Lao động chưa thành niên trong các doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện phú giáo tỉnh bình dương
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.2 MB, 136 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRỊNH THỊ HẰNG
LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH NIÊN
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ GIÁO
TỈNH BÌNH DƯƠNG
Chuyên ngành : Chủ nghĩa xã hội khoa học
Mã số
: 60.22.85
LUẬN VĂN THẠC SĨ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trọng Nghĩa
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRỊNH THỊ HẰNG
LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH NIÊN
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ GIÁO
TỈNH BÌNH DƯƠNG
Chuyên ngành : Chủ nghĩa xã hội khoa học
Mã số
: 60.22.85
LUẬN VĂN THẠC SĨ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trọng Nghĩa
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu độc lập của tôi, dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS.Nguyễn Trọng Nghĩa. Những luận cứ, trích dẫn có trong
luận văn là khách quan, trung thực và có xuất xứ rõ ràng.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 19 tháng 9 năm 2014
Tác giả
HVCH. Trịnh Thị Hằng
Trong quá trình thực hiện luận văn Lao động chưa thành niên trong các
doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương, tơi đã
nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của nhiều nhà khoa học. Tôi xin chân thành
cảm ơn PGS.TS. Vũ Văn Gầu, TS. Hồ Anh Dũng, TS. Hà Thiên Sơn, TS.
Nguyễn Anh Quốc, TS. Trần Chí Mỹ, cùng nhiều Thầy, Cơ giáo của khoa
Triết học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. Hồ Chí Minh, đã
trực tiếp hoặc gián tiếp cho nhiều ý kiến q báu giúp tơi hồn thành cơng
trình này.
Tơi xin cảm ơn Liên đồn Lao động huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương
đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi tiếp cận nguồn tư liệu quý giá để làm
luận cứ luận văn.
Tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, gia đình đã khích lệ, động viên,
chia sẻ, tạo điều kiện, giúp đỡ khi tôi thực hiện và hồn thành luận văn này.
Tơi đặc biệt cảm ơn TS. Nguyễn Trọng Nghĩa - người Thầy hướng dẫn
luận văn và chỉ bảo tơi những điều bổ ích trên con đường khoa học.
TÁC GIẢ
HVCH. Trịnh Thị Hằng
CÁC CHỮ VIẾT TẮT
(CÓ TRONG LUẬN VĂN)
Chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
DNTN
Doanh nghiệp tư nhân
DNNVV
Doanh nghiệp nhỏ và vừa
TNHH
Trách nhiệm hữu hạn
LĐCTN
Lao động chưa thành niên
VCCI
Phịng Thương mại và Cơng nghiệp Việt Nam
ILO
Tổ chức Lao động quốc tế
IFC
Tổ chức Tài chính quốc tế
ISO
Tổ chức Tiêu chuẩn quốc tế
WHO
Tổ chức Y tế thế giới
WTO
Tổ chức Thương mại thế giới
GDP
Thu nhập bình qn theo đầu người
TV
Thành viên
CNH – HĐH
Cơng nghiệp hóa – Hiện đại hóa
CÁC BẢNG, BIỂU
(CÓ TRONG LUẬN VĂN)
Bảng 2.1: Bản đồ hành chính huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương ....................
Bảng 2.2: Số lượng DNNVV phân theo loại hình, quy mơ vốn kinh doanh ......
Bảng 2.3: Sự biến động của lao động chưa thành niên (2009 - 2013) ...............
Biểu đồ 2.1: Cơ cấu độ tuổi và giới tính của lao động chưa thành niên...
Biểu đồ 2.2: Lao động chưa thành niên phân theo nguồn gốc cư trú .................
Biểu đồ 2.3: Trình độ văn hố, trình độ tay nghề lao động chưa thành niên......
Biểu đồ 2. 4: Tần xuất làm việc trong 1 ngày của lao động chưa thành niên.....
Biểu đồ 2. 5: Tần xuất làm việc trong 1 tuần của lao động chưa thành niên......
Biểu đồ 2. 6: Tần xuất làm việc trong 1 tháng của lao động chưa thành niên....
Biểu đồ 2. 7: Đánh giá mức độ lao động...........................................................
Biểu đồ 2. 8: Lao động chưa thành niên và hợp đồng lao động.........................
Biểu đồ 2. 9: Lao động chưa thành niên và việc tham gia các loại bảo hiểm.....
Biểu đồ 2. 10: Điều kiện nơi ở, sinh hoạt..........................................................
MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU…………………………………………………………………
1
1. Tính cấp thiết của đề tài
1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
3
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
7
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
8
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
9
6. Đóng góp mới của luận văn
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
9
8. Kết cấu luận văn
10
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC SỬ DỤNG
LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH NIÊN TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TƯ
NHÂN Ở VIỆT NAM……………………………………………
11
1.1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng lao động chưa thành niên trong các doanh
nghiệp tư nhân ở Việt Nam……………………………………………….
11
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của lao động chưa thành niên ……….
11
1.1.2. Quan điểm mácxit và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà
nước Việt Nam về lao động và sử dụng lao động chưa thành niên ……….
19
1.1.3. Khái niệm, đặc điểm và quá trình phát triển của các doanh nghiệp tư
nhân ở Việt Nam………………………………………………………………….
29
1.2. Cơ sở pháp lý của việc sử dụng lao động chưa thành niên trong các
doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam…………………………………………
34
1.2.1. Công ước của tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về lao động trẻ em-người
chưa thành niên-……………………………………………………………………....
