Nghiên cứu phẫu thuật cắt dịch kính điều trị bong võng mạc do lỗ hoàng điểm

BỘGIÁODỤCVÀĐÀOTẠO

BỘYTẾ

TRƯỜNGĐẠIHỌCYHÀNỘI

NGUYỄNKIẾMHIỆP

NGHIÊNCỨUPHẪUTHUẬTCẮTDỊCHKÍNHĐI
ỀUTRỊBONGVÕNGMẠC
DOLỖHỒNGĐIỂM

LUẬNÁNTIẾNSĨY HỌC

HÀNỘI-2021


NGUYỄNKIẾMHIỆP

NGHIÊNCỨUPHẪUTHUẬTCẮTDỊCHKÍNHĐI
ỀUTRỊBONGVÕNGMẠC
DOLỖHỒNGĐIỂM
Chunngành:NhãnkhoaMã
số

62720157

LUẬNÁNTIẾNSĨY HỌC
Ngườihướngdẫnkhoahọc:
PGS.TS.CungHồng Sơn

HÀNỘI-2021


LỜICAMĐOAN
Tơi làNguyễnKiếmHiệp, nghiêncứusinh khóa
33,TrườngĐạiHọcYHàNội,chun ngànhnhãnkhoa,xincamđoan:
1. ĐâylàluậnándobảnthântơitrựctiếpthựchiệndướisựhướngdẫncủaPGS.TS.Cu
ngHồngSơn-Bệnh việnMắtTW.
2. Cơngtrìnhnàykhơngtrùnglặpvớibấtkỳnghiêncứunàokhácđãđượccơngbố
tạiViệtNam.
3. Cácsốliệuvàthơngtintrongnghiêncứulàhồntồnchínhxác,trungthự
c,kháchquanvàchưatừngđượccơngbốtrongbấtkìnghiêncứunào.
Tơixin hồn toàn chịu tráchnhiệmtrướcphápluậtvềnhững camkết này.

HàNội,ngày19tháng05năm2021
Ngườiviếtcamđoan

NguyễnKiếmHiệp


CÁCCHỮVIẾTTẮT
BBG

ThuốcnhuộmBrilliant BlueG

BBT

Bóngbàntay

BN

Bệnhnhân

BVM

Bongvõngmạc

CDK

Cắtdịch kính

DNT

Đếmngóntay

ICG

Thuốc nhuộmIndocyanine Green

IOL

Thủytinhthểnhântạo

LHĐ

Lỡ hồngđiểm

OCT

Chụpcắtlớpquanghọc(opticalcoherencetomography)

PT

Phẫu thuật

SD-OCT

Chụpcắtlớpquanghọctheoquangphở
(Spectraldomain–opticalcoherencetomography)

ST

Sáng,tối

TD-OCT

Chụpcắtlớpquanghọctheothờigian
(timedomain-opticalcoherencetomography

TL

Thịlực

TTT

Thủytinhthể

VM

Võngmạc

MỤCLỤC
ĐẶTVẤNĐỀ....................................................................................................1
Chương1:TỔNGQUAN...................................................................................3
1.1. CƠ CHẾ BỆNH SINH CỦA BONG VÕNG MẠC LỖ HỒNG
ĐIỂMNGUNPHÁT..................................................................................3
1.1.1. Địnhnghĩabong võng mạclỡhồngđiểm.............................................3
1.1.2. Cơchếbongvõngmạcdo lỡ hồngđiểm...............................................4
1.1.3. Nhữngyếutốnguycơhìnhthànhbongvõngmạcdolỡhồngđiểm..............6
1.1.4. Phânloại lỡhồng điểm....................................................................11
1.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA BONG VÕNG MẠC DO LỖ
HỒNGĐIỂM...............................................................................................14
1.2.1. T̉i vàgiới......................................................................................14
1.2.2. Triệu chứng cơnăng........................................................................15
1.2.3. Thịlực..............................................................................................16
1.2.4. Mứcđộcậnthị...................................................................................16
1.2.5. Giãnphìnhcủngmạchậucực..............................................................17
1.2.6. Bongdịchkínhsau.............................................................................17
1.2.7. Đặc điểmbongvõngmạcdolỡhồngđiểm..........................................18
1.3. ĐIỀUTRỊBONGVÕNG MẠCDOLỖHỒNGĐIỂM...........................19
1.3.1 Cắtdịchkính......................................................................................19
1.3.2. Chấtấn độnnộinhãn..........................................................................22
1.3.3. Tưthếbệnhnhânsauphẫuthuật...........................................................23
1.3.4. Cắtdịchkính,bócmàng giớihạntrong/ màng trướcvõng mạc..............24
1.4. MỘTSỐYẾUTỐLIÊNQUANĐẾN KẾTQUẢPHẪUTHUẬT.............31
1.4.1. Đặcđiểmlâmsàng.............................................................................31
1.4.2. Cácyếutốliênquanđếnkếtquảchức năng...........................................32
1.4.3. Cácyếutốliênquanđếnkếtquảgiảiphẫu..............................................33

