0075 v i lê nin toàn tập t4 1898 tháng tư 1901

V

ôs ảnt ấtc ảc ỏcn ớc,đ oànk ếtl ại!

V.I. Lấ-NiN
TOàNTậP
4


V.I.Lấ-NiN
TOàNTậP
TậP
4
1898-thỏngT1901

Nhà xuấT bảNChíNh Trịquốc gia
HàNội -2005


lờiNhàxuzTbảN
NhữngtácphẩmcaV.I.Lê-aV.I.LênintrongtậpnàyintheobảndịchcaV.I.Lê-aNhàxuấtbảnSựth
ật,Hà-nội

C

Nhà xuấtbản Tiến bộ,1974

1 0 1 0 2 431

014(01)74

71374

Khẳng định chñn g h ĩ a M á c - L ê - n i n v µ t ưt ưëng Hồ Chí
Minhlà nềntảngttởng vàk i m c h ỉ n a m h à n h đ ộ n g l à
vấn
đ ề cútínhnguyờntắcđốivớicỏchmạngViệtNam;làbớcphỏttriểnv
ềnhậnthứcvàtduyl ý l u ậ n c ủ a Đ ả n g t a t r o n g côngcuộcđổi
mới,quyếtt â m x â y d ù n g ® Ê t n ưíct h e o c o n đờngxÃhội ch
ủngha.
Nhữngthànhtựumọimặtdocôngcuộcđ ổ i m ớ i đ ấ t n ớcmangl ạ
itrongnhữngnămquathậtđỏngtrântrọngvàkhíchlệ,
đồngthời
đòi
hỏi
toànĐảng,toàndânphải
tiếptụcn g h i ê n c ø u , pháttriÓnlýluËnc á c h m ¹ n g k h o a h ä c c ñ
a c h ñ n g h ĩ a M ỏ c - Lờnin để giải quyết những vấn đề thực tiễn
đang đặt ra trong sựnghiệp công nghiệp hoỏ, hiện đại hoỏđấtn ớc
trong giai đoạnhiệnnay.
Vớitinhthầnđú,việctìmhiểu,nghiờncứucúhệthốngvàvậndụngs ỏ
n g t ¹ o n h ÷ n g t ưt ưëng,n h ÷ n g t i n h h o a c ủ a chủnghaMỏcLờninlàvôcùngquantrọngv à c ấ p t h i ế t đ ố i vớichúngt ahiệnnay.
Đỏpứ n g n h u c Ç u h ä c t Ë p , n g h i ê n c ø u l ý l u Ë n c ủ a đ ô n
g đ ả o bạnđ ọ c , đ ặ c b i ệ t l µ c ñ a c á c n h µ h o ạ c h đ ị n h c h Ý n h s á c
h , c á c n h µ khoahäc,c á c n h µ n g h i ê n c ø u , g i ¶ n g v i ê n v µ s i
n h v i ê n c á c trờngđ ạ i h ọ c , n h © n d Þ p k û n i Ư m 1
35 nă m n g à y s i n hc ủa
VlađimiaIlíchLờnin(22-4-187022-4-2005),Nhàxuấtbản
ChínhtrịquốcgiaxuấtbảnBộsỏchquýV.I.Lênin- Toàntập
gồm55t ập và2t ập Tracứu.
Bộs ỏ c h V . I . L ê n i n T o µ n t Ë p r a m ắ t b ạ n đ ọ c l ầ n n à y đ ợcxuấtb ả n t h e o đ ú n g n g

uyờnbảncủaBộV.I.Lờnin-Toàntập,


VII

VI

tiÕngViƯt,d o N h µ x u Ê t b ¶ n S ù t h Ë t , H µ N é i , h ỵ p t á c
với
N h à xuấtb ả n T i ế n b é , M á t x c ¬ v a , x u Ê t b ¶ n v à o n h ữ n g n ă m 7 0 8 0 t h Õ kýXX.
*

*

*
TËp 4cña Bé sỏchV. I. Lênin - Toàn tậpbao gồm cỏc tỏc
phmcủaV.I.Lờ-ninviếttừđầunăm1898đếnthỏngTnăm1901.
Đasốcỏctỏcphmn à y đ ợcv i ế t t r o n g t h ê i g i a n V . I . L ờ ninb ị đ à y ë X i - b i - r i , m é t s è t á c p h m đ ợcv i ế t ở P ơ x c è p , ë nưícn g o µ i v µ t r o n g t h ê i k ú V . I . L ê n i n t æ c h ø c b á o " T i a löa".Trongt h ê i g i a n n µ y V . I . L ê n i n h o ¹ t ® é n g r Ê t k h ȁ n t r ơngc h o việcxâyd ự n g m ộ t đ ả n g
v ô s ả n k i Ĩ u m í i , v ¹ c h r a n h ÷ n g nguyờnt ắ c c ơ b ả n c ủ a c ơ
ngl n h Đ ả n g v à đ ấ u t r a n h c h è n g l ¹ i chđn g h ĩ a x Ð t l ¹ i ë N g a v µ t
r ê n t r ưêngq u è c t Õ .
Néidungnh÷ngtácphȁmchÝnht r o n g t ậ p n à y đ ợcp h â n tíc
hkhỏtoàndiệntrongphầnLũitựainởđầusỏch,doViệnNghiờnc ứ u c h ủ
nghaMỏcL ờ n i n ( L i ê n X « ) v i Õ t c h o l Ç n xuấtbảnbằngti ếngViệt.
PhầnP h ụ l ụ c v à c á c B ¶ n c h Ø d É n ( v í i n h ÷ n g s ố t r a n g tơngứ
ngcủaphầnnộidungtrongtập)ởcuốisỏchđợctrìnhbàyhếtsứckhoahọcvàc
hunxỏc;đâylàphầntracứurấtbổích,gópphầnlàmsỏngtỏnhiềuvấnđ ề t r
o n g n é i d u n g t á c p h ȁ m , giópb ¹n đọ ch i ể u s â u s ắc h ¬ n t ưt ưëngc
đ aV . I . L ờn i n .
Chúthíchcuốitrangbằngdấu(*)làcủaV.I.Lờnin;Chúthíchbằngchữ

sốArập( 1) )làcủaViệnNghiờncứuchủnghaMỏcLờnintrựcthuộcB a n C h Ê p h µ n h T r u n g ơngĐ ả n g c ộ n g sản
LiờnXô(trớcđây).
HyvọngBộsỏchsẽlà
tài
liệun g h i ờ n c ứ u v à t h a m k h ả o b ổ íchchobạnđọc.
Thỏng3năm2005.
nhà xuất bản chính trị quốc giA

LờitựA
V. I. Lê-nin, Toàn tập, tập 4 gồm cỏc tỏc phẩm do Ngỳời
viittừđ ầ u n ă m 1 8 9 8 ® i n t h á n g T ú 1 9 0 1 . § a s è c ỏ c t ỏ c p h ẩ m
đú
đỳợc viit trong thời gian bị đầy ở Xi-bi-ri, còn những tỏc
phẩmkhỏc đỳợc viit ở Pơ-xcốp và ở nỳớc ngoài, trong thời kỳ
tổ chứcbỏo*Tia lửa+. Đặc điim caV.I.Lê-a những năm này là sự hoạt
độngkhẩn trỳơng caV.I.Lê-a V. I. Lê-nin nhằm xây dựng một đảng vô
sảnkiiu mới, là việc vạch ra những nguyên tắc cơ bản c aV.I.Lê-a
cỳơnglĩnhđảng,làcuộcđấutranhcaV.I.Lê-aLê-ninchốngchaV.I.Lê-nghĩaxétlạiở
Ngavà trênquốc ti.
Trongk h i t i i p t ô c v i i t t á c p h È m c h Ý n h c ŭaV.I.Lª- a t h ê i k ỳ ấ y l
à cuốn*Sự phỏt triin caV.I.Lê-a chaV.I.Lê- nghĩa tỳ bản ở Nga +, Lê-nin
cònviittrêncỏctạpchíhợpphỏpvàt i i n b é n h ú t ¹ p c h Ý * Bìnhluận
khoa học+v à *Đời sống+, những bài chống bọn mỏc-xíthợpp h ỏ p P.B.Xtơ-ru-vê,M.I.Tu-ganBa-ra-nốp-xki,X.
N.Bun-ga-cốp,P.Nê-giơ-đa-nốp-vicỏcvấn đi cú liênquan
đin đi tài tỏc phẩm caV.I.Lê-a mình bàn vi con đỳờng phỏttriin
kinh ti caV.I.Lê-a nỳớc Nga. Cuộc luận chiin này đỳợc
tiinhànht r ê n c á c v Ê n ® i l ý l u Ë n v i c h Ý n h t r Þ k i n h t i h ọ c
v à l à sựtiiptụccuộcđấutranhchốngchaV.I.Lê-nghĩaxétlại,cuộcđấu tranh mà Lê-nin
đà bắt đầu tiin hành trong thời kỳ NgỳờihoạtđộngởPê-técbua.

VIII

Lờitựa

Trong bài*Bàn qua vấn đi lý luận vi thị trỳờng+, trong
cỏcbài*Lại bàn vi vấn đi lý luận vi thực hiện+và*Trả lời ông
P.Nê-giơ-đa-nốp+Lê-nin đÃbảovệ chínhtrịkinht i h ọ c m ỏ c - xít,
chốnglạinhữngsựxuyêntạccaV.I.Lê-aP.B.Xtơ-ru-vê,M.I. Tu-gan - Ba-ra-nốp-xki và
những bọn khỏc biện hộ cho ch aV.I.Lê-ngh a tỳ bản; khôi phục lạia tỳ bản; khôi phục lại
khỏi niệm caV.I.Lê-a Mỏc vi thực hiện,một khỏiniệm * tất nhiên
dẫnđ i n c h ỗ t h õ a n h Ë n
t Ý n h c h Ê t tiinb é l Þ c h s ư c ŭaV.I.Lª- a c h ŭaV.I.Lª- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a t ú b ¶ n . . . n h ú n g k
h ô n g v ì t h i mµlµml u m ê , t r á i l ạ i , c ò n l à m s á n g
t ŏ t Ý n h c h Ê t n h Ê t t h ê i lịchsửc aV.I.Lê- a ch aV.I.Lê- ngh a tỳ bản; khôi phục lại atỳ bản+
(xemtậpnày,tr.103).Lê-nin
đà chỉ rừ rằng chaV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia Mỏc cỏch mạng là vũ khí
mạnhnhấtđ i đ ấ u t r a n h c h è n g l ¹ i s ù b i Ö n h é c h o c h aV.I.Lê- n
g h a tỳ bản; khôi phục lại a t ỳ bản,mà*nhữngngỳờimỏcxíth ợ p p h ỏ p +® a n g ® ø n g t r ê n lậptrỳờngc aV.I.Lê- a sựbiệnhộđ
ú.
Haibàidỳớinhanđi*ChaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiatỳbảntrongnôngnghiệp ( B à n
v i c u ố n s á c h c ŭaV.I.Lª- a C a u - x k y v µ v i b µ i b ỏ o c aV.I.Lê- a
ôngB u n - g a - c è p ) +l µ t ỏ c p h ẩ m đ ầ u t i ê n c aV.I.Lê- a L ê ninchốnglại
*nhữngk p h ª p h á n M á c +trongv Ê n ® i r u é n g ® Ê t . T r o
n g cácb µ i v i i t n à y L ê - n i n đ Ã v ạ c h t r ầ n * nhàm ỏ c xí thợpphỏp+
X.N.Bun-gacốp,làknấpdỳớichiêubàiphêp h á n t á c phÈmc ŭaV.I.Lª- a C a u xkybànviruộngđấtđixétlạinhữngluận
điimcơbảnc aV.I.Lê-a C.Mỏcvivấnđiruộngđất.
Lê-ninc h ỉ r ừ t Ý n h c h Ê t v « c ă n c ứ c aV.I.Lê- a n h ữ n g l ờ i
khẳng
địnhcaV.I.Lê-aBun-gacốpvi*sứcs ố n g +c a n i n k i n h t i t i i u nông dỳớichiđ ộ t ỳ

bản,
nhấn
mạnh
tính
ỳuviệt
c aV.I.Lê- a s ả n xuấtl ớ n đ ố i v í i s ¶ n x u Ê t n h ŏ t r o n g n « n g n
g h i Ö p , s ù p h ỏ sảnngàycàngtăngcaV.I.Lê-anôngdân,lànhữngngỳờisảnxuấtnh,
tình trạng không lối thoỏt caV.I.Lê-a nông dân lao động
dỳớichaV.I.Lê-n gh a tỳ bản; khôi phục lại a tỳbản.
Visau, trong tỏc phẩm*Vấnđiruộngđất và* những kphê
phỏn Mỏc++(1901 và 1907) Lê-nin đà kịch liệt phê
phỏnnhữngq ua n đ i i m x é t l ạ i c aV.I.Lê- a X . B u n - g a - c è p , V . T s Ð c nốp,
E.Đa-vít và Ph. Héc-txơlàb ọ n đ Ã c ô n g k h a i b ¶ o v ệ
v à c a tụngchiđộtỳbảntrongl a tỳ bản; khôi phục lại nh vựcruộngđất.