34
1.2.2. Những quy định của pháp luật Việt Nam liên quan đến lao động
chưa thành niên……………………………………………………………..
40
1.2.3. Những quy định pháp lý của pháp luật Việt Nam liên quan đến hoạt
động của các doanh nghiệp tư nhân……………………………...........................
47
Kết luận Chương 1 ……………………………………………………………...
50
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU TRONG
VIỆC SỬ DỤNG LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH NIÊN TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ GIÁO,
TỈNH BÌNH DƯƠNG NĂM 2013……………………………………………...
2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, dân cư, cơ sở hạ tầng và tình hình phát
triển kinh tế, văn hóa - xã hội tác động đến việc sử dụng lao động chưa thành
niên ở huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dươngnăm 2013..................................
53
2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, dân cư và cơ sở hạ tầng của huyện
Phú Giáo, tỉnh Bình Dương ..............................................................……………..
53
2.1.2. Khái quát về tình hình phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của huyện Phú
Giáo, tỉnh Bình Dương .............……………………………………………………
55
2.1.3 Tác động của quá trình phát triển doanh nghiệp tư nhân của huyện
Phú Giáo, tỉnh Bình Dương đến việc sử dụng lao động chưa thành niên….
61
2.2. Thực trạng, nguyên nhân và hậu quả của việc sử dụng lao động chưa
thành niên trong các doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo,
tỉnh Bình Dương năm 2013………………………………………………
63
2.2.1. Thực trạng sử dụng lao động chưa thành niên trong các doanh nghiệp tư
nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương năm 2013………
63
2.2.2. Nguyên nhân của việc sử dụng lao động chưa thành niên trong các
doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương..
83
2.2.3 Hậu quả của việc sử dụng lao động chưa thành niên trong các doanh
nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương………….
88
2.3. Phương hướng cơ bản và giải pháp chủ yếu của việc sử dụng lao động
chưa thành niên trong các doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú
Giáo, tỉnh Bình Dươngtrong thời gian tới....................................
89
2.3.1. Phương hướng cơ bản của việc sử dụng lao động chưa thành niên
trong các doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo trong thời gian
tới....................................................................................................................
89
2.3.2. Giải pháp chủ yếu sử dụng lao động chưa thành niên trong các
doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo trong thời gian tới..........
93
Kết luận Chương 2 ……………………………………………………………...
100
KẾT LUẬN …………………………………………. ………………………….
101
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................
105
PHỤ LỤC………………………………………………………………………...
112
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, tình trạng sử dụng lao động chưa thành niên tại các quốc gia
trên thế giới vẫn đang là một hiện tượng phổ biến, nhất là ở các nước đang
phát triển. Một thực tế cho thấy, rất nhiều trẻ em - người chưa thành niên bị
bóc lột sức lao động và phải làm việc trong những điều kiện nguy hiểm. Theo
báo cáo đánh giá của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), lao động trẻ em tồn
cầu ước tính trong năm 2012 khoảng 168 triệu trẻ em ở độ tuổi từ 5 - 17,
chiếm khoảng 10,6% dân số trẻ em, phần lớn trong số này là ở các nước đang
phát triển [87].
Ở Việt Nam, kể từ khi chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
sang kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã hình thành nên nền
kinh tế nhiều thành phần, đa dạng hố các loại hình sở hữu, tạo điều kiện để các
doanh nghiệp ra đời và phát triển. Nhu cầu sử dụng nguồn lao động trong các
doanh nghiệp cũng có chiều hướng tăng nhanh. Vấn đề tự do hoá thị trường sức
lao động gồm cả lao động trí óc và lao động chân tay (lao động phổ thông) đã
thu hút sự tham gia của đông đảo người lao động, trong đó lao động chưa thành
niên đã mang lại nhiều lợi nhuận cho chủ sử dụng lao động.
Những năm gần đây, sự di chuyển dân cư và nguồn lao động ở các địa
phương diễn ra mạnh mẽ dưới tác động của cơng nghiệp hóa, hiện đại
hóa,trong đó lao động chưa thành niên chiếm một tỷ lệ khá cao. Trong điều
kiện xa gia đình, xa người thân, khơng được chăm sóc, quản lý, giáo dục đầy
đủ, phải tự lập quá sớm lại thiếu kinh nghiệm sống, chưa đủ kiến thức và bản
lĩnh nên rất dễ bị bóc lột, lừa gạt, lơi kéo, ép buộc, rơi vào cạm bẫy của các tệ
nạn xã hội hoặc vi phạm pháp luật. Họ cũng thường xuyên phải đối mặt với
rất nhiều khó khăn về đời sống sinh hoạt, dễ bị lợi dụng và lạm dụng sức lao
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
2
động, thậm chí cịn đối mặt với nguy cơ bị đánh đập, đối xử tồi tệ cũng như sẽ
gây ra những hậu quả lớn về mặt xã hội do thiếu hiểu biết về pháp luật, đây là
thách thức lớn đối với chính quyền nhiều địa phương, trong đó có chính
quyền tỉnh Bình Dương.
