Sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện định quán tỉnh đồng nai

A

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

LÊ HỮU AN

SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG
NÔNG THÔN MỚI NÂNG CAO TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN ĐỊNH QUÁN TỈNH ĐỒNG NAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Đồng Nai, 2023


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
--------------------

LÊ HỮU AN

SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG
NÔNG THÔN MỚI NÂNG CAO TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN ĐỊNH QUÁN TỈNH ĐỒNG NAI

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 831 01010

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. TRỊNH QUANG THOẠI


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan, đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai cơng bố trong
bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ cơng trình nghiên
cứu nào đã cơng bố, tơi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận
đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.
Hà Nội, ngày 30 tháng 5 năm 2023
Người cam đoan

Lê Hữu An


ii

LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn đến thầy giáo TS. Trịnh Quang
Thoại đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện

cho tơi trong suốt q trình thực hiện đề tài.
Tơi xin cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo Khoa Kinh tế và Quản
trị kinh doanh và phòng Đào tạo sau đại học, Trường Đại học Lâm nghiệp đã
chỉ bảo, giảng dạy trong suốt thời gian học tập tại trường.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Lãnh đạo, cơng chức Phịng Nơng
nghiệp và PTNT huyện Định Qn, UBND và nhân dân các xã Phú Hòa, Phú
Lợi và Gia Canh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai,…
cũng như các phòng ban trên địa bàn huyện đã cung cấp thông tin, giúp đỡ và
tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình thực hiện đề tài.
Tơi xin gửi lời cám ơn đến các bạn học viên trong lớp và các anh chị
khóa trước đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong q
trình học tập cũng như thực hiện luận văn này.
Tơi xin trân trọng cám ơn!
Hà Nội, ngày 30 tháng 5 năm 2023
Tác giả luận văn

Lê Hữu An


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC. ................................................................................................................ iii
DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vii
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ ......... ……………............................viii
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu .........................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3
2.1. Mục tiêu tổng quát ................................................................................................3
2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài ..........................................................................4
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài..............................................................................4
3.2.1. Phạm vi về nội dung ..........................................................................................4
3.2.2. Phạm vi về không gian ......................................................................................4
3.2.2. Phạm vi về thời gian..........................................................................................4
4. Nội dung nghiên cứu ...............................................................................................4
5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................5
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỰ THAM GIA CỦA
NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI NÂNG CAO .................6
1.1. Cơ sở lý luận về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới nâng
cao ...............................................................................................................................6
1.1.1. Một số khái niệm ...............................................................................................6
1.1.2. Tầm quan trọng của sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao .............................................................................................................10
1.1.3. Nội dung về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới nâng
cao .............................................................................................................................12


iv

1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông
thôn mới nâng cao .....................................................................................................17
1.2. Cơ sở thực tiễn về công tác tổ chức thực hiện về xây dựng CT NTM ..............20
1.2.1. Kinh nghiệm thu hút sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao của một số địa phương tại Việt Nam ..................................................20
1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho huyện Định Quán để thu hút sự tham gia của người

dân trong xây dựng nông thôn mới nâng cao ............................................................24
CHƯƠNG 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........26
2.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai ....................................26
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................26
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................29
2.1.3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội của huyện Định Quán tới sự tham
gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới nâng cao............................................39
2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................41
2.2.1. Phương pháp chọn điểm khảo sát ...................................................................41
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ..........................................................................41
2.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ..........................................................43
2.2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu ...................................................................................43
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ...................................45
3.1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán,
tỉnh Đồng Nai ............................................................................................................45
3.1.1. Thực trạng thực hiện các văn bản, chính sách liên quan đến xây dựng nơng thôn
mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai ......................................45
3.1.2. Kết quả xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh
Đồng Nai....................................................................................................................48
3.2. Thực trạng tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới nâng cao
trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai .........................................................49
3.2.1. Sự tham gia của người dân trong lập kế hoạch cho các hoạt động xây dựng
nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán...........................................49


v

3.2.2. Thực trạng đóng góp nguồn lực của người dân cho xây dựng nông thôn mới
nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán ...................................................................53
3.2.3. Sự tham gia của người dân trong kiểm tra, giám sát xây dựng nông thôn mới

nâng cao.....................................................................................................................59
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao .............................................................................................................62
3.3.1. Chủ trương, định hướng của địa phương đối với xây dựng nông thôn mới
nâng cao.....................................................................................................................62
3.3.2. Công tác tuyên truyền về chương trình xây dựng nơng thơn mới nâng cao tại
địa phương .................................................................................................................64
3.3.3. Điều kiện kinh tế và nhận thức của người dân ................................................67
3.4. Đánh giá chung về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới
nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán ...................................................................69
3.4.1. Kết quả đạt được .............................................................................................69
3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................69
3.5. Giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM
nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán trong thời gian tới .....................................73
3.5.1. Quan điểm chỉ đạo đối với việc thu hút các nguồn lực trong xây dựng nông
thôn mới nâng cao của huyện Định Quán trong thời gian tới ...................................73
3.5.2. Một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng
NTMNC của huyện Định Quán trong thời gian tới ..................................................73
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ......................................................................................78
1. Kết luận .................................................................................................................78
2. Đề xuất ..................................................................................................................79
2.1. Đối với UBND huyện Định Quán ......................................................................79
2.2. Đối với UBND các xã khảo sát ..........................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO


vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Ý nghĩa đầy đủ

CT NTM

Chương trình nơng thơn mới

NN&PTNT

Nơng nghiệp và Phát triển nơng thôn

NQ

Nghị quyết

NTM

Nông thôn mới

NTMNC

Nông thôn mới nâng cao

TDTT

Thể dục thể thao

TTg

Thủ tướng

TW

Trung ương

UBND

Ủy ban nhân dân


vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Thực trạng đất đai của huyện Định Quán năm 2022 ...................... 28
Bảng 2.2. Cơ cấu các ngành kinh tế huyện Định Quán năm 2022 ................. 29
Bảng 2.3. Thực trạng dân số và lao động của huyện Định Quán năm 2022 .. 30
Bảng 2.4. Cơ cấu mẫu khảo sát của đề tài ...................................................... 42
Bảng 3.1. Thực trạng số lượng văn bản chính sách liên quan đến xây dựng
nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán ................................ 45
Bảng 3.2. Thực trạng thực hiện các văn bản chính sách liên quan đến xây
dựng nơng thơn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán ....................... 46
Bảng 3.3. Thực trạng kết quả xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn
huyện Định Quán ............................................................................................ 48
Bảng 3.4. Mức độ tham gia của người dân trong lập kế hoạch xây dựng nông
thôn mới nâng cao tại các xã khảo sát............................................................. 51
Bảng 3.5. Đánh giá của cán bộ về sự tham gia của người dân trong lập kế
hoạch cho các hoạt động xây dựng nông thôn mới nâng cao (n = 30) ........... 52
Bảng 3.6. Thực trạng đóng góp nguồn lực của người dân cho xây dựng nơng
thơn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán ......................................... 54
Bảng 3.7. Mức độ đóng góp nguồn lực của người dân cho xây dựng nông

thôn mới trên địa bàn các xã khảo sát ............................................................. 56
Bảng 3.8. Mức độ tham gia vào công tác kiểm tra, giám sát xây dựng nông
thôn mới nâng cao của các hộ được khảo sát .................................................. 61
Bảng 3.9. Đánh giá của cán bộ về sự giám sát của người dân đối với các hoạt
động xây dựng nông thôn mới nâng cao (n = 30) ........................................... 62
Bảng 3.10. Đánh giá của của người dân đối với hoạt động tuyên truyền cho
xây dựng nông thôn mới nâng cao .................................................................. 67


viii

DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ
Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai .................... 27
Đồ thị 3.1. Thực trạng tham gia của các hộ được khảo sát trong lập kế hoạch
xây dựng nông thôn mới nâng cao tại các xã .................................................. 50
Đồ thị 3.2. Thực trạng đóng góp nguồn lực của người dân cho xây dựng nông
thôn mới nâng cao tại các xã khảo sát............................................................. 55
Đồ thị 3.3. Thực trạng đóng góp nguồn lực cho xây dựng nông thôn mới nâng
cao của các hộ được khảo sát .......................................................................... 58
Đồ thị 3.4. Thực trạng tham gia vào kiểm tra, giám sát đối với các hoạt động
xây dựng nông thôn mới nâng cao của các hộ được khảo sát......................... 60
Đồ thị 3.5. Thực trạng công tác tuyên truyền về xây dựng nông thôn mới nâng
cao trên địa bàn huyện Định Quán .................................................................. 65
Đồ thị 3.6. Thu nhập bình quân đầu người của người dân trên địa bàn huyện
Định Quán ....................................................................................................... 68
Đồ thị 3.7. Nhận thức của người dân về sự tham gia trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao ................................................................................................... 69