MỤCLỤC
1.5. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU ĐIỀU TRỊ BONG VÕNG MẠC DO
LỖHỒNGĐIỂMTRÊNTHẾGIỚIVÀỞVIỆTNAM...................................38
1.5.1. Nghiêncứutrên thếgiới.....................................................................38
1.5.2. Nghiên cứutại Việt Nam..................................................................40
Chương2:ĐỚI TƯỢNGVÀPHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU.....................41
2.1. ĐỐITƯỢNGNGHIÊNCỨU..................................................................41
2.1.1. Tiêuchuẩn lựachọn..........................................................................41
2.1.2. Tiêuchuẩn loạitrừ.............................................................................41
2.1.3. Địa điểmnghiêncứu.........................................................................41
2.1.4. Thờigiannghiên cứu........................................................................41
2.2. PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU............................................................42
2.2.1. Thiếtkếnghiên cứu...........................................................................42
2.2.2. Cỡmẫu vàcách chọn mẫu.................................................................42
2.2.3. Phươngtiệnnghiên cứu.....................................................................43
2.2.4. Quytrìnhnghiên cứu........................................................................45
2.2.5. Cácbiếnsốvà cáchđánhgiá................................................................53
2.2.6. Xửlývàphântíchsốliệu.....................................................................58
2.2.7. Vấnđềđạođứctrong nghiêncứu........................................................59
Chương3:KẾTQUẢ.......................................................................................60
3.1. ĐẶCĐIỂMBỆNHNHÂN......................................................................60
3.1.1. T̉i vàgiới......................................................................................60
3.1.2. Mắtbịbệnh.......................................................................................60
3.1.3. Đặc điểmbongvõngmạc dolỡhồngđiểmtrước phẫuthuật................61
3.1.4. Đặcđiểmlỡ hồngđiểmtrước phẫuthuật.............................................64
3.2. KẾTQUẢPHẪUTHUẬT......................................................................66
3.2.1. Phươngpháp phẫuthuật....................................................................66

MỤCLỤC
3.2.2. Kếtquảgiảiphẫu...............................................................................67
3.2.3. Kết quảchứcnăng.............................................................................70
3.2.4. Biếnchứng phẫu thuật......................................................................73
3.2.5. Kết quảchungcủaphẫuthuật.............................................................74
3.3. CÁCYẾUTỐLIÊNQUANĐẾNKẾTQUẢPHẪUTHUẬT....................75
3.3.1. Cácyếutốliênquanđếnkếtquảgiảiphẫu..............................................75
3.3.2. Cácyếutốliênquanđếnkếtquảchức năng...........................................87
Chương4:BÀNLUẬN....................................................................................91
4.1. ĐẶCĐIỂMBỆNHNHÂNNGHIÊN CỨU.............................................91
4.1.1. Tuổi vàgiới......................................................................................91
4.1.2. Mắtbịbệnh.......................................................................................92
4.1.3. Thờigian mắcbệnh...........................................................................92
4.1.4. Đặc điểmbongvõngmạc dolỡhồngđiểmt r ư ớ c p h ẫ u thuật......93
4.1.5. Đặcđiểmlỡ hồngđiểmtrước phẫuthuật.............................................98
4.2. ĐÁNHGIÁKẾTQUẢPHẪUTHUẬT....................................................99
4.2.1. Phươngpháp phẫuthuật....................................................................99
4.2.2. Kếtquảgiảiphẫu.............................................................................100
4.2.3. Kết quảchứcnăng...........................................................................105
4.2.4. Biếnchứng.....................................................................................108
4.2.5. Thành côngchungcủaphẫuthuật.....................................................109
4.3. MỘT SỐYẾU TỐ LIÊNQUANĐẾNKẾT QUẢPHẪU
THUẬT.1094.3.1.Liênquan tớikết quảgiảiphẫu..........................................109
4.3.2.Liênquanđếnkếtquảchứcnăng.........................................................122
KẾTLUẬN...................................................................................................124
NHỮNGĐÓNGGÓPMỚI CỦALUẬNÁN


MỤCLỤC
CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỚLIÊN QUAN ĐẾN LUẬN

ÁNTÀILIỆUTHAMKHẢO
PHỤLỤC


DANHMỤCBẢNG
Bảng 3.1.

