Luận văn thạc sĩ vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn từ sự)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.6 MB, 109 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
ĐỖ THỊ NGỌC ĐIỆP
VẤN ĐỀ CHUYỂN THỂ
TÁC PHẨM VĂN HỌC SANG TÁC PHẨM
ĐIỆN ẢNH (TỪ GÓC NHÌN TỰ SỰ)
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Hà Nội-2010
z
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
ĐỖ THỊ NGỌC ĐIỆP
VẤN ĐỀ CHUYỂN THỂ
TÁC PHẨM VĂN HỌC SANG TÁC PHẨM
ĐIỆN ẢNH (TỪ GÓC NHÌN TỰ SỰ)
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Lý luận văn học
Mã số: 60 22 32
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lý Hoài Thu
Hà Nội-2010
z
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
MỤC LỤC
MỤC LỤC .................................................................................................... 1
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 3
2. Lịch sử vấn đề ....................................................................................... 8
2.1. Lịch sử nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh .......... 8
2.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác
phẩm điện ảnh từ góc nhìn tự sự. ....................................................... 10
3. Giới hạn đề tài và phạm vi nghiên cứu .............................................. 12
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 14
5. Đóng góp mới của luận văn ................................................................ 15
6. Cấu trúc luận văn ............................................................................... 15
GIỚI THUYẾT KHÁI NIỆM.................................................................... 16
CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ CỐT TRUYỆN .................................................... 19
1. Cốt truyện trong tác phẩm văn xuôi tự sự ........................................ 19
1.1. Khái niệm cốt truyện...................................................................... 19
1.2. Cốt truyện trong truyện ngắn và cốt truyện trong tiểu thuyết ......... 22
1.3 Vai trò của cốt truyện ..................................................................... 23
2. Cốt truyện trong phim truyện điện ảnh ............................................ 24
2.1. Khái niệm cốt truyện trong phim ................................................... 24
2.2. Đặc điểm cốt truyện phim .............................................................. 26
3. Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh từ góc
nhìn cốt truyện. ....................................................................................... 31
3.1. Tiếp thu, bổ sung và cải biên về đường dây cốt truyện chính ......... 33
3.2. Tiếp thu, bổ sung và cải biên về chi tiết nghệ thuật ........................ 41
3.3. Mở đầu và kết thúc ........................................................................ 44
CHƯƠNG 2: VẤN ĐỀ NHÂN VẬT.......................................................... 47
2.1. Nhân vật trong tác phẩm văn học ................................................... 47
2.2. Nhân vật trong phim truyện điện ảnh ............................................ 51
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
1
z
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
2.3. Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh từ
góc nhìn nhân vật ................................................................................... 54
2.3.1. Miêu tả nhân vật bằng ngôn ngữ điện ảnh .................................. 54
2.3.2. Tiếp thu, bổ sung, cải biên về hệ thống nhân vật ......................... 58
2.3.3. Tiếp thu, bổ sung, cải biên về tính cách nhân vật ........................ 63
CHƯƠNG 3: VẤN ĐỀ KẾT CẤU ......................................................... 70
3.1. Kết cấu trong tác phẩm văn học ................................................ 70
3.2. Kết cấu phim ................................................................................. 73
3.3. Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh
từ góc nhìn kết cấu ............................................................................... 75
3.3.1. Bố cục ....................................................................................... 76
3.3.2. Tổ chức không gian – thời gian ............................................. 81
KẾT LUẬN ................................................................................................. 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 93
PHỤ LỤC 1 ................................................................................................. 97
PHỤ LỤC 2 ............................................................................................... 103
PHỤ LỤC 3 ............................................................................................... 104
PHỤ LỤC 4 ............................................................................................... 105
PHỤ LỤC 5 ............................................................................................... 106
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
2
z
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh đã và đang là
hiện tượng hết sức phổ biến trong đời sống văn hoá nghệ thuật cả ở Việt Nam
và trên thế giới. Chưa ai có thể thống kê nổi con số khổng lồ về những tác
phẩm văn học đã được chuyển thể thành phim. Chỉ biết rằng: Hầu hết tác
phẩm văn chương ưu tú của các dân tộc ở mọi thời đại khác nhau đều đã một
lần, thậm chí hơn một lần sống đời sống mới của mình trong ngơi nhà của
nàng Muydơ thứ 7. Từ những thiên anh hùng ca, những câu chuyện truyền
thuyết, thần thoại, truyện thơ… trong kho tàng văn học dân gian, ra đời từ khi
con người chưa có chữ viết: anh hùng ca Iliát và Ôđixê (Homerơ, thế kỷ 9 - 8
trước cơng ngun), Thần thoại Hy Lạp, Nghìn lẻ một đêm… đến những tác
phẩm văn học cổ điển như: Đôn Kihôtê (Miguel de Cervantes Saavedra, 1605,
văn học Tây Ban Nha), Đồi gió hú (Emily Brontê, 1847, văn học Anh), Bà
Bôvary (Gustave Flaubert, 1856, văn học Pháp) Những người khốn khổ
(Victor Hugo, 1862, văn học Pháp), Chiến tranh và Hồ Bình (Lev
Nikolayevich Tolstoy, 1865, văn học Nga), Kiêu hãnh và Định kiến (Jane
Austen, 1813, văn học Anh), Cuốn theo chiều gió (Margaret Mitchell, 1936,
văn học Mỹ), Tam Quốc diễn nghĩa (La Quán Trung, thế kỷ XIV, văn học
Trung Quốc), Tây du ký (Ngô Thừa Ân, xuất bản những năm 1590, văn học
Trung Quốc), Hồng lâu mộng (Tào Tuyết Cần, thế kỷ XVIII, văn học Trung
Quốc )… và những tác phẩm mới của văn học hiện đại: Bệnh nhân người Anh
(Michael Ondaatje, 1992, văn học Ý), bộ truyện Hary Potter (J. K. Rowling,
gồm 7 phần xuất bản từ 1997 đến 2007, văn học Anh), Mật mã Da vinci (Dan
