TIỂU LUẬN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA GIÁO DỤC VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ỞNƯỚC TA HIỆN NAY

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ
PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM KHOA LÝ LUẬN CHÍNH
TRỊ

----------



MƠN HỌC: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
TIỂU LUẬN

QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HĨA GIÁO DỤC

VẬN DỤNG VÀO CƠNG CUỘC ĐỔI MỚI GIÁO DỤC
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY


ĐIỂM SỐ
TIÊU CHÍ

NỘI DUNG

BỐ CỤC

TRÌNH BÀY

TỔNG

ĐIỂM
NHẬN XÉT
...........................................................................................................................................

Ký tên


BẢNG PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ
THỨ
TỰ

NHIỆM VỤ

THỰC HIỆN

KẾT QUẢ

KÝ
TÊN


DANH MỤC VIẾT TẮT

CNH, HĐH: Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
GD - ĐT: Giáo dục - Đào tạo


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ của tiểu luận.................................................................... 2
3. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu........................................................... 2
4. Kết cấu tiểu luận.................................................................................................. 3
PHẦN NỘI DUNG........................................................................................................ 4

CHƯƠNG 1. QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HĨA GIÁO DỤC......4
1.1. Khái niệm văn hóa giáo dục.......................................................................... 4
1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục........................................ 4
CHƯƠNG 2. VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở NƯỚC
TA HIỆN NAY........................................................................................................ 14
2.1. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển giáo dục ở Việt Nam hiện
nay

……………………………………………………………………………..14

2.2. Tình hình giáo dục nước ta hiện nay........................................................... 16
2.3. Nguyên nhân............................................................................................... 17
2.4. Hệ quả......................................................................................................... 18
2.5. Giải pháp..................................................................................................... 19
PHẦN KẾT LUẬN..................................................................................................... 21
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 23


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm vể vai trị của giáo dục – đào
tạo ln có vai trị và vị trí hết sức quan trọng trong vấn đề xây dựng nhân tố con
người, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Hồ Chí Minh đối với con người, coi con
người là vốn quý nhất, là nhân tố quyết định mọi thành công; con người vừa là mục
tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp cách mạng, vừa có vai trị hết sức to lớn trong q
trình phát triển kinh tế - xã hội của một đất nước, vùng lãnh thổ cũng như trên tồn thế
giới. Đó cũng là cơ sở khoa học, là kim chỉ nam cho hành động của Đảng ta trong
nhận thức và hoạt động xây dựng nền giáo dục Việt Nam. Những quan điểm về vai trị
của giáo dục phát huy nhân tố con người có thể được khái quát qua một số trích dẫn
sau: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”, “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây. Vì

lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Trong 76 năm kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản “Tun ngơn Độc lập”
khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa Xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. Trải qua nhiều cuộc đổi mới, cải cách của Đảng và Nhà nước, nước
ta nay đã dần bắt kịp với sự phát triển, kỹ thuật công nghệ hiện đại sánh ngang với các
nước phát triển và trong khu vực. Để đạt được những thành cơng đó, khơng thể khơng
kể đến những chính sách đổi mới văn hóa giáo dục của Đảng, Nhà nước dựa trên tư
tưởng Hồ Chí Minh.
Theo đó, Nghị quyết số 29-NQ/TW đã được Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI)
thơng qua đã khẳng định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp
của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được
ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội. Đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết,
từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính
sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của
Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục – đào tạo (GD - ĐT) và việc
tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các
bậc học, ngành học. Trong quá trình đổi mới, cần kế thừa, phát huy những thành tựu,
phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới;
1


kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo đảm tính
hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp
phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp”.
Hiểu được giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, giáo dục và vận dụng tư
tưởng đó vào đổi mới giáo dục của nước ta, chúng em lựa chọn đề tài: “Quan điểm Hồ
Chí Minh về văn hóa, giáo dục. Vận dụng vào công cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta
hiện nay”.
2. Mục đích và nhiệm vụ của tiểu luận

Mục đích:
-

Tìm hiểu và góp phần làm sáng tỏ hơn quan điểm, tư tưởng Hồ Chí Minh về

văn hóa, giáo dục.
-

Nghiên cứu làm sáng tỏ quan điểm và vận dụng quan điểm vào công cuộc đổi

mới giáo dục ở nước ta hiện nay.
-

Phân tích tác động của việc vận dụng, đổi mới đối với phát triển văn hóa, giáo

dục quốc gia trước và sau đổi mới.
Nhiệm vụ: Để đạt được những mục đích nêu trên, tiểu luận cần thực hiện một số nhiệm
vụ cụ thể như sau:
-