Phânbốbệnh nhântheo tuổivàgiới................................................60

Bảng 3.2.

Mối liênquangiữathời gian xuất hiệnbệnh vàthịlực.....................62

Bảng 3.3.

Tình trạng thểthủytinh.................................................................62

Bảng 3.4.

Tìnhtrạng bongdịchkính sau........................................................63

Bảng 3.5.

Mứcđộbong võng mạc.................................................................63

Bảng 3.6.

Chiềudàitrụcnhãn cầu..................................................................63

Bảng 3.7.

Mối liênquangiữagiãn phìnhhậu cựcvà thịlực.............................64

Bảng 3.8.

Mối liên quan giữa thời gian xuất hiện bệnh và kích thước
lỡhồng điểm...............................................................................65

Bảng 3.9.

Mối liênquangiữathịlực vàkích thước lỡhồngđiểm....................65

Bảng 3.10.C á c phươngphápphẫu thuật........................................................66
Bảng 3.11.K ế t

q u ả giải phẫulỡhồng điểmsau phẫuthuật.....................68

Bảng 3.12.T h ờ i gianđóng lỡ hồng điểmtối đa..........................................68
Bảng 3.13.T h a y đởikích thướctrungbình củaLHĐtheo thờigian................69
Bảng 3.14.P h â n b ố k í c h t h ư ớ c trungbình củalỡhồng
điểmthờigian....................................................................................................69
Bảng 3.15.T h ị

l ự c trung bình ởlầnkhámsau cùng.................................70

Bảng 3.16.T h ị lựctrungbình ởcác thờiđiểmtheo dõi....................................70
Bảng 3.17.Thị lực trung bình sau 6 tháng ở nhóm có hoặc khơngphẫu
thuậtlấythểthủytinhđục,đặtkínhnộinhãn........................................71
Bảng 3.18.B i ế n

c h ứ n g trong phẫu thuật..........................................73

Bảng 3.19.B i ế n

c h ứ n g sau phẫuthuật..............................................73

Bảng 3.20.M ố i liênquangiữatuổivàkếtquảgiảiphẫu võng mạc.....................75
Bảng 3.21.M ố i liênquangiữat̉ivà kếtquảgiảiphẫulỡ hồngđiểm..............75
Bảng 3.22.Mối liên quan giữa thời gian xuất hiện bệnh và kết quả giải
phẫuvõngmạc..............................................................................76


Bảng 3.23.M ố i l i ê n q u a n g i ữ a t h ờ i g i a n x u ấ t h i ệ n
b ệ n h v à k ế t q u ả g i ả i p h ẫ u lỡhồngđiểm.............76
Bảng 3.24.M ố i l i ê n q u a n g i ữ a t h ờ i g i a n x u ấ t h i ệ n
b ệ n h v à k í c h t h ư ớ c l ỡ hồng điểmsaumổ..............77
Bảng325.

Mốiliênquangiữathịlựcvàoviệnvàkếtquảgiảiphẫuvõngmạc77

Bảng 3.26.Mối liên quan giữa thị lực vào viện và kết quả giải phẫu lỡ
hồngđiểm.....................................................................................78
Bảng 3.27.Mối liên quan giữa tình trạng bong dịch kính sau với kết quả
giảiphẫuvõngmạc..........................................................................78
Bảng 3.28.Mối liên quan giữa mức độ bong võng mạc và kết quả giải
phẫuvõng mạc.............................................................................79
Bảng 3.29. Mối liên quan giữa mức độ bong võng mạc và kết quả giải
phẫulỡhồngđiểm........................................................................80
Bảng 3.30.Mối liên quan giữa chiều dài trục nhãn cầu và kết quảgiải
phẫuvõng mạc.............................................................................81

Bảng3.31.M ố i liênquan giữa chiều dàitrụcnhãncầuvàkếtquả
giảiphẫulỡhồngđiểm..................................................................81
Bảng 3.32.Mối liên quan giữa kích thước lỡ hồng điểm trước phẫu thuật
vàkếtquảgiảiphẫuvõngmạc...........................................................82
Bảng 3.33.Mối liên quan giữa kích thước lỡ hồng điểm trước phẫu thuật
vàkếtquảgiảiphẫulỡ hồngđiểm....................................................82
Bảng 3.34.Mối liên quan giữa giãn phình hậu cực và kết quả giải phẫu
võngmạc.......................................................................................83
Bảng 3.35.Mối liên quan giữa giãn phình hậu cực và kết quả giải phẫu
lỡhồngđiểm................................................................................83
Bảng 3.36.M ố i l i ê n q u a n g i ữ a c h ấ t ấ n đ ộ n n ộ i n h ã n
v à k ế t q u ả g i ả i p h ẫ u võng mạc...................................83