Brown, 2003, văn học Mỹ), bộ 3 tiểu thuyết Chạng Vạng – Trăng non - Nhật
thực (Stephenie Meyer, 2005, văn học Anh)… Trong danh sách giải thưởng
của Oscar - giải thưởng điện ảnh danh giá nhất hành tinh, ngay từ những kỳ
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
3
z
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
trao giải đầu tiên (năm 1928 – 1929), bên cạnh giải Oscar cho Kịch bản gốc
hay nhất (Best Writing - Original Screenplay) luôn có hạng mục giải Oscar
cho Kịch bản chuyển thể hay nhất (Best Writing - Adapted Screenplay). Giải
Oscar cho Kịch bản chuyển thể hay nhất là một trong các giải Oscar được trao
hàng năm cho người viết kịch bản, chuyển thể từ một nguồn khác, chủ yếu là
từ tác phẩm văn học thuộc các thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch1. Trong
số 83 bộ phim đoạt giải Oscar cho Phim hay nhất (Best Picture) tại 83 kỳ trao
giải Oscar (từ năm 1927/1928 đến năm 2010) có tới 46 bộ phim được chuyển
thể từ các tiểu thuyết, truyện ngắn2. Những năm gần đây, rất nhiều bộ phim
“đình đám” - được cơng chúng đón nhận nhiệt tình, thiết lập nên những kỷ lục
về doanh thu phịng vé đồng thời được giới phê bình phim quốc tế đánh giá
cao - là phim được chuyển thể từ các tác phẩm văn học: Lụa, Không chốn
nương thân, Áo khốc lơng chồn, Đảo kinh hồng, Nhật ký tiểu thư Jones,
Chúa tể những chiếc nhẫn, series phim Harry Potter, Tối hậu thư của Bourne,
Nhật ký vú em, Chạng vạng, Nhật thực… Tại giải Oscar 2009, trong số 5 đề
cử cho Phim hay nhất có tới 3 bộ phim là phim chuyển thể từ các tác phẩm
văn học: The curious case of Benjamin Button chuyển thể từ một truyện ngắn
của nhà văn Mỹ Frank Scott Fritzgerald, The reader chuyển thể từ tác phẩm
best-seller của nhà văn Đức Bernhard Schlink và Revolutionary road chuyển
thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Mỹ Richard Yates. Thành công lớn
của phim No Country for Old men (chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của nhà
văn Cormac McCarthy) tại Oscar 2008 và The Reader (chuyển thể từ tiểu
thuyết The Reader của Bernhard Schlink) tại Oscar 2009 khiến giới phê bình
phim ngày càng ấn tượng với phim chuyển thể từ tác phẩm văn học. Có khá
nhiều cuộc bình chọn liên quan đến phim chuyển thể, thu hút sự quan tâm của
1
Trong 81 bộ phim được trao giải Oscar cho Kịch bản chuyển thể hay nhất từ năm 1928 đến nay, có 50 bộ
phim được chuyển thể từ tiểu thuyết, 6 bộ phim được chuyển thể từ truyện ngắn, 17 phim được chuyển thể từ
kịch (thống kê theo tư liệu trên Wikipedia.org – Đ.T.N.Đ).
2
Đ.T.N.Đ thống kê (xem Phụ lục 1).
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
4
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
đơng đảo khán giả, các nhà nghiên cứu – phê bình điện ảnh và báo giới: tờ
Celeb bình chọn “10 bộ phim xuất sắc nhất chuyển thể từ tác phẩm văn học”;
trang Premiere đưa ra tổng hợp “Top 10 bộ phim hay hơn sách”; Tạp chí Mỹ
Forbes cơng bố danh sách “những bộ phim có doanh thu cao nhất mọi thời đại
(tại thị trường Mỹ) được chuyển thể từ các cuốn sách bán chạy nhất”…
Những sự kiện, những con số thống kê đó đã phần nào nói lên vị trí quan
trọng của các phim chuyển thể từ tác phẩm văn học trong thành tựu chung của
nghệ thuật điện ảnh. Các tác phẩm văn học, đặc biệt là những cuốn sách bestseller luôn là nguồn tư liệu hấp dẫn cho các đạo diễn điện ảnh, các nhà biên kịch.
Ở Việt Nam, môn nghệ thuật thứ 7 được du nhập vào Việt Nam từ cuối
thập niên 1890. Tuy nhiên, dấu mốc thực sự cho sự ra đời của nền điện ảnh
Việt Nam là năm 1923, khi xuất hiện bộ phim truyện đầu tiên: Kim Vân Kiều
- do Cơng ty Chiếu bóng Đơng Dương thực hiện, dựa trên tác phẩm bất hủ
Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du. Trong những thành tựu nổi bật của
điện ảnh Việt Nam qua suốt chặng đường dài gần một thế kỷ: từ giai đoạn
khởi đầu đến điện ảnh cách mạng, điện ảnh miền Nam thời kỳ chia cắt 2 miền
Nam - Bắc, điện ảnh thời kỳ mở cửa, điện ảnh hải ngoại và điện ảnh Việt
Nam đương đại; không thể khơng kể đến đóng góp rất đáng tự hào của những
bộ phim được chuyển thể từ tác phẩm văn học: Lục Vân Tiên (1957, dựa theo
truyện Nôm Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu), Vợ chồng A Phủ (1961,
chuyển thể từ truyện ngắn Vợ chồng A Phủ của nhà văn Tơ Hồi), Chim vành
khun (1962, dựa trên truyện ngắn Câu chuyện một bài ca của Nguyễn Văn
Thông), Chị Tư Hậu (1963, chuyển thể từ tác phẩm Một chuyện chép ở bệnh
viện của nhà văn Bùi Đức Ái), Nổi gió (1966, dựa trên vở kịch cùng tên của
Đào Hồng Cẩm), Loan mắt nhung (1970, dựa theo truyện Loan mắt nhung
của Nguyễn Thuỵ Long), Trống mái và Gánh hàng hoa (1971, dựa theo tiểu
thuyết của nhóm Tự lực văn đồn), Điệu ru nước mắt và Vết thù trên lưng
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
5
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
ngựa hoang (1971, chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của nhà văn Duyên Anh),
Chân trời tím (1970, chuyển thể từ tiểu thuyết Chân trời tím của Văn Quang),
Chị Dậu (1980, chuyển thể từ tiểu thuyết Tắt đèn của Ngô Tất Tố), Làng Vũ
Đại ngày ấy (1983, chuyển thể từ các tác phẩm: Sống mịn, Lão Hạc, Chí
Phèo của nhà văn Nam Cao), Ván bài lật ngửa (gồm 8 tập được thực hiện từ
năm 1982 đến 1987: Đứa con nuôi vị giám mục, Quân cờ di động, Phát súng
trên cao nguyên, Cơn hồng thủy và bản tango số 3, Trời xanh qua kẽ lá, Lời
cảnh cáo cuối cùng, Cao áp và nước lũ, Vịng hoa trước mộ; được chuyển thể
từ tiểu thuyết tình báo cùng tên của nhà văn Nguyễn Trương Thiên Lý),
Người đi tìm dĩ vãng (chuyển thể từ tiểu thuyết Ăn mày dĩ vãng của nhà văn
Chu Lai), Đêm hội Long Trì (1989, được chuyển thể từ tác phẩm của nhà văn
Nguyễn Huy Tưởng), Tướng về hưu (1988) và Những người thợ xẻ (1998) chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của Nguyễn Huy Thiệp, Đời cát (1999,
chuyển thể từ truyện ngắn Ba người trên sân ga của Hữu Phương), Thời xa
vắng (2004, chuyển thể từ tiểu thuyết Thời xa vắng của nhà văn Lê Lựu), Mê
Thảo - Thời vang bóng (2003, chuyển thể từ tác phẩm Chùa đàn của Nguyễn
Tuân), Mùa len trâu (2004, dựa theo 2 truyện ngắn: Một cuộc biển dâu và
Mùa len trâu của nhà văn Sơn Nam), Trăng nơi đáy giếng (2008, chuyển thể
từ truyện ngắn cùng tên của nữ nhà văn Trần Thuỳ Mai), Chuyện của Pao
(2007, chuyển thể từ truyện ngắn Tiếng đàn môi bên bờ rào đá của nhà văn
Đỗ Bích Thuý), Cánh đồng bất tận (2010, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên
của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư)…
Không chỉ điện ảnh lấy cảm hứng, chất liệu từ mạch nguồn phong phú
của kho tàng văn học, tiếp thu kinh nghiệm nghệ thuật và các thủ pháp biểu
hiện của văn học mà ngược lại “điện ảnh cũng làm thay đổi tiểu thuyết”.