Trình bày có hệ thống quan điểm, chủ trương, nội dung, quan điểm của tư

tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, giáo dục.
-

Trình bày quá trình Đảng và Nhà nước tiếp thu và vận dụng kế quan điểm, tư

tưởng Hồ Chí Minh vào công cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay và qua các kỳ
đại hội.
-

Đánh giá những thành tựu đạt được và hạn chế trong công cuộc đổi mới giáo

dục.
3. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
3.1 .Cơ sở lý luận:
Tiểu luận được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin kết
hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, giáo dục, tiểu luận đi sâu vào tìm hiểu
và làm rõ về những công cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay của Đảng và
Nhà nước.

2


3.2 .Phương pháp nghiên cứu:
Tiểu luận áp dụng hai phương pháp nghiên cứu chính đó là phương pháp luận
khoa học của chủ nghĩa Mác Lênin và các quan điểm mang tính phương pháp luận của
Hồ Chí Minh
Phương pháp cụ thể: Vận dụng phương pháp lịch sử và phương pháp logic để
nghiên cứu giáo dục, học tập và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục
ở nước ta. Bên cạnh đó đề tài cịn sử dụng các phương pháp khác như phương pháp
phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, đối chiếu, …
4.

Kết cấu tiểu luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, tiểu luận được chia làm 2

chương như sau:
Chương 1: Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục
Chương 2: Vận dụng vào công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay

3


PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HĨA GIÁO DỤC
1.1. Khái niệm văn hóa giáo dục
Giáo dục là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, được trao truyền từ thế
hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo hay nghiên cứu. Giáo dục
thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác, nhưng cũng có thể thơng qua tự
học. Bất cứ trải nghiệm nào có ảnh hưởng đáng kể lên cách mà người ta suy nghĩ, cảm
nhận, hay hành động đều có thể được xem là có tính giáo dục. Tuy nhiên, không thể
bắt ép một người học một thứ gì đó mà bản thân họ khơng có nhu cầu, như vậy là phản
giáo dục Giáo dục thường được chia thành các giai đoạn như giaáo dục tuổi ấu thơ,
giáo dục tiểu học, giáo dục trung học và giáo dục đại học.
Tại Việt Nam, một định nghĩa khác về giáo dục được Giáo sư Hồ Ngọc Đại đưa
ra như sau: Giáo dục là một q trình mà trong đó kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm
của một người hay một nhóm người này được truyền tải một cách tự nhiên mà không
hề áp đặt sang một người hay một nhóm người khác thơng qua giảng dạy, đào tạo hay
nghiên cứu để từ đó tìm ra, khuyến khích, định hướng và hỗ trợ mỗi cá nhân phát huy
tối đa được ưu điểm và sở thích của bản thân khiến họ trở thành chính mình, qua đó
đóng góp được tối đa năng lực cho xã hội trong khi vẫn thỏa mãn được quan điểm, sở
thíchvà thế mạnh của bản thân.
Quyền giáo dục được nhiều chính phủ thừa nhận. Ở cấp độ tồn cầu, Điều 13 của
Cơng ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa (1966) của Liên Hợp
Quốc công nhận quyền giáo dục của tất cả mọi người. Mặc dù ở hầu hết các nước,
giáo dục có tính chất bắt buộc cho đến một độ tuổi nhất định, việc đến trường thường
không bắt buộc; một số ít các bậc cha mẹ chọn cho con cái học ở nhà, học trực tuyến,
hay những hình thức tương tự.
1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục

Tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường cách mạng Việt Nam bao gồm những luận
điểm sáng tạo liên quan tới nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực giáo dục. Tư tưởng về
giáo dục được Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện không phải một cách tách rời độc lập
mà gắn kết, lồng quyện với các tư tưởng lớn về giải phóng dân tộc, phát triển con