Bảng 3.37.M ố i l i ê n q u a n g i ữ a c h ấ t ấ n đ ộ n n h ã n v à
k ế t q u ả g i ả i p h ẫ u l ỡ hồng điểm...............................84
Bảng 3.38.Mối liên quan giữa phương pháp bóc màng giới hạn trongvà
kếtquảgiảiphẫulỡhồngđiểm.........................................................85
Bảng3.39.M ố i liênquangiữatìnhtrạngbócmànggiớihạntrongtrongphẫuthu
ật vàkết quảgiải phẫu lỡhồngđiểm..............................................85
Bảng 3.40. Mối liên quan giữa thời gian nằm sấp liên tục và kết
quảg i ả i phẫuvõng mạc..............................................................86
Bảng 3.41.Mối liên quan giữa thời gian nằm sấp liên tục và kết giải phẫu
lỡhồng điểm...............................................................................86
Bảng 3.42.M ố i liênquangiữathờigian bị bệnh và kếtquảthịlực...................87
Bảng 3.43.M ố i liênquangiữamứcđộbong võng mạc vàkết quảthịlực..........88
Bảng 3.44. Mối liên quan giữa kích thước lỡ hồng điểm trước mởv à
k ế t quả thịlực.............................................................................89
Bảng 3.45.Mối liên quan giữa giai đoạn lỡ hồng điểm và kết quả thị lực .
90Bảng4.1.

Thị lựctrướcphẫuthuậttrong mộtsốnghiêncứu..............................94

Bảng4.2.

SosánhvềkếtquảgiảiphẫuvàchứcnăngsauPTBVMdoLHĐ............102

Bảng 4.3.

Kết quảthị lựcsauphẫuthuật của cáctácgiả.................................106


DANHMỤC BIỂUĐỒ
Biểu đồ3.1.T h ị l ự c trướcphẫuthuật.........................................................61
Biểuđồ 3.2.P h â n b ố c á c giaiđoạnlỡ hồngđiểm.................................66
Biểuđồ3.3.K ế t quảgiải phẫuvõngmạcsauphẫuthuật......................................67
Biểu đồ 3.4.P h â n bố cácnhómthịlựcsau phẫu thuật6tháng..........................71
Biểu đồ 3.5.N h ã n áp sauphẫuthuật..............................................................72
Biểuđồ 3.6.K ế t q u ả chung củaphẫu thuật................................................74
Biểu đồ 3.7.Mối liên quan giữa bong dịch kính sau và kết quả giải
phẫulỡhồng điểm.....................................................................79


DANHMỤCHÌNH
Hình1.1.

Bongvõng mạcdolỡhồng điểm.......................................................3

Hình1.2.

Giãnphìnhhậucực............................................................................7

Hình1.3.

SD-OCTtrên một bệnhnhânnữ60t̉ibịcậnthị nặng........................8

Hình1.4.

Hìnhảnhchụpđáymắtbongvõngmạccógiãnphìnhhậucực........................9

Hình1.5.

Lỡ hồngđiểmgiaiđoạn1................................................................12

Hình1.6.

Lỡ hồngđiểmgiaiđoạn 2...............................................................13

Hình1.7.

Lỡ hồngđiểmgiaiđoạn3................................................................13

Hình1.8.

Lỡ hồngđiểmgiaiđoạn4................................................................14

Hình1.9.
Bệnhnhâncậnthịnặngbongvõngmạchậucựcvàlỡhồngđiểm.19Hình1.10.B ó c màn
ggiới hạntrong..................................................................................................25
Hình2.1.

Hệthốngquansátvàmáydùngtrongphẫuthuật..................................44

Hình2.2.

Phân vùngvõngmạc.......................................................................47

Hình2.3.

Phẫu thuật PhacođặtIOLtrướckhi CDK........................................50

Hình2.4.