Cùng với việc chuyển thể tác phẩm văn học thành phim và sự tham gia trực
tiếp của các nhà văn vào quá trình ấy, nghệ thuật điện ảnh cũng đang ảnh
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
6
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
hưởng khơng nhỏ tới cách viết, cách kể chuyện và cấu trúc tác phẩm … của
nhiều nhà văn hiện đại. Người ta thấy rõ: “các thủ pháp điện ảnh đã xâm nhập
vào địa hạt văn học và ngày càng chiếm một lãnh thổ rộng lớn”. Pied Buadeff
đã phải thốt lên: “điện ảnh đã bắt tiểu thuyết theo kĩ thuật của nó. Rất nhiều
thủ pháp sáng tác trở thành chung cho cả hai loại”.
Điện ảnh vừa “chịu ơn” các tác phẩm văn học, vừa có cơng chắp cánh
cho tác phẩm văn học thăng hoa trong thứ ngơn ngữ đa chiều đầy hấp lực của
mình. Nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện
ảnh qua một số phương diện cơ bản của nghệ thuật tự sự là một hướng đi thú
vị để tìm hiểu quá trình thâm nhập lẫn nhau giữa văn học và điện ảnh.
1.2. Tự sự học là một bộ môn nghiên cứu liên ngành giàu tiềm năng. Lý
luận tự sự khơng chỉ đóng khung trong tự sự văn học mà được vận dụng để
nghiên cứu nhiều hình thức tự sự khác như: tôn giáo, lịch sử, triết học, điện
ảnh... Đúng như Roland Barthes đã nói: “Đã có bản thân lịch sử lồi người thì
đã có tự sự”. Trong các hình thức tự sự, tự sự văn học có truyền thống lâu đời
nhất, phức tạp nhất và trở thành đối tượng nghiên cứu chính của tự sự học. Là
một nghệ thuật non trẻ, điện ảnh cũng không ngừng bắt rễ vào “kho văn học
vô tận” để tạo nên truyền thống nghệ thuật của riêng mình. Điện ảnh khơng
chỉ học hỏi hình thức tự sự của văn học về cốt truyện, nhân vật, tính cách...
mà cịn tiếp thu rộng rãi các phương thức và thủ pháp biểu hiện của văn học
như: ẩn dụ, hoán dụ, tượng trưng, mượn cảnh tả tình…Khơng phải ngẫu nhiên
mà hội hoạ và văn học được coi là hai cái nôi của điện ảnh: “nghệ thuật màn
ảnh mới mẻ dường như đã thống nhất được trong nó tính khơng gian tạo hình
của hội họa và lối phát triển hành động theo thời gian mà chỉ văn học mới có”
[35, tr.274]. Tự sự điện ảnh và tự sự văn học có nhiều nét gần gũi song cũng
có khơng ít những khác biệt bởi điện ảnh và văn học có chất liệu nghệ thuật
và phương thức tác động khác nhau. Bởi vậy, hiện tượng chuyển thể tác phẩm
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
7
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
văn học thành phim ngày càng trở nên phổ biến nhưng phim chuyển thể
không bao giờ là “bản sao” của tác phẩm văn học gốc. Tác phẩm văn học khi
đi vào môi trường điện ảnh không thể sống trọn vẹn đời sống của nó mà ln
có những biến đổi nhất định để phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh, phù hợp với
phương thức tự sự của điện ảnh. Vận dụng lý thuyết tự sự để nghiên cứu vấn
đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh sẽ giúp chúng ta hiểu
rõ những nét tương đồng cũng như những đặc trưng riêng của nghệ thuật tự
sự văn học và nghệ thuật tự sự điện ảnh.
1.3. Bản thân người viết đã từng có thời gian tìm hiểu về những đặc
trưng của ngơn ngữ điện ảnh và ngôn ngữ văn học, về một “lối viết điện ảnh
trong văn học” như một hướng tìm tòi, đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết thế kỷ
XX qua khoá luận tốt nghiệp Chất điện ảnh trong văn học qua một số tiểu
thuyết của M.Duras. Với luận văn thạc sĩ, người viết mong muốn được tiếp
tục nghiên cứu mối quan hệ phức tạp, đa chiều giữa văn học và điện ảnh,
nghiên cứu về nghệ thuật tự sự văn học và nghệ thuật tự sự điện ảnh qua vấn
đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Lịch sử nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh
Mối quan hệ mật thiết, đa chiều giữa văn học và điện ảnh là một thực
tiễn sống động, không thể phủ nhận: Văn học là nguồn chất liệu trực tiếp,
phong phú và vô cùng quan trọng của điện ảnh. Không chỉ lấy chất liệu từ văn
học về: cốt truyện, bối cảnh, nhân vật, tính cách, lời thoại…; điện ảnh còn tiếp
thu rộng rãi kinh nghiệm tự sự, các thủ pháp biểu hiện của văn học. Ngược lại,
phim chuyển thể không phải là sự sao chép tác phẩm văn học mà “chính nó
cũng tác động đến văn học bằng cách kiến giải tác phẩm, cũng như bằng sự
tác động vào phương thức thuật chuyện của văn học” [35, tr.144]. Nhiều thủ
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
8
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
pháp biểu hiện của điện ảnh khơng chỉ có trong kịch bản điện ảnh như một
đặc trưng thể loại mà còn thâm nhập vào các thể loại văn học khác đặc biệt là
tiểu thuyết và truyện ngắn… Khi phân tích mối quan hệ giữa văn học và điện
ảnh, tất cả các nhà lí luận đều khẳng định: bên cạnh quá trình điện ảnh hấp thụ
và cải tiến những kinh nghiệm nghệ thuật của văn học, một hiện tượng không
kém phần quan trọng là tác dụng ngược lại rất to lớn của điện ảnh đối với văn
học. Tuy vậy, việc nghiên cứu về mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh nói
chung vẫn chưa được quan tâm, chú ý đúng mức. Ở Việt Nam, chưa có một
cơng trình nghiên cứu thật sự cơng phu về vấn đề này. Cuốn sách duy nhất mà
chúng tơi tìm được có nhan đề Văn học với điện ảnh (Nxb Văn học, 1961) lại
là tập hợp những bài viết, bài giảng của nhiều nhà nghiên cứu Liên Xô: I.Vaisphen, M.Rơm, I.Khây-phít-xơ, E.Gabơrilơvitru, về một số vấn đề liên quan
giữa văn học và điện ảnh như: đặc trưng của văn học và điện ảnh, phương
pháp biểu hiện truyện phim, đặc điểm thành phần văn xi trong truyện
phim… Nó chưa phải là một cơng trình nghiên cứu chun sâu và có hệ thống
về mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh. Bên cạnh đó, vấn đề này cũng đã
được một số nhà lí luận, nghiên cứu điện ảnh quan tâm và giới thiệu trong các
bài báo:
- Về cái gọi là tính văn học trong điện ảnh (Tạp chí Nghiên cứu Nghệ
thuật, số 06 – 1984, Lê Châu).