1

MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu
Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Hội nghị lần thứ bảy
Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nơng nghiệp, nông dân, nông
thôn đã khẳng định xây dựng nông thơn mới là nhiệm vụ vừa mang tính cấp
bách, vừa có ý nghĩa chiến lược lâu dài, là nhiệm vụ khó khăn, phức tạp và
phải có sự đầu tư của Nhà nước, được thực hiện đồng bộ trên cơ sở kế thừa và
phát triển, có bước đi vững chắc, lộ trình phù hợp đối với từng địa phương.
Trong quá trình triển khai thực hiện, cần phải huy động mọi nguồn lực để đầu
tư và đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, trước mắt sẽ ưu tiên đầu tư phát triển
sản xuất nông nghiệp, kinh tế nông thôn. Xây dựng nông thơn mới cịn là
nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và tồn xã hội, trong đó người dân ở nông
thôn là chủ thể trực tiếp dưới sự lãnh đạo của cấp uỷ, quản lý, điều hành của
chính quyền và sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân
dân, nhất là cơ sở.
Xây dựng NTM là chương trình hướng tới mục tiêu làm chuyển biến
sâu sắc cả chất và lượng ở nông thôn trên cơ sở lấy người dân làm trung tâm
cả trong quá trình xây dựng và thụ hưởng kết quả. Do vậy, sự tham gia của
người dân trong xây dựng NTMNC cần được phát huy một cách tối đa. Sau
một thời gian triển khai thực hiện, có thể thấy sự tham gia của người dân ở
nhiều địa phương trong xây dựng NTMNC bước đầu đã được phát huy và đạt
được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, ở khơng ít địa phương do nhiều
nguyên nhân khác nhau mà sự tham gia của người dân trong xây dựng
NTMNC là tương đối hạn chế, ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả triển khai
thực hiện chương trình, tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng
NTMNC đang là vấn đề được quan tâm ở nhiều địa phương trong cả nước.


2

Đồng Nai nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía nam, trung tâm đầu
mối giao thông nối Tây Nguyên, Nam Trung Bộ với tồn bộ vùng Đơng Nam
Bộ. Có điều kiện tự nhiên, khí hậu, đất đai thuận lợi thích hợp cho phát triển
nền nơng nghiệp hàng hóa với các loại cây trồng, vật ni có giá trị kinh tế
cao. Là tỉnh có địa hình, ngun liệu, văn hóa phong phú, đa dạng, có tiềm
năng phát triển du lịch (du lịch sinh thái, du lịch nông thôn), thuận lợi cho
việc phát triển sản xuất nói chung và ngành nghề nơng thơn nói riêng. Sản
xuất nơng nghiệp tỉnh Đồng Nai đã có bước phát triển theo hướng hàng hóa
và bước đầu đã có cơng nghiệp hỗ trợ phát triển nơng nghiệp, nơng thơn.
Người dân Đồng Nai cần cù, chịu khó, năng động và tỉnh có nhiều doanh
nghiệp (doanh nghiệp vốn trong nước, doanh nghiệp vốn đầu tư nước ngoài),
kinh tế hợp tác, trang trại phát triển, là điều kiện thuận lợi cho huy động mọi
nguồn lực thực hiện Chương trình. Tỉnh có sự chủ động chỉ đạo ngay từ trước
khi có Chương trình (chủ trương thực hiện nơng thơn 04 có: Có đời sống kinh
tế được cải thiện; có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ; có đời sống văn
hóa tốt - an ninh, an tồn đảm bảo; có mơi trường sinh thái phát triển bền
vững), đã tạo được những tiền đề, điều kiện thuận lợi ban đầu cho thực hiện
Chương trình.
Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về
xây dựng nơng thơn mới vẫn cịn chậm do nhiều ngun nhân khác nhau,
trong đó có nhận thức của người dân về Chương trình. Phong trào thi đua
“Tồn dân chung sức xây dựng nơng thơn mới” ở một số xã, thơn cịn hạn chế.
Nhiều xã chưa động viên được các doanh nghiệp, nhân dân chung sức xây
dựng nông thôn mới. Một số địa phương cịn lúng túng khi lập đề án xây dựng
nơng thơn mới. Bên cạnh đó, trong thực hiện nội dung xây dựng nông thôn
mới, một số địa phương mới tập trung cho xây dựng cơ sở hạ tầng; các nội
dung về phát triển sản xuất nâng cao thu nhập, phát triển văn hóa, cải thiện và

3

bảo vệ môi trường… chưa được quan tâm chỉ đạo và đầu tư đúng mức nên
chưa có chuyển biến rõ nét; Khi quy hoạch xây dựng nông thôn mới ở các xã,
đa số các cơng trình xây dựng được quy hoạch theo hướng đơ thị hóa nên các
xã đã triển khai xây dựng nhiều cơng trình với quy mơ lớn hơn quy định.
Trong khi đó, nguồn vốn Trung ương cấp ít, nguồn vốn đầu tư của tỉnh, xã và
huy động trong dân vẫn gặp nhiều khó khăn, dẫn đến nhiều địa phương hiện
nay còn để nợ đọng vốn đầu tư xây dựng hạ tầng nông thôn mới khá lớn. Xuất
phát từ những vấn đề nêu trên tôi chọn đề tài: “Sự tham gia của người dân
trong xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán,
tỉnh Đồng Nai” làm nội dung nghiên cứu cho luận văn cao học của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng về sự tham gia của người dân trong
xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng
Nai, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân
trong xây dựng nông thôn mới nâng cao và các chương trình phát triển kinh
tế-xã hội trên địa bàn huyện trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân
trong xây dựng nông thôn mới nâng cao.
- Đánh giá sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới
nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong
xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng
Nai.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân
trong xây dựng nông thôn mới nâng cao và các chương trình phát triển kinh