Lờitựa

IX

Songs o n g v ớ i v i Ư c ® Ê u t r a n h c h ố n g * nhữngn h à m ỏ
c - x í t hợpphỏp+,Lênincònvạchtrầnsựx u y ê n t ạ c m ớ i c aV.I.Lê- a những ngỳời dân
tuý
tự
do
chaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạia
đối
với
những
số
liệuvis ự p h á t t r i i n c « n g n g h i Ư p c ŭaV.I.Lª- a n ú í c N g a , m ộ t

s ự x u y ê n tạcmàhọđÃt i i n h µ n h n h » m m ơ c ® Ý c h l u Ë n
c h ứ n g c h o quan
điimviconđỳờng
phỏt
triin
phi
tỳbảnc h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a caV.I.Lê-aninkinhtiNga.Trongb à i * Bànv i vấnđ
i thốngk ê côngxỳởngnhàmỏyởn ỳ ớ c t a . N h ữ n g c ô n g t r ạ n g m ớ i caV.I.Lê-agiỏosỳ
Ca-rỳ-séptrongla tỳ bản; khôi phục lại n hvựcthốngkê+,Lê-ninđÃỏp dụng một cỏch
tài
tình
phỳơng
phỏp
mỏc-xít
trong
việcnghiênc ứ u k i n h t i c ŭaV.I.Lª- a n ú í c N g a , v à đ Ã c h ø n g m i
n h r » n g kitluậncaV.I.Lê-aN.A.Ca-rỳsép,m ộ t n g ỳ ờ i d â n t ó y , v i sùgi¶ms ó t s ố l ỳ ợ n g c ô n g
x ú ë n g v µ n h µ m á y , v i s ù g i ¶ m s ó t sèl ú ỵ n g c ô n g n h â
n t ạ i c á c c « n g x ú ë n g v µ n h µ m á y , l à h ậ u quả caV.I.Lê-a những sai
lầmhitsức nghiêm trọngvimặt phỳơngphỏp luận. Trong khi
phân tích tài liệu thống kê đỳợc N. A.Ca-rỳséplấylàmcăncứ,LêninđÃvạchrừ,vớim ộ t s ứ c thuyitp h ụ c k h ô n g g ì c ú ì n g n ỉ
i , r » n g c « n g n g h i ệ p v à c ù n g vớic ô n g n g h i Ư p l µ s ố l ỳ ợ n
g c aV.I.Lê- a g i a i c Ê p c « n g n h â n ở N g a ,
điup h á t t r i i n , v µ ® i i u ® ó l µ q u y l uật.
Từnửacuốinăm1 8 9 9 , c u ộ c ® Ê u t r a n h c h ố n g c h aV.I.Lê- n
gha
a tỳ bản; khôi phục lại x é t l ạ i đ Ã đ ỳ ợ c m ở r ộ n g v µ m a n g t Ý n h c h ấ t đ ặ c b i ệ t
gaygắt.N h ữ n g b à i b á o c ŭaV.I.Lª- a E . B Ð c s t a n h đ ă n g t r ê n b ỏ o chídânchaV.I.Lê-x à h ộ i § ø c , t r o n g ® ó y ® · x Ð t l ¹ i n h ữ n g luậnđ i i m c
ơ b ả n c aV.I.Lê- a c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a M á c , - n h ÷ n g b à i b ỏ o đ ú
đà trở thành ngọn cờ caV.I.Lê-a bọn xét lại trong tất cả cỏc

đảngthuộcQuốct i I I .
ĐảngdânchaV.I.Lê-xÃhộiN g a t r ả i q u a t h ê i k ú r ờ i r ạ c , phânl i ệ t , n g ả n g
h i ê n g . Đ ạ i h ộ i I c aV.I.Lê- a Đ ả n g c ô n g n h â n d â n chaV.I.Lê-xÃhộiNga(thỏngBa1898)đÃtuyênbốthànhlập
đảng,t u y v ậ y h ồ i ấ y đ ả n g v É n c h ú a p h ¶ i l µ m é t
t h i thèngnhÊt, t ậ p t r u n g .
*Phỏikin hti+mộtnhúmcơhộichaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại avàxétlạihìnhthànhtrong
đảngdânchaV.I.Lê--x à hộiNgađÃaV.I.Lê-ngh ộ n h ÷ n g t ú t ú ë n g c ŭaV.I.Lª- a c h ŭaV.I.Lª- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a B é c s t a n h , đ à kêu


X

Lờitựa

gọichỉhạnchitrongkhuônkhổđấutranhkinhtimàthôi,
đà phaV.I.Lê- nhận sự cần thiit phải thành lập ở Nga một đảng mỏcxítc ỏ c h m ạ n g c ŭaV.I.Lª- a g i a i c Ê p v ô s ả n . T r o n g n h ữ n g đ i i
u kiệnđúLê-ninđÃđ i rac h o n h ữ n g n g ú ê i m á c x Ý t c ỏ c h mạngởNgamộtnhiệmvụlàkiênquyitc h ố n g l ạ i c h
aV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia xét lại trong phong trào công nhân núi chung và
đặcbiệt là chống*chaV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia kinh ti+, một biin dạng caV.I.Lê-a
chaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiacơhộiquốctiởNga.
VàogiữathỏngSỏu1899,lúccònởlàngSu-sen-xcôi-ê,Lêninđ ú ỵ c b i i t v i * làns ú n g p h ả n đ ộ n g ở P ê - t é c buađÃ
đỳợcdấy
lênchốngchaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạiaMỏc +;sauđú
mộtthỏng,Ngỳờilạinhậnđỳợcbản*Tuyênngôn+caV.I.Lê-a*phỏikinhti+
,tức bản*Credo+, và sau nữa là cuốn sỏch caV.I.Lê-a E. Bécstanh"Những tiin đi caV.I.Lê-a chaV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia xà hội và những nhiệm
vụcaV.I.Lê-a đảng dân chaV.I.Lê- - xà hội", trong đú Béc-lanh đà xét lại
lýluận caV.I.Lê-a Mỏc và tuyên bố rằng một bộ phận lớn, niu
khôngphảip h ầ n l ớ n , n h ÷ n g n g ú ê i d â n c h aV.I.Lê- x à h ộ i h o ạ t đ ộ n g ë Ngat u å n g n h ú
® · h o µ n t o µ n t á n t h µ n h q u a n ® i i m c ŭaV.I.Lª- a y ;
®int h á n g C h Ý n n g ú ê i t a x u Ê t b ¶ n * Phụt r ỳ ơ n g đ ặ c b i Ư t +c
h o sè 7 cŭaV.I.Lª-a tờ*Tỳ tỳởng công nhân+, trong đú những nhiệm

vụcaV.I.Lê-aphongtràocôngnhânNgađÃbịngỳờitaquythành nhữngcuộc
bÃicôngvàviệclậpr a c á c h é i h ỵ p p h á p , v µ cuèic ù n g t h ì
ngỳờitađÃgửiđinchoLê-ninbản
*Profession de foi+do Ban chấp hành Ki-ép caV.I.Lê-a Đảng côngnhân
dân chaV.I.Lê-- xà hội Nga c ô n g b è v µ o m ù a x u â n 1 8 9 9 ;
đ â y làmộttàiliệucôngkhaituyêntruyin*chaV.I.Lê-n gh a tỳ bản; khôi phục lại a kinhti+.
Lêninđ Ã p h ª p h á n g a y g ắ t t ấ t c ả n h ÷ n g t µ i l i Ư u x é t l ạ i v
à cơ hộichaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạia
đú.Cú
một
vănkiệnđà đ ú n g
v a i t r ß línt r o n g c u é c ® Ê u t r a n h c h è n g c h ŭaV.I.Lª- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a
c ơ h ộ i , đ ú l à bài*LờiphảnkhỏngcaV.I.Lê-anhữngngỳờidânch aV.I.Lê-x à h ộ i Nga+, do Lê-nin viit, đây là văn kiện tập thi đầu tiên
caV.I.Lê-anhữngn g ỳ ờ i m á c x Ý t c á c h m ¹ n g c h è n g l ¹ i c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a x é t lại,núkhôngn
hữngđÃgiỏngmộtđònvào*phỏikinhti+

Lờitựa

XI

oNga,m à c ß n g i á n g v µ o b ä n B Ð c - s t a n h ở T â y
Âu.Trong
*Lời phản khỏng+L ê - n i n k ª u g ä i n h ÷ n g n g ú ê i d â n
ch
x à hộiNgahÃy
kiênquyittuyên
chiinchống
tấtcản h ữ n g
t ỳ tỳởngđ à đ ỳ ợ c t h i h i Ö n t r o n g b ¶ n * Credo+,v à h à y đ ứ n
g l ê n bảovệchaV.I.Lê-ngh a tỳ bản; khôi phục lạia Mỏccỏchmạng.

Lê-ninchỉrừrằngchaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiaBéc-stanh*làmỳutoanmuốn
thu
hẹp lý luận caV.I.Lê-a chaV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia Mỏc, mỳu toan
muốnbiinđ ả n g c ô n g n h â n c ỏ c h m ạ n g t h à n h m ộ t đ ả
n g c ả i l ỳ ơ n g chaV.I.Lê- ngha
a tỳ bản; khôi phục lại +(tr. 216), và đà kêu gọi hÃy
kiênquyitchống
lạiviệctruyinbỏnhữngtỳtỳởngcơhộic h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a ấ y v à o nỳớc
Nga. Lê-nin đÃvạch trầntính chấtg i ả d ố i c aV.I.Lê- a n h ữ n g lời
khẳng định caV.I.Lê-a*phỏi kinh ti+vi*sự khaV.I.Lê-ng hoảng
caV.I.Lê-achaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiaMỏc+vàvisựcầnthiitphảit h a y
đổimột
c ỏ c h cănbảnhoạtđộngthựctiincaV.I.Lê-acỏcđảngcông n h â n ở phỳơn
g
Tây.Viý
đồ
caV.I.Lê-a
bản*Credo+muốn
tỏch
riêng
haihìnht h ø c ® Ê u t r a n h k i n h t i v à đ Ê u t r a n h c h Ý n h t r ị c aV.I.Lêa g i a i cấpc ô n g n h â n , t h ì L ê n i n g ọ i đ ú l à m ộ t h à n h v i r õ r µ n g x a rêic h ŭaV.I.Lª- n g h ĩa tú bản; khôi phục lại a M ỏ c ;
N g ú ê i c h Ø r a r » n g c u é c ® Ê u t r a n h g i a i cấpthốngnhấtcaV.I.Lê-agi
aicấpv ô s ¶ n t Ê t y i u p h ả i k i t h ợ p hìnht h ø c ® Ê u t r a n
h c h í n h t r ị v à h ì n h t h ứ c đ ấ u t r a n h k i n h ti.L ª n i n n h Ê n m ¹ n h t Ç m q u a n t r ä n g c ŭaV.I.Lª- a n h i ệ m v ụ
đỳợc
đir a t r ỳ ớ c g i a i c Ê p v « s ¶ n ë t Ê t c ¶ c á c n ú í c l µ t h à n h l ậ p c ỏ c
chínhđ ả n g c ô n g n h â n ® é c l Ë p , m µ m ô c t i ª u c h Ý n h c aV.I.Lê- a
cỏc
đảng ấy làgiànhchính quyinvi tay giaicấp vô sản
vàx â y dựngxÃhộixÃhộich aV.I.Lê- ngh a tỳ bản; khôi phục lại a.

Lêninvạchrừrằng* nhữngk i t l u ậ n +c ŭ a c á c t á c g i ¶ b¶n* Cre
do+v i n ú í c N g a k h « n g t h i đ ứ n g
vững
đ ỳ ợ c trỳớc bất kỳ một sự phê phỏn nào; rằng việc họ phaV.I.Lênhậnnhữngnhiệmvụchínhtrịc aV.I.Lê- a g i a i c Ê p c « n g n h â n N g
a , phaV.I.Lê-n h Ë n s ù c Ç n t h i i t p h ¶ i l Ë p m ộ t c h í n h đ ả n g c ô
ngnhân
độcl ậ p , c h ứ n g t ŏ r » n g h ä k h « n g h i i u v a i t r ò l ị c h s
ử c aV.I.Lê- a giaicấpcôngnhânNgav à n h i ệ m v ô b ø c t h i i t c aV.I.Lê- a đ
ả n g dânchaV.I.Lê--xÃhộiNga.L ê n i n v i i t : v i Ö c t h ù c h i Ö n c ú ơ n g la tỳ bản; khôi phục lạinh*Credo+,mànộidun
gcaV.I.Lê-anútựutrunglàmuốngiaicấp


XII

Lờitựa

côngn h â n N g a c h ỉ ® ó n g k h u n g t r o n g c u é c ® Ê u t r a n
h k i n h ti,còn*nhữngphầntửtựdochaV.I.Lê-n g h a tỳ bản; khôi phục lại a đ ố i l ậ p +đ ấ u tranhcho*nhữnghìnhthứcphỏpquyin+cú* sựt h
a m g i a +cŭa nh÷ng ngúêi mác-xÝt, - việc thực hiện một cỳơng
lnhnhỳthisẽchẳngkhỏcgìmộtsựtựsỏtvichínhtrịc aV.I.Lê- a
đảngdânchaV.I.Lê-xÃh ộ i N g a , c h ¼ n g k h ỏ c g ì v i ệ c l à m đ ì n h trệnghiêmtr
ọngvàhạthấpnhữngn h i ệ m v ơ c ŭaV.I.Lª- a p h o n g tràocôngnhân
Nga.
*Lời phản khỏng+đ Ã t r ì n h b µ y r õ r µ n g n h ữ n g
nhiệm
v ụ caV.I.Lê-ađảngdânchaV.I.Lê-xÃhộiNga.Trongk h i c h ỉ r õ r » n g nhiƯmv ơ t r ỳ ớ c m ắ t c aV.I.Lêa g i a i c Ê p c « n g n h â n N g a l à l ậ t đ ổ chi
độchuyênc h i ,
Lê-nin
viit
rằng

đảng
dân
c h aV.I.Lê- x à h ộ i phảitrởthànhngỳờichiinsa tỳ bản; khôi phục lạit iênphongđấutranhchonin
dân chaV.I.Lê-, phải đoàn kit xung quanh mình tất cả
nhữngphầnt ử d â n c h aV.I.Lê- t r o n g n ú í c ® i t Ê n c « n g k ĕ t h ù c h u n
g.Lêninxemviệcđỏnhbại*chaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại akinhti+làđiiukiệncầnthiitđ i t h à
n h l ậ p v à c aV.I.Lê- n g c ố đ ả n g d â n c h aV.I.Lê- x à h ộ i c ỏ c h mạngởNga.
Trongb à i * Métk h u y n h
h ú í n g t h ô t l ù i t r o n g p h o n g tràodânchaV.I.Lê--xÃhộiNga+Lênin
đÃv ạ c h r ừ r ằ n g * phỏikinhti+,màđạidiệnlàbanbiêntậpbỏo*
Tỳtỳởngcôngnhân+,
đÃbỳớcmộtb ỳ ớ c t h ụ t
lựisovớitrìnhđộ
phỏt
t r i i n lýl u Ë n v µ c h Ý n h t r ị m à đ ả n g d â n c h aV.I.Lê- xÃhộiNgađÃđạt
đỳợc.Trongkhikhôngnhìnn h ậ n m é t s ù t h Ë t l à ở N g a côn
gn h â n đ · b ú í c v µ o c o n ® ú ê n g ® Ê u t r a n h c h Ý n h t r
ị,đÃ
đặtđỳợcninmúngchođảngdânchaV.I.Lê-xÃhội,chaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiaxÃh ộ i ở N g a đ Ã b ắ t đ ầ u g ¾ n v í i p h o n g t r à
ocôngnhân,thì
*phỏikinhti+lạiđòiphongtràocôngnhânphảilựivilậptrỳờngcaV.I.LêachaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại acôngliên,phaV.I.Lê-n hậnnhiệmvụhàng
đầucaV.I.Lê-agiaicấpvôs ả n l à t i i n h à n h đ ấ u t r a n h d ỳ ớ i s ự l
Ãnhđ ạ o c aV.I.Lê- a đ ả n g c ô n g n h © n c á c h m ¹ n g n h » m l Ë t đ
ổchi
độc h u y ê n c h i .
Banbiêntậpbỏo*Tỳt ỳ ở n g c ô n g n h â n +đ Ã x u y ê n t ¹ c
quann i Ư m m á c x Ý t v i ® Ê u t r a n h g i a i c Ê p , p h ŭaV.I.Lª- n h Ë n c u é c
®Êut r a n h c á c h m ạ n g v ì c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a x à h é i , t u y ª n b ố c ú t h
i