- Từ văn học đến điện ảnh (Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 06 – 1999,
Phạm Vũ Dũng).
- Từ văn học đến điện ảnh (Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 02 – 2001,
Hương Nguyên).
- Mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh (Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật,
số 10- 2002, Minh Trí).
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
9
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
- Trung Quốc: sự tương tác giữa văn học và điện ảnh (Thế Hà tổng hợp
từ China.com.cn, nguồn: )
Tuy nhiên, các bài viết trên mới chỉ mang tính chất giới thiệu khái quát
về mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh, trong đó chủ yếu nhấn mạnh vai trị
của văn học đối với điện ảnh qua việc chuyển thể tác phẩm văn học lên màn
ảnh chứ chưa đi vào những phân tích cụ thể.
Tại Khoa Văn học, trường ĐHKHXH&NV những năm gần đây cũng
có một số Khố luận tốt nghiệp nghiên cứu về mối quan hệ giữa văn học và
điện ảnh: Chất điện ảnh trong văn học qua một số tiểu thuyết của M.Duras Đỗ Thị Ngọc Điệp, năm 2006; Mật mã Da Vinci - Từ tiểu thuyết đến điện ảnh
(so sánh tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh) – Hà Thị Phượng, năm
2007; Kết cấu, người kể chuyện và khơng gian trong phim Rashomon của đạo
diễn Kurasawa dưới góc nhìn trần thuật học – Đồn Thị Bích Thuỷ, năm
2008… Có thể nói, Khoa Văn học - trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn - Đại học Quốc gia Hà Nội là cơ sở đầu tiên sớm chú ý đến nghiên cứu
mối quan hệ mật thiết, ảnh hưởng lẫn nhau giữa văn học và điện ảnh.
2.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác
phẩm điện ảnh từ góc nhìn tự sự
Hiện tượng chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh diễn
ra vô cùng sôi động trong thực tiễn đời sống văn hoá nghệ thuật. Tuy nhiên, ở
Việt Nam chưa có một cơng trình khoa học nào nghiên cứu về vấn đề này một
cách có hệ thống. Có thể nói, vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác
phẩm điện ảnh vẫn còn là vấn đề khá mới mẻ của lý luận phê bình văn học
cũng như điện ảnh Việt Nam. Nó chỉ được nhắc đến rải rác trong phần trả lời
phỏng vấn báo chí của các nhà biên kịch, đạo diễn - những người đã trực tiếp
tham gia vào quá trình chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh:
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
10
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
Phạm
Thuỳ
Nhân
–
khơng
thích
lối
chuyển
thể
“coppy”!
(www. ngày 18/12/2007), Vì cùng tần số rung động (Thuỷ Lê,
Tạp chí Đẹp)... Bài báo Tiểu thuyết và kịch bản điện ảnh chuyển thể từ tiểu
thuyết của tác giả Thane Rosenbaum (do Hà Linh dịch và đặt lại đầu đề) là
một trong số rất ít bài viết được đăng tải tại Việt Nam có bàn trực tiếp đến vấn
đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh với nhiều kiến giải
sâu sắc: “Tạo cho tác phẩm văn học một cuộc sống thứ hai nhiều khi là tạo ra
một sinh thể nghệ thuật mới trên cơ sở sự biến đổi chứ khơng phải là một hình
thức bản sao của tác phẩm. Những biến đổi trong quá trình chuyển thể tác
phẩm thường được đối chiếu với nguyên bản. Điều này giải thích cho những
nỗ lực bảo toàn nguyên bản của tác phẩm văn học”, “Thay đổi lại kết thúc,
dồn nén thời gian hoặc sáng tạo thêm về nhân vật..., tác phẩm điện ảnh là sự
thay đổi hoàn toàn cơ cấu truyện kể của tác phẩm văn học”... Điều thú vị là
tuy chưa được các nhà lý luận phê bình quan tâm nghiên cứu nhưng vấn đề
chuyển thể tác phẩm văn học lên màn ảnh lại là chủ đề được khá nhiều độc
giả - khán giả quan tâm và bàn luận sôi nổi trên các diễn đàn về điện ảnh: chủ
đề “Sách và phim chuyển thể” trên website hay một
số bài viết của Nguyễn Kinh Luân về Kịch bản điện ảnh cải biên từ văn học
đăng trên website ... Tuy nhiên, đó đều chưa phải là
những nghiên cứu mang tính khoa học, hệ thống về vấn đề chuyển thể tác
phẩm văn học thành phim truyện điện ảnh.
Cùng với thành công của một số phim chuyển thể trong thời gian gần
đây, nhà nghiên cứu Nguyễn Nam có cơng trình nghiên cứu Từ Chùa Đàn đến
Mê Thảo: Liên văn bản trong văn chương và điện ảnh, tác giả Phạm Ngọc
Hiến có bài viết Về quá trình chuyển thể tiểu thuyết thành phim (qua tác
phẩm Triệu phú ổ chuột). Các cơng trình trên có những phân tích và so sánh
rất thú vị về tác phẩm văn học gốc và phim truyện chuyển thể: tiểu thuyết
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
11
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
Chùa Đàn và bộ phim Mê Thảo thời vang bóng, tiểu thuyết Triệu phú ổ chuột
và bộ phim Triệu phú ổ chuột. Tác giả bài viết đã bước đầu khai thác mối
tương quan giữa phim chuyển thể với tác phẩm văn học gốc trên một số
phương diện của nghệ thuật tự sự qua một trường hợp cụ thể. Mới đây, cơng
trình Nhập mơn phân tích phim theo trần thuật học của tác giả Manfred Jahn
đã được dịch sang tiếng Việt làm tài liệu lưu hành nội bộ tại khoa Văn học –
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Cơng trình này đã cung cấp một số
gợi ý cho chúng tôi trong quá trình ứng dụng lý thuyết tự sự vào nghiên cứu
nghệ thuật điện ảnh.