Bócmànggiớihạntrong...................................................................51


1

ĐẶTVẤNĐỀ
Bong võng mạc do lỡ hồng điểm chiếm 0,5% các trường hợp
bongvõng mạc,1tỷ lệ cao hơn ở một số nhóm chủng tộc, theo báo cáo trong y
văncủa Nhật và Trung Quốc thì tỷ lệ 9% và 21% tương ứng. 2,3Bong võng mạc
dolỡhồngđiểmxảyrachủyếuởmắtcậnthị,gầnđâyđãđượcghinhậnxảyrasau chấn thương mắt đụng
dập.4,5Khó khăn trong việc xác định xem một lỡhồng điểm có độ dày tồn bộ
hay một phần võng mạc là nguyên nhân gâybong võng mạc, đã được
nhiềut á c

giả

nhấn

mạnh.

Đôi

khi

bong

võng

m ạ c gâynê n l ỗ h o à n g đ i ể m hay ng ư ợ c l ạ i l à k h ó x á c đ ị n h v ì b ệ n h n h â n đ
ế n đ ã thấybongvõngmạc rộngvàlỡ hồngđiểm.
Lỡ hồng điểm gây nên bong võng mạc thường xảy ra một trong
haitrường hợp: Trước tiên, cận thị cao và giãn phình hậu cực trường hợp
nàychiếm tỷ lệ 67,7% -96,7% ở những mắt cận thị cao từ -8,25D đến 3,25D.6Trong những trường hợp này, lỗ hồng điểm là chỡ rách dẫn đến bong
võngmạc. Bong võng mạc thường ở phía hậu cực nhưng có thể lan ra phía
trước
vàkhơngcó các vếtr áchkhác. Trường hợp thứhai ,bongvõngmạc t i ến triể
n,bắtđầubằngmộtvếtráchởngoạivivàsauđólanraphíahậucực.Sựkéocăng của mơ võng mạc trên
lớp màngm ỏ n g t r o n g q u á t r ì n h b o n g r a đ ã d ẫ n đến sự
hình thành lỡ hồng điểm. Mặc dù sinh lý bệnh của nó chưa được hiểuđầy đủ,
nhưng người ta cho rằng Bong võng mạc do lỡ hồng điểm ở mắt
cậnthịcaoxảyrado3ngunnhân:
Lựccokéo dịch kínhtrướclênhậu cựcdodãn phìnhphíasau
Lựckéotiếptuyếntrênhồngđiểmdosựcolạicủadịchkínhvàmàngđáy.
Giảm bám dính của võng mạc vào màng mạch do teo biểu mô sắc
tốvõng mạc. Mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố này trong cơ chế bệnh sinh
củalỡhồngđiểmcịnđangđượctranhluận.7,8

Phẫu thuật là biện pháp duy nhất để điều trịb o n g v õ n g m ạ c d o
l ỡ hồng điểm. Các phương pháp phẫu thuật khác nhau đã được nhiều tác
giả mơtảtrongđiềutrịbongvõngmạcdolỡhồngđiểm.Trướcđây,ấnđộnhồngđiểm kết hợp với điều trị
lỡ

hồng

điểm

bằng

phương

pháp

lạnh

đơng,

điệnđơngh o ặ c l a s e r q u a n g đ ô n g l à n h ữ n g p h ư ơ n g p h á p đ ư ợ c l ự a c h ọ n
đ i ề u t r ị sớmdànhchonhữngmắtnày.9,10,11
Ngày nay, với hiểu biết tốt hơn về lực co kéo võng mạc và những
tiếnbộtrongkỹthuậtcắtdịchkínhđãlàmtăngtỷlệthànhcơngtừkhoảng50%
lênhơn90%.Việclựachọnkỹthuậtphẫuthuậttốtnhấtlàdựatrêntìnhtrạngdịch kính, có hoặc khơng có
giãn phình hậu cực và mức độ thay đởi hồngđiểm như tân mạch hoặc teo
hắc võng mạc trung tâm, chiều dài trục nhãn cầuvà bệnh lý võng mạc chu
biên. Tuy nhiên, những thành công về giải phẫunhưng thất bại về chức năng
là thách thức đối với các vấn đề phẫu thuật. Cácbáo cáo trong tài liệu phần
lớn là hồi cứu, làm cho việc so sánh trực tiếp cácphươngpháp phẫu thuật trở

nênk h ó k h ă n .