4

tế-xã hội trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sự tham gia của người dân trong xây
dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.2.1. Phạm vi về nội dung
Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng xây dựng nông thôn mới nâng
cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai; sự tham gia của người dân
trong xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh
Đồng Nai bao gồm: sự tham gia vào công tác lập kế hoạch, sự tham gia đóng
góp lao động, sự tham gia đóng góp đất đai, sự tham gia đóng góp nguồn lực
tài chính; và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây
dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
3.2.2. Phạm vi về không gian
Đề tài được thực hiện tại UBND huyện Định Quán và các xã: Phú Lợi,
Phú Hòa, Gia Canh và một số xã đang thực hiện xây dựng chương trình nơng
thơn mới nâng cao thuộc huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
3.2.2. Phạm vi về thời gian
- Phạm vi về thời gian:
+ Số liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài được thu thập từ năm 2019 đến
năm 2021.
+ Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ và
các hộ dân vào thời điểm từ tháng 04 đến tháng 08 năm 2022.
+ Giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2023 - 2030.
+ Thời gian thực hiện đề tài từ tháng 09 đến tháng 12 năm 2022.
4. Nội dung nghiên cứu

5

- Cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong xây dựng
nông thôn mới nâng cao.
- Thực trạng xây dựng nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện
Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
- Thực trạng tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới
nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng
nông thôn mới nâng cao trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
- Giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây
dựng nông thôn mới nâng cao và các chương trình phát triển kinh tế - xã hội
trên địa bàn huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng, sơ đồ, phụ lục, nội dung
chính của luận văn được thể hiện trong 03 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong
xây dựng nông thôn mới nâng cao.
Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận.


6

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI
DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI NÂNG CAO
1.1. Cơ sở lý luận về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông

thôn mới nâng cao
1.1.1. Một số khái niệm
1.1.1.1. Khái niệm nông thôn mới
Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW đưa ra mục tiêu: Xây dựng nông thơn
mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và
các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nơng nghiệp với phát triển nhanh
công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã
hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; mơi trường
sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự xã hội được giữ vững; đời sống vật chất
và tinh thần của người dân ngày càng nâng cao theo định hướng xã hội chủ
nghĩa. Như vậy, nông thơn mới trước tiên nó phải là nơng thơn, khơng phải là
thị tứ, thị trấn, thị xã, thành phố và khác với nơng thơn truyền thống hiện nay,
có thể khái quát theo 5 nội dung cơ bản sau: Làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ
tầng hiện đại; sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa;
đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thơn ngày càng được
nâng cao bản sắc văn hóa dân tộc được gìn giữ và phát triển; xã hội nơng thôn
an ninh tốt, quản lý dân chủ.
Trước hết nông thôn mới phải là nơi sản xuất nông nghiệp, tạo ra các
sản phẩm có năng suất, chất lượng cao theo hướng sản xuất hàng hóa. Bên
cạnh đó nơng thơn mới phải đảm nhận được vai trị gìn giữ văn hóa truyền
thống dân tộc. Làng quê nông thôn Việt Nam khác hẳn so với các nước xung
quanh, ngay cả ở Việt Nam, làng quê dân tộc Thái khác với dân tộc H’Mông,
khác với dân tộc Êđê, Bana, người Kinh.


7

Mơ hình nơng thơn mới được quy định bởi các tính chất: Đáp ứng u
cầu phát triển; có sự đổi mới về tổ chức, vận hành và cảnh quan môi trường;
đạt hiệu quả cao nhất trên tất cả các mặt kinh tế, chính trị, văn hố, xã hội;

tiến bộ hơn so với mơ hình cũ; chứa đựng các đặc điểm chung, có thể phổ
biến và vận dụng trên cả nước. Như vậy, có thể quan niệm: Mơ hình nơng
thơn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức
nơng thơn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong
điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mơ hình nơng
thơn cũ (truyền thống, đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt.
Như vậy nơng thơn mới chính là nơng thơn tiến bộ, cơ sở hạ tầng đồng
bộ, đời sống văn hóa phong phú. Song, có điều không bao giờ thay đổi là
nông thôn mới cũng phải giữ được tính truyền thống, những nét đặc trưng
nhất, bản sắc từng vùng, từng dân tộc và nâng cao giá trị đoàn kết của cộng
đồng, mức sống của người dân.
1.1.1.2. Khái niệm nông thôn mới nâng cao
Theo Quyết định số 318/QĐ-TTg ngày 8/3/2022 của Thủ tướng Chính
phủ ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về xã nơng thơn mới và Bộ tiêu chí quốc
gia về xã nơng thơn mới nâng cao giai đoạn 2021 - 2025, các xã sau khi đạt
chuẩn nông thôn mới phải đăng ký xây dựng xã nông thôn mới nâng cao
trước khi đăng ký về đích xã nơng thơn mới kiểu mẫu. Theo đó, để cơng nhận
xã đạt chuẩn nơng thơn mới nâng cao thì phải hồn thành 19/19 tiêu chí và
75/75 chỉ tiêu, tăng 18 chỉ tiêu so với xã đạt chuẩn nông thôn mới giai đoạn
2021-2025 và tăng 26 chỉ tiêu so với xã đạt chuẩn nông thôn mới giai đoạn
trước, điều này đang đặt ra khơng ít khó khăn, thách thức cho các địa phương.
Trong Quyết định số 318/QĐ-TTg ngày 8/3/2022 của Thủ tướng Chính
phủ quy định rõ, xã đạt chuẩn nơng thôn mới nâng cao phải là xã đáp ứng đầy
đủ mức đạt chuẩn theo yêu cầu của Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới


8

giai đoạn 2021 - 2025 và hoàn thành 19 tiêu chí xã nơng thơn mới nâng cao
giai đoạn 2021 - 2025, gồm: Quy hoạch; Giao thơng; Thủy lợi và phịng,

chống thiên tai; Điện; Giáo dục; Văn hóa; Cơ sở hạ tầng thương mại nông
thôn; Thông tin và Truyền thông; Nhà ở dân cư; Thu nhập; Nghèo đa chiều;
Lao động; Tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn; Y tế; Hành chính
cơng; Tiếp cận pháp luật; Mơi trường; Chất lượng mơi trường sống; Quốc
phịng và an ninh.
Như vậy, xây dựng nông thôn mới nâng cao và tiến tới đạt chuẩn nơng
thơn mới kiểu mẫu là lộ trình tiếp theo của q trình xây dựng nơng thơn mới,
nhằm nâng cao chất lượng các tiêu chí với mục tiêu nâng cao đời sống vật
chất, tinh thần của người dân khu vực nông thôn lên một tầm cao mới ngang
bằng với khu vực thành thị, tạo ra.
1.1.1.3. Khái niệm về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao
Sự tham gia của nông dân vào xây dựng nông thôn mới được coi
như nhân tố quan trọng, quyết định sự thành bại của tiếp cận phát triển dựa
vào nội lực cộng đồng được thí điểm trong chương trình nông thôn mới. Khi
tham gia xây dựng nông thôn mới với sự hỗ trợ của Nhà nước, người dân tại
các cộng đồng dân cư nông thôn sẽ từng bước được tăng cường kỹ năng, năng
lực về quản lý, giám sát cộng đồng nhằm tận dụng các nguồn lực tại chỗ và
bên ngồi. Khi xem xét q trình tham gia của người dân trong các hoạt động
xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo nguyên tắc: Dân biết, dân bàn, dân
đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi. Như vậy, vai
trò người dân phù hợp với quan điểm của Nhà nước về việc “Lấy dân làm
gốc”.
Sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng nơng thơn mới
là một q trình mà Nhà nước và người dân cùng nhận một số trách nhiệm cụ


9

thể trong việc phát triển nông thôn và tiến hành các hoạt động để thực hiện

trách nhiệm của mình, mang lại hiệu quả thiết thực cho người nông dân. Sự
tham gia của người dân trong chương trình xây dựng nơng thôn mới là đảm
bảo cho người nông dân, người chịu ảnh hưởng từ chương trình, được tham
gia quyết định chương trình xây dựng nơng thơn mới. Sự tham gia của người
dân xây dựng nơng thơn mới là tìm và huy động các nguồn lực từ người dân
để thực hiện chương trình, qua đó làm tăng lợi ích cho người nơng dân.
Kết quả bước đầu thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng
nông thôn mới đã tạo sự chuyển biến về nhận thức đối với các cấp, các ngành,
đặc biệt đã khơi dậy vai trò chủ thể, tạo niềm tin, tự giác tham gia của người
dân địa phương trong xây dựng nơng thơn mới. Việc thực hiện chương trình
đã mang lại những kết quả đáng khích lệ, cơ sở hạ tầng và bộ mặt nông thôn
của các xã điểm đã có sự thay đổi đáng kể, nhiều hệ thống nước sạch cũng
như việc xử lý chất thải đã hoạt động có hiệu quả. Sản xuất nơng nghiệp và
ngành nghề đã đạt được hiệu quả nhất định. Các xã làm điểm xây dựng nông
thôn mới đã thực hiện việc quy hoạch chuyển đổi nhiều diện tích đất khơng
hiệu quả kinh tế vào sản xuất các loại cây trồng phù hợp bằng biện pháp đưa
giống mới năng suất cao vào thay thế các cây trồng khơng phù hợp. Bên cạnh
đó đưa các loại giống cây lương thực và cây rau, hoa, có năng suất cao, chất
lượng tốt vào sản xuất; đã phát triển cây lương thực để đảm bảo an ninh lương
thực tại chỗ bằng biện pháp quy hoạch lại diện tích trồng lúa, nâng cấp hệ
thống tưới tiêu để tăng năng suất, chất lượng. Bên cạnh đó, cịn vận động các
nông hộ cải tạo vườn tạp để xây dựng những vườn cây ăn quả có hiệu quả
kinh tế cao, đồng thời tiến hành thực hiện việc dồn điền đổi thửa rất thành
cơng, từ đó đã làm cho hiệu quả sản xuất, hiệu quả. Việc phát triển đa dạng
hóa các làng nghề cũng được chú trọng, một số mơ hình phát triển chăn nuôi
được quan tâm, đem lại hiệu quả kinh tế cao.