Lý thuyết tự sự học đã được giới thiệu rộng rãi ở Việt Nam vào đầu thế
kỷ XXI và được nhiều nhà nghiên cứu đón nhận, ứng dụng vào nghiên cứu
các hiện tượng văn học, văn hoá. “Lý thuyết tự sự ngày nay đã cung cấp một
bộ công cụ cơ bản nhất, sắc bén nhất giúp cho người ta có thể đi sâu vào các
lĩnh vực nghiên cứu điện ảnh, giao tiếp, phương tiện truyền thông, nghiên cứu
văn hố” [23, tr.11]. Tự sự học khơng chỉ được ứng rộng rãi trong nghiên cứu
nhiều bộ mơn văn hố nghệ thuật mà còn mở ra khả năng nghiên cứu so sánh
liên ngành, nghiên cứu so sánh quốc tế... về phương diện tự sự, trở thành một
bộ phận của thi pháp học so sánh. Đây là cơ sở lý luận quan trọng giúp chúng
tơi tìm hiểu những tương đồng và khác biệt giữa nghệ thuật tự sự văn học và
tự sự điện ảnh - chìa khố quan trọng để hiểu bản chất qúa trình chuyển thể
tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh.
3. Giới hạn đề tài và phạm vi nghiên cứu
Chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh là vấn đề rất rộng
và phức tạp. Luận văn của chúng tôi chỉ nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác
phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh từ góc nhìn tự sự, vận dụng lý thuyết tự
sự để tìm hiểu và lý giải quá trình chuyển thể tác phẩm văn học thành phim.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
12
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
Lý thuyết tự sự học hiện đại chú ý đến cấu trúc tự sự, kết cấu của tầng
bậc trần thuật, mơ hình trần thuật, ngơn ngữ tự sự, loại hình cốt truyện... Đó là
những vấn đề trọng tâm của tự sự học giúp người nghiên cứu khám phá được
các tầng bậc ý nghĩa của tác phẩm. Dựa vào lý thuyết tự sự học, luận văn của
chúng tơi tìm hiểu vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện
ảnh trên các khía cạnh nổi bật: cốt truyện, nhân vật và kết cấu. Cốt truyện,
nhân vật và kết cấu đều là những vấn đề cơ bản và quan trọng của lý thuyết tự
sự. Đó cũng là những yếu tố cốt lõi nhất của cả nghệ thuật tự sự văn học và
nghệ thuật tự sự điện ảnh.
Để có thể đáp ứng được yêu cầu của luận văn về nghiên cứu vấn đề
chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh từ góc nhìn tự sự, chúng
tơi lựa chọn phân tích và khảo sát 4 trường hợp:
- Chuyển thể tiểu thuyết Chùa Đàn của nhà văn Nguyễn Tuân thành bộ
phim Mê Thảo thời vang bóng (Chuyển thể kịch bản: Phạm Thuỳ Nhân, Đạo
diễn: Việt Linh).
- Chuyển thể từ tiểu thuyết Thời xa vắng của nhà văn Lê Lựu thành
phim Thời xa vắng (Chuyển thể kịch bản: Lê Lựu, Đạo diễn: Hồ Quang Minh)
- Chuyển thể từ hai truyện ngắn Một cuộc bể dâu và Mùa len trâu của
nhà văn Sơn Nam thành phim Mùa len trâu (Chuyển thể kịch bản: Nguyễn Võ
Nghiêm Minh, Đạo diễn: Nguyễn Võ Nghiêm Minh).
- Chuyển thể từ truyện ngắn Tiếng đàn môi bên bờ rào đá của nhà văn
Đỗ Bích Thuý thành bộ phim Chuyện của Pao (Chuyển thể kịch bản: Ngô
Quang Hải, Đạo diễn: Ngô Quang Hải).
Mỗi trường hợp mà chúng tôi lựa chọn làm đối tượng nghiên cứu của
luận văn đều có những đặc trưng riêng tiêu biểu cho các con đường khác nhau
của quá trình chuyển thể tác phẩm văn học lên màn ảnh: chuyển thể từ tiểu
thuyết sang phim truyện điện ảnh (phim Mê Thảo thời vang bóng và phim
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
13
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
Thời xa vắng) và chuyển thể từ truyện ngắn sang phim (phim Chuyện của Pao
và Mùa len trâu), chuyển thể từ một tác phẩm văn học thành tác phẩm điện
ảnh (phim Mê Thảo thời vang bóng, Thời xa vắng, Chuyện của Pao) và
chuyển thể từ nhiều tác phẩm văn học thành một tác phẩm điện ảnh (phim
Mùa len trâu), tác giả văn học tự viết kịch bản chuyển thể cho tác phẩm của
mình (phim Thời xa vắng) và người khác viết kịch bản chuyển thể (phim Mê
Thảo thời vang bóng, Chuyện của Pao, Mùa len trâu), chuyển thể trung thành
với nguyên tác và chuyển thể có nhiều thay đổi so với nguyên tác... Bên cạnh
đó, các bộ phim: Mê Thảo thời vang bóng, Thời xa vắng, Chuyện của Pao,
Mùa len trâu đều là những bộ phim của điện ảnh Việt Nam được đánh giá rất
cao về chất lượng nghệ thuật và đạt nhiều giải thưởng danh giá tại các Liên
hoan phim uy tín3. Khơng chỉ được khán giả và giới phê bình đánh giá là đã
chuyển thể từ tác phẩm văn học rất thành công, đạt chất lượng cao cả về nội
dung lẫn nghệ thuật mà bản thân các nhà văn – tác giả các tác phẩm văn học
gốc cũng rất hài lòng về “hình hài mới” của đứa con tinh thần của mình trong
ngơi nhà điện ảnh. Bởi vậy, qua phân tích và khảo sát các trường hợp trên,
chúng ta có thể có cái nhìn tương đối tồn diện về vấn đề chuyển thể tác phẩm
văn học lên màn ảnh (ở một số phương diện cơ bản nhất của nghệ thuật tự sự).
Trong q trình phân tích, chúng tơi sẽ liên hệ, so sánh, đối chiếu với các phim
chuyển thể khác của Việt Nam và thế giới để làm rõ các luận điểm của mình.
4. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng trong luận văn:
- Phương pháp phân tích tổng hợp.