Do

đó,

việc

điều

trị

bong

v õ n g mạcdolỡhồngđiểmtối ưuvẫncịn nhiềutranhcãi.8,12,13
Trên thế giới cũng như ở Việt nam, thất bại trong việc đóng lỡ
hồngđiểm và bong võng mạc vẫn tái phát, đặc biệt kết quả thị lực thường
thất vọngđólàmộttháchthứcđốivớicácnhànhãnkhoanóichungcũngnhưcácphẫuthuật dịchkínhvõng
mạc nóiriêng.8,12,13,14,15
Vì vậy, cần có những nghiên cứu về vấn đề này để giúp cho các
nhànhãn khoa lựa chọn phương pháp hợp lý trong từng trường hợp. Đó là lý
dochúng tơitiếnhànhnghiêncứuđềtài:
“Nghiên cứu phẫu thuật cắt dịch kính điều trị bong võng mạc do
lỗhồng điểm”vớihaimục tiêu:
1. Đánh giá kết quảphẫu thuật điềut r ị b o n g v õ n g m ạ c d o l ỗ
h o à n g đ i ể m tại BệnhviệnMắtTrungương.
2. Nhậnxét một sốyếutốliênquan đến kếtquảphẫu thuật.


Chương

1TỞNGQUA
N
1.1. CƠCHẾBỆNHSINHCỦABONGVÕNGMẠCLỖHỒNGĐIỂMNGU
NPHÁT
1.1.1. Địnhnghĩabongvõngmạclỗhồngđiểm
Bong võng mạc (BVM) là tình trạng mà lớp thần kinh cảm
thục ủ a võngm ạ c b ị t á c h r a k h ỏ i l ớ p b i ể u m ô s ắ c t ố d o t í c h l ũ y c h ấ
t d ị c h t r o n g khoangdướivõngmạc.16
Lỡ hồng điểm là hiện tượng khuyết mơ võng mạc ở vùng hồng
điểm,từ lớp màng giới hạn trong đến lớp tế bào cảm thụ ánh sáng. Bong võng
mạclỡ hồng điểm chiếm tỉ lệ khá thấp trong khoảng 0,5 đến 1% tất cả các
trườnghợp bongvõngmạcvà chủyếugặptrênbệnhnhân cậnthịnặng.3,4,17
Bong võng mạc do lỡ hồng điểm ngun phát xảy ra ở võng mạc
trungtâm,thườnggâybongvõngmạchạnchế.Trongkhilỡhồngđiểmcóthểxảyra thứ phát sau một tình
trạng bong võng mạc kéo dài hoặc sau bệnh lý phùhoàng điểm mãn tính.
Trong nghiên cứu củaTakano MvàKishi S(1999) trêncácbệnhnhâncóbongvõngmạcvà
tách lớp võng mạc tác giả đã đưa ra kếtluận cóthểBVM có trước rồi lỡ hồng điểmmới
hìnhthành.16

Hình1.1. Bongvõngmạc dolỗ hồngđiểm8


1.1.2. Cơchếbongvõng mạcdo lỗhồng điểm
1.1.2.1. Cơchếhìnhthànhlỗhồng điểm
Lỡhồng điểm ngun phát hình thành do lựcco kéo trước
hốt r u n g tâm vỏ dịch kính với co kéo trước sau phối hợp tiếp tuyến dẫn đến
hình thànhlỡ hồng điểm một phần và tồn bộ ngun phát. Lỡ hồng điểm
ngun
phátxuấthiệnchủyếutrênnhữngbệnhnhângiàvàvớitỉlệtừ0,03đến0,05%. 4,18,19Tỉ
lệmắcởnữgiớicaohơngấp3lầnsovớinamgiới.

Chấn thương đụng dập là nguyên nhân thứ hai thường gặp gây ra
lỡhồng điểm là. Cơ chế chính xác của hiện tượng vẫn chưa được sáng tỏ.
Giảthuyếtv ề c o k é o d ị c h k í n h v õ n g m ạ c đ ư ợ c c h o l à n g u y ê n n h â n g â
y r a l ỡ hồngđiểmdochấnthương.Đèéptrướcsauvàtìnhtrạnggiãnrộngcủaxíchđạo gây ra bởi chấn
thương có thể là ngun nhân dẫn đến tạo sức ép lênnhững điểm mà tại đó
dịch kính võng mạc bám dính khá chặt chẽ. Co kéo độtngột trên vùng quanh
hồng

điểm

có

thể

dẫn

đến

những

nang

võng

mạc.