Lờitựa

XIII

đạtđinchaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại axÃhộichỉbằngconđỳờnghòabình,vàn h ỳ v ậ y
l à q u y c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a x à h ộ i t h à n h c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a tựdotỳsản.Lêninviit:*Đỳơngnhiên,g i a i c Ê p c « n g n h â n mongm u ố n g i
ànhlấychínhquyin
bằng
những
b i ệ n phỏphòabình...nhỳng,niugiaicấpvôsảnt ừ c h ố i v i ệ c
giµnhl Ê y c h Ý n h q u y i n b » n g c o n ® ú ê n g c á c h
m¹ng,
t h ì thậtlàđiênrồ,xétc ả v i phỳơngd i ệ n l ý l u Ë n , l É n v i p
hỳơngdiệnchínhtrịvàthựctiin,vànhỳthisẽc h ỉ lànhỳợngbộgiai
c ấ p t ỳ s ¶ n v µ h i t th¶ym ä i g i a i c Ê p h ÷ u sảnmộtcỏchnh
ụcnhÃthôi+(tr.333-334).Vớimộtthỏi
độphẫnnộ,Lêninbỏcbhànhđộngc aV.I.Lê- a t ờ * Tỳt ỳ ở n g côngn h â n +đ Ã k h ô
n g h ỳ ớ n g v i nhữngc ô n g
nhân
t i ê n tiin,màlạihỳớngvin h ữ n g c ô n g n h â n l ạ c h Ë u k Ð m
g i á c ngộ.Lêninphẫnnộđảkích*phỏikinhti+nhỳs a u : *Cỏcngỳờichỉcúthinúi
đạidiệnc h o m ì n h t h « i . . . c á c n g ỳ ờ i khôngđ ỳ ợ c n ú i t
haychonhữngcôngnhânNga
t i ê n tiin!+(tr.314315).
Những ngỳờimỏc-xít cỏch mạng Nga, đứng đầul à L ê nin,đ Ã k h « n g h ú í n g v i * x·h é i +t ú s ¶ n ( p h á i t ù d o
),nhú
*pháikinhti+vÉnkªug ä i , m à l ạ i h ỳ ớ n g v i n h ÷ n g c ô n g
nhânt i ê n t i i n . T r o n g b µ i * Métk h u y n h h ú í n g t h ơ t
l ù i trong phong trµo dânchaV.I.Lê-- xà hộiN g a +L ê - n i n ® · v i i t
n h ú sau:"TrongkhigiíitrÝthøck h « n g h ø n g t h ó ® è i v í i c

á c sáchbáotrungthùc,bÊth î p p h á p , t h × t r o n g h µ n g n g
côngnhân,ngỳờitat h ấ y l ò n g k h a o k h á t t h i i t t h a m u
ố n hiiubiitvàmốinhiệttìnhđốivớichaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại axÃhội,ngàycàng
tăng; trong hàng ng công nhân xuất hiện những
anhhựngc h â n c h Ý n h , n h ÷ n g n g ỳ ờ i n à y , m ặ c d ầ u p h ả i s
ốngmột
đời sống thảm hại và phải làm việc nhỳ khổ sai trong
côngxỳởng,mộtcôngviệclàmchon g ú ê i t a t h µ n h đ ầ n đ ộ n
, nhỳng vẫn thấy mình cú đ aV.I.Lê- nghị lực và đ aV.I.Lê- ý chí đi học
tập,họctậpvàhọctậpnữa,v à đ i t ự r è n l u y Ư n m × n h t h à n h
ngỳời dân chaV.I.Lê- - xà hội giỏc ngộ, thành "ngỳời trí thức
côngnhân""(tr.339).LêninđÃgiỏodụcnhữngcôngnhântiêntiinấythànhn h ữ n g
c ỏ n b ộ l à n h đ ạ o t ú ¬ n g l a i c aV.I.Lê- a m ộ t đ ả n g c ó


14

Lờitựa

nhiệm vụ lÃnh đạo quần chúng nhân dân lật đổ chi độ
chuyênchivà chi độtỳ bản.
Tinh thần phẫn nộ chống lại*chaV.I.Lê-n g h a tỳ bản; khôi phục lại a k i n h
t i +c ũ n g thih i Ö n t r o n g b µ i v i i t c ŭaV.I.Lª- a L ª n i n n h a n đ i * Bànv i m é t b ¶ n
*Profession def o i ++. Trong bài này Lê-nin đÃp h ê
p h ỏ n g a y gắt lời tuyên bố caV.I.Lê-a bọn cơ hội chaV.I.Lê- ngha tỳ bản; khôi phục lạia Nga nói
r»ngtngn h ú q u Ç n c h ó n g c ô n g n h â n N g a c h ỳ a t
rỳởngthành
đinmứccúthitiinhànhđấutranhchínhtrị.L ê - n i n n h ấ n mạnhvai
tròlÃnhđạocaV.I.Lê-ađảngdânchaV.I.Lê--xÃhộicỏchmạng mà nhiệm vụ caV.I.Lê-a nú là nâng
cao giỏc ngộ chính trị cho côngnhân,tổchứcgiaicấp

vôsản,kêugọigiaic ấ p v ô s ả n t i i n hànhhoạtđộngchínhtrịvà
đấutranhchính trị.
Những tỏc phẩm caV.I.Lê-a Lê-nin viit vào nửa cuối 1899 đầunăm1 9 0 0 n h ằ m c h è n g l ¹ i m ỳ u t o a n đ ị n h x u y ê n t
ạ c v à t h u hẹpchaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiaMỏcthànhmộtthứchaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiacảilỳơngtầm
thỳờng,-đÃđemlạicho những ngỳờim ỏ c - x í t c á c h m ¹ n g
ë Ngamét
vũkhÝlýluËn
trongc u é c ® Ê u t r a n h k h ô n g đ i i u hòacaV.I.Lê- ahọchốngchaV.I.Lê-n
gha tỳ bản; khôi phục lại aBécstanhvàchống"chaV.I.Lê-nghaa tỳ bản; khôi phục lại kinhti"mộtbiindạngcaV.I.Lê- achaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiaBécstanh.
Cuộcđấutranhnàylàđiiukiệncầnthiitđig i ả i q u y i t nhiệm
vụ lịch sử mà Lê-nin đà đặt ra, nhiệm vụ thành lập
ởNgamộtđảngmỏcxítcỏchmạngkhôngd u n g t h ø b Ê t k ỳ mộtbiiuhiệnnàocaV.I.Lê-achaV.I.Lê-ngha
a tỳ bản; khôi phục lại cơ
hội,
chaV.I.Lêngha
a tỳ bản; khôi phục lại
xét
lại,chaV.I.Lê-n g h a tỳ bản; khôi phục l¹i a t h ŏ a h i Ư p , đ ả n g v ô s ả n k i i u m í i , k h ỏ c v ớ i c
ỏc
đảng dân chaV.I.Lê- - xà hội thuộc QuốctiII là những đảng
vẫndungn ạ p t r o n g n é i b é m × n h b ä n c ¬ h é i c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a v à b
ọ n cải lỳơng chaV.I.Lê- ngha.
a tỳ bản; khôi phục lại Đảng mà Lê-nin đà chuẩn bị những ngỳờim ỏ c xí tcỏchmạngđi thànhlậpra, phảitr ởt hà nh và
đÃtrởthànhmộtkiiumẫuchot o à n t h i p h o n g t r µ o c ô n g n
hânxÃhộichaV.I.Lê-ngh a tỳ bản; khôi phục lại a quècti.
TËp4 b a o g å m n h ÷ n g t á c p h È m c aV.I.Lê- a V . I . L ê nin,trong
đúNgỳờitiiptụcvạchracỳơngla tỳ bản; khôi phục lại nhcaV.I.Lê-ađảng.Thuộcvàosố cỏc tỏc
phẩm
đú,
trỳớc

hit
là
cỏc
bài*Cỳơng
la tỳ bản; khôi phục lạinh
caV.I.Lê-achúngta+và*Dựthảocỳơngla tỳ bản; khôi phục lại n hcaV.I.Lê-ađảngta+.Trongcỏc

Lờitựa

XV

bàinàyLêninchỉrừsực Ç n t h i i t ® è i v ớ i m ỗ i n g ỳ ờ i d â n chaV.I.Lê-xÃhộilàphảixỏcđịnhxemm ì n h t h u é c p h e n µ o : nhữngm ô
n đ ồ c ỏ c h m ạ n g c ŭaV.I.Lª- a h ä c t h u y i t C . M á c , h a y l à
*những kphêp h ỏ n +h i ệ n
đại
ch
ngha
Mỏc.
N g ỳ ờ i đÃviitnhỳsautrongbài*Cỳơngla tỳ bản; khôi phục lại n hcaV.I.Lê-achúngta+:*Chúng
tah o à n t o à n đ ứ n g t r ê n c ¬ s ë l ý l u Ë n c ŭaV.I.Lª- a M á c . . . L ý l u Ë n ®
ó
®· chØ rõ nhiƯm vơ thật sự caV.I.Lê-a một đảng xà hội chaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạiacỏchmạng...làtổ
chức
cuộc

đấutranhg i a i c ấ p c agiai a g i a i cấpv ô s ả n v à l à n h đ ạ o c u
é c ® Ê u t r a n h đ ú m à m ụ c đ í c h cuối cựng là giaicấp vô sản
giành lấy chính quyin vàt ổ chức xà hội xà hội chagiai nghaa+

(tr.

231).
Lê-nin
đÃ
chỉ
rừngha tỳ bản; khôi phục lạiav ụ t h i ê n g l i ª n g c ŭaV.I.Lª- a n h ÷ n g n g ú ê i m ỏ c x í t l à b ả o v ệ lýluậnmỏcxítchốngl ạ i n h ữ n g m ỳ u t o a n đ ị n h x u y ê n t ạ c và hạ thấp
lý luận đú.*Không
thi
cú
một
đảng
xÃ
hội
chaV.I.Lê-ngha tỳ bản; khôi phục lạiav ÷ n g m ¹ n h , n i u k h « n g c ó l ý l u ậ n c ỏ
chmạngđi
đoàn kit tất cả những ngúêix · h é i c h ŭaV.I.Lª- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a l ạ i ,
®ihä
r ó t rat õ t r o n g l ý l u Ë n ® ó t ấ t c ả n h ữ n g t í n đ i i u c aV.I.Lê- a h ọ v à
đ e m ỏp dụng lý luận đú vào những phỳơng phỏp đấu tranh
vàphỳơngsỏchh à n h đ é n g c ŭaV.I.Lª- a h ä +( t r . 2 3 2 ) . L ª n i n k i ª n quyitb á cb ŏ n h ÷ n g lêi b uéc t é i mịd â n vi c h aV.I.Lê- n g h
a tỳ bản; khôi phục lại a g i ỏ o
điiu, những lời buộc tội mà*những k phê phỏn
Mỏc+đ Ã chụpchonhữngngỳờimỏc-xítcỏch
mạng,vàNgỳờinhấnmạnh sự cần thiit phải vận dụng chaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạia
Mỏc
một
cỏchsỏngtạo.Lêninviit:*Chúngtakhôngh i c o i l ý l u ậ n c aV.I.Lê- a Mỏcnhỳlàmộtcỏi
gìđÃxongxuôihẳnv à b ấ t k h ả x â m phạm;trỏilại,chúngtatinr
ằ n g l ý l u Ë n ® ó c h ỉ đ ặ t n i n múng cho môn khoa học mà
những
ngỳời

xÃ
hội
chaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạiacầnphảiphỏt t r i i n h ơ n n ữ a v i m ä i m Ỉ t +( t r . 2 3 2 ) .
Việc thảo cỳơng la tỳ bản; khôi phục lạinh đảng đà đặt nhiệm vụ cho những ngỳời
mỏc-xít Nga phải nghiên cứu cú phê phỏn những
vănkiệncỳơngla tỳ bản; khôi phục lạinhmàtrỳớcđúnhữngngỳờidânchaV.I.Lê--xÃhội
Nga và Tây Âu đà thông qua, trỳớc hit là cỳơng l a tỳ bản; khôi phục lạinh
caV.I.Lê-anhúm* Giảip h ú n g l a o đ ộ n g +v à c ỳ ơ n g l a tỳ bản; khôi phục lại n h é cphuyac aV.I.Lê- a
đảngdânchaV.I.Lê--xÃhộiĐức.


XVI

Lêitùa

Tuy® á n h g i á c a o c ỳ ơ n g l a tỳ bản; khôi phục lại n h c aV.I.Lê- a n h ú m * Giảip h ú n g l a o
động+, nhỳng Lê-nin chỉ rừ rằng đây là cỳơng l a tỳ bản; khôi phục lạinh c aV.I.Lê-a
nhúmnhữngn g ỳ ờ i c á c h m ¹ n g s è n g ë n ú í c n g o µ i , h ä c
h ú a t r ô n g thấymộtphongtràocôngnhânnàosâurộngđôic h ú t
v à mangtínhchấtđộclậpởNga.
Cầnphảitiin
mộtb ú í c t i i p theo,t h¶ora c ỳ ơ n g l a tỳ bản; khôi phục lại nh c aV.I.Lê- a đ ả n g côngnh ân ,
mộ tđ ả n g đÃ
đỳợcmộtloạttổchứcởNgaxâydựngnên,màđằngs a u nhữngt æ c h
ø c n µ y l µ g i a i c Ê p c « n g n h â n N g a đ Ã đ ứ n g l ê n tiinhành
đấutranhcỏchmạng.
Việcn g h i ª n c ø u c ú ¬ n g l a tỳ bản; khôi phục lại n h é c-phuyađ Ã đ ỳ a L ê ninđi
đinkitluậnrằngv ậ n d ơ n g c ú ¬ n g l a tỳ bản; khôi phục lại n h đ ú l à m ộ t đ i i u h
oàn toàn hợp quy luật, bởi vì ở Nga ngỳời ta c ng thấynhững
quỏtrình

cơbản
tỳơng
tựcaV.I.Lê-a s ự p h ỏ t t r i i n t ỳ
b ả n chaV.I.Lê-n gha tỳ bản; khôi phục lại a ,cngthấynhữngnhiệmvụcơbảnnhỳvậycaV.I.Lê-anhữ
ng ngỳời xà hội chaV.I.Lê- ngh a tỳ bản; khôi phục lạia và caV.I.Lê-a giai cấp công
nhân,songv i ệ c v ậ n d ơ n g Ê y * tutn h i ª n k h « n g c ó n g h a tỳ bản; khôi phục lại
alàchỉ
đơngiảnsaochéplại+(tr.277).Trong khi đi phòng sựlÃngquên
những đặc điim caV.I.Lê-a quỏ trình phỏt triin lịch sử caV.I.Lê-anỳớcNganhữngđặcđiimnàytấtphảiđỳợcthihiện
đầyđ aV.I.Lê- t r o n g c ỳ ơ n g l a tỳ bản; khôi phục lại n h - L ê n i n đ Ã c h Ø r õ r » n g , m ộ t l à , nhấtthiitphảixỏcđịnhtrongcỳơnglnh
a tỳ bản; khôi phục lại những
nhiệm
vụchínht r ị c aV.I.Lê- a g i a i c Ê p c « n g n h © n , g i a i c Ê p ® ó s Ï p h ¶ i l Ë
t ® ỉ chi®éc h u y ª n c h i v µ g i µ n h q u y i n t ù d o c h Ý n h t r
ị đ i t i i p tơc® Ê u t r a n h c h o c h aV.I.Lê- n g h a tỳ bản; khôi phục lại a x à h ộ i ; h a i l à ,
c ầ n p h ả i đ ặ t riêngvấnđinôngdân.
Bảndự th ảo cỳơngl a tỳ bản; khôi phục lại nhdo Lê-ninvii tở nơi điđàyvà đÃ
đỳợcluậnchứngtrongmộtloạtb à i , t h ì v i s a u đ Ã đ ỳ ợ c Ngỳ
ời sử dụng khi ban biên tập bỏo*Tia lửa+tiip tục
thảocỳơngla tỳ bản; khôi phục lạinh.Trongbảncỳơngla tỳ bản; khôi phục lạinhnăm1899cúđoạnhitsứcquan
trọng núi rừ những mục tiêu cuối cựng c aV.I.Lê-a phong trào công
nhân dân chaV.I.Lê- - xà hội, núi vi xu hỳớng c aV.I.Lê-a nú muốngiành
chínhq u y i n đ i t h ù c h i Ư n n h ÷ n g m ơ c t i ª u Ê y ,
n ú i vitínhchấtquốcticaV.I.Lê-aphongtrào.
Lê-nin đặc biệt nghiên cứu kỹ vấn đi thỏi độ c aV.I.Lê-a
đảngdânchaV.I.Lê--xÃhộiđốivớiphongtràonôngdân,đÃđòih i