4


người, xây dựng chủ nghĩa xã hội… Đây là một đặc điểm có ý nghĩa nền tảng khi
phân tích về tư tưởng giáo dục của Người.
Hồ Chí Minh phê phán nền giáo dục phong kiến (kinh viện, xa thực tế, coi sách
của thánh hiền là đỉnh cao của tri thức...) và nền giáo dục thực dân (ngu dân, đồi bại,
xảo trá, nguy hiểm hơn cả sự dốt nát).
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục được hình thành rất sớm. Xuất thân từ một
gia đình khoa bảng có truyền thống u nước, trước khi ra nước ngồi tìm đường cứu
nước (năm 1911), thầy giáo Nguyễn Tất Thành đã truyền bá tư tưởng yêu nước,
thương nòi cho học trò trường Dục Thanh (Phan Thiết). Trong quá trình hoạt động
cách mạng, Người tìm hiểu một cách sâu sắc lịch sử văn hóa các dân tộc và lịch sử thế
giới văn minh, và với trí tuệ trác tuyệt, Người đánh giá rất cao vai trò của GD – ĐT đối
với sự hưng thịnh của mỗi quốc gia, dân tộc; bởi GD – ĐT có nhiệm vụ cực kỳ trọng
đại là nâng cao dân đức, mở mang dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài, là
động lực của sự phát triển, đưa mỗi quốc gia, dân tộc tiến tới văn minh, giàu mạnh.
Qua nghiên cứu các tài liệu và tham khảo các bài viết tư tưởng của Bác về văn
hóa giáo dục, chúng tôi tổng hợp và đặt các tiêu mục sau:
1.2.1. Tư tưởng của Bác về vai trò của giáo dục
Giáo dục theo quan điểm của Hồ Chí Minh sẽ tạo ra tính liên tục của cách mạng.
Với việc nâng cao dân trí, nhân dân sẽ biết quyền lợi, bổn phận, có kiến thức mới để
tham gia vào cơng việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hồ Chí Minh cho rằng thiện, ác
khơng phải là tính sẵn của con người. Giáo dục tạo ra nhân cách và từng bước hồn
thiện con người.

Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, giáo dục là yếu tố quyết định trực tiếp nâng
cao trình độ học vấn, trình độ khoa học - cả khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự
nhiên, khoa học kỹ thuật - chuyên môn nghiệp vụ, ngoại ngữ, trình độ tổ chức quản
lý... Giáo dục sẽ giúp cho người học có một vốn liếng về lịch sử, văn hóa của dân tộc
Việt Nam và thế giới, mà nếu khơng có nó thì sẽ khơng giữ vững được nền độc lập dân
tộc, khơng thể tham gia một cách tích cực và có hiệu quả vào cơng việc xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc. Giáo dục sẽ giúp cho mỗi người dân có kiến thức mới để “biến một
nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống tươi vui hạnh phúc”.
5


Là người nắm chắc, vận dụng nhuần nhuyễn phép biện chứng duy vật mác xít,
Hồ Chí Minh nhận thức đúng đắn rằng các nội dung giáo dục có mối quan hệ mật
thiết, khăng khít với nhau. Nếu khơng có trình độ học vấn thì khơng học tập được kỹ
thuật, tức cũng không theo kịp được thời đại của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật,
công nghệ đang phát triển mạnh mẽ, và như vậy ngày càng tụt hậu xa hơn so với các
nước. Nhưng điều đặc biệt là phải học chính trị, đạo đức. Bởi vì nếu chỉ học văn hóa,
kỹ thuật, chun mơn mà khơng có chính trị, đạo đức thì như người nhắm mắt mà đi.
Giáo dục chính trị, đạo đức là nền tảng nâng cao chất lượng văn hóa và chun mơn.
Chính trị nói ở đây là chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối quan điểm của Đảng. Học
chính trị khơng phải cốt để thuộc sách Mác - Lênin làu làu, không phải học một cách
giáo điều, mà là “học cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi người, và đối với bản
thân mình”; học lập trường, quan điểm, phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Nói về vai trị của giáo dục, điều đã được đề cập quá nhiều mà người ta dễ sa vào
những triết lý chung chung, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn có cách đánh giá riêng
với các lập luận của mình. Ở Chủ tịch Hồ Chí Minh, vai trị của giáo dục thường gắn
với sự phân tích khác liên quan tới hoạt động diễn ra trong cuộc sống. Nhờ vậy, vai trị
của giáo dục ln có ý nghĩa thực tiễn cụ thể. Đó chính là nét sáng tạo trong tư tưởng
của Người.
Vai trò của giáo dục được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ là nhằm phát triển tồn

diện con người Việt Nam, một nền giáo dục vì con người, cho con người và hướng tới
việc xây dựng con người mới - con người xã hội chủ nghĩa. Trong thư gửi các học sinh
nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ
Chí Minh khẳng định nền giáo dục mới sẽ “đào tạo các em nên những người cơng dân
hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hồn tồn những năng
lực sẵn có của các em”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lên án rất sâu sắc nền giáo dục dưới
sự đô hộ của thực dân Pháp với chính sách ngu dân dễ trị, Người nhấn mạnh: “Phải ra
sức tẩy sạch ảnh hưởng của giáo dục nơ dịch của thực dân cịn sót lại, như: Thái độ thờ
ơ đối với xã hội, xa rời đời sống lao động và đấu tranh của nhân dân; học để lấy bằng
cấp, dạy theo lối nhồi sọ”.
Nền giáo dục mới phải thực hiện dạy và học theo hướng phục vụ Tổ quốc và
nhân dân. Vai trò này được Chủ tịch Hồ Chí Minh diễn đạt là “Học để làm việc, để
6


làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và
nhân loại”. Từ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng việc dạy và học phải xuất phát
từ nhu cầu của thực tiễn cuộc sống. Nói chuyện tại Đại hội Giáo dục phổ thơng tồn
quốc (23/3/1956), Người động viên các thầy, cô giáo: “Dạy và học cần phải theo nhu
cầu của dân, của Nhà nước. Thầy dạy tốt, trò học tốt, cung cấp đủ cán bộ cho nông
nghiệp, công nghiệp, cho các ngành kinh tế và văn hóa. Đó là nhiệm vụ vẻ vang của
các thầy giáo, cô giáo”. Trong thư gửi các cháu lưu học sinh Việt Nam học ở Mát-xcơva (19/7/1955), Người căn dặn: “Các cháu học kỹ thuật và học tiếng Nga cần nhận rõ
mình học cốt để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân”. Về sau, Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã nhiều lần chỉ rõ vai trị của giáo dục là phát triển tồn diện con người để giúp đời,
phụng sự Tổ quốc và nhân dân.
1.2.2. Tư tưởng của Bác về nội dung giáo dục
Với một tầm nhìn thời đại và tư duy tồn cầu, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra
những mục tiêu của giáo dục là đào tạo các em nên những người cơng dân hữu ích cho
nước Việt Nam, phát triển tồn diện con người, thúc đẩy hoàn toàn những năng lực
sẵn có của các em”. Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. “Học để phụng sự đoàn

thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại”. “Học để sửa chữa tư tưởng”. “Học để
tu công đạo đức cách mạng”. “Học để tin tưởng” v.v...
Muốn đạt được những mục tiêu đó thì nội dung giáo dục phải tồn diện, phù hợp
với tính chất của trường học dưới chế độ mới; phù hợp với đặc điểm Việt Nam trong
bối cảnh chung của thế giới. Nội dung đó bao gồm cả văn hóa, chun mơn nghề
nghiệp, các ngành nghề liên quan trực tiếp tới công nghiệp, nông nghiệp, nông thôn,
vùng dân tộc thiểu số và miền núi; các lĩnh vực an ninh, quốc phòng liên quan tới sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc v.v...
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng giáo dục phải có tính tồn diện. Trong thư gửi
các em học sinh nhân ngày mở trường (24/10/1955), Người nhắn nhủ việc giáo dục
gồm có:
-

Thể dục: Để làm thân thể mạnh khoẻ, đồng thời cần giữ vệ sinh riêng và vệ sinh

chung.
-

Trí dục: Ơn lại những điều đã học, học thêm những tri thức mới.

-

Mỹ dục: Để phân biệt cái gì là đẹp, cái gì là khơng đẹp.
7


-

Đức dục: Là yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, yêu trọng

của công”.
Cả bốn nội dung trên của giáo dục được Chủ tịch Hồ Chí Minh khái quát lại
trong hai chữ “tài” và “đức”. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong giáo dục, kiến thức là
rất cần thiết, nhưng Người cũng chỉ ra rằng, đạo đức đóng vai trị quan trọng khơng
kém. Người khẳng định: “Giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho lồi người là một
cơng việc to tát mà tự mình khơng có đạo đức, khơng có căn bản... thì cịn làm nổi việc
gì?”. Nói chuyện với cán bộ sinh viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (21/10/1964),
Người chỉ rõ: “Dạy cũng như học phải chú trọng đến cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức
cách mạng. Đó là cái gốc, rất quan trọng. Nếu khơng có đạo đức cách mạng thì có tài
cũng vơ dụng”.
Ở khía cạnh khác, nội dung của giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh cần phù hợp với
mỗi lứa tuổi, mỗi cấp học, mỗi bậc học. Trong bức thư gửi giáo viên, học sinh, cán bộ
và thanh niên ngày 31/10/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Đối với Đại học thì
cần kết hợp lý luận khoa học với thực hành, ra sức học tập lý luận và khoa học tiên
tiến của các nước bạn, kết hợp với thực tiễn của nước ta, để thiết thực giúp ích cho
cơng cuộc xây dựng nước nhà. Trung học thì cần đảm bảo cho học trị những tri thức
phổ thơng chắc chắn, thiết thực, thích hợp với nhu cầu và tiền đồ xây dựng nước nhà,
bỏ những phần nào không cần thiết cho đời sống thực tế. Tiểu học thì cần giáo dục các
cháu thiếu nhi: Yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, trọng của
công”.
1.2.3. Tư tưởng của Bác về chất lượng giáo dục
Để có chất lượng và đạt hiệu quả cao, cần phải thực hiện đúng đắn phương châm,
phương pháp giáo dục. Đây là một nội dung được Bác Hồ đặc biệt quan tâm, vì nó sẽ
tạo ra sự khác biệt về chất so với nền giáo dục phong kiến xa rời thực tế, và nền giáo
dục thực dân đồi bại, xảo trá. Theo Hồ Chí Minh, nội dung giáo dục phải gắn với thực
tiễn Việt Nam, học đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tế, học tập phải kết
hợp với lao động sản xuất. Giáo dục phải kết hợp cả ba khâu gia đình, nhà trường và
xã hội. Xem nhẹ bất kỳ khâu nào cũng đều hạn chế đến kết quả của giáo dục, hơn nữa
có thể đưa lại những hậu quả khó lường.