Lựctácđ ộ n g đ ụ n g d ậ p n h ã n c ầ u k í n c ó t h ể d ẫ n đ ế n h ì n h t h à n h l ỗ h o à n
g đ i ể m ngaylậptứchoặc một nangsau đótiến triểnthànhlỡhồngđiểmtồnbộ.20
Phù hồng điểm mãn tính kết hợp với tắc tĩnh mạch hoặc phù
hồngđiểm đái tháo đường cũng có thể dẫn đến lỡ hồng điểm tồn bộ. Khá

hiếmnhững trường hợp lỡ hồng điểm đã được báo cáo sau tổn thương hàn
điện vàánh sáng mạnh. Cũng có một số trường hợp lỡ hồng điểmđược báo
cáo saukhi mởbaosau thủytinhthểbằnglaser YAG.21,22,23
Lỗhồngđiểmtrênbệnhnhâncậnthịnặng
Lỡhồng điểm làm ộ t

trong những biến chứng của

c ậ n t h ị n ặ n g , c ó kèm với phình giãn hậu cực và teo hắc mạc. Sự xuất
hiện của lỗ hồng điểmtrên bệnh nhân cận thị cũng tăng dần theo
t̉i.24,25,26Theo Kobayashi và cộngsự năm (2002)26trong nghiên cứu trên những
bệnhnhân xuất hiện lỡ hồngđiểm ở giai đoạn III và IV nói chung cho thấy
trên

những

bệnh

nhân

thịcaocótrụcnhãncầutrên26mmt̉itrungbìnhthấphơncủanhómchínhthị

cận


cũng như cận thị thấp và trung bình (tương ứng là 52,1 trên cận thị cao;
64,5trên cậnthịvừa vànhẹ; 69,8trênbệnhnhânchínhthị).
Ngồic á c y ế u t ố g â y r a l ỗ h o à n g đ i ể m b ì n h t h ư ờ n g , l ỗ h o à n g đ
i ể m trongb ệ n h l ý c ậ n t h ị n ặ n g c ò n c ó l ý d o c ủ a h ó a l ỏ n g d ị c h k í n h , t h o á i
h ó a võngmạc,cokéodịchkính,cokéotrướcsaudịchkínhvõngmạctạivùnghồng điểm.27Nghiên cứu

cũng cho thấy bong dịch kính sau ở bệnh nhân bắtđầu từ hậu cực xung quanh
hoàng điểm và dần lan rộng do kết bám dính tạichỡ tới hố trung tâm. Sự kết
dính tại chỡ này tạo ra tình trạng vồng võng mạckéo dài đi kèm co kéo dịch
kính võng mạc trước sau. Ngồi ra co kéo tiếptuyến cạnh hoàng điểm cũng
được cho là nguyên nhân gây lỡ hồng điểmngun phát.
1.1.2.2. Cơ

chế

bong

võng

mạcCácyếutốgiữổnđịnh
võngmạc
Phần ngồi của các tế bào cảm quang (nón và que) được các nhung
maocủabiểum ô s ắ c t ố vâ y quanh,kết dí nht ế b à o gi ữ ahai l ớp n à y khơngc
hặt chẽ,
khoangảobìnhthườngtồntạivàđượcduytrìbởinhiềuyếutố.Thứnhấtlàchênhlệchthủ
ytĩnhliênquanđếnnhãnáp.Tiếptheovàquantrọngnhấtlàkhảnăngkhơngchonước
thấmquacủalớpbiểumơsắctốvõngmạcvàqtrìnhbơmnướcliêntụcvàchủđộngtừkhoang
dướivõngmạctrởrahắc
mạc.Sựvậnchuyểnnàyđượcthựchiệnnhờáplựcthẩmthấucaohơnởhắcmạcvà
quantrọnghơnlàhoạtđộngchuyểnhóacủacáctếbàonộimơcókhả
nănghấpthụnước.Tấtcảtạothànhmộthệthống“bơm”tếbàogiữchovõngmạckhơn
gbịthấmnước.Saucùnglà gắnkết lớpbiểu mơsắctố và lớptếbàocảmthụánhsángbởiphức
hợpglycoproteincótrongkhoangdướivõngmạc.28Các yếutốgây bongvõngmạc
Những vết rách võng mạc (VM) và những chuyển động của chất
lỏngtrong buồng dịch kính là điều kiện cần thiết gây bong võng mạc. Những
lỡhoặcvếtráchvõngmạclàmmấttínhchốngthấmnướccủavõngmạcvàtạo