Lờitựa

XVII

phảiaV.I.Lê-nghộnhữngphầntửcỏch m ạ n g t r o n g n « n g d â n tron
gcuộcđấut r a n h c ŭaV.I.Lª- a h ä n h » m t h aV.I.Lê- t i ê u n h ữ n g t à n tíc
hc aV.I.Lê- a q u a n h Ư n « n g n « , c ũ n g n h ú p h ¶ i ŭaV.I.Lª- n g h é g i a i c ấ p vôs
ảnnôngnghiệpđanghìnhthànhtrongcuộc
đ ấ u tranhc aV.I.Lê- a h ọ c h è n g g i a i c ấ p t ỳ s ả n n ô n g t h ô n . N h ữ
ng
điiu đòi hi đú caV.I.Lê-a Lê-nin là sự phỏt triin hơn
nữanhữngtỳtỳởngvikhốiliênminhgiữagiai
cấp
côngnhânvớinôngdân, tỳtỳởng vi bỏ quyin lÃnh đạo
caV.I.Lê-agiaicấpvôsảntrongcỏchmạng.
Đinc u ố i n ă m 1 8 9 9 L ª - n i n v i i t n h ÷ n g b à i
điphụcvụ
đôngđảođộcgiảcôngnhân:*Bànvicỏct ò a ỏ n c ô n g nghiệp+,sa
ukhibanthanhtracôngxỳởngđỳợctraochonhữngchứcnăngcản
hsỏt,*BànvibÃicông+.
Tậpnàybaogồmcỏctỏcphẩm trong đú Lê-nin đÃtrình
bày ki hoạch thiên tài caV.I.Lê-a mình vi việc lập ra đảngmỏcxít,tập trung, mạnh mẽ nhờsự
thống
nhất, sự
đoànkitv à t í n h k ỷ l u Ë t . L ª n i n c h o r » n g n h i Ö m v ơ t r ú í c m ¾ t vµb ø c t h i i t n h ấ t c
aV.I.Lê- a n h ữ n g n g ú ê i d © n c h aV.I.Lê- x à h ộ i N g a làkhắcphụctìnhtrạngphântỏn,th aV.I.Lê-công tronghoạt
động
caV.I.Lê-acỏctổchứcđảng.Theoýn g h a tỳ bản; khôi phục lại
c aV.I.Lê- a L ê n i n t h ì c«ngcơquant r ä n g b Ë c n h ấ t đ i đoànk i t c ỏ c l ự
c lỳợngc aV.I.Lê- a đảng,vimặt
tỳ
tỳởng
vàt ổ c h ứ c , p h ả i l à t ờ b ỏ o

mỏcxítbấthợpp hỏ p t o à n N ga.
Trongc á c b µ i * NhiƯmv ơ t r ỳ ớ c m ắ t c aV.I.Lê- a c h
ú n g t a +,
*Mộtvấnđicấpbỏch+,Lê-ninđÃkêug ọ i n h ÷ n g n g ú ê i mácxÝtc ỏ c h m ạ n g p h ả i l Ë p t ø c b ¾ t t a y v µ o v i Ư c x â y d ự n
g vàt ổ c h ø c t h Ë t v ÷ n g c ơ q u a n n g ô n l u ậ n c aV.I.Lê- a đ ả n g
,vàdo
đúc n g l à x â y d ù n g v µ t ỉ c h ø c t h Ë t t è t c h í n h b
ảnthân
đảng.Lêninviit:" M ộ t đ ả n g c ỏ c h m ạ n g đ ỳ ợ c x â y dựngtrênm ộ
t c ơ s ë n h ú t h i v µ ® ú ỵ c t ỉ c h ø c c h Ỉ t c h Ï , s Ï l à mộtl
ựclỳợngc h í n h t r ị q u a n t r ä n g b Ë c n h Ê t t r o n g n ú í c
Ngah i Ư n n a y ! +( t r . 251).
Dùt h ¶ o l ê i t u y ª n b è c ŭaV.I.Lª- a h a i b a n b i ê n t ậ p t ờ *Ti
alửa+v à * Bìnhm i n h +đ Ã đ ỳ ợ c v i i t ở P ơ xcốp,khimàvấnđi


XVI

Lờitựa

xuất bản hai cơ quan ngôn luận: tạp chí chính trị - khoa học
vàtờ bỏo chính trị toàn Nga, - đỳợc giải quyit và đỳợc
nhữngngỳờim ỏ c x í t N g a t á n t h µ n h . V à o n ử a đ ầ u n ă m 1 9 0 0 L ê - n i n tiin hành
những biện phỏp thực tiin nhằm đảm bảo cho cỏc cơquan ngôn luận ấy cú
những phỳơng tiện vật chất, bài vở, tiinhành đàm phỏn với
đại biiu cỏc tổ chức ở Nga vi việc cung cấptinvàbài,lậpđỳờngdâyliên
lạc,nơigặpgỡ,tổchứcvậnchuyinv.v..
Đithực hiệnkihoạch xuất bản tờ bỏo chính trị bất
hợpphỏp,vàothỏngBảy1 900Lê-nins a ngThụysa tỳ bản; khôi phục lại.Trongthờikỳnày, thời kỳ tổ chức bỏo*Tia lửa+ở nỳớc ngoài
Lê-nin đà gặpphảinhữngkhúkhănlớn.

Bài bút ký**Tia lửa+suýt tắt nhỳ thi nào?+đà phản ỏnhsự
xung đột gay gắt với G. V. Plê-kha-nốp trong khi tiinhành
đàm phỏn vi cỏc hình thức cộng tỏc trong tờ*Tia lửa+và*Bình
minh+. Plê-kha-nốpcútham vọng giữđ ị a v ị t h ố n g trị trong
ban biên tập,điiu đú loại trừ khả năng làm việctập thi một
cỏch bình thỳờng.*Bầu không khí tối hậu thỳ+,doP l ê - k h a n è p t ¹ o n ª n , ® · ® e d ä a l µ m h ŏ n g v i Ư c x â y d ự n g tờ*Tia
lửa+và nhỳ vậy đe dọa làm thất bại việc tập hợp lựclỳợng
đảng xung quanh tờ bỏo. Chỉ cú nhờ sự kiên trì vàtính
nguyên tắc caV.I.Lê-a Lê-nin mà sự xung đột với Plê-kha-nốpmới
đỳợc giải quyit, và việc xuất bản tờ*Tia lửa+đà đỳợctiin
hành theo ki hoạch mà Lê-nin đà vạch. Nghị lực
caV.I.Lê-aNgỳời,k i n h n g h i Ư m h o ¹ t ® é n g b Ý m Ë t c aV.I.Lê- a N g ỳ ờ i đ
Ãbảo
đảmc h o n h ữ n g s ố đ ầ u c ŭaV.I.Lª- a b á o * Tial ư a +r a v µ o c u è i n ă
m 1900đầun ă m 1 9 0 1 , p h á t h µ n h m é t c á c h t h ¾ n g l ợ i n h ữ n g số
bỏođúởNga,bàivởđỳợcgửiđindồidào.
Trongb à i x · l u Ë n c ŭaV.I.Lª- a s è 1 b á o * Tial ö a +,d ỳ ớ i n h a n
đi
*Nhữngn h i Ö m v ô b ø c t h i i t c ŭaV.I.Lª- a p h o n g t r µ o c h ó n g t
a +,L ê ninđÃxỏcđịnhnhữngnhiệmv ụ c aV.I.Lê- a đ ả n g , k i h o ¹ c h t ổ chức
việcthànhlậpđảng.Cngtrongsốbỏođúcúđă
n g bài* Cuộcc h i i n t r a n h T r u n g - q u è c +,t r o n g ® ó L ª n i n k ª u g ọ i tấtc ả n h ữ n g c « n g n h © n g i á c n g é ë N g a ® ø n
glênchốnglại

Lờitựa

XVII

chínhsỏch
phiêulỳunhằmmụcđíchcỳớpbúcvàỏpbứcTrungquốc, một chính sỏch đà đỳợc cỏc chính ph aV.I.Lê- tỳ sảnchâu Âu và

chính phaV.I.Lê- chuyên chi caV.I.Lê-a Nga thi hành. Vấn đitốiquantrọngthảoracỳơng la tỳ bản; khôi phục lạinhruộngđ ấ t c aV.I.Lê- a Đ ả n g công nhân dânchaV.I.Lê-x à h ộ i N g a - đ à đ ỳ ợ c b à n đ i n t r o n g bài*Đảng công
nhân và giai cấp nông dân+, đăng trong số
3bỏo* Tial ử a +.T r o n g b µ i n µ y L ê n i n đ Ã t i ê n ® o á n r » n g m é t khic u é c ® Ê u t r a n h c aV.I.Lê- a c ô
n g n h â n t h à n h t h ị v à c aV.I.Lê- a n ô n g dâncỏchmạngđỳợchòathànhmột
dòngthỏcthìquỏtrìnhphỏttriincỏchmạngsẽđỳợcđẩyrấtnhanh.
Trongt ậ p n à y c ú * NhËtk ý n g µ y 2 9 t h á n g C h ¹ p 1 9 0 0 +v à
*Vi bản dự thảo hiệp định với Xtơ-ru-vê+( đ ỳ ợ c i n l ầ n
đ ầ u tiên)đâylànhữngvănkiệncúquanhệtớinhữngcu
ộc
đàmphỏngiữabanbiêntậpbỏo* Tial ử a +v à n h ú m * dânchaV.I.Lê-đ ố
i l ậ p +( P . B . X t ¬ - r u - v ª v µ M . I . T u - g a n ― B a - r a n ố p - xki).NhữngcuộcđàmphỏnnàyđỳợctiinhànhvàothỏngChạp 1900- thỏng
Giêng
1901.S a u k h i c ú
trong
tay
m ộ t s ố bàivở,P.B.Xtơ-ru-vêđinghịđemsửdụngs ố
b à i v ở đ ú trong tờ*Tia lửa+v à *Bình minh+, với điiu kiện giữ
địa vịhoàn toàn bình đẳng trong ban biên tập. Xtơ-ru-vê c ng
đòixuất bản phụ trỳơng chính trị phổ thông c aV.I.Lê-a tạp
chí*Bìnhminh+, lấy nhan đi*Bình luận thời đại+, đỳợc xuất bản
songsong vớitờ*Tia lửa+và*Bình minh+, nhỳng công khai
thìkhông cú quan hệ với đảng dân chaV.I.Lê- - xà hội. Lê-nin đÃ
kiênquyit bỏc b những đi nghị này, coi đú là mỳu toan muốn
lợidụng cỏc cơ quan ngôn luận c aV.I.Lê-a đảng dân ch aV.I.Lê- - xà hội
cỏchmạngđiphụcvụlợiíchcaV.I.Lê-agiaicấptỳsảntựdo.TheoyêucầucaV.I.Lê-a G.
V.
Plê-kha-nốp,
vi
sau
ngỳời

ta
vẫn
còn
tiip
tục
đàmphỏnviviệcxuấtbảncơquanngônluậnchung,tuynhiên*Bìnhluậnth
ờiđại+đÃkhôngđỳợcxuấtbản.
Trongtậpnàycún h i i u b µ i l µ k i i u m ẫ u v i v ă n c h Ý n h
luËn phª phán cŭaV.I.Lª-a Lª-nin, hình thức chính luận này
đỳợcNgỳờirấtcoitrọngtrongcuộcđấutranhnhằmthứctỉnh


XVI

Lờitựa

Lờitựa
Lờitựa

đông đảo quần chúng nhân dân. Thuộc loại đú cú cỏc bài
đăngtrên tạp chí*Bình minh+:*Đỏnh, nhỳng đừng đỏnh
chit+,*CầngìphảiđẩynhanhsựđổithaycaV.I.Lê-athờicuộc?
+và*Mộtsựthốngkêk h ỏ c h q u a n +,l µ n h ÷ n g b µ i c ù n g l ấ y c
hungmộtnhanđi
*Bình luận thời sự+; cng nhỳ bài*Việc 183 sinh viên bị
cỳỡngbức đi lính+đà đỳợc đăng trong tờ*Tia lửa+và lời tựa cho
cuốnsỏchnh*NhữngngàythỏngNămởKhỏc-cốp+.
ViệnnghiêncứuchagiainghaaMỏc-LênintrựcthuộcBanchấphànhtrungỳơng
ĐảngcộngsảnLiên-xô

V.I.Lênin1900

IX
XVII


X

Lờitựa
1

bàNvềvzNđềthốNGkấCôNGx
UởNG-NhàmyởNUớCtA
NhữNGCôNGtrạNGmớiCAAGiosUCA-rUséptroNGlĩNhvựCthốNGkấ1

Độcg i ả N g a r ấ t c h ó ý ® i n v Ê n ® i t h ố n g k ê c ô n g x ỳ ở n g
nhàmỏyởnỳớctavànhữngkitl u ậ n c h ŭaV.I.Lª- y i u r ó t r a t ừ thốngk
êđú.Đúlàđ i i u h o à n t o µ n d i h i i u , v ì v ấ n đ i n à y gắnlii
nvớimộtvấnđirộnglớnhơn,t ứ c l à v ấ n đ i * vậnmệnh caV.I.Lê-a chaV.I.Lêngha tỳ bản; khôi phục lạia
tỳ
bản
ở
Nga +.
Nhỳng
khốn
thay,
việcsoạnthốngkêcôngxỳởngnhàm ỏ y c aV.I.Lê- a t a đ â u c ú đ ỏ p ứngđỳợcsực hú ý c aV.I.Lê- amọ in g
ỳời đối vớis ố liệuc aV.I.Lê- a t h ố n g kê.L a tỳ bản; khôi phục lại nh vựcđúc aV.I.Lê- angành thống
kêkinhtiởnỳớctađangởmộttìnhtrạngt h ậ t l à t h ả m h ạ i ,
v à t h ả m h ạ i h ơ n n ữ a c ú lẽlàviệcnhữngngỳờilàmt h ố n g

k ª t h ú ê n g t r a c h ẳ n g hiiugìvit í n h c h Ê t n h ÷ n g c o
n s è m µ h ä n g h i ª n c ø u , v i tÝnhc h Ê t c h Ý n h x ỏ c v à g i
ỏ t r ị c aV.I.Lê- a n h ữ n g c o n s ố đ ú đ i c ú nhữngkitl u Ë n n µ y h a
y k i t l u Ë n n ä . C h Ý n h l ê i n h Ë n x é t này rất thích hợp
đối với tỏc phẩm gần đây nhất c aV.I.Lê-a ôngCa-rỳsép,tỏcphẩmnàylúcđầuđăngtrong* Tint ứ c c aV.I.Lê- a Việnnôngn g h
iệpMỏt-xcơ-va+
( n ă m t h ø I V , c u è n I ) , r ồ i sauxuấtbảnthànhsỏchdỳớin h a
n đ i rấtk ê u : * Nhữngt à i liệuv i k i n h t i q u è c d © n N g a . I .
C « n g n g h i Ư p c « n g x ỳ ở n g - nhàmỏycaV.I.Lê-achúngtavàogiữanhữngnăm
90
thi
kỷ
XIX+(Mỏt-xcơva,1 8 9 8 ) . T r o n g t á c phẩmn à y , ô n g C a r ỳ - s é p
đÃcốgắngrútranhữngk i t l u Ë n t õ t Ë p t µ i l i Ö u v õ a x u Ê t
bảnc aV.I.Lê- a C ụ c c ô n g t h ú ¬ n g n g h i Ö p v i n i n c « n g n g h i Ư
pc«ng