Có một thực tế ở các doanh nghiệp tư nhân (DNTN) hiện nay, bên cạnh
những doanh nghiệp thực hiện tốt chính sách pháp luật lao động của Nhà
nước Việt Nam vẫn cịn khơng ít những doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận
đơn thuần, lợi ích cục bộ mà cố tình vi phạm pháp luật trong việc sử dụng lao
động. Mặt khác, với người lao động, do thiếu việc làm, nghèo đói, kém hiểu
biết,… nên vẫn chấp nhận bỏ cơng sức lao động của mình để kiếm những
đồng lương ít ỏi để trang trải cuộc sống và phụ giúp gia đình. Trong số đó,
khơng ít lao động chưa thành niên biết rằng mình đang bị lạm dụng sức lao
động, nhưng vẫn phải chấp nhận làm việc vì khơng còn con đường lựa chọn
nào khác tốt hơn, đây là những hạn chế đã ảnh hưởng đến mối quan hệ lao
động trong doanh nghiệp cũng như sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước
nói chung và tỉnh Bình Dương nói riêng.
Nhà nước Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật để
tạo hành lang pháp lý cho các doanh nghiệp sử dụng lao động hợp lý, trong đó
Bộ Luật Lao động đã được Quốc hội nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam thơng qua vào năm 1994 (có hiệu lực từ tháng 1/1995) và đã được sửa
đổi, bổ sung vào các năm 2002, 2006, 2007, 2012 (có hiệu lực thi hành ngày
01/5/2013). Đây là văn bản pháp lý có giá trị cao nhất trong hệ thống các văn
bản quy phạm pháp luật liên quan đến vấn đề lao động, trong đó có NLĐ
CNT. Tuy nhiên, việc sử dụng lao động là người chưa thành niên ở các doanh
nghiệp, đặc biệt là các DNTN ở huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương chưa thực
hiện đúng các nội dung quy định của pháp luật lao động như: khơng có hợp
đồng lao động, vi phạm thời gian làm việc, nghỉ ngơi, chế độ tiền lương, an
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
3
toàn vệ sinh lao động, chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế,… thậm chí có
một số doanh nghiệp không thuộc các ngành nghề được phép nhưng vẫn sử
dụng lao động chưa đủ 15 tuổi theo quy định. Mặt khác, công tác quản lý nhà
nước về lao động chưa thành niên vẫn còn những hạn chế, bất cập. Thực tế
này đang gây bức xúc trong dư luận xã hội, tạo tiền lệ xấu cho các hành vi vi
phạm pháp luật lao động.
Trước thực trạng đó, vấn đề đặt ra là cần thiết phải sửa đổi, bổ sung về
khung pháp lý, xây dựng chương trình, kế hoạch, tìm biện pháp, cách thức
quản lý phù hợp, vừa để doanh nghiệp tiếp tục hoạt động có hiệu quả, đồng
thời để người lao động nói chung và lao động chưa thành niên nói riêng được
hưởng những quyền lợi hợp pháp, chính đáng. Đảm bảo mối quan hệ hài hịa
giữa người lao động và người sử dụng lao động, góp phần giữ vững an ninh
chính trị, trật tự an tồn xã hội của địa phương, thực hiện theo đúng mục tiêu
và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam và
Nhà nước Việt Nam đề ra.
Việc tác giả chọn đề tài “Lao động chưa thành niên trong các doanh
nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương” để làm đề
tài luận văn Thạc sỹ nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách về mặt lý luận và thực
tiễn, góp phần làm rõ vấn đề lao động chưa thành niên ở một huyện đang
hướng đến phát triển với cơ cấu kinh tế công nghiệp – thương mại, dịch vụ nơng nghiệp của tỉnh Bình Dương; nhìn nhận được bản chất của vấn đề lao
động chưa thành niên, qua đó có những kiến nghị về phương hướng và giải
pháp quản lý lao động nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng
cho lao động chưa thành niên; đồng thời tạo cơ sở cho việc hoạch định các
định hướng chính sách phát triển DNTN trên địa bàn huyện Phú Giáo trong
giai đoạn mới.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
4
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Cho đến nay, đã có nhiều cơng trình, tác phẩm, bài viết của các tác giả,
tập thể các nhà khoa học, các nhà chính trị, tổ chức, quản lý,… nghiên cứu về
vấn đề lao động chưa thành niên theo nhiều hướng, nhiều góc độ khác nhau.
Số lượng các bài viết, cơng trình nghiên cứu khoa học tuy nhiều nhưng chưa
thể bao quát hết, đặc biệt là các tài liệu nghiên cứu về lao động chưa thành
niên ở một địa bàn cụ thể thì gần như rất hiếm hoi. Có thể khái qt một số
hướng nghiên cứu chính, có liên quan đến đề tài luận văn như sau:
Hướng thứ nhất: Các cơng trình, dự án, bài viết nghiên cứu dưới góc độ
dân số học và cơ cấu lao động xã hội. Trong số đó phải kể đến các tác phẩm
tiêu biểu như:
Tác phẩm: “The economic Value of children in Viet Nam” (Tạm dịch:
Giá trị kinh tế của trẻ em tại Việt Nam) của Gallup J.L (from
n); đây là tác phẩm nghiên cứu những nguyên nhân
của sự gia tăng dân số với sự tập trung vào các giá trị kinh tế của trẻ em. Tác
giả phát triển một mơ hình nhu cầu hộ gia đình dành cho trẻ em nhấn mạnh
việc phân bổ thời gian của trẻ em qua các hoạt động sản xuất: làm việc trên
trang trại, trong thị trường lao động, và đi học. Nhu cầu về lao động trẻ em
trong trang trại và trong doanh nghiệp gia đình, đi học và giáo dục của trẻ em
được ước tính có ảnh hưởng lớn trên quy mơ gia đình,...
Tác phẩm“Child labour in Transtition in Viet Nam” (tạm dịch: Quan
niệm lao động trẻ em ở Việt Nam) của Edmonds và Carrie Turk (from
). Việc mở hoặc đóng cửa của các doanh
nghiệp hộ gia đình dường như có liên quan với sự gia tăng lao động trẻ em.
