1354 nghiên cứu hội chứng chuyển hoá ở khách hàng khám sức khỏe định kỳ tại bv đại học y dược cần thơ năm 2014 2015

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

YT

IH CYD

C C N TH

LÊ TH KIM PH NG

NGHIÊN C U H I CH NG CHUY N HÓA
KHÁCH HÀNG KHÁM S C KH E
I B NH VI N
N TH

IH CYD

ih

C

N M 2014 - 2015

LU N V N T T NGHI P BÁC S

Ng

NH K

ng d n khoa h c

Ths.Bs Tr n Th Thu Th o

N TH - 2015

A KHOA


IC M

N

Trong quá trình h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n v n, tơi ã
nh n

c nhi u s quan tâm, giúp

và

ng viên t các th y cơ giáo, gia

ình và b n bè. Tơi xin g i l i c m n chân thành

n:

Quý th y cơ trong Ban Giám Hi u, Phịng
Cơng tác sinh viên tr
i, giúp

ng

ih cYD

ào T o

i h c, phòng

ãt o

u ki n thu n

c C n Th

nhi t tình cho tơi trong q trình h c t p và hồn thành khóa h c.

Ban Giám

c, t p th cán b /viên ch c b nh vi n tr

ng

ih cY

c C n Th nói chung; khoa Khám b nh, Trung tâm T v n và Ch m sóc
c kh e nói riêng ã giúp

,t o

u ki n cho tơi thu th p s li u, th c hi n

nghiên c u.
Tơi xin bày t lịng kính tr ng và bi t n sâu s c
Thu Th o ã t n tình h

ng d n, truy n

n Ths. Bs Tr n Th

t cho tôi nhi u ki n th c b ích và

a ch a nh ng sai sót cho tơi trong su t q trình nghiên c u, hồn thành
lu n v n.
Sau cùng, tôi xin chân thành c m n công lao sinh thành và nuôi d
a cha m , c m n cha m
i ph

ã luôn bên c nh

ng viên, c v và giúp

ng
v

ng di n trong nh ng lúc khó kh n nh t. C m n b n bè ã luôn

quan tâm, chia s ,

ng viên tơi trong su t q trình h c t p, nghiên c u và

hoàn thành lu n v n này.

Sinh viên th c hi n

tài

LÊ TH KIM PH NG


I CAM OAN
Tơi cam oan ây là cơng trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u,
t qu nêu trong lu n v n là trung th c và ch a t ng

c ai công b trong

t k cơng trình nào khác.

Tác gi lu n v n

Lê Th Kim Ph ng


CL C
Trang ph bìa

Trang

ic m n
i cam oan

cl c
Danh m c các ch vi t t t
Danh m c các b ng
Danh m c các bi u
TV N
Ch

........................................................................................1

ng 1. T NG QUAN TÀI LI U ...................................................3

1.1.

ic

ng v h i ch ng chuy n hóa .............................................3

1.2. Tình hình m c h i ch ng chuy n hóa .........................................11
1.3. Các y u t liên quan

n h i ch ng chuy n hóa .........................13

1.4. Nh ng nghiên c u v h i ch ng chuy n hóa ..............................15
Ch

ng 2.

2.1.

it

2.2. Ph
2.3.
Ch

IT

NG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U......18

ng nghiên c u .................................................................18
ng pháp nghiên c u ............................................................18

o

c y h c trong nghiên c u .................................................26

ng 3. K T QU NGHIÊN C U ...............................................28

3.1.

c

m chung c a

it

ng nghiên c u .................................28

3.2. T l m c h i ch ng chuy n hóa và t l m c các thành t .........31
3.3. Các y u t liên quan
Ch

n h i ch ng chuy n hóa .........................36

ng 4. BÀN LU N .......................................................................41
T LU N..........................................................................................55

KI N NGH .........................................................................................56
TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANH M C CÁC CH

STT

1

CH
VI T T T
ADA

VI T T T

THU T NG
THU T NG
American Diabetes

Hi p h i ái tháo

Association

ATP III

Adult Treatment Panel III

ng d n III v

u tr r i lo n lipid máu
ng

Body Mass Index

ng

Hoa K
ng h

2

D CH

TI NG ANH

il n

3

BMI

4

BMV

nh m ch vành

5

BPTT

Béo phì trung tâm

6

CI

Confidence Interval

7

Ch s kh i c th

Kho ng tin c y
ái tháo

ng

the European Society of

Hi p h i Tim m ch châu

Cardiology

Âu

the European Society of

Hi p h i T ng huy t áp

Hypertension

châu Âu

8

ESC

9

ESH

10

G

Glucose

11

HATT

Huy t áp tâm thu

12

HATTr

13

HCCH

Huy t áp tâm tr

ng

i ch ng chuy n hóa


14

HDL-c

15

IDF

16

IDI

17

IFG

18

IGT

19

ISH

20

JNC

21

KH

22

NCEP

HDL-cholesterol
International Diabetes

NHANES

OGTT

25

OR

Liên oàn ái tháo

ng

Th gi i

International Diabetic

Vi n nghiên c u ái tháo

Institute

ng qu c t

Impaired Fasting Glucose

i lo n glucose lúc ói

Impaired Glucose

i lo n dung n p

Tolerance

glucose

the International Society

Hi p h i T ng huy t áp

of Hypertension

Th gi i

the Joint National
Committee

Liên y ban Qu c gia
Khách hàng

National Cholesterol
Education Program

Nutrition Examination
Survey

24

lipoprotein t tr ng cao

Federation

the National Health and

23

Cholesterol trong

Oral Glucose Tolerance
Test
Odds Ratio

Ch

ng trình giáo d c v

Cholesterol qu c gia c a
Hoa K
Kh o sát Dinh d

ng và

c kh e Qu c gia
Nghi m pháp dung n p
glucose

ng u ng

s chênh


26

RLLM

27

TG

28

THA

ng huy t áp

29

THCS

Trung h c c s

30

THPT

Trung h c ph thơng

31

VB

Vịng b ng

32

VE

Vịng eo

33

WHO

34

i lo n lipid máu
Triglycerid

World Health
Organization

WPRO -

Western Pacific Region

WHO

Office - WHO

ch c Y t Th gi i
n phịng khu v c Tây
Thái Bình D
WHO

ng c a


DANH M C CÁC B NG

ng

Tên b ng

Trang

1.1

Tiêu chu n ch n oán HCCH theo WHO

5

1.2

Tiêu chu n ch n oán HCCH theo NCEP-ATP III c i ti n

6

1.3

Tiêu chu n ch n ốn HCCH theo IDF (2006)

7

1.4

Tiêu chí ánh giá béo phì vùng b ng theo IDF (2006)

7

1.5

Phân

8

1.6

Tiêu chu n ch n oán theo WHO và ADA

9

1.7

Phân lo i th a cân và béo phì cho ng

9

1.8

Phân lo i béo phì trung tâm

1.9

t ng huy t áp theo H i Tim m ch h c Vi t Nam

i châu Á

10

Ch n oán gi m HDL-cholesterol và t ng triglyceride máu
theo tiêu chu n c a NCEP-ATP III
r i lo n lipid máu theo NCEP-ATP III

10

1.10

Các m c

2.1

Phân lo i th a cân, béo phì dành cho ng

2.2

Tiêu chu n ch n oán HCCH theo NCEP-ATP III c i ti n

21

2.3

Tiêu chu n ch n ốn béo phì trung tâm

21

i châu Á

10
19

3.1

c

m v tu i và gi i c a khách hàng

28

3.2

c

m v ngh nghi p và trình

29

3.3

c

m v thói quen sinh ho t c a khách hàng

30

3.4

c

m v ti n s b nh b n thân

30

h cv n


3.5

T l m c HCCH theo tu i

31

3.6

T l m c HCCH theo gi i tính

32

3.7

T l m c HCCH ch s kh i c th (BMI)

32

3.8

T l m c HCCH theo ngh nghi p

33

3.9

T l m c HCCH theo trình

33

3.10

T l m c HCCH theo thói quen sinh ho t

34

3.11

Giá tr trung bình và trung v c a các thành t thu c HCCH

35

3.12

T l s thành t c u thành HCCH

35

3.13

T l HCCH g m 3, 4 và 5 thành t

36

3.14

Liên quan gi a HCCH v i y u t tu i

37

3.15

Liên quan gi a HCCH v i y u t gi i tính

37

3.16

Liên quan gi a HCCH v i ch s kh i c th

38

3.17

Liên quan gi a HCCH v i béo phì trung tâm

38

3.18

Liên quan gi a HCCH v i t ng huy t áp

39

3.19

Liên quan gi a HCCH v i r i lo n glucose lúc ói

39

3.20

Liên quan gi a HCCH v i t ng triglyceride máu

40

3.21

Liên quan gi a HCCH v i gi m HDL-cholesterol

40

h cv n


DANH M C CÁC BI U

Bi u
3.1

Tên bi u
c

Trang

m v ch s kh i c th (BMI)

29

3.2

T l khách hàng m c h i ch ng chuy n hóa

31

3.3

T l m c các thành t thu c h i ch ng chuy n hóa

34


1

TV N
n hai th p niên qua, tình hình kinh t - xã h i

tn

tri n khá nhanh chóng, quá trình ơ th hóa di n bi n nhanh,
dân

c c i thi n, tu i th c ng

ng c a ng
c; ch
tiêu th r

i dân c ng thay

c ta có s phát
i s ng nhân

c nâng lên. V i xu th phát tri n m i, l i
i theo chi u h

ng t nh t i, ít v n

n u ng không h p lý, d th a n ng l
u bia, thu c lá t ng lên, nh t là

ng th

ng, thêm vào ó là m c

vùng ơ th . Theo chi u h

ng

ó, t l các b nh không lây: b nh m ch vành, t ng huy t áp, tai bi n m ch
máu não, ái tháo

ng, r i lo n lipid máu, tình tr ng th a cân-béo phì…

ng ngày m t gia t ng.
i ch ng chuy n hóa là h i ch ng bao g m m t nhóm các tri u ch ng
và d u hi u th

ng g p trong các b nh N i ti t-Tim m ch. H i ch ng chuy n

hóa có s hi n di n cùng lúc c a béo b ng,

kháng insulin ho c không dung

p glucose, r i lo n lipid máu và t ng huy t áp. H i ch ng chuy n hóa làm
ng nguy c b nh lý tim m ch và m ch máu não, c ng nh làm t ng t l tàn
ph , t vong do các nguyên nhân này, nh h
con ng

ng

n ch t l

ng cu c s ng

i và t n kém áng k ngân sách v y t toàn dân c a nhi u qu c gia

trên th gi i. Nh ng
nh ái tháo

it

ng m c h i ch ng chuy n hóa có nguy c m c

ng type 2 g p 5 l n, nguy c b nh m ch vành và tai bi n

ch máu não gia t ng 3 l n và nguy c t vong g p 2 l n [22], [26].
l m c h i ch ng chuy n hóa
20-25% [22]. T i M , theo s li u

i tr

ng thành trên th gi i là

u tra dinh d

ng và s c kh e l n th 3

(1988-1994), t l h i ch ng chuy n hóa

ng

ng

i l n là 23,7% [30]; s li u

m 2003-2006, t l này là 34,3% [31]. Nghiên c u n m 2005 t i m t s
c, t l này là 12%

Nh t B n, 13%

Hàn Qu c, 16%

Mongolia [51].


2

Theo m t nghiên c u t i Trung Qu c (2005-2010), t l h i ch ng chuy n
hóa

ng

i l n là 23,2% (24,5%

nam và 22,7%

n ) [35].

Vi t Nam, theo nghiên c u c a Vi n Dinh d

ng n m 2008, t l

c h i ch ng chuy n hóa là 13,1%, trong ó có 18% dân s s ng t i thành
ph [9]. Nghiên c u t i thành ph H Chí Minh, t l này là 17%, ang gia
ng v i t c

nhanh chóng. L a tu i m c h i ch ng chuy n hóa ngày càng

tr hóa: g n 20%

it

ng < 50 tu i (so v i 14%,

u tra n m 2003). T n

su t r i lo n các thành t trong h i ch ng chuy n hóa c ng thay

i: t ng

huy t áp (39%) và t ng triglycerid máu (38%) là hai r i lo n chi m t l cao
nh t so v i tình tr ng béo b ng (30%) [5], [15].
Trình

dân trí n

quan tâm t i các v n
kh e b n thân, ch
khám s c kh e

c ta ngày càng

c nâng cao, nhi u ng

i dân ã

s c kh e, y h c và c ng ã có ý th c ch m sóc s c
ng khám s c kh e

nh k cho các

oán b nh cho t ng cá nhân,

it

nh k nhi u h n. Tuy nhiên, vi c

ng th

ng ch nh m phát hi n, ch n

u tr t ng b nh lý riêng l mà ch a x lý k t

qu m t cách t ng th nh m ánh giá chung v h i ch ng chuy n hóa. Vi c
tìm hi u tình hình m c h i ch ng chuy n hóa m t cách h th ng trên các
ng này s giúp có hình nh úng h n,
khám b nh,

khám s c kh e

1. Xác

ng t t h n trong cơng tác

u tr và d phịng trong th i gian t i. Xu t phát t ý ngh trên,

chúng tôi ti n hành

- 2015”

nh h

tài “Nghiên c u h i ch ng chuy n hóa

nh k t i B nh vi n

ih cYD

khách hàng

c C n Th n m 2014

i các m c tiêu sau:
nh t l m c h i ch ng chuy n hóa và các thành t c a h i

ch ng chuy n hóa

khách hàng khám s c kh e

tr

c C n Th n m 2014 - 2015.

ng

i

ih cYD

nh k t i B nh vi n

2. Tìm hi u m i liên quan gi a h i ch ng chuy n hóa v i các y u t v
tu i, gi i, ch s kh i c th và các thành t c a h i ch ng chuy n hóa.


3

Ch

ng 1

NG QUAN TÀI LI U
1.1.

IC

NG V H I CH NG CHUY N HÓA

1.1.1. L ch s v h i ch ng chuy n hóa
Nh ng d u hi u quan tr ng c a h i ch ng chuy n hóa (HCCH) ã
Morgani mơ t t r t lâu, ông nh n xét r ng “X v a
th

ng hay g p

ng

i có

c

nh ng ng

khơng ph i ng

ng m ch và béo t ng

i con nhà dịng dõi”. Ơng mơ t

ó là nh ng

m cơng vi c là “làm vi c nghiên c u sách v , có cu c s ng

nh t i, th i gian làm vi c nhi u h n là v n
n nhi u n ng l

c

ng” – t c là khơng ph i
i có ho t

ng, ng

i th

nh ng ng

ng có nh ng b a

i lao

ng chân tay,

ng th l c n ng.

Sau ó, Eskil Kylin n m 1923 ã mô t nh ng d u hi u có liên quan
n nhóm các tri u ch ng này, bao g m: t ng huy t áp (THA), t ng glucose
và t ng acid uric máu. N m 1947, Jean Vague ã chia béo phì ra làm hai lo i,
béo “Gynoid” và “Androi”. Béo Gynoid

c

c tr ng b i s t p trung mô

quanh ùi và mơng, trong khi ó béo Androi
mơ m

b ng. Béo Androi có liên quan nhi u

c tr ng b i s t p trung

n kháng insulin.

N m 1988, Gerald Reaven mô t “H i ch ng X”, v i X nh m t n s
mà Y h c ph i gi i áp, bao g m m t nhóm các y u t nguy c c a b nh
ch vành nh t ng huy t áp, t ng glucose máu, t ng triglycerid (TG) và h
HDL-cholesterol (HDL-c) máu. Reaven c ng

a ra gi thuy t coi kháng

insulin có vai trị trung tâm trong c ch b nh sinh c a “H i ch ng X”. Sau
ó, Stout

ngh l i “H i ch ng kháng insulin” vì mu n nh n m nh

kháng

insulin là nguyên nhân tr c ti p trong b nh m ch vành và là nguyên nhân c a
các tiêu chí trong HCCH (trích d n theo [2]).


4

Trong th c t , h i ch ng bao g m m t nhóm các tri u ch ng và d u
hi u th

ng g p trong các b nh “có tính ch t chuy n hóa – nh t là nhóm

nh N i ti t-Tim m ch. Nhi u tác gi v i nh ng nghiên c u khác nhau ã
ng b

c th ng nh t các tên g i, các tiêu chu n ch n oán:
- H i ch ng Reaven (Reaven syndrome).
- H i ch ng chuy n hóa (Metabolism syndrome).
- H i ch ng r i lo n chuy n hóa (Dysmetabolism syndrome).
- H i ch ng kháng insulin (Insulin resistance syndrome).
- H i ch ng X (X syndrome).
- T ch ng ch t ng

i (Deadly quarter).

N m 1998, m t nhóm nhà nghiên c u c a T ch c Y t th gi i
(WHO) xác

nh l i h i ch ng này và g i là “

i ch ng chuy n hóa ,

ng

th i khuy n cáo không nên g i là h i ch ng kháng insulin vì cho r ng hi n
ng kháng insulin không ph i là nguyên nhân c b n c a t t c các y u t
nguy c t o nên h i ch ng [21].
1.1.2.

nh ngh a h i ch ng chuy n hóa
HCCH bao g m m t t p h p các y u t nguy c tim m ch và r i lo n

chuy n hóa. Các y u t th

ng xuyên trong HCCH bao g m:

- R i lo n dung n p glucose.
- Béo phì, ngày nay nh n m nh

n béo phì vùng b ng.

- R i lo n chuy n hóa lipid theo ki u gây x v a

ng m ch.

- T ng huy t áp [2], [19].
1.1.3. Tiêu chu n ch n oán h i ch ng chuy n hóa
1.1.3.1. Tiêu chu n ch n ốn c a T ch c Y t Th gi i (WHO)
ch n ốn xác
m tr lên c a tiêu chí B

nh có HCCH b t bu c ph i có tiêu chí A và t 2
c trình bày trong b ng 1.1.


5

ng 1.1. Tiêu chu n ch n oán HCCH theo WHO (trích d n theo [2])
Tiêu chí A:

kháng insulin và/ho c r i lo n chuy n hóa glucose

t bu c ph i có ít nh t 1 trong 4
- ái tháo

m sau:

ng type 2

- R i lo n dung n p glucose máu – IGT (140-199 mg/dL 2 gi sau khi u ng
75 gram glucose – OGTT)
- R i lo n glucose máu lúc ói – IFG (101-125 mg/dL)

- Glucose máu bình th

ng nh ng có t ng insulin máu
Tiêu chí B:

2

m tr lên

HA tâm thu
ng huy t áp

HA tâm tr
ang

140 mmHg và/ho c
ng

90 mmHg ho c

u tr t ng huy t áp

BMI > 30 Kg/m2

Béo phì tồn th và/ho c

Béo phì trung tâm: t ng t s vịng > 0,9
eo/mông

i v i nam gi i

> 0,85

i v i n gi i

i lo n chuy n hóa lipid:
-

ng triglycerid huy t t

- Gi m HDL-c huy t t

ng

ng

> 1,7 mmol/L (150 mg/dL)
< 0,9 mmol/L (35 mg/dL)

iv i

nam gi i
< 1,0 mmol/L (40 mg/dL)
gi i
Microalbumin ni u d
-T c

ng tính:

th i albumin trong n

- Ho c t s albumin/creatinin

c ti u

20 µg/phút
> 30 mg/g

iv in


6

1.1.3.2. Tiêu chu n c a ATP III theo ch
qu c gia c a Hoa K (NCEP
Ch n oán xác

ng trình giáo d c v Cholesterol

National Cholesterol Education Program)

nh HCCH khi có ít nh t 3 trong s 5 y u t

c trình

bày trong b ng 1.2.
ng 1.2. Tiêu chu n ch n oán HCCH theo NCEP-ATP III c i ti n
(2004) [32]
u t nguy c
ng glucose máu lúc ói

Gi i h n b nh lý
5,6 mmol/L (> 100 mg/dL)
ho c ang

ng triglycerid máu

1,7 mmol/L (> 150 mg/dL)
ho c ang

Gi m HDL-c máu: - Nam
-N

u tr t ng TG máu

< 1,0 mmol/L (< 40 mg/dL)
< 1,3 mmol/L (< 50 mg/dL)
ho c ang

ng huy t áp

u tr t ng glucose máu

u tr h HDL-c máu

130/85 mmHg
ho c ang

Béo phì trung tâm:
- Vòng eo nam

> 102 cm

- Vòng eo n

> 88 cm

u tr t ng huy t áp


7

1.1.3.3. Tiêu chu n ch n oán c a Liên oàn
(IDF

ái tháo

ng Th gi i

International Diabetes Federation)
ng 1.3. Tiêu chu n ch n oán HCCH theo IDF (2006) [22]

t bu c có: Béo phì trung tâm (thay

i tùy theo dân t c – b ng 1.6)

ng thêm ít nh t 2 trong s 4 thành t sau:
ng triglycerid máu

150 mg/dL (1,7 mmol/L) ho c

ang

u tr t ng TG máu

Gi m HDL-c: - Nam < 40 mg/dL (1,03 mmol/L)
-N

< 50 mg/dL (1,29 mmol/L)
ho c ang

ng huy t áp

u tr h HDL-c máu

130/85 mmHg ho c
ang

i lo n glucose
máu lúc ói (IFG)

u tr t ng huy t áp

100 mg/dL (5,6 mmol/L) ho c
ã

c ch n oán
u IFG

type 2

100 mg/dL (5,6 mmol/L), khuy n cáo nên

làm thêm nghi m pháp dung n p glucose, nh ng
khơng b t bu c,

ch n ốn HCCH

u BMI > 30 Kg/m2 thì có th ch n ốn béo phì trung tâm, khơng c n o
vịng eo (VE).
ng 1.4. Tiêu chí ánh giá béo phì trung tâm theo IDF (2006) [22]
Vòng eo

Nam

Châu Âu (da tr ng), Nam M , Trung M *

94 cm

80 cm

90 cm

80 cm

Trung Qu c

90 cm

80 cm

Nh t B n

90 cm

80 cm

Nam Á, châu Phi c n Sahara, ông
Trung H i và Trung ông ( r p)**

a


8

*

d ng tiêu chu n vòng eo c a châu Âu cho t i khi có d li u riêng.

**

d ng tiêu chu n vòng eo c a Nam Á cho t i khi có d li u riêng.

1.1.4. Ch n oán và phân

các thành t thu c h i ch ng chuy n hóa

1.1.4.1. Ch n ốn và phân

t ng huy t áp

Khuy n cáo c a H i Tim m ch h c Vi t Nam (2007) d a vào phân lo i
a WHO/ISH n m 1999, n m 2005, JNC VI 1997 và

c bi t là khuy n cáo

a ESC/ESH 2003. Khái ni m ti n THA (prehypertension) theo JNC VII
khơng

c áp d ng dù có ý ngh a v d ch t h c nh ng b t l i v m t tâm lý

nh nhân do làm h quá lo âu không c n thi t, vì v y JNC VII ít ph bi n
trong lâm sàng h n.
Theo khuy n cáo c a H i Tim m ch Vi t Nam (2007), huy t áp c a
ng

i tr

ng thành

ng 1.5. Phân

c phân thành các m c

sau.

t ng huy t áp theo H i Tim m ch h c Vi t Nam [12]
Huy t áp tâm thu

c

tr

(mmHg)
Huy t áp t i u
Huy t áp bình th

ng

Huy t áp bình th

ng cao

Huy t áp tâm
ng (mmHg)

< 120

< 80

< 130

< 85

130-139

85-89

ng huy t áp

1 (nh )

140-159

90-99

ng huy t áp

2 (trung bình)

160-179

100-109

ng huy t áp

3 (n ng)

ng huy t áp tâm thu

n

ng huy t áp tâm thu

n

c
c

180

110

140

< 90

c phân làm 3 m c

1, 2, và 3 theo tr

huy t áp tâm thu. Phân lo i này d a trên o huy t áp t i phòng khám.
u huy t áp tâm thu (HATT) và huy t áp tâm tr
t phân lo i thì ch n m c huy t áp cao h n

ng (HATTr) không cùng

x p lo i.


9

1.1.4.2. Ch n oán ái tháo

ng, r i lo n dung n p glucose và r i lo n

glucose lúc ói
ng 1.6. Tiêu chu n ch n oán theo WHO và ADA [55]
Tiêu chu n
ái tháo

WHO 1999

ADA 2003

ng

Glucose máu lúc ói

7,0 mmol/L ho c

7,0 mmol/L ho c

Sau khi dùng OGTT

11,1 mmol/L

11,1 mmol/L

IGT
Glucose máu lúc ói

< 7,0 mmol/L và

Sau khi dùng OGTT

7,8 và < 11,1 mmol/L

Không

ngh

7,8 và < 11,1 mmol/L

IFG
Glucose máu lúc ói

6,1-6,9 mmol/L và

5,6-6,9 mmol/L

Sau khi dùng OGTT

(n u o

Khơng khuy n cáo o

c)

Khuy n cáo o

(nh ng n u

o thì giá tr

nên < 11,1 mmol/L)
1.1.4.3. Ch n ốn và phân

béo phì

ng 1.7. Phân lo i th a cân và béo phì cho ng

i châu Á [53]

Phân lo i

BMI (Kg/m2)

Nh cân

< 18,5

Bình th

ng

Th a cân

18,5-22,9
23,0

Ti n béo phì

23,0-24,9

Béo phì

I

25,0-29,9

Béo phì

II

30,0


10

ng 1.8. Phân lo i béo phì trung tâm [53]
WHO 1998

Tiêu chu n

IDI và WPRO 2000

s vịng eo/mơng

Nam

Vịng eo

> 0,9

90 cm

> 0,85

80 cm

1.1.4.4. Ch n oán gi m HDL-cholesterol và t ng triglycerid máu
ng 1.9. Ch n oán gi m HDL-c và t ng triglycerid máu theo tiêu
chu n c a NCEP-ATP III [44]
Tiêu chu n

Gi m HDL-c máu

Nam

< 40 mg/dL (1,0 mmol/L)

ng TG máu
150 mg/dL (1,7 mmol/L)

< 50 mg/dL (1,3 mmol/L)
ng 1.10. Các m c

r i lo n lipid máu theo NCEP-ATP III [44]

HDL-c máu

c

< 40 mg/dL (< 1,03 mmol/L)

Th p

60 mg/dL ( 1,55 mmol/L)

Cao

TG máu
< 150 mg/dL (< 1,7 mmol/L)

c
Bình th

ng

150-199 mg/dL (1,7-2,25 mmol/L)

Cao gi i h n

200-499 mg/dL (2,26-5,63 mmol/L)

Cao

500 mg/dL ( 5,65 mmol/L)

t cao

1.1.5. Nguyên nhân – c ch b nh sinh
N n t ng c a HCCH là tình tr ng

kháng insulin,

c bi t khi có béo

phì, trong ó th béo b ng có liên quan v i HCCH ch t ch h n c . Béo phì
ng ti t TNF- (tumor necrosis factor - alpha) làm t ng c

ng ly gi i mô m ,


11

n d n t ng cao axit béo t do và TG trong máu, gây hi n tu ng “nhi m

c

”, r i lo n ch c n ng c a t bào beta tuy n t y, kháng insulin và phát sinh
ái tháo

ng (ÐTÐ).

ng th i mô m d th a,

ra các s n ph m ti n viêm và n i ti t khác nhau t

c bi t là m n i t ng ti t
ng tác v i dịng thác phát

tín hi u c a insulin. Trong s nh ng s n ph m này, ch có adiponectin giúp
tránh s

kháng insulin và b nh tim m ch; còn các axit béo t do, leptin,

resistin, PAI-1 (plasiminogen activator inhibitor-1) và các s n ph m ti n viêm
(ch y u là IL-6) thúc

yd n

u qu c a s

n

kháng insulin.

kháng insulin làm t ng n ng

ho c không ki m sốt

glucose máu có th

c; t ng t o kh n ng gây viêm c a l p t bào n i

mô m ch máu, t o thu n l i cho m ng x v a hình thành và phát tri n. S
kháng insulin cịn góp ph n làm t ng s n xu t LDL-c
máu; t ng gi mu i

gan gây r i lo n lipid

ng th n và kích ho t h th ng Renin-Angiotensin

(RAS: Renin-Angiotensin System) thông qua vi c mô m t ng s n xu t nhi u
protein h RAS gây t ng huy t áp. Insulin c ng là m t y u t kích thích th n
kinh giao c m r t m nh,

ng th i h th ng th n kinh giao c m c ng có th

gây kháng insulin thơng qua các tác d ng trên m ch máu. T t c nh ng y u t
này k t h p l i làm t ng nguy c b nh lý tim m ch [28], [46], [52].
1.2. TÌNH HÌNH M C H I CH NG CHUY N HĨA
1.2.1. Tình hình m c h i ch ng chuy n hóa trên th gi i
HCCH là m t trong nh ng v n

s c kh e c ng

ng

c quan tâm

nh t trong th k XXI. T n su t và t l HCCH ngày càng t ng và có khuynh
ng t ng d n theo tu i.
Trên th gi i, t l m c HCCH
này
ng
n

ng

i tr

ng thành là 20-25%, t l

l a tu i > 50 chi m 44% [22]. N m 2006, t l HCCH t i M là 34,3%;
i m c HCCH
c châu Á nh

c

c tính vào kho ng 68 tri u ng

ài Loan, Thái Lan, t l này g n t

i [43]. T i m t
ng

ng nhau,


12

kho ng 10-15%; trong khi t l này g n 30%
Qu c n m 2008, ng

i ta

Hàn Qu c. Kh o sát t i Trung

c tính r ng có h n 3 tri u thanh thi u niên m c

HCCH v i t l là 3,7%;

it

ng ng

i l n thì t l này t i khu v c nông

thôn là 23%, thành th là 27% [23], [36].
1.2.2. Tình hình m c h i ch ng chuy n hóa t i Vi t Nam
i Vi t Nam, HCCH c ng không còn là m t v n
tác gi

xa l và r t nhi u

ã th c hi n nghiên c u v HCCH, ch y u là các nghiên c u d ch t

c trên nhi u

it

ng khác nhau: ng

i béo phì, b nh nhân

type 2,

nh nhân THA, b nh nhân tai bi n m ch máu não, ph n mãn kinh, ng
cao tu i,

i t

ng khám s c kh e, c ng

ng… Các nghiên c u

i

u ghi

nh n r ng t l HCCH ang t ng nhanh trong th i gian v a qua [3], [4], [6].
Theo nghiên c u c a Vi n Dinh d

ng n m 2008, t l m c HCCH là

13,1% và gia t ng theo tu i [9]. Cu c kh o sát di n ti n tình tr ng dinh d
và r i lo n chuy n hóa c a ng
30-69 c a

i dân thành ph H Chí Minh trong

Th Ng c Di p ã ghi nh n: t l th a cân béo phì,

ng nhanh chóng 2-3 l n ch trong vịng 8 n m (2001-2008). T l

các

it

ng m c b nh

Hi n nay, r t nhi u ng
ho c
n

các n

ng tr

, th a cân béo phì và HCCH [5].
i cịn cho r ng HCCH là b nh c a ng

này ngày càng thu hút s chú ý c a các bác s nhi khoa
tr em,

il n

h c sinh t 10-15 tu i t i Biên Hòa (

c th c hi n

ng Nai) ghi nh n t l m c HCCH

n 31,37% trong s các em b th a cân, béo phì.
ng [17].

Vi t Nam.

c bi t t i các khu v c ô th do ngày

càng có nhi u tr b béo phì. M t nghiên c u quy mơ g n ây

áng báo

gia

c phát tri n. Tuy nhiên trên th c t , trong vòng 10 n m qua

l HCCH ang gia t ng

cao

tu i t

t ng

3,7% lên 7,04%, t l HCCH t ng t 12% lên 17,7% và có xu h
hóa

ng

ây là m t con s r t


13

1.3. CÁC Y U T

LIÊN QUAN

N H I CH NG CHUY N HÓA

1.3.1. Tu i
u t này liên quan

c l p và chi ph i r t m nh

n HCCH, t l m c

HCCH t ng theo tu i. Nghiên c u c a NHANES 1999-2006 t i M cho th y
có 34,2% ng
20,2%

i l n > 20 tu i m c HCCH; t l này trong l a tu i 20-39 là

nam, 16,7%

n và t ng v t lên 49,9%

nam, 56,8%

n

iv i

a tu i > 60 [43]. T i Vi t Nam n m 2012, t l m c HCCH trong kh o sát
a Hoàng
35,8%

ng M ch c ng gia t ng theo tu i: 2,4%
tu i 60-69 và cao nh t là 38,5% khi

it

tu i < 30 t ng lên
ng

T l m c HCCH c ng ang t ng lên m c “báo

ng. Nghiên c u t i M n m 2013, t l này

70 tu i [11].
ng”

tr em d

l a tu i h c

i 10 tu i là 12%,

10-16 tu i là 14% và trên 16 tu i là 20% [42].
1.3.2. Gi i
Nhi u tác gi tr

c ây cho r ng béo phì trung tâm (d ng “qu táo”) là

t y u t quan tr ng c u thành HCCH và d ng béo phì này th
nam h n n , nên HCCH c ng th
nghiên c u m i ây ã
n nam do trong
trong giai
m

ng g p

ng g p

nam h n [2], [33]. Tuy nhiên, các

a ra k t qu ng

c l i, n có t l m c HCCH cao

i s ng có nhi u giai

n b r i lo n n i ti t,

n mãn kinh. Khi mãn kinh x y ra, gi m estrogen d n

trung tâm gây nên s bi n

c bi t
n s tích

i hình thái t béo d ng “qu lê” sang béo

ng “qu táo” khi n gia t ng nguy c m c HCCH

n gi i [29], [40], [50].

1.3.3. Dân t c
Nhi u nghiên c u cho th y t l m c HCCH

các dân t c châu Âu cao

n so v i các dân t c châu Á. So sánh cu c kh o sát dinh d
qu c gia

M (2003-2004) và Hàn Qu c (2005) trên các

tu i, k t qu cho th y: t l m c HCCH t
thành t c a HCCH trên

it

ng ng

ng và s c kh e
it

ng t 12-19

ng ng là 5,5% và 2,5%; t l các
iM

u cao h n so v i ng

i Hàn


14

Qu c [2], [47]. T i Canada, qua kh o sát s c kh e qu c gia giai
2009, t l HCCH là 19,1%. Nghiên c u c a Vi n Dinh d
Vi t Nam, t l này là 13,1% [9], [49].

ây là

c

n 2007-

ng n m 2008

m th

ng g p, vì v y

các nhà lâm sàng ph i d a vào các ch s nhân tr c và sinh h c c a dân t c
mình khi ch n ốn và ánh giá các b nh v chuy n hóa.
1.3.4. Tính ch t gia ình
Trong gia ình có ơng, bà, cha, m , anh, ch , em m c các b nh liên
quan

n thành t c a HCCH nh BP, THA,

, b nh m ch vành (BMV),

i lo n lipid máu (RLLM) thì nguy c m c các b nh lý này

ng

i ó cao

ng g p

ng

và nguy c m c HCCH c ng s cao h n [27], [28], [54].

1.3.5. Th a cân, béo phì và r i lo n phân b m c a c th
Th a cân, béo phì
c HCCH.

c xem là y u t quan tr ng th

i

ánh giá th a cân, béo phì d a vào ch s BMI, vịng eo, t s

vịng eo/mơng theo t ng dân t c. Tr ng l
HDL-c càng gi m, càng gia t ng n ng

ng c th càng t ng, n ng

TG và hi n t

ng oxy hóa LDL-c;

ây là các y u t nguy c tim m ch, nh t là b nh m ch vành. S phân b m
trong c th c ng nh h

ng

ns t

ng quan gi a BP và r i lo n lipid

máu. M t vùng b ng và các c quan liên quan
Ngoài ra, m t ng còn liên h

dung n p glucose; ây

n

n gi m HDL-c và t ng TG.

kháng insulin, c

ng insulin và r i lo n

c xem là y u t n n t ng trong b nh sinh c a
25 Kg/m2. V i s

HCCH. Nguy c m c HCCH gia t ng áng k khi BMI

gia t ng m i Kg/m2 c a BMI, nguy c m c b nh THA t ng 18% và nguy c
c HCCH t ng 26% [24], [34].
1.3.6. Ch
Ch

n và m c

ho t

ng th l c

n: thói quen n u ng nh h

tính khơng lây liên quan

ng r t l n

n chuy n hóa và dinh d

lý: n m n, n nhi u ch t béo,

n các b nh lý m n

ng. Ch

n không h p

ng b t, gi gi c b a n không c

nh,


15

th

ng xuyên n khuya; thêm vào ó l m d ng bia, r
c các b nh

, THA, RLLM, BP.

c

ho t

ng th l c: t p th d c th

ng d th a, ki m soát cân n ng h p lý, thúc
hi u qu h n. T
1.3.7. B nh
Nh

u, hút thu c lá s d

ng xuyên giúp

t n ng

y tu n hồn và trao

i ch t

ó phịng ng a các b nh lý là thành t c a HCCH [2], [48].

ng hành
ã nói

trên, nh ng ng

i m c b nh

, THA, RLLM, BMV

có t l hi n m c HCCH cao h n dân s chung. Nguy c b r i lo n dung n p
glucose t ng g p 2,48 l n;

type 2 g p 4,43 l n và nguy c m c HCCH

p 2,88 l n khi so sánh gi a nh ng ph n có và khơng m c h i ch ng
bu ng tr ng a nang [41].
T l m c HCCH

nh ng

it

ng m c b nh tâm th n,

tâm th n phân li t c ng cao h n so v i dân s chung.
n vi c t ng t l m c b nh

type 2

c bi t là

u này có liên quan

nh ng b nh nhân này do vi c s

ng thu c ch ng lo n th n th h m i gây t ng cân [2], [26], [39]. Nh ng
nh nhân v y n n có nguy c m c HCCH g p 2,16 l n [38]. Nh ng ng

i

nhi m HIV s d ng tr li u kháng virus c ng có t l m c HCCH cao [56].

1.4. NH NG NGHIÊN C U V H I CH NG CHUY N HĨA
1.4.1. Nh ng nghiên c u

n

c ngồi

Chuang S., Chen C. và Chou P. (2004) kh o sát t l m c HCCH trên
24.329 ng

i tr

ng thành

20 tu i tham gia khám s c kh e t ng quát t i

ài Loan. Theo tiêu chu n NCEP-ATP III, t l HCCH là 9,5% (10,6%
gi i và 8,1%
12,9% (15,5%
tu i,

t

nh

n gi i); v i tiêu chu n vòng eo c a ng
nam gi i và 10,5%

nam

i châu Á, t l này là

n gi i). T l m c HCCH t ng theo

tu i t 60 tr lên [25].

Li Y., Yang X., Zhai F. và c ng s (2008) nghiên c u v t l HCCH
trên 2761 thanh thi u niên Trung Qu c t 15-19 tu i, cho k t qu : t l m c