2

V.I . L ê-nin

xỳởng - nhà mỏy caV.I.Lê-a nỳớc ta*. Chúng tôi định phân tích tỉ
mỉnhững kit luận caV.I.Lê-a ông Ca-rỳ-sép, và phân tích đặc biệt
nhữngphỳơng phỏp caV.I.Lê-a ông ta. Chúng tôi ngha tỳ bản; khôi phục lại rằng phân tích nhỳvậy sẽ bổ ích
không những cho việc xỏc định phỳơng phỏp màmột ngài
giỏo sỳ nào đú đà dựng đi nghiên cứu tài liệu c aV.I.Lê-amình (vi
điim này, chỉ cần dành một vài dòng c aV.I.Lê-a một bài phê bìnhcng
đaV.I.Lê-), mà còn bổ ích cho việc xỏc định xem những sốliệut h ố n g kê c ô n g xỳởngn hà mỏ y c aV.I.Lê- a n ỳ ớ c t a là đ ỏ n g tin
đỳợc đin mức độ nào, xem những số liệu ấy cho phép đi

tớinhững kit luận gì, xem thống kê ấy cú những yêu cầu nào
làchaV.I.Lê- yiu nhất, và những ngỳời nghiên cứu thống kê ấy
cúnhữngnhiệmvụgì.
TrongnguồntàiliệumàôngC a - r ỳ s é p s ư d ơ n g , n h ú chính đầuđicaV.I.Lê-a nú đà chỉ rừ, cú bản
danh
sỏch
cỏc
côngxỳởngvànhàmỏycaV.I.Lê-ađ i quốcN g a n ă m 1 8 9 4 / 9 5 . V i
Ư c xt b¶n mét b¶n danh sỏch đầy đaV.I.Lê-vitất cả những
côngxỳởngvànhàmỏy(ngha tỳ bản; khôi phục lạialànhữngxỳởng c ô n g n g h i ệ p tỳ
ơng đốilớn hơn, với những quan niệm khỏc
nhauviloạixỳởngnhỳthinàothìcoil à l í n ) k h « n g p h ả i l à
m ộ t đ i i u mớilạtrongsỏchbỏoởnỳớcta.Ngaytừnăm1881,ôngO
úc-lốp và ông Bu-đa-gốp đà lập*Bản chỉ dẫnvicỏc côngxỳởng
vànhàm ỏ y +, mà bản in lần cuối cựng( l ầ n t h ứ 3 )
l à vàonăm1894.Trỳớcđ ú , n g a y t ừ n ă m 1 8 6 9 , * Niªng i á
m cŭaV.I.Lª-a Bộ tài chính +( t h i ê n I ) ® · c ó m é t d a n h s á c h
c«ng
x ú ë n g ghit r o n g b ¶ n c h ó t h Ý c h ® Ý n h t h e o n h ữ n
g b ả n t h ố n g kêvicôngnghiệp.Tàiliệud ự n g c h o t ấ t c ả
n h ữ n g ấ n p h ẩ m nàyđ i u l Ê y t õ n h ÷ n g b ả n k ê k h a i
m à c ỏ c c h aV.I.Lê- c ô n g xúëngvµnhµmáy,chiiut h e o p h á p l u Ë t
, p h ¶ i c u n g c ấ p hàngnămchobộ.TuybảntàiliệucaV.I.Lê-aCụccông
thỳơngnghiệpk h ỏ c vớinhữngb ả n intrỳớcđ â y ởchỗlànúc ú
**Bộtàichính. Cụccông thỳơngnghiệp. Côngn g h i Ư p c « n g x ú ở n g
- nhà mỏy ở Nga.Danh sỏch cỏc công xỳởng và nhà mỏy +.Xanh Pê-técbua.1897,tr.63+VI+1047.

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

nhiiu tài liệu hơn một chút, nhỳng không phải vì thi mà
núkhôngm ¾ c n h ÷ n g k h u y i t ® i i m l í n m à n h ữ n g t à
i
l i Ư u trúíck i a k h « n g c ó , n h ÷ n g k h u y i t đ
i i m l à m k h ú k h ă n
đincựcđiimviệcsửd ụ n g n h ữ n g t à i l i ệ u đ ú v i m ặ t l µ ng
uånt µ i l i Ö u t h ố n g k ê c ỏ c c ô n g x ú ë n g n h µ m ỏ y . L ờ i núiđầucaV.I.Lê-abản" D a n h s á c h " n h Ê n m ạ n
h đ i n t í n h c h ấ t thiiusútcaV.I.Lê-anhữngtàil i ệ u t h è n g k ª t r ú
í c đ ú v à d o đ ú xỏcđịnhrừmụcđíchcaV.I.Lê-atậpt à i l i Ư u x u Ê t b
¶ n : k h ô n g nhữngl à t µ i l i Ö u t h a m k h ả o , m à c h í n h l µ t
µ i l i Ư u d ù n g chot h è n g k ª . N h ú n g n i u b ¶ n " D a n h s
á c h " đ ỳ ợ c c o i l à mộttậpthốngkêthìaicng thấyngayrằngnúhoàn
toànkhôngc ú n h ữ n g c o n s è t ỉ n g h ỵ p , b Ê t c ø l µ n h ữ n g s
ố t ổ n g hợpn µ o . M o n g r » n g m é t Ê n p h È m n h ú t h i , m é t ấ n phẩmđ ầ u tiênthuộc l o ạ i n à y , l o ạ i k h « n g c
ó n h ÷ n g c o n sốtổnghợp,s ẽ l à ấ n p h È m c u è i c ù n g . M Ỉ t k h á c , n i u dựnglàmsỏ
chthamkhảothìk h ố i l ỳ ợ n g đ ồ s ộ n h ữ n g t à i liệuchỳachỉn
hlýt r ì n h b à y d ú í i h × n h t h ø c m é t ® è n g nhữngconsố,l
àmộtmớhổl ố n v ô í c h . L ờ i n ú i đ ầ u c aV.I.Lê- a bản"Danhs ỏ c h "
p h ê p h á n n g h i ª m k h ¾ c r » n g n h ÷ n g b ả n kêk h a i d
o c á c c h ŭaV.I.Lª- x ú ë n g c u n g c Ê p c h o b é t õ t r ú í c t ớ i
đú,"baogiờcngchứađựngnhữngtàiliệu k h ô n g r à n h mạch,n
ămn à o c n g g i è n g n h a u , k h i i n n g ú ê i t a k h ô n g x
ỏcđ ị n h đ ỳ ợ c đ ú n g , d ự c h ỉ l à s ố l ỳ ợ n g h à n g
húa
đỳợc
s ả n xuấtra.Thimànhữngs ố l i ệ u đ ầ y đ aV.I.Lê- n h ấ t v à đ ỏ n g t
i n nhất
vicỏc
ngànhsảnxuấtkhỏc

nhaulạilàtuyệtđ ố i c ầ n thiit"(tr.I).Da tỳ bản; khôi phục lạinhiênchúngtôikhônghicú
ýđịnhbiệnhộchochiđộthốngkêcôngxỳởngn h à m ỏ y t r ú í c k i a c ŭaV.I.Lª- a t a , mộtc h i đ ộ h o à n t o à n l ỗ i t
h ờ i , m é t c h i ® é c ¶ v i k i t c Ê u l É n vic h Ê t l ú ỵ n g ® i u c ó t Ý
n h c h Ê t t h u Ç n t ó y c ŭaV.I.Lª- a t h ê i k ỳ t r ỳ ớ c cảicỏch.Nhỳngchođi
nngàyn a y n ÷ a , t i i c t h a y , n g ú ê i t a vÉnhÇu nhỳ không
thấycúđỳợcnhữngs ự c ả i t i i n t r o n g việc làm thống kênày.
Bản
"Danh
sỏch"đồsộvừamớix u Ê t b¶nc ũ n g c h ú a c h o p h Ð p t a n ú i đ ỳ
ợ c r ằ n g c h i ® é t h è n g k ê cm
, àaicngnhấttríthừan
hậnlàtồi,đÃcúđỳợcmột


2

V.I . L ê-nin

cảitiinđỏngkinào.Nhữngbảnkêkhai"khôngchophépxỏc
địnhđỳợcđúng,dực h ỉ l à s ố l ỳ ợ n g h à n g h ú a đ ỳ ợ c s ả n
xuấtr a " . . . V ả l ạ i b ¶ n " D a n h s á c h " d ù l µ r Ê t m ớ i , c n g t u y
ệt
đốikhôngc u n g c ấ p đ ỳ ợ c m é t t µ i l i Ư u n à o v i s ố l ỳ ợ n
g hàngh ú a c ả , t r o n g k h i đ ú t h ì " B ¶ n c h Ø d É n " c aV.I.Lê- a ô n g
Oúclốp,chẳnghạn,lạicúnhữngtàiliệuấ y v i m é t s è r Ê t l í n côngxỳở
ng,v à n g a y c ả v i h ầ u n h ỳ t o à n b é c á c c « n g xỳởngtro
ng
mộtsốngànhsảnx u ấ t ,
c h o n ê n b i i u ® å t ỉ n g hợpđÃđỳar a đ ỳ ợ c n h ữ n g s ố l ỳ
ợ n g s ả n p h È m ( t r o n g nh÷ngx ú ë n g t h u é c d a , x ỳ ở

ngcấtrỳợu,xỳởng
g ạ c h , xúëngx a y h ¹ t , x ú ë n g x a y b é t m × , t r o n g n g µ n
h c h i t ạ o s ỏ p vàmỡlợn,trongnghibúcv ŏ
l a n h v µ n g h i l µ m b i a ) . V Ë y mànhữngtàiliệuc aV.I.Lê- a " B ả n
c h ỉ d É n " l ¹ i s ư d ụ n g c h í n h ngaynhữngbảnkêkhaicthô
i.B ả n " D a n h s á c h " t u y ệ t nhiênkhôngđỳarađỳợcmộtt à i
l i ệ u n à o v i thiitb ị c ả , trongk h i đ ú t h ì " B ¶ n c h Ø d É n " l ¹ i
c u n g c Ê p đ ỳ ợ c n h ữ n g t µ i liÖuÊ y v i n h i i u n g à n h s ả n x u
Ê t . " L ê i n ó i đ ầ u " m i ê u t ả n h ỳ sauvisựthayđổitrongthốngk
ê c ô n g x ỳ ë n g - n h µ m á y caV.I.Lê-a ta: trỳớc kia, tài liệu là do
những
chaV.I.Lêxỳởng
cung
cấp,thôngq u a S ë c ¶ n h s á t , " t h e o m é t b ¶ n m ẫ u s ơ s à i v µ
k h « n g rõr µ n g l ắ m " v à k h ô n g ® ú ỵ c a i k i i m t r a l ạ i
nhữngtàiliệu
đú."Dođú ngỳờita
thu
thập đỳợc những tài
liệu
khôngthichophépđitớimộtkit luận nào gọi là tỳơng
đốichínhx ỏ c " ( t r . 1 ) . N g µ y n a y , n g ú ê i t a ® · l Ë p r a m
é t b ả n mẫu mớichitiit hơn rất nhiiu, và những viên thanh
tracôngx ỳ ở n g l ạ i c ú n h i Ư m v ơ t Ë p h ợ p v à k i i m t r a
n h ữ n g bảnthốngkêvicôngxỳởngvà
nhà
mỏy.
Thoạt
nhìn,ngỳời ta tỳởng hiện nay đà cú đỳợc những số liệu cú
thidựngđ ỳ ợ c , v ì b ả n m ẫ u k ê k h a i đ Ã đ ỳ î c t h ¶ o r a c h u

đ ỏ o vàv i ệ c đ ả m b ¶ o c h o c á c t à i l i ệ u đ ỳ ợ c k i i m t r a l
ạilàhai
điiukiệnchaV.I.Lê-yiuđithànhcôngtrong
việclàmthốngkê.Nhỳngt h ự c r a ,
tìnhtrạng
hỗn
độnc vẫncòn chỳathay
đổi.Bản mẫu tỉ mỉ, kèm th eo lêih úí ng dÉn , k h « n g đỳợcsao
lạitrong"lờinúiđầu"c aV.I.Lê- a bản"Danhsỏch",mặcdầuphỳơng

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

phỏpt h ố n g k ê đ ò i h i p h ả i c ô n g b ố b ả n m ẫ u đ Ã đ ỳ ợ c d ự n g
đit h u t h Ë p t µ i l i Ư u . V i Ư c p h © n t í c h s a u đ â y n h ữ n g
t à i l i ệ u caV.I.Lê-a bản "Danh sỏch" sẽ vạch cho chúng ta thấy rằng nhữngvấnđicăn
bảntrong việcthống kêcôngxỳởng-n h à m ỏ y chỳahiđỳợcgiải
quyit
mộtcỏchs ỏ n g
t.
Đốivới
việc
k i i m tralạitàiliệuthìđâylàýkiinc aV.I.Lê- a ô n g M i - c u l i n , c h á n h thanh tra các c«ng xỳởng tỉnh Khéc-xôn, một
ngỳời
đÃ
từngthựctilàmcôngviệckiimtrađúv à l à t ỏ c g i ¶ m é t q u y i n
sỏchphântíchnhữngsốl i ệ u t h ố n g k ª t h u t h Ë p ® ú ợ c t ạ i
tỉnhKhéc-xôn,theochiđộthốngkêmới.
"Vì không thi thực sự kiim tra đỳợc tất cả những con số

docỏcchaV.I.Lê-xỳởngcôngnghiệpcungcấptrongcỏcbảnkêkhaicaV.I.Lê-ahọ, nên
phải gửi trả lại họ những bản ấy đi sửa chữa, nhỳng
chỉgửitrảlạitrongtrỳờnghợpcỏclờikêkhaimâuthuẫnmộtcỏchhiinnhiê
nvớinhững tàiliệu donhững xínghiệptỳơng tựkhỏc
đỳa ra, hoặc mâu thuẫn với những tài liệu thu lỳợm đỳợc
trongnhững cuộc kiim tra xí nghiệp.Dự sao thì những ngỳời cung

cấpsốliệucngphảichịutrỏchnhiệmvingphảichịutrỏchnhiệmvisựchínhxỏccagiaianhữngsốliệud
ẫnratrongcỏcbảnkêkhaicagiaiamỗixỳởng"(*Côngnghiệpcôngxỳởng-

nhàmỏyvàcôngnghiệpthaV.I.Lê-côngtrongtỉnhKhéc-xôn+.Ô-đétxa,1897,bàitựa.Dochúngtôiviitngả).Vậylàcngnhỳtrỳớckia,bảnth
ânnhữngchaV.I.Lê-xỳởngphảichịutrỏchnhiệmvisựchínhxỏccaV.I.Lê-anhữngsốli
ệu.KhôngnhữngcỏcđạidiệnbanthanhtracôngxỳởngđÃkhôngthikiimtrađỳợctất
cả nhữngcon số, mà thậm chí họ cng không đảm bảo (nhỳ
chúng
ta
sẽthấyởphầnsau)tínhchấtđồngnhấtcaV.I.Lê-atàiliệuvàkhôngđảmbảochon
gỳờitacúthisosỏnhđỳợcnhữngtàiliệuvớinhau.
Chúngtôisẽliệtkêsauđ â y t ấ t c ả n h ữ n g k h u y i t đ i i m
caV.I.Lê-a bản*Danh sỏch+và caV.I.Lê-a những tài liệu mà bản đú cung cấp.
Khuyit
điimcănbản,
nhỳchúngtôiđÃnúi,
đúl à v i Ư c thiiuh o µ n t o µ n n h ÷ n g c o n s è t ỉ n g h ỵ
p ( c á c t ỏ c g i ả c aV.I.Lê- a
*Bảnchỉdẫn+đ Ã l ậpr a nhữngbảntổngh ợ p v à c ứ mỗi