- Phương pháp so sánh, đối chiếu
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp liên ngành
3
Xem Phụ lục 2, 3, 4 và 5
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
14
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
5. Đóng góp mới của luận văn
Vận dụng lý thuyết tự sự học vào nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác phẩm
văn học sang tác phẩm điện ảnh, chúng tơi muốn phân tích đặc trưng của tự
sự văn học và tự sự điện ảnh đồng thời so sánh và chỉ ra những nét giống và
khác nhau trong phương thức tự sự của hai loại hình nghệ thuật này. Từ đó
làm sáng tỏ vấn đề cơ bản: những yếu tố tự sự nào của tác phẩm văn học có
thể đi vào mơi trường điện ảnh, những yếu tố tự sự nào sẽ bị lược bỏ hoặc
phải biến đổi cho phù hợp với ngôn ngữ biểu đạt của điện ảnh trong quá trình
chuyển thể. Đây cũng là nội dung quan trọng để hiểu bản chất của quá trình
chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh nói riêng và mối quan
hệ giữa văn học – điện ảnh nói chung. Bên cạnh đó, việc chỉ ra những đặc
trưng riêng trong phương thức tự sự của văn học và điện ảnh cũng sẽ góp
phần lý giải hiện tượng: nghệ thuật điện ảnh đang ảnh hưởng đến cách viết,
cách kể chuyện, cách cấu trúc tác phẩm… của nhiều nhà văn hiện đại như thế nào.
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và mục Tài liệu tham khảo, nội dung luận
văn bao gồm 3 chương:
Chương 1: Vấn đề cốt truyện
Chương 2: Vấn đề nhân vật.
Chương 3: Vấn đề kết cấu.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
15
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
GIỚI THUYẾT KHÁI NIỆM
Tự sự học đã có từ xa xưa, từ thời của Platon và Aristote, nhưng phạm
vi quan tâm không ra ngoài giới hạn tu từ học. Tự sự học với tư cách là một
bộ môn khoa học chỉ thực sự ra đời vào năm 1969 qua cơng trình nghiên cứu
Ngữ pháp Câu chuyện mười ngày của T.Todorov. Từ đó ngành nghiên cứu tự
sự có tên chính thức (Narratology, Narratologie) và trở thành một khoa nghiên
cứu độc lập vì nội hàm văn hố của nó.
Tự sự học là một bộ mơn nghiên cứu liên ngành giàu tiềm năng. “Tự sự
học không đóng khung trong tiểu thuyết mà vận dụng cả vào các hình thức “tự
sự” khác như tơn giáo, lịch sử, điện ảnh, triết học, khoa học” [23, 12]. Nó là
một ngành văn hố bởi vì các hình thức tự sự khác nhau có thể có chung với
nhau những nguyên tắc siêu tự sự.
Theo giáo sư Trần Đình Sử: “Bản chất của tự sự ngày nay được hiểu là
một sự truyền đạt thơng tin,... và tự sự có thể thực hiện bằng nhiều phương
thức, con đường” [23, 12]. “Tự sự là cách để ta đưa các sự việc vào một trật tự
và từ trật tự ấy mà chúng có được ý nghĩa. Tự sự là cách tạo nghĩa cho sự
kiện, biến cố” (J.H.Miller). “Tự sự là phương thức chủ yếu để con người hiểu
biết sự vật” (Jonathan Culler).
Được hình thành và phát triển từ cuối thế kỷ XX đến nay, tự sự học
hiện đại có thể chia làm 3 giai đoạn phát triển: Tự sự học trước chủ nghĩa cấu
trúc, tự sự học cấu trúc chủ nghĩa và tự sự học hậu cấu trúc chủ nghĩa.
Nghiên cứu quá trình phát triển của lý thuyết tự sự, nhà lý luận tự sự
người Mỹ GeraldPrince chia làm ba nhóm:
Nhóm thứ nhất là các nhà tự sự chịu ảnh hưởng của các nhà hình thức
chủ nghĩa Nga như V.Propp. Nhà nghiên cứu Greimas chú ý làm nổi bật lơgíc
của tự sự. Những người cịn lại như Todorov, Barthes, Remak... chú ý tới cấu
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
16
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
trúc câu chuyện được kể, đi tìm mẫu cổ của tự sự, chức năng của biến cố và
quy luật tổ hợp, lơgíc phát triển và loại hình cốt truyện... Lúc cực đoan nhất
họ cho rằng tác phẩm tự sự không bị chi phối bởi chất liệu: một câu chuyện có
thể được kể bằng văn học, điện ảnh, ba lê, hội hoạ... Họ bỏ qua hoặc không đi
vào đặc trưng biểu đạt của chất liệu.
Nhóm thứ hai xem nguồn gốc của tự sự là dùng ngơn ngữ nói hay viết
mà biểu đạt. Họ chú trọng nhất vai trò của người trần thuật, chú ý lớp ngôn từ
của người trần thuật với các yếu tố cơ bản như điểm nhìn, giọng điệu...
Nhóm thứ ba gồm những nhà nghiên cứu như: Gerald Price, Seymour
Chatman... Họ coi trong phương pháp nghiên cứu tổng thể hay dung hợp.
Như vậy, nội dung chính của ngành tự sự học là nghiên cứu cấu trúc
văn bản tự sự và những vấn đề liên quan. Vấn đề cấu trúc tự sự bắt đầu từ
khuynh hướng lưỡng phân Fabula/Xiuzhet (chất liệu và hình thức) của chủ
nghĩa hình thức Nga đến Genette, M.Bal đã có xu hướng tam phân: ngồi hai
lớp mà chủ nghĩa hình thức Nga nêu ra, họ nêu thêm lớp “tự sự” (kể chuyện).
Ngày nay, cấu trúc tự sự lại có xu hướng lưỡng phân theo một cách khác:
Histoire/ Récit (chuyện / kể, bản kể); Story / Discours (chuyện / lời kể); Récit
/ Naration (bản kể/ hành vi kể)... Nhìn chung, đó là sự phân biệt giữa kể “cái
gì” và “kể như thế nào”.
Những nghiên cứu, phân tích của các nhà tự sự học lần đầu tiên đã cho
người ta thấy nhiều vấn đề mới mẻ: sự phức tạp của cấu trúc tự sự; vấn đề ý
thức của chủ thể tự sự; kết cấu của tầng bậc trần thuật; sự biến dạng của thời
gian; vấn đề điểm nhìn, tiêu cự và các mơ hình tự sự; vấn đề cấu trúc của tình
tiết, các kiểu tổ hợp tình tiết, loại hình cốt truyện…
Trên đây là những vấn đề lý thuyết khái quát nhất của bộ mơn khoa
học Tự sự học. Nó là cơ sở lý luận giúp chúng tôi định hướng con đường
khám phá quá trình chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh qua
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
17
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
lăng kính tự sự ở ba phương diện tiêu biểu: cốt truyện, nhân vật và kết cấu.
Đây đều là những phương diện cơ bản và quan trọng của cả tự sự văn học và
tự sự điện ảnh. Nghiên cứu nghệ thuật tự sự trên ba phương diện trên sẽ giúp
chúng ta thấy rõ những tương đồng và khác biệt trong phương thức tự sự của
hai loại hình nghệ thuật.