8


Các quan điểm về nội dung của giáo dục mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn ở
trên được xem là những yêu cầu bắt buộc của một nền giáo dục mới để đào tạo ra
những con người mới. Bên cạnh đó, Người cũng lưu ý, nội dung giáo dục được đưa
vào giảng dạy phải theo nguyên tắc “Quý hồ tinh bất quý hồ đa” (quý ở chất lượng,
không q ở số lượng).
Dân ta thường nói: “Khơng thầy đố mày làm nên”, nhưng đồng thời cũng nói
“học thầy khơng tày học bạn”. Bác Hồ rất quan tâm tới việc học bạn bè, đồng chí,
đồng nghiệp, đặc biệt là học nhân dân. Bởi vì khơng học nhân dân thì khơng lãnh đạo
được dân” và có “biết làm học trị dân thì mới làm được thầy học của dân”. Tự học, tự
đào tạo là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh. Con đường dẫn Người trở thành nhà
sáng lập nền giáo dục cách mạng, danh nhân văn hóa kiệt xuất chủ yếu là tự học, tự
đào tạo, khổ công học luyện. Ngay cả trong thời gian ở trường, Người vẫn tự học tập,
nghiên cứu là chủ yếu. Đào sâu lý luận, gắn với thực tế, độc lập, tự chủ, sáng tạo với
tính tích cực, chủ động, biến kiến thức của thầy thành kiến thức của mình là một bài
học lớn từ tấm gương sáng của Bác, phản ánh quan điểm hiện đại trong giáo dục, đào
tạo hiện nay khi nhân loại đang sống trong bối cảnh của nền kinh tế tri thức của kỷ
ngun tồn cầu hố.
1.2.4. Tư tưởng của Bác về phương pháp giáo dục
Phương pháp giáo dục phải xuất phát và bám chắc vào mục tiêu giáo dục. Giáo
dục là một khoa học nên cách dạy phải phù hợp với lứa tuổi; dạy từ dễ đến khó; kết
hợp học tập với vui chơi có ích, lành mạnh; giáo dục phải dùng phương pháp nêu
gương; giáo dục phải gắn liền với thi đua.
Một phương pháp quan trọng là phải giúp đỡ lẫn nhau, đồn kết gắn bó với nhau,
tự phê bình và phê bình trong học tập. Chúng ta đang sống trong thời đại của cuộc
cách mạng khoa học và cơng nghệ nếu tự mình - dù có tài giỏi đến mấy - cũng không
thể am hiểu được mọi lĩnh vực. Khẩu hiệu đồn kết khơng chỉ có giá trị bền vững
trong chính trị, mà cịn có ý nghĩa to lớn trong giáo dục.

Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng phương pháp giáo dục. Người nhấn mạnh,
muốn học tập có kết quả tốt thì phải có phương pháp giáo dục đúng đắn. Mục đích là
làm cho người học có thái độ học tập, rèn luyện tích cực và tự giác, có như vậy việc
tiếp thu nội dung giáo dục mới nhanh chóng, hiệu quả, đạt mục tiêu.
9