2

V.I . L ê-nin

lầnt ỏ i b ả n l µ h ä l ¹ i b ỉ s u n g t h ê m ) . Ô n g C a - r ú s Ð p , đ ỳ ợ c h a i nhàcộngtỏcnữagiúpđỡ,đÃcúýngha tỳ bản; khôi phục lạihaylàmuốnkhắcp
hục
đỳợc ít ra là một phần thiiu sút này và đà dựa theo
bản*Danhsỏch+đi lập ra bản tổng hợp vi công nghiệp công
xỳởng
nhàmỏyởnỳớcta.Việclàmnàyrấtbổíchvàainấycúlẽsẽbiitơn
ôngtađÃhoànthànhtốtviệcấy,niu...niunhỳôngCa-rỳ-sép
đÃ,mộtlà,kirađỳợcđầyđaV.I.Lê-,dựchỉlàmộtvàiconsốtổnghợpmà ông ta đÃ
tínhrađỳợc,và,hailà,niunhỳ,trongphỳơngphỏp xử lý tài liệu, ông ta không
t ra thiiu đầu úc phê phỏnmột cỏch gần nhỳ là trắng trợn. Cú
thỏi độ khinh suất đối vớitài liệu và không nghiên cứu tài liệu
một cỏch tỳơng đối*cặnkẽ+*viphỳơngdiệnthốngkê,ôngCa-rỳsépđÃvộirútraởđú
*những kit luận+nên đỳơng nhiên là ông ta đà mắc phải cả
mộtloạtsailầmhitsứckỳquặc.
Trỳớch i t , c h ú n g t a h à y b à n đ i n v Ê n ® i t h ø n h ấ t , v ấ
n đ i cơ bản caV.I.Lê-at h ố n g k ê c ô n g n g h i Ö p : n ª n x i p
n h ÷ n g x í n g h i ệ p nào vào loại*công xỳởng và nhà
mỏy+? Ngay cả đin câu hi này, ông Ca-rỳ-sép cng không đặt
ra; chắc hẳn ông ta chorằng*công xỳởng và nhàmỏy+là cỏig ì
đ Ã đ ỳ ợ c h o à n t o à n xỏc định rồi. Khi núi đin bản*Danh
sỏch+, thì, với một giọngmạnh bạo đỏng đỳợc dựng vào một
việc làm tốt, ông ta quảquyit rằng bản ấy, khỏcvới những bản
trỳớc, đÃthống kêkhông những cỏc công xỳởng lớn, mà còn
thống
kêtất
cảcỏccôngx ỳ ở n g . Đ i i u k h ẳ n g đ ị n h n à y , đ ỳ ợ c t ỏ c g i ả n
h ắ c l ạ i h a i lần(tr. 23và 34),rừ ràng là sai lầm. Sựthật
thìtrỏih ẳ n l ạ i : bản*Danh

sỏch+c h ỉ
ghi
những
x ỳ ở n g lớn
hơn,đú
là
điimkhỏcv ớ i n h ÷ n g t Ë p t h è n g k ê v i c ô n g x ỳ ở n g
vànhàmỏy
đÃđ ỳ ợ c x u Ê t b ¶ n t r ú í c ® © y . D ú í i ® © y c h ú n g
tôisẽgiải
thícht ạ i s a o « n g C a - r ú s Ð p l ¹ i c ó t h i * kh«ngn h Ë n t h Ê y +
* Trỏi với ý kiin caV.I.Lê-a tỏc giả bài phê bình đăng trong bỏo *Tin tức
nỳớcNga+2(1898,số144),tỏcgiảnàyrừrànglàítcúkhảnăngnhậnxétcúphêphỏ
nnhữngkitluậncaV.I.Lê-aôngCa-rỳ-sép,cngnhỳbảnthânôngCa-rỳsépítcúkhảnăngnhậnxétcúphêphỏnnhữngconsốcaV.I.Lê-abản*Danhsỏch+.

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

đỳợc* điiun h ŏ n h Ỉ t +nhút h i , n h ú n g c h ó n g t ô
i s ẽ b ắ t
đầubằng
một
dẫnchứng
rút
từlịchsử.
Chotớinăm1 8 8 5 , trongthốngkêcôngxỳởngnhàm ỏ y c aV.I.Lê- a t a c h ỳ a h i cúmộtđịnhngha tỳ bản; khôi phục lạianàovàmộtquyt ắ
c n à o q u y đ ị n h r » n g kháiniƯm* c«ngx ú ë n g +l à c h ỉ d ự
n g đ i chỉn h ữ n g x í nghiệpc ô n g n g h i Ư p l í n m à t h ô i .
T h ố n g k ê *côngx ỳ ở n g vànhàmỏy+baogồmlẫnlộntấtc ¶ n h

÷ n g x ú ë n g c ô n g nghiệp(vàthaV.I.Lê-côngnghiệp)đaV.I.Lê-c ỏ c l o ạ i ,
đ i i u n à y d a tỳ bản; khôi phục lại nhiênlàg â y n ê n m ộ t s ự h ỗ n đ é n n h ú m í
b ß n g b o n g visèliƯu,v×n g ú ê i t a t u y Ư t ® è i k h ô n g t à i
n à o l Ë p n ỉ i m é t b¶nd a n h s á c h g å m ® ầ y đ aV.I.Lê- t ấ t c ả c ỏ c
xínghiệpthuộcloại
đúvớinhữngphỳơngt i ệ n v à l ự c
l ỳ ợ n g m à c h ú n g t a h i Ư n có( n g h a tỳ bản; khôi phục lại a l à t r o n g đ i i u k
iệnkhôngcúmộtcuộcđiiutra
đúngđắnnàovic « n g n g h i Ö p ) ; t r o n g m é t s è t Ø n h h a y
m é t sốngànhsảnxuất,ngỳờitathốngkêcảh à n g t r ă m , h µ n g
ngh×nx ú ë n g r Ê t n h ŏ , c ß n t r o n g n h ÷ n g t Ø n h v à n g
à n h khỏct h ì n g ú ê i t a c h Ø t h ố n g k ê * nhữngc ô n g x ỳ ở
n g +l ớ n màthôi.Nhỳvậy,đỳơngnhiênnhữngn g ỳ ờ i đ ầ u t i ê n
c ố gắngnghiêncứum ộ t c ỏ c h k h o a h ä c n h ÷ n g s è l i Ö u t
h è n g kêcôngxỳởngnhàmỏyc aV.I.Lê- a n ỳ ớ c t a ( t r o n g n h ÷ n g n ă m 60),đÃphảihitsứ
cchúýtớiv ấ n đ i đ ú v à p h ả i c ố g ắ n g phânbiệtgiữanhữngn
gànhsảnxuấtcún h ữ n g s ố l i Ư u Ý t nhiiu® á n g t i n đ ỳ ợ c v
à n h ữ n g n g à n h s ả n x u Ê t c ó n h ÷ n g sèl i Ư u h o µ n t o
à n k h ô n g c h Ý n h x á c ; p h ¶ i c è g ¾ n g t á c h riêngnhững
xỳởnglớntớimứcđộkhiinc ú t h i c ú đ ỳ ợ c nhữngs ố l i ệ u t h
ađỏngvànhữngxỳởng
quỏ
n h khiinkhôngthicúđỳợcnhữngs ố l i ệ u n h ú t h i . B u s e n * , Bốc**v à Ti-mi-ri-adép***đ Ã đ ỳ a r a n h ữ n g đ i i u c h ỉ d ẫ n
**NiêngiỏmcaV.I.Lê-aBộtàichính+.ThiênI.XanhPê-téc-bua.1869.
***Niên giỏm thống kê caV.I.Lê-a đi quốc Nga+. Đợt II, thiên 6. Xanh Pê-técbua.1872.TàiliệuthốngkêvicôngnghiệpcôngxỳởngnhàmỏyởphầnnỳớcNgathuộcchâuÂu,doI.BốclÃnhđạobiênsoạn.
****Đồbiiuthống kêcỏc ngành chaV.I.Lê- yiucaV.I.Lê-acông nghiệpcông xỳởng -nhà
mỏyởphầnnỳớcNgathuộcchâuÂu,kèmbảnkêcỏccôngxỳởngvànhàmỏy+.3thiên.XanhPê-técbua.1869,1870và1873.


2

V.I . L ª-nin

cùck ú q u ý g i á v i tÊtc ¶ c á c v Ê n đ i ấ y v à ,
niu
n h ỳ nhữngđiiuchỉdẫnấ y đ ỳ ợ c n h ữ n g n g ú ê i l µ m t h ố
n g kêcôngx ỳ ở n g n h µ m á y ë n ú í c t a c h ó ý t u © n t h e o v µ p h á t triinm é t c
á c h k ü l ú ì n g , t h × c ó l Ï n g µ y n a y c h ó n g t a đÃcúđỳ
ợcn h ữ n g t µ i l i Ö u r Ê t k h ¶ q u a n . N h ú n g t r ê n t h ự c
titấtcảnhữngđiiuchỉdẫnấ y đ i u b ị b n g o µ i t a i , n h ú thỳ
ờngthấy,vàthốngkêcôngxỳởngnhàmỏyvẫngiữnguyêntìnhtrạngl ộ n x ộ n c aV.I.Lê- a n ú . T ừ n ă m
1 8 8 9 t r ở đ i , Cụcc ô n g t h ú ¬ n g n g h i ệ p b ắ t đ ầ u x
u ấ t b ¶ n * tËps è l i Ư u vicôngnghiệpcôngx ỳ ở n g nhàmỏyởNga+
( n ă m 1 8 8 5 vàn h ữ n g n ¨ m s a u ) . N h ÷ n g t ậ p n à y đ Ã c
ú đ ô i c h ú t t i i n bộ:ngỳờitađÃloạinhữngxínghiệpn h r a , n
g h a tỳ bản; khôi phục lại a l à nhữngx Ý n g h i Ư p s ¶ n l ú ỵ n g d ú í i 1 0 0 0 r ú p .
C ố nhiên,tiêuchuẩnnàylàquỏthấpv à q u ỏ đ ơ n g i ả n : n i u
m o n g muốncúđỳợcmộtsựđiiutrađầyđagiaiv i tấtc ả n h ữ n g x
ỳởngc ô n g n g h i Ư p c ó s ¶ n l ú ỵ n g l í n h ¬ n
con
sè
Ê y , b»ngcáchthuthËpc á c t µ i l i Ư u Ê y t h « n g q u a S ë c ¶ n
h s ỏ t thìthậtlàlốb ị c h . C n g n h ú t r ú í c k i a t r o n g m é
t s è t Ø n h vµméts è n g µ n h c « n g nghiƯp,ngúêit a t h ố n g
k ê c ả m ộ t sốxỳởngnhm à sảnlỳợngvàokhoảngt ừ 2 000đ
in
5000rúp,cònt r o n g n h ÷ n g t Ø n h k h ỏ c v à n h ữ n g ngành
khỏc,ngỳờit a l ¹ i b ŏ q u a . S a u đ â y c h ú n g t a s ẽ t h ấ y
nhữngthídụviđiiuđú.S a u h i t , c h i ® é t h ố n g k ê c ô n g xú
ëngn h µ m á y m í i n h Ê t ë n ú í c t a ® · s ư d ơ n g m é t tiªuc

h u È n k h á c h ẳ n đ i x ỏ c đ ị n h k h á i n i Ö m v i *côngxỳởng
vànhàmỏy+.Thuộcđốitỳợngđ i i u t r a l à * tấtcảnhữngxínghiệ
pcôngnghiệp+
(trongsố* nhữngxỳởngthuộcq u y i n q u ¶ n l ý +c ŭ a b a

nthanhtrac«ngxúëng)

*dùngtèithiiu15c « n g n h â n , v à c ¶ n h ÷ n g x ú ë n g dựng
dỳới15côngnhânnhỳngc ú m ộ t n ồ i h ¬ i , m é t m á y h¬inú
íc haycúnhữngmỏyđ ộ n g c ơ c ơ k h Ý v µ m á y m ó c khác
h o ặ c n h ữ n g t h i i t b ị n h à m ỏ y v à c ô n g x ỳ ở n g +*.C h ú
ng
*Thôngtỳngày7thỏngSỏu1895,doCô-bê-li-a-txơkitríchdẫn(*Sỏchc h ỉ n a m c ŭaV.I.Lª- a c á c viªnc h ø c t h a n h t r a c « n g x ú
ë n g v . v . +.X u ấ t

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

tôi phải phân tích kỹ lỳỡng định ngha tỳ bản; khôi phục lạia này (và chúng tôi
đÃnhấnmạnhnhữngchỗnàođặcbiệttốingha tỳ bản; khôi phục lạia),nhỳngtrỳớchit,chú
ngtôinêurừrằngkhỏiniệm*côngx ỳ ở n g v à n h à mỏy+đỳợcnêur
alàkhỏiniệmhoàntoànmớim t r o n g thốngkêcôngxỳởngnhàmỏyởnỳớcta:chotớ i nay, ngỳờitachỳatừngbaogiờcúýđị
nhchỉdựngkhỏiniệm*côngxỳởng+đ i c h Ø n h ÷ n g x ú ë n g c ú m ộ t s
ốlỳợngcôngnhânnhất
địnhhaycúmộtđộngcơchạyb ằ n g h ¬ i n ú í c , v . v . . N ú i ch
ungviệcquyđịnhmộtcỏchchặtchẽk h ỏ i n i ệ m * côngxỳởngvàn
hàmỏy+làđiiutuyệtđốicầnthiit,s o n g đ ị n h ngha tỳ bản; khôi phục lạiamàchúngtad
ẫnrađúkhốnnỗilạirấtkhôngchínhxỏc,t ố i n g h a tỳ bản; khôi phục lại a v à m ơ h ồ . D ỳ
ớiđâylànhữngđặctrỳngmà

địnhn g h a tỳ bản; khôi phục lại a ấ y y ê u c ầ u p h ¶ i c h ó ý k h i n ó i v i n h ÷ n g x ỳ ở n
g cầnđỳợcghitrongthốngkê*côngxỳởngn h à m ỏ y +:I ) XỳởngphảithuộcquyinquảnlýcaV.I.Lê-abanthanhtrac
ôngxỳởng.Rừrànglàngỳờitak h ô n g k i n h ÷ n g x ú ë n g t h u
ộ c quốckhố,v.v.,nhữngxínghiệpmvàl u y ệ n k i m v . v . . Nh
ỳngbản*Danhsỏch+lạikiran h i i u c « n g x ú ë n g t h u é c qc
khè vµn h µ
núíc
(xem
Danh
sáchtheo
t h ø t ù c h ÷ c á i , tr.1 2),vàchúngtakhôngbiitnhữngcôngxỳởngấyc
ú
đỳợcthốngkêhaykhôngtrongtấtcảcỏctỉnh,những tàiliệu
vinhữngcôngxỳởngấycúđỳợcbanthanhtracôngxỳởngkiim tra lại hay không,
v.v.. Núi chung, cần nhấn mạnh rằngchừng nào mà thống kê
công xỳởng - nhà mỏy caV.I.Lê-a ta chỳathoỏt kh i cỏi mạng nhện
cỏc*cục+- là những cơ quan nắmcỏc xí nghiệp công nghiệp - thì
bản
thống
kê
ấy
vẫnchỳa
thinàotốtđỳợc,vìranhgiớigiữacỏccụct h ú ê n g l É n l é n
v ớ i nhau và thay đổi; những bản mẫu kê khai dù có gièng
nhaucũngs Ï k h « n g baogiờđỳợc nhữngcục khỏcnhauthực
hiện
bảnlầnthứ4.XanhPê-técbua.1897,tr.35.Dochúngtôiviitngả).Thôngtỳnàykhôngđỳợcinvào*lờinúiđầu+
cabản*Danhsỏch+,vàôngCa-rỳ-sép,khixửlýnhữngtàiliệu
caV.I.Lê-abản*Danhsỏch+,đÃkhôngquantâmđinviệcxétxembảnnàyquanniệmthi
nàolà*côngxỳởngvànhàmỏy+!!