Khái niệm tác phẩm văn học mà chúng tôi sử dụng trong luận văn chỉ
nhằm nói tới tác phẩm văn xi tự sự mà cụ thể là truyện ngắn và tiểu thuyết
(không bao gồm tác phẩm thuộc các thể loại trữ tình, kịch…). Khái niệm tác
phẩm điện ảnh được sử dụng để chỉ phim truyện nhựa/hay phim tự sự (không
bao gồm phim tài liệu, phim hoạt hình, phim ngắn, phim thử nghiệm…). Các
khái niệm chuyển thể, cải biên được sử dụng như những khái niệm tương đồng.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
18
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ CỐT TRUYỆN
1. Cốt truyện trong tác phẩm văn xuôi tự sự
1.1. Khái niệm cốt truyện
Vấn đề cốt truyện từ lâu đã được ngành Tự sự học coi là một trong
những yếu tố cơ bản để tìm ra cấu trúc tác phẩm văn xi, là mắt xích quan
trọng tạo nên kết cấu tác phẩm tự sự.
Lịch sử nghiên cứu cốt truyện đã được bắt đầu từ rất sớm với công trình
Nghệ thuật thi ca của Aristote. Theo Aristote, cốt truyện là yếu tố cơ bản và
tất yếu, không thể thiếu được của các tác phẩm tự sự và kịch: “Cốt truyện là
cơ sở, là linh hồn của bi kịch, sau đó mới tính đến tính cách” [19, tr.13]. Cốt
truyện được tạo ra bởi sự kiện và hoạt động. Aristote không chỉ quan tâm đến
sự kiện mà còn chú ý đến cách sắp xếp, tổ chức, miêu tả các sự kiện ấy:
“Ngồi các mối liên hệ bên ngồi mang tính chất thời gian và nhân quả, giữa
các sự kiện được miêu tả cịn có mối liên hệ bên trong mang ý nghĩa và cảm
xúc” [20, tr.254]. Có thể nói, Aristote là người đầu tiên đặt nền móng cho lý
thuyết nghiên cứu cốt truyện.
G.N.Pospelov trong cơng trình Dẫn luận nghiên cứu văn học cho rằng
“cốt truyện là tiến trình của các sự kiện” [30, tr.63]. Nhà nghiên cứu
V.B.Shklovsky cũng đề xuất cách hiểu: “Cốt truyện là sự sắp xếp các sự kiện
sự việc, tình tiết của chúng trong văn bản nghệ thuật” [20, tr.38]. Cách hiểu
này được lưu truyền rộng rãi trong giới nghiên cứu suốt những năm 20 của thế
kỷ XX và được B.V.Tomashevski chia sẻ trong cơng trình Lý luận văn học –
Thi pháp học: “Tổng thể các sự kiện trong mối liên hệ nội tại của chúng, ta sẽ
gọi là cốt truyện (Fabula), sự sắp xếp các sự kiện được xây dựng một cách
nghệ thuật trong tác phẩm gọi là truyện (Suizhet)”.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
19
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
Ở Việt Nam, trong cuốn Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên
(Nxb Đà Nẵng, 1997) định nghĩa: “Cốt truyện là hệ thống sự kiện làm nòng
cốt cho sự diễn biến các mối quan hệ phức tạp của tính cách nhân vật trong tác
phẩm văn học loại tự sự” [37, tr.206]. Theo cách hiểu này, tác giả muốn nhấn
mạnh: một là, cốt truyện là một hệ thống sự kiện; hai là, chỉ có tác phẩm tự sự
mới có cốt truyện. Tuy nhiên, đây chưa phải là một định nghĩa đầy đủ, đáp
ứng được yêu cầu của giới nghiên cứu phê bình văn học.
Với cách nhìn mang tính chun ngành, Từ điển Thuật ngữ văn học (Lê
Bá Hán chủ biên) đưa ra định nghĩa: “Cốt truyện là hệ thống sự kiện cụ thể
được tổ chức theo nhu cầu, tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ
phận cơ bản nhất, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học
thuộc loại tự sự và kịch. Cốt truyện không phải là yếu tố tất yếu của mọi tác
phẩm văn học. Trong các tác phẩm trữ tình, cốt truyện (với ý nghĩa chặt chẽ
nhất của khái niệm này) khơng tồn tại vì ở đây tác giả biểu hiện sự diễn biến
của tình cảm, tâm trạng” [38, tr.586].
Trong cuốn 150 thuật ngữ văn học, Lại Nguyên Ân lại cho rằng: “Cốt
truyện là sự phát triển hành động, tiến trình các sự việc, các biến cố trong tác
phẩm tự sự và kịch, đôi khi cả trong các tác phẩm trữ tình” [36, tr.112].
Giáo trình Lý luận văn học do Trần Đình Sử chủ biên, tập 2, phần “Tác
phẩm và thể loại văn học” đưa ra cái nhìn cụ thể về cốt truyện: “Cốt truyện là
một chuỗi các sự kiện được tạo dựng trong tác phẩm tự sự, kịch. Một số văn
bản trữ tình cũng có yếu tố cốt truyện. Khái niệm cốt truyện nhằm tách truyện
thành hai phần: một phần là chuỗi các sự kiện rất đặc trưng cho thể loại tự sự
và kịch, và một phần khác quan trọng không kém là các yếu tố miêu tả, lời kể,
lời bình. Thiếu các yếu tố này thì truyện khơng thể thành truyện” [20, tr.56].
Giáo trình Lý luận văn học do Phương Lựu chủ biên cũng khẳng định:
“Cốt truyện thực chất là cái lõi diễn biến của truyện từ lúc xảy ra cho đến lúc
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
20
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
kết thúc” [19, tr.304]. Yếu tố để hình thành và phát triển diễn biến của truyện
chính là sự kiện.
Như vậy, tuy mỗi nhà nghiên cứu đưa ra những cách định nghĩa khác
nhau về cốt truyện nhưng đều thống nhất chung ở điểm: sự kiện là yếu tố giữ
vai trò quan trọng, thiết yếu nhất của cốt truyện. Nói đến cốt truyện là nói đến
hệ thống những biến cố, sự kiện. Sự kiện là những biến đổi, chuyển biến,
những sự cố có ý nghĩa quan trọng đối với nhân vật, làm cho nhân vật và quan
hệ của chúng không giữ được nguyên trạng mà phải thay đổi theo. Bởi vậy,
khái niệm sự kiện rất quan trọng để lý giải tác phẩm. Sự kiện một mặt phản
ánh các quan hệ, xung đột xã hội của các nhân vật, mặt khác lại có chức năng
kết cấu. Hệ thống sự kiện vừa phản ánh sự vận động của đời sống, vừa tạo nên
sự vận động trong tác phẩm. Sự kiện buộc nhân vật bộc lộ bản chất đồng thời
tự nó lại hợp thành lịch sử nhân vật. Sự kiện là cơ sở của mọi truyện kể.
Về thành phần của cốt truyện, mỗi cốt truyện truyền thống thường gồm
5 thành phần: trình bày, thắt nút, phát triển, cao trào, mở nút.