Dự án “Better Work Việt Nam” (tạm dịch: Cải thiện môi trường làm
việc tốt hơn ở Việt Nam) được tài trợ bởi Cơ quan Phát triển Quốc tế
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
5
Australia và Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) trong khn khổ “Chương
trình Phát triển doanh nghiệp bền vững” do các Chính phủ Phần Lan, Ireland,
New Zealand, Hà Lan và Thụy Sỹ tài trợ với mục tiêu nâng cao điều kiện làm
việc và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong ngành dệt may Việt Nam,
qua kết quả điều tra lần thứ hai được công bố ngày 28/02/2011, chỉ ra đối
tượng lao động chưa thành niên ở một số doanh nghiệp chưa có giấy tờ cần
thiết khi tuyển dụng, và trong một số trường hợp là thiếu những bảo hộ cần
thiết cho lao động chưa thành niên (trong độ tuổi từ 15 đến dưới 18).
Tác phẩm: “Lao động trẻ em ở khu vực nông thôn của Phạm Thúy
Hường (Nhà xuất bản Hà Nội, 2009), tác giả Phạm Thúy Hường sau khi
nghiên cứu thực trạng lao động trẻ em ở khu vực nông thôn, xác định nguyên
nhân sâu xa của lao động trẻ em ở khu vực này là do sự nghèo đói; trên cơ sở
đó đưa ra bài học kinh nghiệm và các giải pháp về ngăn ngừa tiến tới loại bỏ
lao động trẻ em.
Cũng trong hướng nghiên cứu này, có khá nhiều bài viết đăng trên các
tạp chí mà tác giả luận văn rất quan tâm như: Bài viết“Lao động trẻ em trong
nền kinh tế quá độ ở Việt Nam” của Nguyễn Văn Chính (Tạp chí Xã hội học,
2005, số 2, Tr.57-73), bài viết đề cập đến tỷ lệ lao động trẻ em có chiều hướng
giảm đi trong lĩnh vực nông nghiệp nhưng lại tăng lên nhanh chóng trong lĩnh
vực phi nơng nghiệp. Lao động trẻ em tồn tại từ rất lâu trong lịch sử và đó là
một thực tế xã hội phải chấp nhận; lao động trẻ em như một bộ phận của cấu
trúc xã hội. Bài viết“Gia đình dân tộc thiểu số và lao động trẻ em: nghiên cứu
trường hợp 3 nhóm dân tộc thiểu số Tày, H’Mơng và Dao” của Nguyễn Hồng
Quang (Tạp chí Xã hội học, 2003, số 1, Tr.41-50), sử dụng phương pháp xã hội
học thực nghiệm, bài viết đã chỉ ra được sự phân công lao động trẻ em giữa
nam và nữ (vùng dân tộc thiểu số) diễn ra một cách tự nhiên theo lứa tuổi, sự
phân công lao động theo giới rõ hơn trong các công việc truyền thống.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
6
Hướng thứ hai: Các cơng trình, bài viết nghiên cứu dưới góc độ luật
học,giáo dục học có các tác phẩm tiêu biểu như:
Tác phẩm “Quyền trẻ em trong pháp luật quốc gia và quốc tế” của Vũ
Ngọc Bình (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 1998), tác phẩm cho chúng ta
hình dung được bức tranh tồn cảnh về lao động trẻ em trên toàn cầu và ở
Việt Nam, trong đó Chương trình hành động của Hội nghị Quốc tế Oxlo năm
2010 (tại Na Uy) về lao động trẻ em và danh mục các công việc cấm sử dụng
lao động trẻ em đã được các quốc gia tham gia tổ chức ILO cam kết thực
hiện.Đề xuất mơ hình khung pháp lý dành cho đối tượng lao động trẻ em trên
cơ sở có tham khảo, đối chiếu, so sánh với các Công ước về lao động trẻ em
của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và của một số nước trên thế giới. Qua
đótác giả cho rằng,trẻ em có quyền được sống trong môi trường giáo dục tốt
để được phát triển, hồn thiện nhân cách, trí tuệ lành mạnh, tham gia lao động
với những công việc phù hợp với sức khỏe, thể trạng và tâm lý
Bài viết“Trẻ em lao động sớm dưới góc độ giáo dục” của Trần Ái Hoa
(Tạp chí Giáo dục, 2005, số 114),đã phân tích những tác động tiêu cực đến
hoạt động học tập khi trẻ tham gia lao động sớm và cho rằng Nhà nước Việt
Nam, cộng đồng xã hội cần quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ lao động
sớm được quay trở lại học tập bằng cách mở các lớp học tình thương, các lớp
dạy nghề một cách linh hoạt, mềm dẻo phù hợp với điều kiện vừa học vừa
làm của các em; kịp thời phát hiện và phối hợp để hỗ trợ, chăm sóc, bảo vệ
quyền lợi của trẻ em. Rà sốt trường hợp trẻ em có nguy cơ bỏ học, nghỉ học
giữa chừng để kịp thời hỗ trợ, khắc phục; tránh hiện tượng đẩy trẻ em vào
tình trạng phải tham gia lao động sớm.
Ngồi các tác phẩm, bài viết trên, có một số Luận án đã được bảo vệ và
một số bài viết đăng trên các tạp chí như:Luận án “Hồn thiện pháp luật về
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
7
lao động chưa thành niên trong điều kiện hội nhập quốc tế (Luận án Tiến sĩ)
của Trần Thắng Lợi (Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Luật, - 2012); bài viết
“Về vấn đề lạm dụng trẻ em ở nước ta hiện nay” của Nguyễn Quỳnh Hoa
(Tạp chí Khoa học về Phụ nữ, 2005, số 5),“Việt Nam 20 năm thực hiện Công
ước về quyền trẻ em” - Thùy Dương (12/03/2010- Báo Cơng an Thành phố
Hồ Chí Minh), “Về tuổi vị thành niên với chính sách đối với vị thành niên
hiện nay”, Đặng Vũ Cảnh Linh (2004-Tạp chí Gia đình và Trẻ em, số 3),.…
Như vậy, có thể nói, các tác phẩm, cơng trình nghiên cứu, bài viếtvề
vấn đề lao động chưa thành niên - lao động trẻ em khá phong phú và có
những giá trị lý luận, thực tiễn hết sức to lớn. Tuy nhiên, các hướng tiếp cận
nêu trên, phạm vi nghiên cứu lại tương đối rộng mà chưa đề cập đến đối
tượng lao động chưa thành niên ở một môi trường, điều kiện làm việc và ở
một giai đoạn cụ thể. Do vậy, tác giả đã kế thừa có chọn lọc những nội dung
liên quan để nghiên cứu cho đề tài luận văn của mình.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
* Mục đích:
- Làm rõ những vấn đề lý luận về sử dụng lao động chưa thành niên;
nghiên cứu thực trạng về sử dụng lao động chưa thành niên trong các DNTN
trên địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương.Từ đó, đề xuất phương hướng
cơ bản, giải pháp chủ yếu về sử dụng lao động chưa thành niên trong các
DNTN của huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương trong thời gian tới.
Để đạt được mục đích trên, luận văn có những nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, làm rõ những vấn đề lý luận về sử dụng lao động chưa thành
niên .
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
8
Thứ hai, nghiên cứu, phân tích thực trạng sử dụng lao động chưa thành
niên của các DNTN ở huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương.
Thứ ba, đề xuất phương hướng cơ bản và một số giải pháp chủ yếu
nhằm quản lý, sử dụng lao động chưa thành niên hợp lý trong thời gian tới.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
- Cơ sở lý luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở thế giới quan,
phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của
chủ nghĩa Mác – Lênnin, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, pháp luật
của Nhà nước Việt Nam về vấn đề sử dụng lao động chưa thành niên.
- Phương pháp nghiên cứu: Để nghiên cứu và trình bày kết quả nghiên
cứu, trong luận văn này, ngoài việc sử dụng phương pháp chung là phương
pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tác giả còn đồng
thời sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cơ bản như: phân tích và tổng
hợp, diễn dịch và quy nạp, logic và lịch sử,...và một số phương pháp nghiên
cứu khoa học cụ thể khác như: điều tra bảng hỏi, sử dụng phần mềm SPSS xử
lý thông tin thu thập, phỏng vấn sâu và ghi chép quan sát,...
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
Về đối tượng nghiên cứu của luận văn: Tậptrung nghiên cứu lao động
chưa thành niên và việc sử dụng lao động chưa thành niên trên địa bàn huyện
Phú Giáo, tỉnh Bình Dương.
Về phạm vi nghiên cứu của luận văn: Tập trung nghiên cứu thực trạng
việc sử dụng lao động chưa thành niên đang làm việc tại 38 DNTN trên địa
bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương trong năm 2013.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
9
6. Đóng góp mới của luận văn
Luận văn là cơng trình khoa học đầu tiên nghiên cứu sâu, với sự khảo
sát thực tế về lao động chưa thành niên đang làm việc trong các DNTN trên
địa bàn huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương. Đề tài luận văn có những điểm
mới sau đây:
- Góp phần luận giải hệ thống lý luận về lao động chưa thành niên và
sự cần thiết của việc điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến
đối tượng này trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cụ thể: chỉ rõ cơ sở để xác
định khái niệm lao động chưa thành niên, xác định các đặc điểm riêng của đối
tượng này để phân biệt với các loại lao động khác, đồng thời làm căn cứ cho
việc hoàn thiện các quy định riêng đối với họ; chỉ rõ mục đích, ý nghĩa của
việc điều chỉnh pháp luật đối với lao động chưa thành niên, đó là một xu
hướng tất yếu của q trình hội nhập quốc tế mà các quốc gia cần hướng đến
mà Việt Nam cũng không nằm ngoại lệ.
- Luận văn chỉ ra những kinh nghiệm của một số nước khi điều chỉnh
pháp luật đối với lao động chưa thành niên trên cơ sở áp dụng Công ước của
tổ chức ILO về lao động trẻ em. Đây là một trong những cơ sở tham khảo
quan trọng nhằm so sánh giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật các nước.
- Luận văn chỉ ra những vấn đề xã hội đáng quan tâm mà chính quyền
tỉnh Bình Dương cần phải sớm giải quyết, nhằm đáp ứng u cầu của sự
nghiệp cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa (CNH – HĐH) và hội nhập quốc tế,
trong đó có vấn đề quản lý người lao động nhập cư là người chưa thành niên
và các biện pháp quản lý nhà nước đối với các DNTN đạt hiệu quả.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
* Ý nghĩa lý luận của luận văn:
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
10
- Góp phần làm sáng tỏ thực trạng việc sử dụng lao động chưa thành niên
trong các DNTN, đồng thời chỉ ra những hạn chế tồn tại về mặt tổ chức, quản lý,
kiểm soát của hệ thống quản lý Nhà nước trong lĩnh vực này.
- Những đề xuất, kiến nghị của luận văn góp phần giúp chính quyền địa
phương triển khai thực hiện có hiệu quả cơng tác tổ chức, quản lý, giám sát việc
sử dụng lao động chưa thành niên trên địa bàn huyện Phú Giáo trong thời gian tới.
* Ý nghĩa thực tiễn của luận văn:
- Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham
khảo cho việc xây dựng chính sách về công tác quản lý và sử dụng hiệu quả
nguồn lao động. Đồng thời, sản phẩm của luận văn có thể sử dụng làm tài liệu
tham khảo cho việc triển khai công tác tuyên truyền, phổ biến Bộ luật Lao
động và các chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách pháp luật
của Nhà nước Việt Nam về lao động.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn có 2
chương, 5 tiết.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
11
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ PHÁP LÝ
CỦA VIỆC SỬ DỤNG LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH NIÊNTRONG CÁC
DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN Ở VIỆT NAM
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG LAO ĐỘNG CHƯA THÀNH
NIÊN TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN Ở VIỆT NAM
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của lao động chưa thành niên
* Khái niệm lao động chưa thành niên
Để tìm hiểu khái niệm “lao động chưa thành niên”, chúng ta có thể đi từ
việc làm rõ khái niệm “người lao động” và khái niệm “người chưa thành niên”.
- Khái niệm “người lao động”: Theo nghĩa rộng, là người làm công ăn
lương. Công việc của người lao động là theo thỏa thuận xác lập giữa người
lao động và người sử dụng lao động. Thông qua kết quả lao động như sản
phẩm vật chất, sản phẩm tinh thần cung cấp mà người lao động được hưởng
lương từ người chủ thuê lao động. Ở nghĩa hẹp, người lao động cịn là người
làm các việc mang tính thể chất, thường trong nông nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp, đây cũng là cách để phân biệt người lao động với người trí thức.
Pháp luật Lao động của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam (ban hành ngày 18/6/2012) quy định: Người lao động là người từ đủ 15
tuổi trở lên, có khả năng lao động, làm việc theo hợp đồng lao động, được trả
lương và chịu sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động. Bên cạnh
đó, Bộ Luật Lao động cũng quy định rõ ràng, cụ thể về các quyền và nghĩa vụ
của người lao động khi tham gia lao động, quy định về hợp đồng lao động, xử
lý tranh chấp hợp đồng lao động, các chế độ chính sách đãi ngộ, phúc lợi xã
hội bắt buộc. Do đó, có thể nói người lao động là những người trực tiếp cung
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
12
cấp sức lao động – một yếu tố quan trọng trong quá trình sản xuất và cũng là
một dạng dịch vụ, hàng hoá cơ bản của nền kinh tế thị trường.
Từ những quan điểm trên, có thể đưa ra khái niệm người lao động như
sau: “Người lao động là những người trong độ tuổi lao động theo pháp luật
quy định, có cam kết lao động với chủ sử dụng lao động, thường là nhận yêu
cầu công việc, nhận lương và chịu sự quản lý của chủ lao động trong thời
gian làm việc như đã cam kết. Kết quả lao động của họ là sản phẩm dành cho
người khác sử dụng và được trao đổi trên thị trường hàng hoá”.
- Khái niệm “người chưa thành niên”: Là khái niệm được sử dụng
rộng rãi trong các ngành khoa học khác nhau như: tâm lý học, xã hội học,
giáo dục học, luật học,... dưới những góc độ nghiên cứu khác nhau, mỗi
ngành khoa học có thể đưa ra cách hiểu riêng về thuật ngữ này.
Thuật ngữ Adolescent (người chưa thành niên) được đưa ra vào năm
1904 theo đề xuất của nhà tâm lý học G.Stanley Hall mà lịch sử tôn vinh ông
là cha đẻ của ngành khoa học nghiên cứu trẻ chưa thành niên. Hall cho rằng,
“thời kỳ chưa thành niên là thời kỳ quá độ tuổi trẻ em chuyển lên người lớn
và là thời kỳ gắn liền với những xung đột, xáo trộn tâm trạng, nó cũng được
quan niệm đồng nghĩa với tuổi đang lớn hoặc đang trưởng thành” [75; tr.121].
Quá trình phát triển một đứa trẻ từ khi sinh ra đến tuổi trưởng thành được các
nhà tâm lý học lứa tuổi chia ra làm các giai đoạn: “giai đoạn tuổi thơ, giai
đoạn trước khi đến trường, giai đoạn những năm đầu đi học và giai đoạn chưa
thành niên” [28; tr.23,24].
Theo Từ điển Luật học của Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa Hà Nội
năm 1999, thì thuật ngữ “vị thành niên” (chưa thành niên) được hiểu là những
người chưa đến tuổi được coi là đủ khả năng sử dụng quyền, làm nghĩa vụ
hoặc chịu trách nhiệm pháp lý về các hành vi của mình. Phần lớn các nhà
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
13
nghiên cứu về luật học và quản lý xã hội từ trước đến nay thường dùng thuật
ngữ “chưa thành niên” để nhấn mạnh tới những giới hạn về nghĩa vụ và trách
nhiệm pháp lý của đối tượng đặc thù này nhằm phân biệt giữa họ với các đối
tượng khác. Với tính chất như vậy, người chưa thành niên bao hàm các nhóm
nhân khẩu xã hội có tuổi đời dưới 18 tuổi, do đó việc sử dụng thuật ngữ “Vị
thành niên” hay “chưa thành niên” về thực chất cũng bao hàm một ý nghĩa.
Trên thực tế hiện nay, việc quy định ranh giới độ tuổi thành niên và
chưa thành niên vẫn chưa thống nhất giữa các quốc gia và các lĩnh vực xã hội.
Điều đó cịn phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội - văn hố, dân
trí, phong tục tập qn của mỗi quốc gia, dân tộc. Theo Công ước của Tổ
chức Lao động Quốc tế (ILO), một cơ quan đặc biệt của Liên Hiệp Quốc liên
quan đến các vấn đề về lao động thì “Trẻ em là người dưới 18 tuổi, trừ trường
hợp luật pháp áp dụng đối với trẻ em có độ tuổi thành niên sớm hơn” [94].
Tại Điều 11, Qui tắc tối thiểu phổ biến của Liên Hiệp Quốc về bảo vệ người
chưa thành niên bị tước quyền tự do năm 1990 cũng quy định: “Những người
chưa thành niên là người dưới 18 tuổi” [92].
Tuy nhiên, gần đây Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lại đưa ra một tiêu
chí cơ bản để chỉ nhóm người chưa thành niên đó là: “Người chưa thành niên
là nhóm nhân khẩu xã hội có tuổi đời từ 10 đến 18 tuổi”, trong đó lại chia
thành 3 nhóm nhỏ khác nhau: “nhóm chưa thành niên nhỏ từ 10 – 13 tuổi;
nhóm chưa thành niên trung bình từ 14 – 16 tuổi; nhóm chưa thành niên lớn
từ 17 – 18 tuổi” [86].
Ở Việt Nam, các nhà khoa học và các nhà tâm lý thường sử dụng khái
niệm “trẻ em”, “chưa thành niên” để chỉ những người chưa đủ 18 tuổi. Khái
niệm “người chưa thành niên” được sử dụng trong pháp luật lao động, dân sự,
hình sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự và pháp luật hành chính. Tuy nhiên,
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
14
trong nhiều loại văn bản pháp luật hiện nay khi sửa đổi, bổ sung để điều chỉnh
các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội thì các cơ quan lập pháp lại khơng
có sự thống nhất với nhau về khái niệm, độ tuổi và phạm vi áp dụng đối với
đối tượng là người chưa thành niên. Có thể nêu dẫn chứng một số văn bản
pháp luật của Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam như sau:
Điều 1 của Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em quy định: “Trẻ em
quy định trong luật này là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi” trong khi Công
ước của Liên Hiệp Quốc về Quyền trẻ em năm 1989 được Việt Nam phê
chuẩn 1990 lại xác định “trẻ em là người dưới 18 tuổi”. Theo đó, nếu chiếu
theo Công ước của Liên Hiệp Quốc về Quyền trẻ em thì nhóm tuổi chưa
thành niên hồn tồn có thể xếp vào nhóm trẻ em.
Điều 20 của Bộ luật Dân sự năm 1996 quy định: “Người chưa đủ tuổi
18 là người chưa thành niên”; Điều 22 quy định “năng lực hành vi dân sự của
người chưa thành niên là từ đủ 6 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi”, đồng thời cũng
quy định: “Trường hợp người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có tài sản
riêng đủ để đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ”.
Điều 68 của Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định: “Người chưa thành
niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy
định của luật này”;
Từ các quy định nêu trên có thể thấy rằng, khái niệm “trẻ em” và khái
niệm “người chưa thành niên” có nội hàm như nhau, đều là những người chưa
đủ 18 tuổi. Tuy nhiên, thuật ngữ “người chưa thành niên” nếu xét theo tiêu
chuẩn về độ tuổi ở các văn bản pháp luật lại có sự khác nhau, và thực tế là
phức tạp và thiếu tính thống nhất. Chính việc quy định có tính khác biệt ấy,
cũng có thể làm chúng ta lúng túng khi khơng biết dựa trên tiêu chí nào để
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
15
xác định rõ khái niệm “người chưa thành niên” và xử lý thế nào khi vận dụng
vào những vấn đề thực tiễn.
Từ các quan điểm trên, tác giả đưa ra khái niệm chung nhất về “người
chưa thành niên” như sau: “Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi,
chưa phát triển hoàn thiện về thể chất, tinh thần, tâm sinh lý và nhân cách,
chưa đủ khả năng để sử dụng quyền và gánh vác nghĩa vụ pháp lý như người
đã thànhniên”. Khái niệm này đã bao hàm được cả khái niệm “trẻ em” theo
Công ước Quốc tế của Liên Hợp Quốc và phù hợp với các ngành luật thuộc
hệ thống pháp luật Nhà nước Việt Nam.
Như vậy, dựa trên những khái niệm đã trình bày ở phần trên, tác giả
đưa ra khái niệm “lao động chưa thành niên” như sau: “Lao động chưa thành
niên là hoạt động tạo ra sản phẩm vật chất hay tinh thần do những người
dưới 18 tuổi thực hiện”. Những hoạt động lao động có ảnh hưởng đến sự phát
triển bình thường của người chưa thành niên sẽ được coi là vi phạm pháp luật.
Nói về lao động chưa thành niên, tổ chức ILO dùng thuật ngữ “Lao
động trẻ em” để miêu tả những trường hợp trẻ em dưới 18 tuổi phải trực tiếp
hoặc gián tiếp tham gia vào những công việc nặng nhọc, nguy hiểm, độc hại
để lại tác động lâu dài đến sự phát triển thể chất, tâm lý, tình cảm, đạo đức và
xã hội của các em; hoặc phải làm việc quá sớm hoặc quá nặng nhọc dẫn đến
tình trạng các em không được học hành và vui chơi.
Ở Việt Nam khái niệm “lao động chưa thành niên” hiện nay được nêu
trong Bộ Luật lao động năm 2012, trong các Giáo trình Luật lao động, trong
quan điểm của cá nhân trên các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau. “Người chưa
thành niên được coi là lao động nếu tham gia những hoạt động mang tính kinh
tế bất kể dưới hình thức nghề nghiệp nào (lao động có trả lương, tự làm việc,
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
16
hay nhân cơng cho gia đình khơng được trả lương). Những cơng việc ở nhà tại
chính gia đình cha mẹ mình khơng được xem như lao động trẻ em” [32].
Lao động là một trong những yếu tố cơ bản để trẻ có thể phát triển tồn
diện và lành mạnh nhưng nếu lao động không đúng cách hoặc quá sức sẽ dẫn
đến sự phát triển lệch lạc về cả thể chất lẫn tâm hồn của trẻ. Mặt tích cực của
lao động chưa thành niên là tham gia làm việc giúp đỡ gia đình như: nấu cơm,
dọn dẹp nhà cửa, trơng em…những cơng việc đó phù hợp với sức khỏe,
khơng ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể lực, trí tuệ và nhân cách, đặc biệt
không chiếm nhiều thời gian cản trở việc học tập, vui chơi, giải trí của trẻ.
Lao động hợp lý giúp trẻ có kỹ năng làm việc, giúp trẻ xác định được tinh
thần trách nhiệm, tăng thêm tình cảm của bản thân với gia đình và xã hội.
Quan trọng hơn, làm quen với lao động giúp trẻ rèn luyện ý chí tự lực, tự tin
hơn trong cuộc sống. Trong những gia đình có nghề truyền thống, trẻ tham
gia phụ giúp cịn có thể kế thừa nghề nghiệp của gia đình.
Tuy nhiên, khi trẻ lao động sớm tham gia vào những công việc nặng
nhọc quá sức, không phù hợp với lứa tuổi, những việc chiếm nhiều thời gian
sẽ cản trở đến việc học tập, vui chơi, nghỉ ngơi, thậm chí những việc làm
trong mơi trường độc hại sẽ gây nguy hiểm đến sức khỏe và cuộc sống.
Những cơng việc mà mục đích chủ yếu là kiếm sống, thu nhập thấp không
tương xứng với công sức bỏ ra, bất hợp pháp bị ép buộc phải làm,… chính
những hình thức lao động này sẽ để lại những hậu quả khó lường. “Tuyệt đại
đa số trẻ em lao động trên thế giới tập trung ở ba khu vực kinh tế: nông nghiệp,
khu vực không cơ cấu đô thị và dịch vụ gia đình. Trong tất cả các khu vực này,
trẻ em đều bị bóc lột thậm tệ, nhất là khơng một khu vực nào được sự thâm
nhập hữu hiệu của những cơ chế kiềm chế lao động trẻ em và hạn chế những sự
lạm dụng kèm theo nó” [62;Tr.5].
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
17
* Đặc điểm của lao động chưa thành niên
So sánh với các nhóm đối tượng lao động khác, có thể thấy lao động chưa
thành niên có một số đặc điểm cơ bản như sau:
Thứ nhất, lao động chưa thành niên là nhóm tuổi chưa phát triển đầy đủ
về thể chất và tinh thần. Trên bình diện y sinh học, đây là giai đoạn thay đổi
nhanh chóng nhất về tâm lý, tình cảm, nhận thức mà các nhà tâm lý học cho
rằng đây là lứa tuổi có sự đa dạng và phức tạp trong tình cảm, tâm lý, từ trầm
tư cho đến phá phách, muốn khẳng định chính mình như nhà tâm lý học Xơ
Viết L.C.Vưgốtxki cho rằng “tính chuyển tiếp và tính khủng hoảng là hạt
nhân tâm lý quan trọng của sự phát triển ở lứa tuổi chưa thành niên”
[75;tr.328]. Do vậy, có thể nói rằng, tuổi chưa thành niên cũng là giai đoạn có
nhiều biến động nhất trong sự hình thành các giá trị đạo đức, lối sống và nhân
cách của mỗi người.
Thứ hai, lao động chưa thành niên bị hạn chế một phần năng lực hành vi
khi giao kết hợp đồng lao động trong những trường hợp nhất định. Đó là sự định
hướng về nhân cách, hành vi và các chuẩn mực xã hội của người chưa thành
niên chưa được xác định rõ, chưa được trải nghiệm thực tế nên dễ thay đổi và
chịu ảnh hưởng của mơi trường xung quanh. Trong mơi trường có những tác
động tích cực về giáo dục, lao động chưa thành niên sẽ có nhân cách tốt. Ngược
lại, làm việc trong một mơi trường có những tác nhân tiêu cực, nhân cách của họ
rất dễ chuyển biến theo chiều hướng tiêu cực, dễ bị lợi dụng, dễ bị bóc lột vì
thiếu kiến thức xã hội, thiếu hiểu biết pháp luật, thiếu kinh nghiệm sống.
Thứ ba, lao động chưa thành niên được pháp luật bảo vệ ở mức độ cao
hơn so với người lao động thành niên. Tư tưởng bảo vệ lao động chưa thành
niên xuất phát từ quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam xem con người vừa
là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, do đó nó
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