2

V.I . L ª-nin

mét cách nhú nhau. Mét sù tỉ chức hợp lý tất nhiên đòi
hingỳờitaphảitậphợptấtcảmọitàiliệuv i tấtc ả n h ữ n g xỳởng
côngnghiệpvàomộtcơquanduynhấtc h ỉ c h u y ê n trỏchv i ệ c t h
ốngkêvàchămchúlàmthinàođithốngnhất
đỳợcnhữngphỳơngphỏpthuthậpvàxửlýcỏct à i l i ệ u . Chừngn
àođiiunàychỳathực
hiệnđ ỳ ợ c , t h ì
c ầ n p h ả i x e m xÐtmétcáchcùckúthËnträngcács è l i Ö u c aV.I.Lê- a t
h ố n g k ê côngx ỳ ë n g n h µ m á y , v ì b ả n t h ố n g k ê n à y k h i t h × t Ý n h v µ o khi th× loại ra (tựy
theo
từng
thời
kỳ
và
từng
tỉnh)
những
xínghiệp* thuộcq u y i n q u ¶ n l ý c ŭaV.I.Lª- a c ơ c k h á c +.T h Ý d ô , n h
ữ n g xínghiệpm và lu yện kimthì từ lâuvẫnkhôngđỳợc th
ốngkêcôngxỳởng -nhàmỏycaV.I.Lê-at a t í n h đ i n , n h ú n g *B¶n
chØdÉn+c ŭ a O ó c l è p , n g a y t r o n g l Ç n x u Ê t b ¶ n m í i đ â y , v ẫ n c ứ kên h i i u x í
nghiệpnày(hầunhỳtoànbộngànhsảnxuất
đỳờngrayxelửa,nhữngnhàmỏyởI-giép-xcơvàởVốt-kinxcơt r o n g t Ø n h V i - á t c a , v . v . ) m µ b ¶ n * Danhs á c h +k h « n g ki
đin,

trong
khiđ ú
t h ì b ả n *Danh sỏch+l ạ i
kênhững
n h à mỏy mvà
luyệnkim tạim ộ t v µ i t Ø n h k h á c , m µ t r ú í c k i a bản
thống kê*công xỳởng - nhà mỏy+không ghi (thí dụ
nhàmỏyđ ú c đ ồ n g X i - m e n - x ¬ t r o n g t Ø n h £ - l i - d a - v Ð t p«n,tr.3 30 ).
*Lêi nói đầu+trong bản*Danh sỏch+cú ghi trong phần
VIII:ngànhcôngnghiệpluyệnthép,
những
lòn ấ u g a n g , n h ữ n g nhà mỏy đúc gang và đồng, v.v. (tr.
III),
nhỳng
tuyệt
nhiênkhônghinúirừngỳờitađÃtỏchnhữngnhàm ỏ y m v à luyện
kimrakhinhững xínghiệp*thuộc quyinq u ả n l ý +ca Cục công
thỳơng
nghiệp
nhỳ
thi
nào.
2)
Chỉ
cú
nhữngxỳởngcôngnghiệplàđỳợcthốngkêthôi.Đặctrỳngn à y khô
ng cú gì là rừ ràng nhỳ khi ngỳời ta mới thoạt nhìn: muốnxip
riêng những xỳởng thaV.I.Lê- công và nông nghiệp thì cần
phảituânt h e o n h ÷ n g q u y t ¾ c c h i t i i t v µ t Ø m Ø á p d ô n g c h
otừng

ngànhs ả n x u ấ t . ở đ o ạ n d ỳ ớ i n ÷ a , c h ó n g t « i s Ï d É n r a n h
iiu
thÝd ô v i s ù l É n l é n d o t ì n h t r ạ n g t h i i u n h ÷ n g q u y t ắ
c n à y gâynên.3 ) S ố lỳợngc ô n g n h â n t r o n g m ỗ i x ỳ ở n g
phảitừ

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

15 ngỳời trở lên. Ngỳời ta không biit cú phải chỉ ki
nhữngcông nhân làm việc trong xỳởng hay phải ki cả
những côngnhân làm việc ở ngoài xỳởng; ngỳời ta không
giải thích rừcỏch phân biệt công nhân làm việc trong xỳởng
với
côngnhânl à m ở n g o µ i x ú ë n g ( v ả l ạ i đ ú l à m é t v Ê n
® i k h ó ) , không biit cú phải tính cả những ngỳời lao động phụ
haykhông,v.v.. Tr o ng quy in sỏ chdẫnraởtr ê n, ôngM i-culi n
đÃđỳa ran h ữ n g t h Ý d ơ v i t × n h t r ¹ n g l É n l ộ n
do
sựmập
m ờ này gâynên. Bản*Danhsỏch+kêra
nhiiuxỳởngm à c ô n g nhânchỉlàmviệcởngoài,tứcl à ở b ê n n g
o à i p h ạ m v i xỳởng.Cốnhiênýđịnhm u ố n t h ố n g k ê đ ỳ ợ
c h i t t h ả y nhữngxỳởngthuộcloạiấy(ngha tỳ bản; khôi phục lạialàhitt h ả y n h ữ n
g c ử a hàngphânphốicôngviệcvinhàlàm,hitt h ả y n h ÷ n g x Ý
nghiƯp giao viƯc cho nh÷ng n¬i gọi là xỳởng th aV.I.Lê- công,
v.v.),chỉl à m c h o n g ú ê i t a b u å n c ú ê i , b ë i v ì c h i đ ộ t h
u t h Ë p t µ i liƯunhúh i Ư n n a y k h « n g c h o p h Ð p l µ m n h
ú v ậ y ; c ò n nhữngconsốv ụ n v ặ t v i m ộ t v à i t Ø n h v µ m é t

v à i n g à n h sảnxuấtthìkhôngđỏngk i v µ c h Ø l µ m c h o r ố i t
h ê m m à thôi.4)Tấtcảnhữngxỳởngc ú m é t n å i h ¬ i h a y m ộ
t m ỏ y hơinỳớcđiuliệtvàosố*côngx ỳ ở n g v µ n h µ m á y +.Đ ú
l à dấuhiệuchínhxỏcnhất,vàđ ỳ ợ c l ự a c h ä n ® ó n g n h ấ t , v
ì việcsửdụnghơinỳớc,thựcs ự l à m ộ t đ ặ c t r ỳ n g c ŭaV.I.Lª- a s ù ph
átt r i i n c aV.I.Lê- a đ ạ i c ô n g n g h i Ư p c ¬ k h Ý . 5 ) N h ÷ n g x ú ở n g
cú
*nhữngm ỏ y đ ộ n g c ¬ c ¬ k h Ý k h á c +
( k h ô n g phải l à mỏ y
độngc ơ h ơ i n ỳ ớ c ) c ũ n g l i Ư t v µ o s ố * nhữngc ô n g x ỳ ở n g
v à nhàmỏy+.Dấuhiệunàyrấtmơh ồ v à q u á r é n g : n ó c h o p
hépxipvàoloạicôngxỳởng,nhữngxỳởngsửd ụ n g s ứ c nỳớc,s ứ
cngựakéo,sứcgiúhaythậmchídựngmỏyđộngl
ựcngựađạp 3 .Vìkhôngthiđiiutrađỳợctấtcảnhữngxỳởng
thuộc
loạiấ y , n ê n
k h ô n g t r á n h k h ŏ i ® i ® i n k i t q u ¶ lµc ó m é t s ù l É n l ộ
n m à ở đ o ạ n d ỳ ớ i đ â y c h ú n g t ô i s ẽ đ ỳ a ran h ÷ n g t h Ý
d ơ v i sùl É n l é n ® ó . 6 ) N h ÷ n g x ú ë n g c ú
*nhữngthiitbịnhàm ỏ y v à c ô n g x ú ë n g +® i u đ ỳ ợ c l i ệ t
v à o số*côngxỳởngvànhàmỏy+.Dấuhiệucuốicựngnày,rấtkhông


V.I . L ê-nin

2

rừ ràng và mơ hồ, nú làm cho tất cản h ữ n g d ấ u h i ệ u
t r ê n không cú giỏ trị gì nữa, và nhất định làm cho những số
liệuthànhl ộ n x ộ n v à k h ô n g t h i s o s á n h v ớ i n h a u đ

ỳợc.Nhất
định mỗi tỉnh sẽ hiiu định ngha tỳ bản; khôi phục lạia này một cỏch khỏc nhau, vả lại
đú cú phải là một định ngha tỳ bản; khôi phục lạia chăng? Ngỳời ta gọi *côngxỳởng
và nhà mỏy+là một xỳởng cú những thiit bị kiiu
côngxỳởnghaynhàmỏy...Đấylàcỏithànhtựucaon h ấ t c aV.I.Lê- a thốn
gk ê c « n g x ú ë n g n h à m ỏ y c aV.I.Lê- a n ỳ í c t a . K h « n g l ấ y g ì làmlạrằngthốngkêấylàmcho
ngỳờitarấtkhônghàilòng.Chúng tôi xin dẫn ra những thí dụ lấy ở tất
cảnhững phầntrong bản*Danh sỏch+đichứng minh rằng, ở một
số tỉnh vàmột số ngành sản xuất ngỳời ta đà tiin hành thống
kê nhữngxỳởng nh nhất nhỳ thinào, do đú mà sinh ra tình
trạng
lẫnlộntrongthốngkêcôngxỳởngnhàm ỏ y , v ì k h ô n g s a o thốngkêđỳợctấtcảnhững
xỳởngthuộcloạiấy.ĐâylàphầnI:
*chib i i n b « n g +.ë t r a n g 10 v µ 1 1 , n g ú ê i t a t Ý n h r a c ú 5 * côn
g
xỳởng+ởnhữngxÃthuộct ỉ n h V l a - ® i m i a c h u y ª n n h u é m thuêsợivàvảilanhchongỳờikhỏc(sic!
1)
).Đỏnglẽphảighitổnggiỏtrịsảnlỳợngthìngỳờit a l ạ i g h i s
ố t i i n c « n g nhuém, tõ 10 rúp (?) đin 600 rúp, với một số
công
nhân
từ
0(điiunàyphảichăngcúngha tỳ bản; khôi phục lạialàngỳờitakhôngcúnhữngtàil i ệ u v
i s ố l ỳ ợ n g c ô n g n h © n , h a y l µ k h « n g c ó c « n g n h â n là
mthuê?thật là k h ú m à biit r õ) ®i n 3 n g ú ê i . Không c ú mộ t
động cơ nào cả. Đú là những xỳởng nhuộm caV.I.Lê-a nông
dân,ngha tỳ bản; khôi phục lạia là những xỳởng thaV.I.Lê- công cổ sơ nhất, đỳợc thống
kêmột cỏch ngẫu nhiên ở tỉnh này và d a tỳ bản; khôi phục lại nhiên lại không
đỳợcthống kê ở cỏc tỉnh khỏc. Phần II (chi biin len) nêu ra
cngtrongtỉnh Vla-đi-miaấy *những côngx ỳ ở n g +c h ¶ i l e n

t h u ª cho ngúêi khỏc, theo lốithaV.I.Lê-c ô n g , s ố t i i n c « n g
t õ 1 2 đ i n 4 8 rúp mỗi năm, dựng từ0 đ i n 1 c ô n g
nhân.
Mộtcông
x ỳ ở n g dƯtl ơ a ë n « n g t h ô n ( p h ầ n I I I , s è 2 5 1 7 ) d ự n g
3côngnhân,
1) -nhỳthiđấy!

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

vớimộtgiỏtrịsảnl ỳ ợ n g 6 6 0 r ó p , v µ l µ m t h e o l è i t h aV.I.Lê- c
ông.Saunữa,lạicngl à n h ữ n g x ú ë n g n h u é m ở n ô n g th
ônv à c n g v É n ë t r o n g t Ø n h V l a - ® i miaấy,dựngtừ0
đin3côngnhân,vàlàmtheolốith aV.I.Lêcông,
tiin
côngnhuộmvảilanhđỳợctừ150 đin 550 rúp (phần IV,
chibiin sợi lanh, tr. 141). Rồi đin một*công xỳởng+dệt
baotải gai trong tỉnh Péc-mơ (phần V), dựng 6 công nhân,
vớimột giỏ trị sản lỳợng 921 rúp, dựng kỹ thuật th aV.I.Lê- công
(số3936).Trongnhữngtỉnh khỏc(thídụt r o n g t ỉ n h
Côx t ơ - r ô - ma), da tỳ bản; khôi phục lại nhiên cng cú nhiiu xỳởng thuộc loại đú,
nhỳngkhông đỳợc coi là công xỳởng. Một xỳởng in (phần
VI),dựng 1 công nhân và cú một giỏ trị sản lỳợng 300 rúp
(số4167):trongnhữngtỉnhkhỏc,ngỳờitalạichỉkinhữngxỳởng in
lớn; ở nhiiu nơi khỏc nữa thì lại không thấy ghimột xỳởng in nào cả. Đây,
một xỳởng cỳa đỳợc coi là*nhàmỏy+, với 3 công nhân,
xỳởng
cỳa

này
nhận
đỳợc
một
sốtiinc ô n g l à 1 0 0 r ú p đ i l à m n h ÷ n g v á n g h Ð p t h ù n g (
p h Ç n VII,s è 6 2 7 4 ) . § © y n ÷ a , m é t x ú ë n g c h i b i i n k i m
l o ¹ i t h e o lốithaV.I.Lê-công(phầnVIII)với3côngnhânvàmộtgiỏtrịsảnlỳợng 575
rúp (số 8962). Phần IX (chi biin khoỏng sản) ghimột số rất
lớn những xỳởng rất nh , đặc biệt là nhữngxỳởng gạch,
chẳng hạn, dựng 1 công nhân và cú giỏ trị
sảnlỳợngkhoảng48-50rúp,v.v..TrongphầnX(chi biinnhững
sản phẩm chăn nuôi) cú ki những xỳởng nh làmnin,
những xỳởng thuộc da, làm đồ bằng da lông cừu, vànhững
xỳởng khỏc, v.v., dựng từ 0 đin 1 hay 2 công nhânlàm theo
lối thaV.I.Lê- công, với một giỏ trị sản lỳợng độ vài trăm rúp (tr.489,
507,
v.v.).
Còn
những
xỳởng
nh
thuần
túy
thaV.I.Lê-côngn hỳ x ú ë n g Ð pd Ç u v à đặ cb i ệ t n hỳ x ỳ ở n g x a y b ộ t t
hì
đỳợck ª n h i i u n h Ê t t r o n g p h Ç n X I ( c h i b i i n t
hùcphÈm).
ChÝnht r o n g n g µ n h x a y b ộ t n à y , đ i i u q u a n t r ä n g h ơ n
h i t l à phân biệt một cỏch minh bạch*những nhà mỏy+với
nhữngxỳởngnh,songchotớinay,n g ỳ ờ i t a v É n c h ú a l µ m

n h ú thi,vµ t r o n g tÊ t c ¶ c á c t Ë p t h ố n g k ê c ô n g x ú ë n g nhµ máyë


