một cách nào đó, chúng hàn gắn
cho nhau. Cũng nhờ vậy mà những vết thương nguôi ngoai... Con người ta ai cũng
phải quên đi những nỗi đau để bước tiếp cuộc đời mình. Có thể nói, T.T.Kh đã
làm bạn với tôi, cũng những người bạn rất thân của tôi, giúp tơi hàn gắn trái tim.
Và đúng, có lẽ tơi cũng "mồ cơi" nếu khơng có thơ.
Như vậy, dù với độc giả hay thi sĩ, thơ ca đều có một vai trị vơ cùng to lớn
và mãnh liệt. Qua q trình đồng sáng tạo của mối quan hệ hiện thực-tác giả-tác
phẩm-bạn đọc, thơ ca góp phần làm đẹ cuốn sống, làm lòng người thêm phong
phú, trong sạch. Và nếu thiếu đi thơ ca , thế giới tâm hồn con người sẽ trở nên
trống vắng và khô kiệt, trở nên "mồ côi".
"Thơ ca, nếu khơng có người tơi đã mồ cơi" (Ranxum Gamzatốp). Phải, đó
là cái mồ cơi của tâm hồn, là cái mồ cơi của tình cảm, là cái mồ cơi của lí tưởng.
Nhưng có lẽ điều đó sẽ khơng bao giờ xảy ra, bởi thơ ca ra đời từ những buồn vui
của con người, thơ ca sẽ theo con người đến ngày tận thế, bởi thơ ca vượt ra ngoài
mọi bờ cõi và giới hạn, nằm ngoại sự băng hoại của thời gian và phủ nhận cái
chết: "Thơ biến những gi tốt đẹp nhất trở thành bất tử” (Shelly)
(Trần Lê Duy)