10

1.1.2. Tầm quan trọng của sự tham gia của người dân trong xây dựng
nông thôn mới nâng cao
Sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng NTM có vai
trị cực kỳ quan trọng và được coi là chìa khóa then chốt là để đảm bảo cho sự
thành cơng của chương trình. Sự tham gia của người dân có thể được thể hiện
dưới nhiều hình thức khác nhau như tham gia tư vấn, tham gia đóng góp nhân
lực, vật lực, tham gia thảo luận và xây dựng kế hoạch, tham gia triển khai
thực hiện và tham gia giám sát đánh giá. Sự tham gia của người dân chịu ảnh
hưởng của nhiều yếu tố bao gồm các yếu tố về thể chế, luận pháp, các yếu tố
kinh tế, xã hội, chính trị, văn hóa.
Thực tiễn cho thấy để tăng cường sự tham gia của người dân trong xây
dựng NTMNC trước hết cần phải xác định người dân chính là chủ thể xây
dựng NTMNC. Vai trò của người dân trong xây dựng NTMNC được thể hiện
thông qua việc người dân trực tiếp tham gia vào Ban chỉ đạo xây dựng
NTMNC cấp xã cũng như Ban phát triển thôn, trực tiếp tham gia công tác
tuyên truyền vận động xây dựng NTMNC với các hình thức tun truyền vận
động đa dạng. Vai trị của người dân cịn được thể hiện thơng qua việc tham
gia các hoạt động xây dựng NTMNC như tham gia thảo luận xây dựng quy
hoạch và đề án xây dựng NTM ở thôn xã, trực tiếp tham gia xây dựng các mơ
hình sản xuất hiệu quả, giữ gìn vệ sinh môi trường, đảm bảo an ninh trật tự ở
địa phương... Sự đóng góp to lớn của người dân cả về công sức và tài sản vật
chất cũng như trực tiếp tham gia giám sát tình hình thực hiện các hạng mục
cơng trình cũng phản ánh vai trị vơ cùng quan trọng của người dân trong xây
dựng NTMNC.
Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa X, Đảng ta đã
khẳng định: “Giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nơng thơn là nhiệm
vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội”.


11

Nơng dân trong xây dựng nơng thơn mới
Vai trị chủ thể trong xây dựng nông thôn mới của nông dân thể hiện:
thứ nhất, là nguồn nhân lực quan trọng trong phát triển nông nghiệp và xây
dựng nông thôn mới; thứ hai, là chủ thể xây dựng đời sống văn hóa tinh thần
ở các vùng nông thôn; thứ ba, là người trực tiếp xây dựng, giữ gìn, bảo vệ kết
cấu hạ tầng nông thôn; thứ tư, là những người trực tiếp tham gia đóng góp xây
dựng Đảng, chính quyền, các tổ chức đồn thể chính trị - xã hội; thứ năm, là
chủ thể giữ gìn an ninh, trật tự ở các vùng nơng thơn.
Như vậy, nơng dân là chủ thể tích cực trong xây đựng đời sống văn hóa
mới, xây dựng kết cấu hạ tầng; phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường
sinh thái, làm cho mỗi người được thụ hưởng một cách tốt nhất những giá trị
vật chất, tinh thần. Nơng dân có vai trị quan trọng trong xây dựng nông thôn
mới, cùng với các giai cấp, tầng lớp khác phấn đấu xây dựng một nước Việt
Nam xã hội chủ nghĩa “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh”.
Các tổ chức trong hệ thống chính trị trong xây dựng nông thôn mới
Tổ chức cơ sở Đảng là hạt nhân lãnh đạo hệ thống chính trị cơ sở, bảo
đảm cho đường lối, chính sách của Đảng được cụ thể hóa và thực hiện thắng
lợi ở cơ sở. Chính quyền cơ sở ở nơng thơn hoạt động dưới sự lãnh đạo trực
tiếp của tổ chức đảng ở cơ sở, thể hiện sinh động sự kết hợp giữa quyền lực
Nhà nước và quyền tự quản cộng đồng. Sự kết hợp này cho phép chính quyền
xã vừa phát huy được vai trò quản lý Nhà nước, vừa phát huy được sức mạnh
của truyền thống tự quản cộng đồng, tạo sự gắn bó giữa chính quyền với nhân
dân trong thực tiễn hoạt động ở làng, xã nông thôn. Mặt trận Tổ quốc và các
tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức, hoạt động dưới sự lãnh đạo của tổ
chức Đảng cơ sở, là cầu nối giữa Đảng, chính quyền, các tầng lớp nhân dân
trong địa bàn.
Như vậy, xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị

12

và tồn xã hội; cấp ủy đảng, chính quyền đóng vai trị chỉ đạo, điều hành q
trình xây dựng quy hoạch, đề án, kế hoạch, tổ chức thực hiện, Mặt trận Tổ
quốc và các tổ chức chính trị - xã hội vận động mọi tầng lớp nhân dân phát
huy vai trị chủ thể trong xây dựng nơng thơn mới.
Các nhà tài trợ trong xây dựng nơng thơn mới
Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới cần sự hỗ
trợ thực hiện quy hoạch các vùng chuyên canh, sản xuất nguyên liệu, xây
dựng kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất, hỗ trợ nghiên cứu, áp dụng khoa học
công nghệ, áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật, đào tạo nghề, hỗ trợ tài chính, tín
dụng, tiếp thị, phát triển thị trường, hỗ trợ các hoạt động nâng cao văn hóa
tinh thần cho dân cư nơng thơn để tạo ra nếp sống mới thông qua phát triển,
bảo tồn văn hóa truyền thống... do đó, cần đổi mới về cơ chế, hình thức tổ
chức thơng qua việc thu hút đầu tư doanh nghiệp trong và ngồi nước về nơng
thơn, phát triển liên kết cộng đồng, đẩy mạnh các hình thức kinh tế hợp tác,
xây dựng hiệp hội các ngành hàng với sự tham gia của nông dân nhằm huy
động các nguồn lực cho xây dựng nông thôn mới.
1.1.3. Nội dung về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới nâng cao
1.1.3.1. Sự tham gia của người dân trong lập kế hoạch
Xây dựng NTMNC bao gồm rất nhiều các hoạt động cụ thể như hoạt
động lập quy hoạch, kế hoạch, xây dựng các mơ hình sản xuất, giữ gìn an
ninh trật tự, bảo vệ tài ngun mơi trường... Để huy động được trí tuệ và sức
lực của người dân, nhiều địa phương đã tạo điều kiện cho người dân tham gia
xây dựng NTMNC ngay từ khâu lập quy hoạch, đề án xây dựng NTMNC.
Niêm yết công khai quy hoạch xây dựng NTMNC để người dân xem xét và
đóng góp ý kiến. Nhiều địa phương tố chức các buổi lấy ý kiến đóng góp xây
dựng đề án, kế hoạch, mục tiêu xây dựng NTMNC với đông đảo nhân dân

13

thảo luận sôi nổi những vấn đề liên quan trực tiếp đến trách nhiệm, quyền lợi
của mỗi người, mỗi gia đình.
Sự tham gia của người dân vào việc xây dựng nông thôn mới được coi
như nhân tố quan trọng, quyết định sự thành bại của việc áp dụng phương
pháp tiếp cận phát triển dựa vào nội lực và do cộng đồng làm chủ trong thí
điểm mơ hình. Khi tham gia vào q trình xây dựng nơng thơn mới với sự hỗ
trợ của Nhà nước, người dân tại các cộng đồng dân cư nông thôn sẽ từng
bước được tăng cường kỹ năng, năng lực về quản lý nhằm tận dụng triệt để
các nguồn lực tại chỗ và bên ngoài. Khi xem xét quá trình tham gia của người
dân trong các hoạt động trong phát triển nơng thơn, vai trị của người dân ở
đây được thể hiện: Dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra,
dân quản lý và dân hưởng lợi. Như vậy, vai trò của người dân vẫn theo một
trật tự nhất định, các trật tự ở đây hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Đảng
ta “lấy dân làm gốc”.
Sự tham gia của người dân trong việc lập kế hoạch được hiểu theo quan
điểm “dân biết”, “dân bàn” mà Đảng và Nhà nước vẫn luôn thực hiện trong
quá trình thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Dân biết: là quyền lợi, nghĩa vụ và sự hiểu biết của người nông dân về
những kiến thức bản địa có thể đóng góp vào quá trình quy hoạch nơng thơn,
q trình khảo sát thiết kế các cơng trình xây dựng cơ sở hạ tầng nơng thơn.
Mặt khác, người dân có điều kiện tham gia hiệu quả hơn vào các giai đoạn
sau của quá trình xây dựng cơng trình. Người dân nắm được thơng tin đầy đủ
về cơng trình mà họ tham gia như: mục đích xây dựng cơng trình, quy mơ
cơng trình, các u cầu đóng góp từ cộng đồng, trách nhiệm và quyền lợi của
cộng đồng người dân được hưởng lợi.
Dân bàn: bao gồm sự tham gia ý kiến của người dân liên quan đến kế
hoạch phát triển sản xuất, liên quan đến các giải pháp, mọi hoạt động của

