Quản lý dạy học môn vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường thpt tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG VĂN SINH

QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018

Tai ngay!!! Ban co the xoa dong chu nay!!!


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG VĂN SINH

QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN

Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8 14 01 14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Huệ

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong
bất kì cơng trình nghiên cứu nào của tác giả khác.
Tác giả luận văn

Dương Văn Sinh

i


LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS.
Nguyễn Thị Huệ, những người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp
đỡ tơi trong suốt q trình nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn đến các Thầy, Cô và cán bộ Trường Đại học
Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong suốt
q trình học tập và nghiên cứu.
Tơi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân,
bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tơi hồn thành luận văn này.
Tác giả luận văn

Dương Văn Sinh

ii

MỤC LỤC
Trang
TRANG BÌA PHỤ
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. v
DANH MỤC SƠ ĐỒ ...................................................................................... vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu ........................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4
6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4
7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4
8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................................ 6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 6
1.2. Các khái niệm cơ bản của luận văn .......................................................... 10
1.2.1. Quản lý và quản lý nhà trường .............................................................. 10
1.2.2. Dạy học ở trường THPT ....................................................................... 13
1.2.3. Năng lực và phát triển năng lực học sinh THPT................................... 13
1.2.4. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh THPT 16
1.3. Dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở

trường THPT ........................................................................................... 20

iii


1.3.1. Vị trí, vai trị mơn Vật lí ở trường THPT .............................................. 20
1.3.2. Mục tiêu dạy học mơn Vật lí ở trường THPT ....................................... 21
1.3.3. Yêu cầu dạy học môn Vật lí ở trường THPT theo định hướng phát
triển năng lực học sinh .......................................................................... 22
1.4. Nội dung quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ở trường THPT ................................................................... 25
1.4.1. Quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo
định hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 25
1.4.2. Quản lý nội dung dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo định hướng
phát triển năng lực học sinh .................................................................. 26
1.4.3. Quản lý phương pháp, hình thức dạy học mơn Vật lí của giáo viên
theo định hướng phát triển năng lực học sinh....................................... 27
1.4.4. Quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho hoạt
động dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát
triển năng lực học sinh........................................................................ 28
1.4.5. Quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học mơn Vật lí của giáo
viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................... 29
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường THPT .......................................... 30
1.5.1. Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý ..................................................... 30
1.5.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý ................................................. 31
1.5.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý ............................................... 32
Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 34
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở

CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN ................................................... 35
2.1. Khái quát chung về khảo sát thực trạng ................................................... 35
2.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 35
2.1.2. Nội dung khảo sát.................................................................................. 35

iv


2.1.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát............................................................... 35
2.1.4. Cách thức khảo sát và xử lý dữ liệu ...................................................... 36
2.2. Thực trạng dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học
sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn hiện nay ..................................... 37
2.2.1. Thực trạng về nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành ......... 37
2.2.2. Thực trạng dạy học Vật lí của giáo viên ............................................... 40
2.2.3. Thực trạng hoạt động học tập mơn Vật lí của học sinh ........................ 44
2.3. