Tài Liệu Gdđp Tỉnh Quảng Ngãi Lớp 7.Pdf

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NGÃI
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TÀI LIỆU GIÁO DỤC ĐỊA PHƯƠNG
TỈNH QUẢNG NGÃI

7


UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NGÃI
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
NGUYỄN NGỌC THÁI (Tổng Chủ biên) – VŨ THỊ LIÊN HƯƠNG (Chủ biên)
PHAN ĐÌNH ĐỘ – TRẦN QUANG HỒNG – BÙI THỊ HẠNH – HUỲNH THỊ THU THUỶ
VÕ THỊ THUÝ NGA – LÊ HOÀNG NGUYÊN – HÀ TẤN THỌ – TRƯƠNG THỊ THU HƯỜNG
HUỲNH TRUNG SƠN – NGUYỄN THỊ MỸ THUẬN – NGUYỄN THỊ TRÂM CHÂU – LÊ THỊ NHẬT THẢO
HUỲNH TẤN PHIỂN – TRẦN THỊ PHÚC NGUYÊN – NGUYỄN THỊ MINH THƯ – HÀ NHƯ THU
NGUYỄN ĐÌNH PHÚC – NGUYỄN MINH VĂN – HUỲNH NGUYÊN HUY – NGUYỄN THANH SƠN
VÕ THỊ THANH BÌNH – NGUYỄN VĂN TƯƠI

TÀI LIỆU GIÁO DỤC ĐỊA PHƯƠNG

TỈNH QUẢNG NGÃI
Lớ p

7


Kí hiệu và hướng dẫn sử dụng sách

MỞ ĐẦU

KIẾN THỨC MỚI

LUYỆN TẬP

VẬN DỤNG

MỞ ĐẦU
Giớithiệumộtsốnộidungliênquanđến
chủđề,địnhhướngviệctổchứccáchoạt
độnghọc.

KIẾN THỨC MỚI
Giảithích,cungcấpthơngtinliênquan
đếnnộidungchủđề.

LUYỆN TẬP
Kiểmtranhậnthứccủahọcsinh.

VẬN DỤNG
Vậndụngcáckiếnthứcđãhọcđểbàytỏ
quanđiểmcủamìnhvềnộidungquanhiều
hình thức: tham quan thực tế, trị chơi,
nêucảmnghĩ.


LỜI NÓI ĐẦU
Tài liệu Giáo dục địa phương tỉnh Quảng Ngãi lớp 7 bao gồm 7 chủ đề
thể hiện những nội dung cơ bản của văn hoá địa phương, gắn liền
với các hoạt động trải nghiệm cụ thể.
Mục tiêu biên soạn của tài liệu này nhằm trang bị cho học sinh

những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hố, lịch sử, địa lí, kinh tế,
xã hội, mơi trường, hướng nghiệp,... giúp học sinh hiểu biết về nơi
mình sinh sống, từ đó giáo dục cho học sinh về đạo đức, lối sống,
bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước.
Tài liệu thiết kế theo từng chủ đề với cấu trúc Mở đầu - Kiến thức
mới - Luyện tập - Vận dụng kết hợp với hình ảnh minh hoạ cụ thể,
sống động, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận nội dung cuốn tài liệu
và thực hành các hoạt động một cách hào hứng, thoải mái, nắm bắt
nhanh những thông điệp qua từng nội dung, hoạt động và vận dụng
vào thực tế một cách tự nhiên, phù hợp, chính xác.
Ban biên soạn rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy
cô giáo, phụ huynh học sinh và bạn đọc để tài liệu đạt chất lượng tốt
hơn trong lần tái bản sau.
Trân trọng cảm ơn!
NHÓM TÁC GIẢ

3


MỤC LỤC
Chủ đề

4

NỘI DUNG

Trang

1

Quảng Ngãi từ đầu thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XVI

6

2

Danh lam thắng cảnh đồng bằng, trung du
và miền núi ở tỉnh Quảng Ngãi

12

3

Văn hoá, nghệ thuật ở tỉnh Quảng Ngãi

18

4

Nghề truyền thống ở tỉnh Quảng Ngãi

25

5

Tiềm năng kinh tế biển, đảo ở tỉnh Quảng Ngãi

33

6

Hệ sinh thái dưới nước ở tỉnh Quảng Ngãi

38

7

Đoàn kết dân tộc ở tỉnh Quảng Ngãi

44


LƯỢC ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH QUẢNG NGÃI

5


CHỦ ĐỀ

QUẢNG NGÃI TỪ ĐẦU THẾ KỈ X
ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỈ XVI

1

Mục tiêu
Sau khi học xong chủ đề này, học sinh sẽ:
– NêuđượcqtrìnhhìnhthànhvàpháttriểncủavùngđấtQuảngNgãitừ
đầuthếkỉXđếnnửađầuthếkỉXV.
–TrìnhbàyđượccơnglaocủaTrấnQuốccơngBùiTáHánđốivớivùngđất
QuảngNgãi.

– Tựhàovềtruyềnthốnglịchsửcủaqhương,nângcaoýthứctrongviệc
giữgìnvàpháthuygiátrịvănhố,lịchsửcủavùngđấtQuảngNgãi.

MỞ ĐẦU

TronggiaiđoạntừđầuthếkỉXđếnnửađầuthếkỉXVI,vùngđấtthuộcđịabàn
QuảngNgãihiệnnaycónhiềusựthayđổivềtêngọivàđịagiớihànhchính,từ
CổLuỹĐộngđếnchâuTư,châuNghĩarồiphủTưNghĩa.Gắnliềnvớisựđổithayấy
làtêntuổicủacácnhânvậtlịchsửnhưHồQLy,vuaLêThánhTơng,TrấnQuốccơng
BùiTáHán,…đãcócơngsápnhậpvùngđấtQuảngNgãivàolãnhthổĐạiViệt,thực
hiệncơngcuộckiếntạolàmnênnhữngchuyểnbiếnvềkinhtế–xãhội,từngbướcổn
địnhđờisốngnhândânnơiđây,tạonềntảngchosựpháttriểnvềsau.

1.NêuhiểubiếtcủaemvềvùngđấtQuảngNgãitronggiaiđoạntừđầuthếkỉX
đếnnửađầuthếkỉXVI.
2.VuaLêThánhTơng,TrấnQuốccơngBùiTáHáncóvaitrịnhưthếnàođốivới
vùngđấtQuảngNgãi?

KIẾN THỨC MỚI
1. Q trình hình thành và phát triển vùng đất Quảng Ngãi từ đầu thế kỉ X đến
nửa đầu thế kỉ XVI

6


– Quảng Ngãi từ đầu thế kỉ X đến năm 1402
TừđầuthếkỉX,dướithờivươngquốcChăm-pachođếntrướckhisápnhập
vàolãnhthổĐạiViệt,vùngđấtQuảngNgãicótêngọilàCổLuỹĐộngthuộcchâu
Amaravati(ngàynaylàĐàNẵng,QuảngNam,QuảngNgãi).
Thờikìnày,nhiềuvùngởđịabànQuảngNgãicịnhoangsơ,dânsốít,trìnhđộ

kĩthuậtcịnthấp.
– Quảng Ngãi từ năm 1402 đến năm 1471
Năm1402,vùngđấtQuảngNgãiđặtdướisựcaiquảncủanhàHồ.Sựkiệnnày
đánhdấumộtbướcngoặtquantrọngtronglịchsửvùngđấtQuảngNgãi.NhàHồ
chiaCổLuỹĐộngthànhhaichâu:châuTưvàchâuNghĩathuộclộThăngHoa.
Đâylàlầnđầutiên,vùngđấtQuảngNgãinằmtrongquốcgiaphongkiếnViệtNam
thốngnhất.SốquanqnđồntrúcùngmộtsốngườidântừNghệ–Tĩnhđượcđưa
vàođâybắtđầusinhcơlậpnghiệp,xâydựngvàthànhlậpcáclàngxã.
Năm1407,nhàHồthấtbạitrongcuộckhángchiếnchốngqnMinhxâmlược.
Nhâncơhộinày,vươngquốcChăm-pagiànhlạiquyềncaiquảnvùngđấtxứQuảng.
– Quảng Ngãi từ năm 1471 đến nửa đầu thế kỉ XVI
Năm1471,vuaLêThánhTơngđemqnthuhồilạivùngđấtxứQuảng.Ơng
thiếtlậpđạoThừatunQuảngNam–đơnvịhànhchínhthứ13củanướcĐạiViệt
gồm3phủ:ThăngHoa,TưNghĩa,HồiNhân.Trongđó,phủTưNghĩa(naylàtỉnh
QuảngNgãi)làsựhợpnhấtcủachâuTưvàchâuNghĩa.PhủTưNghĩacó3huyện:
BìnhSơn(BìnhSơnvàSơnTịnhngàynay),NghĩaGiang(TưNghĩavàmộtphần
đấthuyệnNghĩaHànhngàynay),MộHoa(huyệnMộĐứcvàĐứcPhổngàynay).
Vua LêThánhTông đặt
lịsởcủaThừatuyênQuảng
NamởthànhChâuSa(hiện
nay thuộc địa phận các xã
Tịnh Châu, Tịnh An, Tịnh
Khê, Tịnh Thiện của thành
phố Quảng Ngãi). Đồng
thời, ông cho sắp đặt bộ
máy cai trị chặt chẽ, giao
cáctướnglĩnhtrựctiếpmộ
dân Thanh – Nghệ – Tĩnh
vàođâykhaicơlậpnghiệp,
xâydựnglàngxã,khaikhẩn

Hình 1.1. Di tích thành Châu Sa

7


đấthoang,đàosơng,khaikênh,...đặtcơsởchosựổnđịnhvàpháttriểnvùngđất
nàyvềsau.TiêubiểutrongsốđócóơngLêQuangĐại(ĐứcNhuận–MộĐức)và
ơngTrầnVănĐạt(ĐứcHồ–MộĐức)lànhữngngườicónhiềuđónggóptolớn
trongcơngcuộcmởmangbờcõithờikìnày.

Hình 1.2. Đền thờ Trần Văn Đạt (xã Đức Hồ, huyện Mộ Đức)
ĐếnnửađầuthếkỉXVI,vùngđấtxứQuảngngàycàngthịnhvượng,đờisốngnhân
dândầnổnđịnhhơnthơngquacácchínhsáchcủaBùiTáHán–cậnthầncủaĐạithần
NguyễnKim,cócơngkhơiphụctriềuđạiLêTrungHưng(1533–1789).Tuynhiên,về
têngọivàđịagiớihànhchínhcủavùngđấtnàyvẫngiữngunnhưthờiLêsơ.

1.QtrìnhhìnhthànhvàpháttriểncủavùngđấtQuảngNgãitừđầuthếkỉX
đếnnửađầuthếkỉXVItrảiquanhữnggiaiđoạnnào?Nêunộidungchínhcủa
từnggiaiđoạn.
2. Sự kiện nào đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử vùng đất
QuảngNgãitừđầuthếkỉXđếnnửađầuthếkỉXVI?Vìsao?
3. Nêu cơng lao của vua LêThánhTông đối với sự phát triển của vùng đất
QuảngNgãi.

8


2. Công lao của Trấn Quốc công Bùi Tá Hán đối với xứ Quảng
BùiTáHán(1496–1568)đượcxem

làngườicócơnglớnđốivớivùngđất
xứ Quảng. Năm 1545, ơng được vua
LêTrangTơng phong chức Bắc quân
Đô đốc, tước Trấn Quốc công, giao
trấnnhậmvùngQuảngNam(naylàđịa
phận thành phố Đà Nẵng và các tỉnh
QuảngNam,QuảngNgãi,BìnhĐịnh).
Ơng đã có nhiều chính sách tích
cực, hợp lịng dân làm cho vùng đất
Thừa tuyên Quảng Nam (trong đó có
Quảng Ngãi) ngày càng thịnh vượng,
kinhtếvàvănhốđạtnhiềuthànhtựu.

Hình 1.3. Tượng Trấn Quốc cơng Bùi Tá Hán

• Khuyếnkhíchsảnxuấtnơngnghiệp,dùnghaicontrâulàmsứckéocày
ruộng,khaihoang,trồnggiốnglúangắnngày,đođạcruộngđất,định
mứcthuế,chútrọngthuỷlợi,đưangườiKinhlênmiềnngượcđểgiúpđỡ
Kinhtế trongviệctrồnglúa.Ngồitrồngcâylươngthực,ơngcịnchongườidân
vàbinhlínhtrồngnhiềuvườncâyăntrái,khaitháclâmthổsản,…Các
nghềthủcơngnhưnghềrèn,nghềdệtvải,dệtchiếu,…khápháttriển.
• Lậpchợ,đắpcácđoạnluỹởmiềnTâyQuảngNgãiđểtạođiềukiện
pháttriểngiaothươnggiữamiềnxivàmiềnngược,…

• Quydânlậpấp,ổnđịnhđờisốngngườidân,thựchiệnchínhsách
“an dân” nhằm giữ sự giao hồ giữa người Việt và người Chăm,
Vănhóa,
ngườiKinhvàngườiThượng,…
xãhội
• Sửa đổinếpsinhhoạtvàphong tụctheohướng tiếnbộ;chămlo

giáodục,ytế,...

9


BùiTáHánsinhqnởChâuHoan(tỉnhNghệAn),nhưngvìcónhiềucơnglao
tolớnđốivớivùngđấtQuảngNgãinênQuốcsửqntriềuNguyễnxemơnglà
danhnhântỉnhQuảngNgãivàcơnglaocủaơngđượcngườidânxứQuảngkhắp
nơikhắcghi,truyềnlại.
Di tích mộ và đền thờ Bùi Tá Hán được xây dựng từ năm 1962 (thuộc tổ 10,
phườngQuảngPhú,thànhphốQuảngNgãi)đượcBộVănhố–Thơngtin(naylà
BộVănhố,ThểthaovàDulịch)cơngnhậnlàditíchlịchsửvănhốQuốcgiavào
năm1990.
Em có biết?
Đầunăm2022,ChủtịchUỷbannhândântỉnhQuảngNgãiđãkíQuyếtđịnhphê
duyệtdựángần30tỉđồngđểtrùngtutơntạomộvàđềnthờTrấnQuốccơng
BùiTáHán.

Hình 1.4. Đền thờ Trấn Quốc công Bùi Tá Hán
(phường Quảng Phú, thành phố Quảng Ngãi)

10


Em có biết?
Rừng Lăng – núi Trấn Cơng (nay
thuộc phường Quảng Phú, thành
phốQuảngNgãi)làmộttrongnhững
địa danh liên quan đến Trấn Quốc
công Bùi Tá Hán được nhân dân

gọitênđểtỏlịngkínhtrọngơng.Tại
thành phố Quảng Ngãi có một con
đườngmangtênBùiTáHán.

Hình 1.5. Núi Trấn Cơng
nằm bên bờ sơng Trà Khúc

1.Trìnhbàynhữngchínhsáchkinhtế,vănhốvàxãhộicủaTrấnQuốccơng
BùiTáHánđốivớivùngđấtxứQuảng.Nhữngviệclàmcủaơngcóýnghĩanhư
thếnàođốivớivùngđấtnày?
2.NhândânxứQuảngđãlàmgìđểtỏlịngthànhkínhđốivớiTrấnQuốccơng
BùiTáHán?

LUYỆN TẬP
1. LậpbảngthốngkêcáctêngọikhácnhaucủavùngđấtQuảngNgãitừđầuthếkỉX
đếnnửađầuthếkỉXVI(thờigian,triềuđại,têngọi).
2. VìsaoTrấnQuốccơngBùiTáHánlàngườiNghệAnnhưngđượcQuốcsửqn
triềuNguyễnxemlàdanhnhântỉnhQuảngNgãi?

VẬN DỤNG
1. LàmộtngườiconQuảngNgãi,emsẽlàmgìđểthểhiệntìnhuqhươngvà
lịngbiếtơnđốivớinhữngbậctiềnnhânđãcócơngkhaiphá,mởmangvùng
đấtnày?
2. Hãysưutầmtàiliệuvàviếtđoạnvănngắn(7–10câu)cảmnhậnvềmộtnhânvật
lịchsửcócơngkhaiphá,mởmangvùngđấtnơiđịaphươngemđangsinhsống.

11


CHỦ ĐỀ

2

DANH LAM THẮNG CẢNH ĐỒNG BẰNG,
TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI Ở TỈNH QUẢNG NGÃI

Mục tiêu
Sau khi học xong chủ đề này, học sinh sẽ:
– Biếtvàkểtênđượcmộtsốdanhlamthắngcảnhtiêubiểuthuộckhuvực
đồngbằng,trungduvàmiềnnúicủatỉnhQuảngNgãi.
– Có hành động thiết thực để bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị của
nhữngdanhlamthắngcảnhởđồngbằng,trungduvàmiềnnúicủatỉnh
QuảngNgãi.
– GiớithiệuđượcvềnhữngcảnhđẹptiêubiểucủatỉnhQuảngNgãithuộc
khuvựcđồngbằng,trungduvàmiềnnúichobạnbè,ngườithân.

MỞ ĐẦU

QuảngNgãilàvùngđấtcónềnvănhốlâuđờivớinhiềuditíchlịchsử,danhlam
thắngcảnhnổitiếng.Bêncạnhnhữngcảnhđẹpởvùngbiển,đảothìvùngđồngbằng,
trung du và miền núi cịn có nhiều danh thắng mang đậm nét văn hoá lịch sử địa
phương,thuhútkháchdulịchtrongvàngồinướcđếnthămnhư:NúiẤn–SơngTrà,
SuốiChí,ThácTrắng,núiCàĐam,thácCàĐú,...

Hãykểtênnhữngdanhlamthắngcảnhtiêubiểuvùngđồngbằng,trungdu
vàmiềnnúicủatỉnhQuảngNgãimàembiết.

KIẾN THỨC MỚI

1. Núi Ấn – Sơng Trà

“NúiẤn–SơngTrà”gồmhaiđịadanh:núiThiênẤnvàsơngTràKhúc,sựkết
hợptạonênmộtbứctranhsơnthuỷcómộtkhơnghaiởtỉnhQuảngNgãi.

12


Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Quảng Ngãi

13


NúiThiênẤnhaycịngọilàKimẤnSơnnằmởphíabắcsơngTràKhúc(SơngTrà)
thuộcđịaphậnxãTịnhẤnĐơng,xãTịnhAnvàphườngTrươngQuangTrọng,thành
phốQuảngNgãi.ToạlạctrênđỉnhnúiThiênẤnlàngơichùacổ(chùaThiênẤn)
đượcxâydựngtừthếkỉXVIIvàngơimộcụHuỳnhThúcKháng–mộtchísĩu
nướcđãcónhiềuđónggópchophịngtràocáchmạngvàlàBộtrưởngBộNộivụ
(1946–1947)vàQuyềnChủtịchnướcViệtNamDânchủCộnghồ(từ31tháng5
đến21tháng10năm1946).
SơngTràKhúclàconsơnglớnnhấtcủatỉnhQuảngNgãibắtnguồntừsựhợpnước
của3consơnglớnlàSơngRhe,sơngXàLịvàSơngRinh.Sơngchảytheohướngđơng
quaranhgiớicáchuyện:SơnHà,SơnTịnh,TưNghĩavàthànhphốQuảngNgãirồiđổ
raCửaĐại.Dịngsơngcótổngchiềudàikhoảng135km.Ởthượnglưu,sơngkhádốc,
dịngnướcchảyxiết,nhưngđếnđịaphậnthànhphốQuảngNgãithìdịngsơnglạichảy
êmđềm,tạonênkhungcảnhthanhbình.
ĐếnvớiđịadanhNúiẤn–SơngTrà,dukháchcóthểchiêmngưỡngvẻđẹpsơng–núi
hồquyệnvàonhauvàthưởngthứcnhữngmónđặcsảncủađịaphươngnhư:cábống
SơngTrà,donQuảngNgãi.TrongtâmthứcngườiQuảngNgãi,NúiẤn–SơngTràmãi
làđệnhấtthắngcảnh.

Hình 2.2. Núi Ấn – Sơng Trà

2. Suối Chí
ThắngcảnhSuốiChínằmcáchtrungtâmthànhphốQuảngNgãikhoảng30kmvề
phíatâynam,thuộcđịabànhaithơnKhánhGiangvàTrườngLệ,xãHànhTínĐơng,
huyệnNghĩaHành.SuốiChínằmẩnmìnhdướikhurừngngunsinhrộnglớn,nơi
đâytừnglàcăncứđịacáchmạng.Trongkhángchiến,cáccánbộcáchmạngđãdựa
vàovùngrừngnúihoangvu,hiểmtrởnàyđểchốnglạikẻthùxâmlược.

14


SuốiChícóchiềudàikhoảng4kmvàcónhiềuthácnướclớn,nhỏvớitốcđộ
dịngchảykhácnhau.Dướichântháccónhiềuvũngnướcsâu,trongvắttựanhư
nhữnghồbơitựnhiên.SuốiChíđượcđầutưthànhkhudulịchsinhtháiđầytiềm
năngvàđưavàosửdụngtừnăm2019.ĐếnvớiSuốiChí,dukháchđượchồmình
vàocảnhsắcthiênnhiên,hítthởbầukhơngkhímátlành;thamgiacáchoạtđộngtrải
nghiệmnhư:trượtcáp,chèothuyền,đixeđạpnước,…vàđượcthưởngthứcnhững
mónănđậmvịqhương.

Hình 2.3. Khu du lịch sinh thái Suối Chí (Nghĩa Hành)

15


3. Thác Trắng

ThácTrắngnằmcáchtrungtâmthànhphốQuảngNgãikhoảng35kmvềphíatây,
thuộcđịabànxãThanhAn,huyệnMinhLong.
BaoquanhThácTrắnglàmộtvùngđồinúirộnglớn,khíhậutronglànhvàcảnh
sắcntĩnh.Từđộcaohơn40m,dịngnướcchảyxuốngtrắngxốnhưdátbạc
trênsườnnúiđádốcthẳngđứng.Ngaydướichânthác,cóhaihồnướctựnhiên

gần kề nhau, mỗi hồ rộng khoảng
100m2,nướcxanhbiếcvàmátlành.
KhiđếnvớithắngcảnhThácTrắng,
ngồi việc nghỉ ngơi thư giãn, du
khách cịn có thể khám phá những
khu rừng ngun sinh và thăm các
làngcủađồngbàoHrêđểtìmhiểurõ
hơnvềđờisốngvănhố,phongtục,
tậpqncủangườidânnơiđây.

Hình 2.4. Khu du lịch Thác Trắng (Minh Long)
Em có biết?
Từnăm2014,UỷbannhândântỉnhQuảngNgãiđãchỉđạohuyệnMinhLong
đầutưpháttriểncụmsinhthái,xâydựngcáccơngtrìnhlưutrúnhằmphụcvụ
chomụcđíchpháttriểnKhudulịchThácTrắng.

Chiasẻcảmnhậnnếuemđãđượcđếndulịch,thamquantrảinghiệm
tạicácthắngcảnhnóitrên.

LUYỆN TẬP

1. Theoem,cầnlàmgìđểgìngiữvàpháthuygiátrịcủanhữngdanhlamthắngcảnh
thuộcđồngbằng,trungduvàmiềnnúiởtỉnhQuảngNgãihiệnnay?
2. Thi ai nhanh hơn:KểtêncácdanhlamthắngcảnhởtỉnhQuảngNgãimàembiết.

16


VẬN DỤNG
1. Quansáthìnhảnhvàthựchiệncácnhiệmvụ.

a)Chobiếttêncủacácdanhlamthắngcảnhtrongmỗihình.
b) Tìm hiểu, thảo luận nhóm và tập làm hướng dẫn viên để giới thiệu về một
trongnhữngdanhlamthắngcảnhtronghình.

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

17


CHỦ ĐỀ

VĂN HOÁ, NGHỆ THUẬT
Ở TỈNH QUẢNG NGÃI

3

Mục tiêu
Sau khi học xong chủ đề này, học sinh sẽ:
– KểtênđượcmộtsốloạihìnhnghệthuậtdângiantiêubiểucủaQuảngNgãi.
– Nêuđượcđặcđiểm,cảmnhậnvềnghệthuậtâmnhạcvànghệthuậttạohình
(ởcáclàngnghềtruyềnthống)tạiQuảngNgãi.
– Mô phỏng được một số hoạ tiết của nghệ thuật tạo hình ở các làng nghề
truyềnthốngtạiQuảngNgãi.
– Có ý thức bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá nghệ thuật của q hương

QuảngNgãi.

MỞ ĐẦU

QuảngNgãi,vùngđấtcóđờisốngvănhốnghệthuậtpháttriểnphongphúvà
giàubảnsắcvớicácđiệumúa,điệuhát,điệulí,điệuhịcủacácdântộcKinh,Hrê,
Co,CaDong,…mangđậmsắctháitrữtình,âmhưởngtrầmhùng,lạcquanuđời
gắnvớiđờisốngtâmlinh,khátvọngbìnhnnoấm;vớinhữnglàngnghềthủcơng
truyềnthốngnhưgốmMỹThiện,đúcđồngChúTượngvàthổcẩmLàngTeng,…

Hình 3.1. Đội sắc bùa Phổ An trình diễn tại Đền thờ Anh hùng Trương Định

18


Hình 3.2. Sản phẩm gốm Mỹ Thiện,
thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn

Hình 3.3. Thổ cẩm Làng Teng,
xã Ba Thành, huyện Ba Tơ

KểtênmộtsốloạihìnhnghệthuậtdângianởQuảngNgãimàembiết.

KIẾN THỨC MỚI

1. Vài nét về văn hố nghệ thuật âm nhạc ở Quảng Ngãi
a) Vùng đồng bằng, ven biển – hải đảo (Baogồm:thànhphốQuảngNgãi,thịxã
ĐứcPhổvàcáchuyện:BìnhSơn,SơnTịnh,TưNghĩa,MộĐứcvàLýSơn).
Vănhốnghệthuậtâmnhạcvùngđồngbằng,venbiển–hảiđảolànhữngloại
hìnhdiễnxướngdângianđộcđáonhưhátmúabảtrạo,hátmúasắcbùa,…gắn

liềnvớicáclễhộicầungư,thờcáƠng,thờnữthần,…lờihát,câuhátgắnliềnvới
đờisốngtâmlinh,khátvọngbìnhn,noấm.Hátmúabảtrạonổitiếngởvùng
venbiểnhuyệnBìnhSơnnhưBầuBèo,TuyếtDiêm,Đơngnvớicácđiệumúa
cáchđiệutừcuộcsốnggiannan,vấtvảcủangườidânvùngbiển;Hátmúasắcbùa
ởthịxãĐứcPhổlạichothấysựthànhthục,uyểnchuyểntrongsửdụngnhạccụ
sanhtiền,tạonênsựđadạngvềgiaiđiệu,tiếttấu.

19


Hình 3.5. Hát múa sắc bùa

Hình 3.4. Hát múa bả trạo

Cácđiệulí,điệuhịvớinhữngbàidâncadonhândânsángtác.Lờicathường
đượcsửdụngtừcâucadao,câuthơlụcbát,...đượctruyềnmiệngtừđờinàyqua
đờikhácvàphổbiếnởtừngvùng,từngmiền.
Lílànhữngbàidâncangắngọn,giảndị,mộcmạc.Mỗilànđiệucủamộtbàilí
đềucónétriêngtuỳthuộcvàonộidungcủanhữngcâuthơ,câucadaonhưbàihát
Lí thiên thai, Lí cây khế, Lí tang tít,…
Hịlàmộtkhúcdânca,thườnghátkhilaođộng.Hịđểthúcđẩynhịpđộlaođộng,
đểđộngviêncổvũ,đểgiảitríkhilàmviệcmệtnhọc,đểbàytỏtìnhcảmvớiq
hươngđấtnướcvàconngườinhư:Hịhụi,Hịtátnước,Hịgiựtchì,…Điệuhịcó
phần“xướng”vàphần“xơ”nhưsau:
–Xướng:dànhchomộtngườicógiọngtốthát(hátphầnlờicacủacâuthơ).
–Xơ:dànhchotậpthểvừalàmvừaháttheođộngtáclaođộng(hátphầntừđệm).
b) Vùng miền núi (Baogồmcáchuyện:TràBồng,SơnHà,SơnTây,MinhLong,BaTơ)
Nghệthuậtâmnhạcvùngmiềnnúi
cũng mang nhiều sắc thái khác nhau
gắnvớiđờisốngvănhoá,phongtục,

tập quán của đồng bào các dân tộc
thiểusốHrê,Co,CaDong.
Nghệ thuật âm nhạc dân tộc Hrê
mangđậmsắctháitrữtình,sâulắng,
thểhiệnquatiếttấuđadạngcủadàn
chiêng3(chingmon),đànbrook,kèn
rangói,kèntàvố,chinhkla,cácđiệu
háttalêu(calêu),cachoi.

20

Hình 3.6. Vũ điệu dân gian của người Hrê


NghệthuậtâmnhạcdântộcCocóâmhưởngtrầmhùng,mạnhmẽvớidiễntấusơi
độngcủacácchàngtraitrongmànđấuchiêng,nhịpchânkhoẻkhoắncủacáccơgáitrong
điệumúacàđáo(Kađtáo),cácđiệuhátxàru,agiới,...
NghệthuậtâmnhạcdântộcCaDongthểhiệntínhlạcquan,uđờicủamộttộcngười
vốnquensốngởvùngnúicaođượcphơdiễnquaâmhưởngcủadànchiêngh’len,đàn
brâu,lànđiệudâncaranghé,dêơdê,…

Hình 3.7. Nghệ thuật “đấu chiêng”
của người Co

Hình 3.8. Hát dân ca truyền thống
của người Ca Dong

2. Vài nét về nghệ thuật tạo hình ở các làng nghề Quảng Ngãi
a) Gốm Mỹ Thiện
Đây là một trong những

làng gốm hưng vượng một
thời. Gốm Mỹ Thiện (thị trấn
Châu Ổ, huyện Bình Sơn)
được sản xuất theo phương
thứctạohìnhthủcơngvớikĩ
thuật bàn xoay; ngun liệu
làm cốt gốm là đất sét được
lọckĩtạpchất,mengốmđược
sản xuất bằng cách nghiền
các loại đá núi trong vùng,
phathêmchì,đồng,vỏốcvà
Hình 3.9. Tạo hoạ tiết Gốm Mỹ Thiện
một số phụ gia khác theo bí
quyếttraotruyềnnhiềuđờivàkhảnăngsángtạokhơngngừngcủacácnghệnhân.
Trongphâncơngsảnxuất,thợgốmnữchunlokhâutạohình,chuốtsảnphẩm;
cịnthợgốmnamchunlokhâuvậnchuyểnvàlàmđất,nung,đắphình,làmmen.

21


CácsảnphẩmcủagốmMỹThiệnchủyếulàđồgiadụngnhư:chum,ghè,cácloại
vị,ché,bìnhvơi,hũ,thạp,ấmtrà,bìnhhoa,tượngđộngvật,…Cácnghệnhânbằng
đơitaykhéoléocùngócsángtạo
củamìnhđãđưanhữnghìnhvẽ
rồng,phụng,hoa,quả,...vàosản
phẩm với những hoạ tiết sống
động. Nhiều người cho rằng,
nghệnhânlàmgốm,đóchínhlà
nhữngngười“thổihồn”vàođất.
Trong đó, có một số sản phẩm

được tráng men như: bình hoa,
bìnhvơi,tượngđộngvật,ấmtrà,
ché đựng rượu,… Men gốm Mỹ
Hình 3.10. Sản phẩm gốm Mỹ Thiện
Thiệncómàutừtímđậmđếntím
nhạt,vàng,vàngngãsangxanhngọc.Từlâu,gốmMỹThiệnkhơngchỉcómặtởhầu
khắptỉnhQuảngNgãimàcịnvươnracáctỉnh,thànhphốlâncậnnhư:ĐàNẵng,
QuảngNam,BìnhĐịnhvàngượclêntớiTâyNgun.
Trảiquanhiềubiếnđộng,lànggốmMỹThiệnhiệnnaychỉcịnlạimộtlịgốmduy
nhất.NétđộcđáocủagốmtrángmenMỹThiệnlàkĩthuậtnungqua2lửa.Lầnnung
thứnhấtđểtạochoxươnggốmchắc.Lầnthứhai,sảnphẩmgốmđượcnhúngmen
rồichovàolịnung,vớilầnnungnày,màusắcsảnphẩmsẽthayđổitheonhiệtđộ.
GốmMỹThiệnxứngđángđượcxếpvàolànggốmcógiátrịtrongngơinhàgốmViệt,
cầnđượcbảotồn,cógiảiphápnângcaochấtlượngvàkĩthuậttạohìnhđểphùhợp
vớixuhướngpháttriểncủathịtrườnggốmsứhiệnnay.
b) Đúc đồng Chú Tượng
Làng đúc đồng Chú Tượng nằm ở phía tây
nam Núi Vom, thơn Chú Tượng, xã Đức Hiệp,
huyệnMộĐức.Khơngphảingẫunhiênmànơi
đây có tên gọi là Chú Tượng. “Chú” nghĩa là
“thợ”,“tượng”là“đúc”,tứclàlàngthợđúc.
Đểtrởthànhmộtngườithợđúcđồnglànhnghề
khơnghềđơngiản,điềuquantrọnglàphải“thẩm
thấu”cáihồncủanghề.Đốivớithợđúcđồngthì
đấtsétrấtq,họphảichọnđấtsétloạitốtthìmới
tạohìnhchiếckhnbền,đẹp;đólàkhâuđầutiên
vàquantrọngđểcóđượcsảnphẩmbằngđồng
tinhxảo.Ngườithợđúcđồngtựmìnhthiếtkếmẫu
mã, vẽ vào khn đất những hoạ tiết đẹp mắt

22

Hình 3.11. Sản phẩm chuông đồng
Chú Tượng


nhưgửivàođóniềmđammê,đểrồiniềmvui
khơngthểdiễntảhếtbằnglờikhimỗisảnphẩm
bằngđồngrađời.LàngđúcđồngChúTượng
đượcbiếtđếnquasảnphẩmquảchngThần
trên chùa Thiên Ấn lưu truyền đến ngày nay.
Mộtthời,đâylàlàngnghềđúcđồngnổitiếng
khơngchỉởQuảngNgãi,cónhữngnghệnhân
nổitiếngtừngđượcmờirakinhđơHuếđểđúc
tượng cho vua Khải Định. Hiện tại, làng nghề
chỉcịnvàihộgiađìnhcốgắnggiữlửa,mong
mộtngàynàođónghềđúcđồngChúTượngsẽ

Hình 3.12. Hoạ tiết hoa mai – sản
phẩm của làng nghề đúc đồng
Chú Tượng, Đức Hiệp, Mộ Đức

đượcphụchưng.
c) Thổ cẩm Làng Teng
LàngTengthuộcxãBaThành,huyệnBaTơ,cáchtrungtâmthịtrấnBaTơkhoảng
7kmvềphíađơng.NghềtruyềnthốngcủangườiHrêởLàngTenglàdệtthổcẩmvới
nhữngnétđộcđáoriêngtừngunliệu,tạohìnhhoavănđếnmàusắcsảnphẩm.
Nghệthuậttạohìnhhoavănđượcthểhiệntrênnhữngtấmthổcẩmcủangười
Hrêrấtđadạng,phongphú,biểuhiệnsựgầngũivớiconngườinhưmâytrời,sơng
suối,núirừng,nươngrẫy,hàngrào,...Mỗihoavănđềumangýnghĩariêngvàgóp

phầnvẽnênmộtnétvănhốchungtrongnghệthuậttạohìnhcủangườiHrê.Cóthể
phânchiacácloạihoavăntrangtrítrênthổcẩmcủangườiHrêthànhcácthểloại
khácnhaunhư:hoavănđộngvật,thựcvật,…
Hoavănđộngvậtlànhữngconvậtnigắnbóvớiconngườithườngthấynhư:
hìnhchângà,vịt(dềnhia),chânchó(dềnhcó),…Hoavănthựcvậtlàthiênnhiên
xungquanhnhư:cỏcây,hoalá,…

Hình 3.13. Nghệ nhân Làng Teng truyền
nghề dệt thổ cẩm lại cho thế hệ trẻ

Hình 3.14. Người Hrê trong trang phục
truyền thống đang tham gia sinh hoạt
văn hoá Cồng chiêng

23


Điểm nổi bật dễ nhận thấy ở những bộ
trang phục của người Hrê thường có hai
màu:đỏvàđen.NgườiHrêquanniệm,màu
đentượngtrưngchonướcvàđất,làâmtính
–nữgiới;màuđỏlàthếgiớivơhình,tượng
trưngchothầnlinh,làdươngtính–namgiới.

Em có biết?
Tháng9năm2019,nghềdệtthổcẩm
truyềnthốngcủangườiHrêởLàng
TengđượcBộVănhố,Thểthaovà
DulịchcơngnhậnlàDisảnvănhố
phivậtthểquốcgia.

Nhữngsảnphẩmthổcẩmkhơngchỉđơn
thuầnphụcvụnhucầusinhhoạthằngngày,
màcịnlànétvănhốđộcđáocủađồngbàoHrênơiđây.Cứđếnnhữngngàylễhội,
TếtNgãrạ,mừnglúamới,...đồngbàoHrêlạikhốclênmìnhbộtrangphụcthổcẩm
truyềnthốngcủadântộc.

1.NêuvàinétvềvănhốnghệthuậtâmnhạcởQuảngNgãi.
2.NétđộcđáocủagốmtrángmenMỹThiệnlàgì?

LUYỆN TẬP
1. Kểtênvànêuđặcđiểmcácloạihìnhvănhốnghệthuậtâmnhạcvùngđồngbằng,
venbiển–hảiđảoởQuảngNgãi.
2. TrìnhbàyđặcđiểmvănhốnghệthuậtâmnhạccủadântộcHrê,CovàCaDong.
3. Chọn và mơ phỏng lại một trong những hoạ tiết của gốm MỹThiện, thổ cẩm
LàngTenghoặcđúcđồngChúTượngmàemyêuthích.

VẬN DỤNG
1. Nghevànêucảmnhậnvềbàihát“Mía ngọt quê em”sángtácnhạcsĩTrầnXnTiên
và“Kéo lưới trên biển q hương”sángtácnhạcsĩTrươngQuangLục.
2. SưutầmnhữngbàihátmangâmhưởngdâncaQuảngNgãi.
3. Emhãyviếtđoạnvănnêucảmnhậncủamìnhvềvẻđẹpcủamộttrongnhững
làngnghề:gốmMỹThiện,thổcẩmLàngTenghoặcđúcđồngChúTượng.
4. Chiasẻtráchnhiệmcủaemđểgìngiữvàpháthuycácloạihìnhvănhố,nghệthuật
ởQuảngNgãi.

24