Ngay từ những ngày còn dạy học ở Trường Dục Thanh (Phan Thiết), Chủ tịch Hồ
Chí Minh đã chú ý áp dụng phương pháp giáo dục “Học phải suy nghĩ, học phải liên
hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực hành. Học với hành phải kết hợp với nhau”.
Theo Người, học phải gắn với hành, học mà không hành, khơng áp dụng vào thực tế
khác nào chiếc hịm đựng đầy sách, hành mà khơng học thì hành khơng trôi chảy.
Người cho rằng: “Một người học xong đại học, có thể gọi là có trí thức. Song y khơng
biết cày ruộng, không biết làm công, không biết đánh giặc, khơng biết làm nhiều việc
khác. Nói tóm lại: Cơng việc thực tế, y khơng biết gì cả. Thế là y chỉ có trí thức một
nửa. Trí thức của y là trí thức học sách, chưa phải là trí thức hồn tồn. Y muốn thành
người trí thức hồn tồn, thì phải đem cái trí thức đó áp dụng vào thực tế”.
Người phân tích: “Lý luận phải đem ra thực hành. Thực hành phải nhằm theo lý
luận. Lý luận cũng như cái tên (hoặc viên đạn). Thực hành cũng như cái đích để bắn.
Có tên mà khơng bắn, hoặc bắn lung tung, cũng như khơng có tên. Lý luận cốt để áp
dụng vào thực tế. Chỉ học thuộc lòng, để đem loè thiên hạ thì lý luận ấy cũng vơ ích.
Vì vậy, chúng ta phải gắng học, đồng thời học thì phải hành”.
Sau này, trong các bài viết, bài nói chuyện, Người cũng thường xuyên nhấn mạnh
đến phương pháp giáo dục
1.2.5. Tư tưởng của Bác về phương châm giáo dục
Phương châm bao gồm: học đi đôi với hành, lý luận liên hệ với thực tế; học tập
kết hợp với lao động; phối hợp nhà trường - gia đình - xã hội; thực hiện dân chủ, bình
đẳng trong giáo dục; học suốt đời. Coi trọng việc tự học, tự đào tạo và đào tạo lại. Học
ở mọi lúc, mọi nơi, học mọi người.
Một vấn đề lớn thuộc phương châm giáo dục là giáo dục phải phù hợp với lứa

tuổi và điều kiện thực tế. Đây thực sự là một khoa học. Chẳng hạn giáo dục thiếu nhi
mà gị ép vào khn khổ của người lớn, làm cho chúng hóa ra những “người già sớm”
là phản khoa học. Phù hợp với lứa tuổi cả nội dung và phương pháp. Và điều này liên
quan tới nhiệm vụ của mỗi cấp giáo dục: “Đại học thì cần kết hợp lý luận khoa học với
thực hành... Trung học thì cần đảm bảo cho học trị những tri thức phổ thơng chắc
chắn, thiết thực... Tiểu học thì cần giáo dục cho các cháu thiếu nhi: yêu Tổ quốc, yêu
nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, trọng của công...”.

10


Liên quan tới vấn đề phù hợp với lứa tuổi, Hồ Chí Minh rất quan tâm tới việc
“uốn cây từ lúc còn non, đừng để cho tâm hồn các cháu bị vẩn đục vì chủ nghĩa cá
nhân”. Nhận thức và giải quyết vấn đề như vậy thuộc về quy luật của giáo dục. Bởi vì
“Một năm khởi đầu từ mùa xuân, cuộc đới bắt đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân
của xã hội”.
1.2.6. Tư tưởng của Bác về các giải pháp phát triển giáo dục
Cùng với vai trò, nội dung, phương pháp, phương châm giáo dục, Chủ tịch Hồ
Chí Minh cũng dành sự chú ý đáng kể đối với các giải pháp phát triển giáo dục. Bởi
vậy, cần coi đây là một nội dung quan trọng trong tư tưởng về giáo dục của Người.
Trong các giải pháp phát triển giáo dục được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập, vấn
đề kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội có vị trí khá nổi bật. Người nói: “Giáo
dục trong nhà trường, chỉ là một phần, còn cần có sự giáo dục ngồi xã hội và trong
gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Giáo dục trong nhà
trường dù tốt mấy, nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngồi xã hội thì kết quả
cũng khơng hồn tồn”; “Nếu nhà trường dạy tốt mà gia đình dạy ngược lại, sẽ có
những ảnh hưởng không tốt tới trẻ em và kết quả cũng không tốt”. Người yêu cầu nhà
trường phải liên hệ chặt chẽ với gia đình và xã hội.
Bên cạnh đó, để phát triển giáo dục, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng cần có sự
quan tâm và phối hợp của nhiều ngành, nhiều cấp và nhiều người. Người nhắc nhở:

“Các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, các cơ quan chính quyền và các cấp ủy Đảng phải
thật sự quan tâm đến nhà trường, đến việc học tập của con em mình hơn nữa”. Người
ln ln kêu gọi đồng bào đóng góp cơng sức của mình vào việc xây dựng giáo dục:
“Từ trước đến nay, đồng bào ta đã hết lòng giúp đỡ công việc giáo dục. Tôi mong rằng
từ nay về sau, đồng bào sẽ cố gắng giúp đỡ nhiều hơn nữa cho trường học”.
Phải giáo dục từ tuổi trẻ, tạo ra một sự khởi đầu tốt đẹp, để có một rừng cây giáo dục
Việt Nam khoẻ khoắn, xanh tươi. Giáo dục là sự nghiệp của quần chúng nhân dân dưới sự
lãnh đạo của Đảng. Kết quả giáo dục phụ thuộc rất lớn vào đường lối của Đảng, trách
nhiệm của chính quyền, các ngành, các cấp, các đoàn thể - đặc biệt là đoàn thể thanh niên
- của cha mẹ học sinh. Phải tạo ra sức mạnh tổng hợp. Bởi vì giáo dục trong nhà trường
chỉ là một phần, phần còn lại thuộc về vai trị của các đồn thể nhân dân, gia đình, xã hội.
Để có một nền giáo dục đạt chất lượng và hiệu quả cao, thể hiện

11


bản chất tốt đẹp của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, thì phải thật sự dân chủ, bình đẳng
trong giáo dục; phải gắn liền với thi đua và phương pháp nêu gương. Dân chủ thể hiện
ở thảo luận, bàn bạc, phát biểu ý kiến; ở quan hệ đoàn kết chặt chẽ giữa thầy với thầy,
thầy với trò, giữa trò với nhau, giữa cán bộ công nhân viên, giữa nhà trường với phụ
huynh học sinh... Dân chủ nhưng trò phải kính thầy, thầy phải q trị, chứ khơng phải
là “cá đối bằng đầu”.
Những giải pháp phát triển giáo dục ở trên rất cụ thể nhưng cũng rất cơ bản. Đặc
điểm của các giải pháp đó là gắn chặt, nhất quán với đánh giá vai trò của giáo dục và
định hướng phục vụ của giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Đây chính là tiền đề
cho chủ trương xã hội hóa giáo dục của Đảng ta, là một trong các phương cham phát
trienr giáo dục theo hướng “Chuẩn hóa, Hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội
nhập quốc tế”.
1.2.7. Tư tưởng của Bác về đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục
Theo Hồ Chí Minh, vấn đề then chốt quyết định chất lượng giáo dục là xây dựng

đội ngũ những người thầy giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Bởi vì “nếu khơng có thầy
giáo thì khơng có giáo dục, phải xây dựng đội ngũ những người thầy giáo tốt - thầy
giáo xứng đáng là thầy giáo. Đó là những người yêu nghề, u trường, hết lịng thương
u, chăm sóc, giáo dục học sinh, khơng ngừng trau dồi đạo đức cách mạng “khó khăn
thì phải chịu trước thiên hạ, sung sướng thì hưởng sau thiên hạ”. Phải thường xuyên tự
bồi dưỡng, nâng cao tay nghề, trình độ chun mơn, phương pháp sư phạm để thực sự
là tấm gương sáng cho học sinh noi theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy “người huấn
luyện phải học thêm mãi thì mới làm được cơng việc huấn luyện của mình”. Người
dẫn lại câu nói của Khổng Tử: “Học không biết chán, dạy không biết mỏi”, và lời dạy
của Lênin: “Học, học nữa, học mãi” để nhấn mạnh rằng người huấn luyện nào tự cho
mình là đã biết đủ rồi thì người đó dốt nhất.
Hiện nay, khi nhân loại đã bước sang thế kỷ XXI trong xu thế của cuộc cách
mạng khoa học, công nghệ phát triển nhanh, nền kinh tế tri thức và tồn cầu hố,
chúng ta phải có bản lĩnh dám nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng mạnh, yếu của
nền giáo dục Việt Nam. Trong những nghị quyết gần đây, Đảng ta chỉ rõ phải “tập
trung chỉ đạo quyết liệt việc nâng cao rõ rệt chất lượng giáo dục và đào tạo nguồn
nhân lực”.
12