14

nông dân trên địa bàn như: bàn luận mở ra một hướng sản xuất mới, đầu tư
xây dựng cơng trình phúc lợi công cộng, các giải pháp thiết kế, phương thức
khai thác cơng trình, tổ chức quản lý cơng trình, các mức đóng góp và các
định mức chi tiêu từ các nguồn thu, phương thức quản lý tài chính,… trong
nội bộ cộng đồng dân cư hưởng lợi.
1.1.3.2. Sự tham gia của người dân thơng qua việc đóng góp các nguồn
lực
Chương trình xây dựng nơng thơn mới cần một lượng vốn rất lớn, do vậy
phải huy động được nguồn lực của toàn xã hội (cụ thể theo Quyết định số
800/QĐ-TTg ngày 04/06/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương
trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020);
thực hiện lồng ghép các nguồn vốn từ các chương trình, dự án khác với nguồn
vốn thuộc Chương trình nơng thơn mới để phát huy hiệu quả đầu tư; thực hiện
tốt chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn
theo quy định tại Nghị định số 210/2013/NĐ-CP ngày 19/12/2013 của Chính
phủ; cần chú trọng phát huy nội lực của cộng đồng dân cư, góp phần cùng với
ngân sách nhà nước thực hiện có hiệu quả các nội dung Chương trình.
Quá trình xây dựng NTMNC ở các địa phương cần nguồn kinh phí rất
lớn để triển khai các hoạt động như quy hoạch, xây dựng các cơng trình cơ sở
hạ tầng, dồn điền đối thửa và chỉnh trang đồng ruộng, triển khai xây dựng các
mơ hình sản xuất và tố chức các hoạt động tuyên truyền vận động nhân dân...
trong khi nguồn vốn từ ngân sách nhà nước là có hạn. Bên cạnh đó xây dựng
NTMNC cũng cần phải dành ra quỹ đất khá lớn để quy hoạch các cơng trình
phúc lợi như nhà văn hóa, sân thể thao xã, thơn, chợ, mở rộng đường giao
thơng, mương máng, bờ vùng bờ thửa... Chính vì vậy không trông chờ, ỷ lại
vào sự đầu tư của trên, nhiều địa phương đã quyết tâm vượt qua khó khăn

bằng chính nội lực của mình thơng qua huy động đóng góp nhân lực, vật lực


15

của nhân dân để xây dựng NTMNC.
Dân đóng góp các nguồn lực xây dựng nông thôn mới là một yếu tố
không chỉ ở phạm trù vật chất, tiền bạc mà còn ở cả phạm trù nhận thức về
quyền sở hữu và trách nhiệm, tăng tính tự giác của từng người dân trong cộng
đồng. Hình thức đóng góp có thể bằng tiền, sức lao động, vật tư tại chỗ hoặc
đóng góp bằng trí tuệ.
Sự đóng góp nguồn lực của người dân trong xây dựng nơng thơn mới
nâng cao được nhìn nhận dưới các quan điểm cụ thể sau đây:
Dân đóng góp: là một yếu tố không chỉ ở phạm trù vật chất, tiền bạc mà
còn ở cả phạm trù nhận thức về quyền sở hữu và trách nhiệm, tăng tính tự
giác của từng người dân trong cộng đồng. Hình thức đóng góp có thể bằng
tiền, sức lao động, vật tư tại chỗ hoặc đóng góp bằng trí tuệ.
Dân làm: chính là sự tham gia lao động trực tiếp từ người dân vào các
hoạt động phát triển nông thôn như: đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, các hoạt
động của các nhóm khuyến nơng, khuyến lâm, nhóm tín dụng tiết kiệm và
những công việc liên quan đến tổ chức tiếp nhận, quản lý và sử dụng cơng
trình. Người dân trực tiếp tham gia vào quá trình cụ thể trong việc lập kế
hoạch có sự tham gia cho từng hoạt động thi công, quản lý và duy tu bảo
dưỡng, từ những việc tham gia đó đã tạo cơ hội cho người dân có việc làm,
tăng thu nhập cho người dân.
1.1.3.3. Sự tham gia của người dân trong kiểm tra, giám sát xây dựng
nông thôn mới nâng cao
Việc tham gia của người dân trong việc kiểm tra, giám sát của người
dân đối với các hạng mục cơng trình xây dựng NTMNC tại thơn, xã là nhằm
phát huy quy chế dân chủ tại cơ sở cũng như phát huy vai trò làm chủ của

người dân trong xây dựng NTMNC tại các địa phương. Người dân tham gia
kiểm tra, giám sát việc thực hiện các hoạt động, việc sử dụng kinh phí, chất