Tuy nhiên, ở những cốt truyện cụ thể khơng phải bao giờ cũng có đầy
đủ 5 thành phần như trên. Và, không phải bao giờ các thành phần của cốt
truyện cũng được sắp xếp theo đúng trình tự vốn có, nhất là đối với các truyện
ngắn, tiểu thuyết hiện đại. Vì vậy, khi phân tích cốt truyện, cần tránh thái độ
máy móc khi xác định các thành phần của cốt truyện. Vấn đề không phải là
xác định một cách hình thức mỗi thành phần mà là thâm nhập sâu vào nội
dung cụ thể của thành phần, khảo sát các chặng đường phát triển có ý nghĩa
quyết định đối với số phận nhân vật, đặc biệt là các nhân vật chính.
Mặt khác, cốt truyện của tác phẩm văn xi tự sự rất phong phú và đa
dạng. Xét theo phương diện thể loại, ta có cốt truyện truyện ngắn và cốt
truyện tiểu thuyết… Xét theo kết cấu và quy mô nội dung, ta có cốt truyện
đơn tuyến và cốt truyện đa tuyến. Xét theo phương diện nội dung, ta có cốt
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
21
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
truyện sự kiện và cốt truyện luận đề. Nếu xét theo tính chất của sự kiện trong
truyện thì lại có kiểu cốt truyện mang kịch tính cao và cốt truyện tâm lý…
1.2. Cốt truyện trong truyện ngắn và cốt truyện trong tiểu thuyết
Truyện ngắn và tiểu thuyết là hai thể loại tiêu biểu nhất của văn xuôi tự
sự. Đối với truyện ngắn và tiểu thuyết, cốt truyện là yếu tố cơ bản, quan trọng
trong cấu trúc tự tự của tác phẩm. Cốt truyện vừa là phương diện bộc lộ tính
cách nhân vật vừa là nơi nhà văn tái hiện các xung đột xã hội. Tuy nhiên, xuất
phát từ đặc điểm thể loại, cốt truyện truyện ngắn và cốt truyện tiểu thuyết có
những đặc trưng riêng khác biệt. Truyện ngắn là thể loại “tự sự cỡ nhỏ” (có
dung lượng phản ánh cuộc sống và số lượng câu chữ ít hơn nhiều so với tiểu
thuyết) cho nên mọi sự kiện, chi tiết… trong cốt truyện của một truyện ngắn
phải chặt chẽ, mang tính thống nhất cao. Do đặc trưng thể loại, truyện ngắn
không thể ôm trùm trong nó dung lượng hiện thực lớn, phong phú và phức tạp
như tiểu thuyết. Cốt truyện một truyện ngắn thường không thể đi hết những
diễn biến trong cả cuộc đời nhân vật mà chỉ tái hiện lại một giai đoạn ngắn,
thậm chí chỉ là một khoảnh khắc trong cuộc đời nhân vật. Yếu tố quan trọng
nhất làm nên sự hấp dẫn của truyện ngắn là tình huống truyện. Tình huống
truyện trong truyện ngắn chỉ là một lát cắt đời sống nhưng nó có giá trị phản
ánh hiện thực lớn lao. Thơng qua tình huống truyện, tính cách và số phận nhân
vật được bộc lộ rõ nét; tư tưởng và tài năng nhà văn cũng được khẳng định.
Nói như nhà văn Nguyễn Minh Châu, cốt truyện trong truyện ngắn chỉ như
một lát cắt ngang trên thân cây nhưng cái “lát cắt ngang” ấy lại nói lên cả “đời
sống 1000 năm thảo mộc”. Nhà văn, nhà hoạt động chính trị GS.Juan Bosch
cũng nhận xét: “Trong các thể loại văn học nói chung, truyện ngắn đóng vai
trị của hổ báo trong đại gia đình các lồi vật. Ở lồi thú dữ này khơng được
có chút mỡ thừa nào dính vào mọi cơ bắp, nếu không chúng không thể săn
mồi được…”. Ngược lại với truyện ngắn, tiểu thuyết không hề bị giới hạn về
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
22
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự)
độ dài văn bản, về dung lượng phản ánh. Một cuốn tiểu thuyết có thể chỉ dài
một trăm trang nhưng cũng có thể lên đến vài ngàn trang. Sự tự do, linh hoạt
về quy mơ tác phẩm cho phép tiểu thuyết có thể bao chứa dung lượng hiện
thực khổng lồ. Tiểu thuyết không chỉ phản ánh số phận của một hay một vài
cá nhân mà cịn có thể tái hiện số phận của cả cộng đồng, của cả một dân tộc,
một thời đại. Cốt truyện tiểu thuyết thường có rất nhiều sự kiện, biến cố… với
nhiều tuyến nhân vật. Những đặc trưng riêng mang tính thể loại của cốt truyện
truyện ngắn và cốt truyện tiểu thuyết sẽ chi phối khá nhiều đến quá trình
chuyển thể tác phẩm thành phim.
1.3 Vai trị của cốt truyện
Trong văn xuôi tự sự truyền thống, cốt truyện rất được coi trọng. Cốt
truyện là vấn đề quan tâm hàng đầu của các nhà văn đồng thời cũng là yếu tố
quan trọng nhất tạo nên cái hay, cái dở, sự hấp dẫn hay nhàm chán của một tác
phẩm tự sự. Nhiều nhà nghiên cứu rất đề cao vai trò của cốt truyện, coi cốt
truyện là yếu tố không thể thiếu trong việc quyết định thành công của tác
phẩm. Gớt đã nhấn mạnh: “Cịn gì quan trọng hơn cốt truyện và nếu thiếu nó
thì cả nền lý luận nghệ thuật cịn ra gì nữa? Nếu cốt truyện khơng dùng được
thì tài năng ta cũng sẽ lãng phí vơ ích”. Nhà nghiên cứu Mơơm thì khẳng
định: “Nhà văn sống bằng cốt truyện, y như hoạ sĩ sống bằng màu và bút vẽ
vậy”. Cốt truyện đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng: bộc lộ tính cách
nhân vật, thể hiện xung đột xã hội và bộc lộ phong cách, tài năng của nhà văn.
Ngày nay, trong văn học hiện đại, cốt truyện khơng cịn giữ vị trí độc
tơn nữa. Một số nhà phê bình văn học phương Tây khẳng định rằng: “Việc trí
tuệ hố văn xuôi đang diễn ra hiện nay khiến cho cốt truyện trở nên một thành
tố ít quan trọng trong văn xuôi”. Nhà văn Anđrê Malraux cũng cho rằng:
“Muốn cho nghệ thuật hiện đại ra đời thì cốt truyện cần phải mất đi bởi vì sẽ
xuất hiện một cốt truyện mới - sự hiện diện của người nghệ sĩ trong tác
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
Đỗ Thị Ngọc Điệp – K51
23
z