2

V.I . L ê-nin

nỳớct a v ẫ n c ò n c ú m ộ t s ự h ỗ n đ ộ n h o à n t o à n v i m ặ t ấ y .
Đạih é i l Ç n t h ø n h Ê t c á c t h ú k ý c ŭaV.I.Lª- a c á c ŭaV.I.Lª- y b a n t h ố n g
k ê cỏctỉnh(thỏngNăm1870)*đ Ã đ Þ n h c h Ê n c h Ø n h l ạ i v i ệ
c thốngkêđốivớingànhxaybộtbằngphỳơngphỏpcôngnghiệp,nh
ỳngv ô h i ệ u q u ả , v à t õ ® ó , c á c n h à l à m t h ố n g kêcôn
gxỳởng
-nhà
mỏyở n ỳ ớ c t a h ì n h
nhỳkhông
h i đ i tâmg ì đ i n s ự t h ậ t l à n h ữ n g t Ë p t µ i l i Ư u x u ấ t
b ả n c aV.I.Lê- a h ọ
điuhoàntoànv ô d ụ n g . T r o n g s è * c«ngx ú ë n g v à n h à
mỏy+,bản*Danhsỏch+l i ệ t k ê , c h ẳ n g h ạ n , n h ÷ n g c è i x a
y giúdựng1côngnhânv à t h u n h ậ p ® ú ỵ c t õ 0 ® i n 5 2 r ó p
tiinc « n g , v . v . ( t r . 5 8 7 ,
589vànhiiutrang
k h ỏ c ) , n h ữ n g cèixaynúíccómétbánhx e , d ù n g 1 c ô n g
n h â n v à t h u nhậpđ ỳ ợ c t ừ 3 4 đ i n 8 0 r ó p t i i n c « n g ,
v.v.
( t r . 5 8 9 v µ nhiiutrangkhác),v . v . . C è n h i ª n m é t t h ứ * t
hốngk ê +n h ỳ thilàrấtlốb ị c h , v × n i u l i ệ t k ê c ả n h ữ n g c
è i x a y ® ó t h ì phảidựngđinmộtcuốns ỏ c h d à y c ú k h i ® i
n n h i i u c u ố n nữa,màvẫnkhôngcungcấpnổimộtdanhsỏchđ

ầ y đ aV.I.Lê- . Ngay phầnnúivi cỏcngànhsản xuất húachất( p h ầ n
X I I ) cũngg h i n h ÷ n g x ú ë n g n h ŏ , c h ¼ n g h ¹ n n h ú n h ữ
n g x ỳ ở n g nấuh ắ c Ý n ë n « n g t h « n , d ù n g t õ 1 đ i n 3 c ô n g
n h â n v à g i ỏ trịsảnl ỳ ợ n g t õ 1 5 r ó p ® i n 3 0 0 r ó p ( t r . 9 9
5 v à nhữngtrangk h ỏ c ) . V í i
n h ÷ n g p h ú ¬ n g p h á p n h ú v Ë y , n g ú ê i t a cót h i ® i t í
i m é t k i i u * thèngk ª +,d o * TËpt h è n g k ª q u â n s ự +nổitiingđÃđi
xỳớngvàon h ữ n g n ă m 6 0 c aV.I.Lê- a t h i k ỷ X I X , tậpthốngkênày
tổngcộngđ ỳ ợ c , t r o n g p h Ç n n ú í c N g a thuécc h â u
 u , 3 0 8 6 * nhàm á y +n Ê u h ¾ c Ý n v à n h ự a t h ô n g ,
trong® ó c ó 1 4 5 0 n h µ m á y t h u é c t ỉ n h c-khanghen-xcơ
(với42 0 2 c ô n g n h â n v à m ộ t g i ỏ t r ị s ả n l ú ỵ n g 1 5 6 2
7 4 róp,n h ú t h i t h × t r u n g b ì n h m ỗ i * nhàm ỏ y +d ự n g c
hỳađin
*ChiiutheodựthảoquychicaV.I.Lê-ađạihộiviviệcthunhậpcỏcsốliệuvi côngngh
iệp,ngỳờitagạttấtcảnhữngcốixaycúdỳới10cặpthớtcối4rangoàisốlỳợngcỏc
côngxỳởngchứkhônggạtranhữngxỳởngxayhạt.
*Niêngiỏmthốngkê+.ĐợtII,thiên6,lờinúiđầu,tr.XIII.

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

3 công nhân và thu nhập đỳợc hơn 100 rúp một chút).
Dỳờngnhỳ là do cố ý mà chính tỉnhc-khan-ghen-xcơ này lại
tuyệtnhiênkhôngđỳợcliệtkêvàophầnấytrongbản*Danhsỏc
h+:
nhỳ thi chắc hẳn nông dân ở đấy hiện nay không nấu
nhựathôngvàkhôngchitạohắcínnữa!
Xinchúýr ằ n g t ấ t c ả nhữngthídụmàchúngtôiđÃnêurađiuthuộc

vin h ữ n g xỳởng không phự hợp với định ngha
a tỳ bản; khôi phục lại caV.I.Lê-a thông tỳ
ngày7thỏngS ỏ u 1 8 9 5 . C h o n ª n , v i Ư c ® i i u t r a n h ÷ n g x
ú ë n g Ê y l à thuầntúyngẫunhiên: trong một số tỉnh (cú lẽ ngay cả
trongmột số huyện nữa), ngỳời ta đà thống kê những xỳởng
ấy,nhỳng trong nhiiu tØnh, ngúêi ta l¹i b ŏ qua. Theo một
bảnthống kê c (từ năm 1885), những xỳởng nhỳ vậy, với một
giỏtrịsảnlỳợngdỳới1000rúp,điubịloạira.
Ông Ca-rỳ-sép tuyệt nhiên không am hiiu gì vi vấn đi
cơbản này caV.I.Lê-a việc thống kê công xỳởng - nhà mỏy, thi mà
ôngta không chút ngần ngại rút ra*những kit luận+từ
nhữngcon số mà ông ta tính toỏn. Trỳớc hit ông ta quả
quyit rằngsố lỳợng công xỳởng ở Nga đang giảm đi (tr. 4
và cỏc trangsau). Đi đi tới kit luận này, ông Ca-rỳ-sép chỉ
đơn thuần lấysố lỳợng công xỳởng năm 1885, căn cứ theo
những
tài
liệu
doCụccôngthỳơngnghiệpcung cấp(17014)vàđemsốnàytr
ừ
đis ố l ỳ ợ n g c « n g x ú ë n g c aV.I.Lê- a p h ầ n n ỳ í c N g a t h u é c c h â u
Âu
đà ghi trong bản*Danh sỏch+(14 578). Ông tính ra đỳợc
mộtmứcgiảmsútlà 14,3%: ngàigiỏo sỳcònđiđinchỗ tínhcả
tỷ lệphầntrăm,màkhônghibối rối trỳớc một sự thật là nhữngcon số
caV.I.Lê-a năm 1885 không gồm những nhà mỏy phải
đúngthuitiêudựng;ôngtachỉghic h ú r ằ n g v i Ö c c é n g t h ê
m nhữngnhàmỏyấyvàosẽlàmtăngmức* giảms ú t +v i sốlỳợngc
ô n g x ú ë n g . V µ t á c g i ả đ i v à o n g h i ª n c ø u x e m * quỏt
rình giảm sút số lỳợng công xỳởng+(tr. 5) đà diin ra*nhanhnhất+ở địa

phỳơng
nào
trong
nỳớc
Nga.
Sự
thật
thìkhônghicúmộtquỏtrìnhgiảmsútnàocả,sốlỳợngcôngxỳở

ngởNga


2

V.I . L ê-nin

không giảm mà lại tăng lên,vàcỏikitluậnmàô n g C a - r ú -

sÐp® · s á n g t á c r a l µ d o v Þ g i á o s ú t h « n g t h á i Ê y ® · ® e m s o
sánhn h ÷ n g s è l i Ö u t u y ệ t n h i ê n k h ô n g t h i s o s á n h v ớ i n
hau
đỳợc*.Vàviệckhôngthisos ỏ n h đ ỳ ỵ c n µ y t u y Ư t n h i ê n k
hôngp h ả i l µ d o t h i i u t µ i l i Ư u v i n h ÷ n g n h à
mỏyphải
đúngt h u i t i ª u d ù n g , t r o n g n ă m 1 8 8 5 . ¤ n g C a - r ú s Ð p l Ï r a cót h i t h a m k h ả o n h ữ n g c o n s è v i n h ÷ n g n h µ
m á y t h u ộ c loạinày(bằngcỏchrútnhữngconsốấytrong*Bản chỉ dẫn+ca
Oúc-lốp đà dẫn ở trên, bản này đỳợc lập ra là căn
cứtheochínhnhữngbản
kêcaV.I.Lê-aCục
công

thỳơng
nghiệp);nhỳvậyôngtasẽxỏcđịnhđỳợcsốlỳợng*côngxỳởng+tro
ngphầnnỳớcNgathuộcchâuÂulà27986 vinăm1879,27235vi
năm 1885, 21 124 vi năm 1890, và*sự giảm sút+trong
năm1894/95( 1 4 5 7 8 ) d ú ê n g n h ỳ c ò n c a o h ơ n n h i i u
nữa.Khốn
nỗi,t ấ t c ả n h ÷ n g c o n s è n à y l ạ i k h ô n g t h i s o s á n h ® ỳ ợ c v
ới
nhau,bởivì,mộtlà,khỏiniệm*côngxỳởng+khôngđ ỳ ợ c thốngn h ấ
ttrongnhữngtậpthốngkêcvànhữngtậ
p
thốngk ª h i Ư n t ¹ i , v µ c ũ n g b ë i v × , h a i l µ , n g ú ờ i t a
liệtkê
mộtcỏchngẫunhiênvàl ộ n x ộ n ( ë m é t s è t Ø n h v à t r o n g
mộtsốnăm)cảnhữngxỳởngn h x í u v à o l o ạ i * côngxỳởng+,
vàvớinhữngphỳơngtiệnthốngkêhiệncú,t
hật
làl ố b ị c h n i u đ Þ n h ® i i u t r a t o à n b ộ n h ữ n g x ỳ ở n g n
hấy.
Chẳnghạn,niuô n g C a - r ú s Ð p c h Þ u k h ó p h © n t Ý c h k h ỏ i niệm*côngxỳởng+nhỳbản
*Danhsỏch+đÃđịnhngha tỳ bản; khôi phục lạia,thìcúlẽông
tađÃthấyrằng,muốnsosỏnhsốlỳợngnhữngcôngxỳởng
* Năm1889,ôngCa-rỳsépsửdụng(*Truyintinphỏpluật+5,số9)nhữngsốliệuvinăm1885,tríchtừbỏo
cỏocaV.I.Lê-acỏcngàitỉnhtrỳởnggửilênNgahoàng,bỏocỏoấykêrahàngnghìnnhữngcốix
aynhxíu,nhữngxỳởngépdầu,xỳởnggạch,xỳởngđồgốm,xỳởngthuộcda,xỳởngt
huộcdalôngcừuvànhữngxỳởngthaV.I.Lê-côngkhỏc,vàôngtaxỏcđịnhsốlỳợng*côngx
ỳởng+trongphầnnỳớcNgathuộcchâuÂulà62801!
Ngỳờitangạcnhiênkhônghiiutạisaoôngtalạikhôngtínhtỷlệphầntrămmức*giảms
út+hiệntạivisốlỳợngcôngxỳởngsovớiconsốđú.

Bànvivấnđithốngkêcôngxỳởng- nhà mỏyởnỳớc ta

3

đỳợcnêutronglầnxuấtbảnnàyvớisốlỳợngnhữngcôngxỳởng
đỳợc nêu trong những lần xuất bản khỏc,thì cần phải xét
chỉriêngnhữngxỳởngdựngtừ15 côngnhântrởlênthôi,vìđốivớitất cả
cỏc tỉnh và trong tất cả cỏc ngành công nghiệp, thì chỉnhững xỳởngthuộcloại
ấy,mớiđỳợcthốngkêđầyđaV.I.Lê-trongbản
*Danhsỏch+màthôi.Vìđâylàtrỳờnghợpnhữngxỳởng tỳơng
đốilớn,chonênviệcthốngkêđÃđỳợctiinhànhthađỏngnhất,cảtrong
nhữnglầnxuấtbảntrỳớcđâycngthi.SaukhiđÃchắcchắnr ằ ng n h ữ n g s
ốl i Ư u m µ c h ó n g t a ® e m s o s á n h l à c ú t í n h
đồng nhất, chúng ta hÃy tính số lỳợng những công xỳởng
dựngtừ 16* công nhân trở lên, căn cứ vào*Bản chỉ dẫn+năm 1879
vàbản*Danhsỏch+n ă m 1894/95,vi ph ần nỳ ớc Nga thuộcchâ
u
Âu.Chúngtacúnhữngconsốbổíchnhỳsau:
Số lỳợng công xỳởng và nhà
mỏytrongphầnnỳớcNgathuộcchâu
Âu
Xuấtxứ

Năm

Tổngsố

Dựngtừ16n
hân
côngtrởlên

Dựngdỳới
16nhâncô
ng

*Bảnc h ỉ d ẫ n +,x u ấ
t bảnlầnthứnhất
*Bảnc h ỉ d ẫ n +,x u ấ
t bảnlầnthứba

1879

27986**

4551

23435

1890

21124

6013

15111

6659
niu
khôngkinhữ
ng

xỳởnginthìlà
6372

7919

*Danhsỏch+...

1894/951 4 578

* Chúng tôi lấy con số 16 chứ không lấy con số 15 công nhân, một
phầnlà vì việc điiu tra những công xỳởng dựng 16 công nhân trở lên đÃ
đỳợctiinhànhtrong*Bảnchỉdẫn+năm1890(xuấtbảnlầnthứ3,tr.X),vàmộtphầnlàvì
đôikhiBộtàichínhcngcăncứvàotiêu chuẩnấyđigiảithích(xemCô-bê-li-a-txơki,1.c.,1)tr.14).
** Vì thiiu một số tài liệu, nên ngỳời ta đà thay thi bằng những con
sốtínhphngchừng:xem*Bảnchỉdẫn+,tr.695.
1) Lococitato-đoạn đÃdẫn