đường để dịch đi trực tiếp vào khoang dưới VM. Tuy nhiên, bong võng
mạcchỉ xảy ra khi có hóa lỏng trước đó của dịch kính và dịch qua lỡ rách đủ
đểvượt quá khả năng của bơm của biểu mô sắc tố. Nếu dịch kính khơng bị
tởnhại và khơng bị bong thì bong võng mạc bị hạn chế nhiều. Nếu dịch kính
bịhóa lỏng hoặc bong thì nguy cơ bong võng mạc sẽ dần dần phát triển. Nếu
cóbong dịch kính sau cùng với dịch kính hóa lỏng nhiều có thể tạo ra một
haynhiều vết rách võng mạc và làm cho vết rách há miệng dưới tác dụng của
hiệntượng co kéo dịch kính. Chất lỏng dịch kính vì thế sẽ thốt vào khoang dướivõngmạckhi nhãn cầu
chuyển độngvàhậu quảlàBVMxuấthiện.28,29,30
1.1.3. Nhữngyếutốnguy cơhìnhthànhbong võngmạcdolỗhồng điểm
1.1.3.1. Cận thị bệnh
lýĐịnhnghĩa
Thuật ngữ “cận thị bệnh lý”, “cận thị thoái hóa”, “cận thị ác tính”
hay“cận thị cao” là những thuật ngữ có thể được sử dụng thay đởi lẫn nhau
để chỉcùngmộtbệnh.Địnhnghĩathườngdùngcủacậnthịbệnhlýbaogồmđộcầutương đương ít nhất là 6,0D,

-8,0D

hoặc

-10,0D.

Trong

nghiên

cứu

của

nhómBlueM o u n t a i n s E y e S t u d y , b ệ n h v õ n g m ạc c ậ n t h ị b a o g ồ m có g i ã n
p h ì n h hậuc ự c ( s t a p h y l o m a ) , c á c đư ờng r ạ n ( l a c q u e r c r a c k ) , vết F u c h v
à s ự m ỏ n g hay teo hắc võng mạc cận thị. Những dấu hiệu khác bao gồm vùng teo cạnhgai β, gai thị
nghiêng, và dấu hiệu chữ T tìm thấy ở mạch máu trung tâm võngmạc.31
Giãnphìnhhậucực(Staphyloma)
Giãn phìnhhậu cực làđặc điểm lâm sàng bệnh lýc ủ a

những

m ắ t c ậ n thịbệnhlý.Đólàphìnhgiãnkhutrúcủacủngmạc,hắcmạcvàbiểu
mơsắctố.Giãnphìnhhậucựccókíchthướckháthayđởivàcóhìnhdạngkhácnhautheo các cá thể.32Giãn
phình hậu cực thường có biểu hiện ngay từ khi trẻ t̉ivà có thể tiến triển theo
thời

gian,

đặc

biệt

với

cận

thịc a o

và

trục

nhãn

c ầ u dài.Thịlựcsẽgiảmdầntheothờigiantrênnhữngmắtcógiãnphìnhhậucực


bắcquahồngđiểmdotìnhtrạngmỏnghayteocủahắcmạcvàbiểumơsắctốtạih
ồngđiểm.33

Hình1.2. Giãn phìnhhậu cực
Giãn phình hậu cực hồng điểm rộng qua quan sát trên hình ảnh OCTtrường
rộngvà chụpcắtlớp3D.Trục nhãn cầu26,6 mm34
A. Bờ của 1 giãn phình hậu cực (mũi
tên)B,C.Hình 3Dcủagiãnphìnhhậu cực
D, E. Lát cắt ngang OCT trường rộng của giãn phình hậu
cựcF,G,H. Hìnhảnh 3DOCTtrườngrộng của giãnphìnhhậu cực
Teo hắcvõngmạc trênbệnhnhâncận thịnặng
Thuật ngữ dạng hình ảnh đáy mắt “dạng bản đồ” hay vằn “da
hổ”thường được sử dụng để miêu tả võng mạc cận thị. Như một hậu quả của
tìnhtrạng kéo dài của trục nhãn cầu và những cấu trúc bên trong, hình thành
liềmquanh gai thị và teo hắc võng mạc là đặc điểm khá thường gặp trên
những
mắtcóđộcậnthịcao.Nhữngvùngteonàysẽtiếntriểntựnhiên,ngàycàngrộngra
và có thể kết hợp lại với nhau. Vì hố trung tâm ngày càng bị ảnh hưởng, thịlực bệnh
nhânsẽngàycànggiảmsút.24
Táchlớp võngmạcvùnghoàngđiểm trênbệnhnhâncậnthịnặng
Như một hậu quả của giãn lồi thứ phát của giãn phình hậu cực,
nhữngmắtcậnthịnặngcóthểtiếntriểntìnhtrạngtáchlớpvõngmạcởhồngđiểm.