Bối cảnh đất nước, thế giới và thực tiễn Việt Nam đã có nhiều thay đổi so với lúc
Bác Hồ còn sống, nhưng những nguyên lý giáo dục Người để lại cho chúng ta thì vẫn
cịn ngun giá trị.
Qn triệt sâu sắc những quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục, phải tập trung
chống bệnh thành tích, bệnh bằng cấp trong giáo dục; phải xây dựng một đội ngũ
“thầy ra thầy”; xây dựng chiến lược phát triển giáo dục, đổi mới cơ chế một cách
mạnh mẽ và có những biện pháp quyết liệt nhằm ngăn chặn những tác động xấu của cơ
chế thị trường thâm nhập vào nhà trường. Việc đặt ra những tiêu chuẩn, tiêu chí cụ thể,
triển khai mạnh trong thực tiễn bằng những hành động thiết thực, đồng bộ, chính là
nhằm đưa giáo dục Việt Nam bắt kịp trình độ khu vực và thế giới trong xu thế tồn

cầu hố, thực hiện trọn vẹn tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, “làm cho
non sông Việt Nam trở nên tươi đẹp, dân tộc Việt Nam bước tới đài vinh quang để
sánh vai cùng các cường quốc năm châu”.

13


CHƯƠNG 2. VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở NƯỚC
TA HIỆN NAY

2.1. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển giáo dục ở Việt Nam hiện
nay
Tiếp thu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, Đảng và Nhà nước ta
luôn khẳng định vai trò hết sức quan trọng của giáo dục, coi phát triển giáo dục là
quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của toàn Đảng và toàn dân. Nghị quyết Hội nghị lần
thứ Hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII) về định hướng chiến lược phát
triển GD – ĐT trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) và nhiệm vụ
đến năm 2000 đã xác định tư tưởng chỉ đạo phát triển GD – ĐT trong thời kỳ CNH,
HĐH là:
-

Nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng những con người

và thế hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức
trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc;
-

Thực sự coi GD - ĐT, là quốc sách hàng đầu;

-

GD – ĐT là sự nghiệp của toàn Đảng, của Nhà nước và của toàn dân;

-

Phát triển GD – ĐT gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, những tiến bộ

khoa học- công nghệ và củng cố quốc phịng, an ninh;
-

Thực hiện cơng bằng xã hội trong giáo dục và đào tạo;

-

Giữ vai trò nòng cốt của nhà trường công lập đi đôi với đa dạng hố các loại

hình GD - ĐT, trên cơ sở nhà nước thống nhất quản lý.
Trong bối cảnh mới với xu thế tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế, trên cơ sở tổng
kết và kế thừa việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII, tại Hội nghị Trung
ương 8 khóa XI (04/11/2013) Đảng ta đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Theo đó, các quan điểm chỉ đạo đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong tình hình mới là:
-

Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước

và của toàn dân;
-

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo;

-

Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng

nhân tài;
14


-

Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và

bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật khách quan;
-

Đổi mới hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt, liên thông giữa các bậc

học, trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo;
-

Chủ động phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường,

bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển giáo dục và đào tạo;
-

Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo, đồng

thời giáo dục và đào tạo phải đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển đất nước.
Thể chế hóa các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều cơ chế,

chính sách nhằm tạo hành lang pháp lý đầy đủ thúc đẩy giáo dục phát triển. Điển hình
là ban hành Hiến pháp năm 2013, Luật Giáo dục năm 2005, Luật Dạy nghề năm 2006,
Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2014, Luật Giáo dục đại học năm 2012; ban hành các
cơ chế, chính sách về đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục; về phổ cập giáo dục tiểu học và
trung học cơ sở; về cơ hội tiếp cận giáo dục cho đồng bào dân tộc thiểu số và các đối
tượng chính sách; về đảm bảo bình đẳng giới trong giáo dục và đào tạo, …
Mặc dù ra đời cách đây nhiều thập kỷ, nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục
vẫn rất có ý nghĩa đối với sự nghiệp phát triển giáo dục của nước ta hiện nay. Chúng ta
khơng chỉ tìm thấy trong tư tưởng của Người những gợi ý để tháo gỡ các vướng mắc
cụ thể về vai trò, nội dung của giáo dục…, mà cịn có thể học được từ đó phương pháp
luận giải quyết vấn đề của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Các phương pháp này rất gần với
những gì đang được nói tới hiện nay như mục tiêu của giáo dục là đào tạo con người
Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề
nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và Chủ nghĩa xã hội; hình thành và
bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; hoạt động giáo dục phải được thực hiện theo
nguyên lý học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền
với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội,…
Chúng ta hồn tồn có thể tin tưởng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục từng góp
phần mang lại thắng lợi cho cách mạng Việt Nam trong lịch sử, sẽ tiếp tục phát huy
tác dụng trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế.

15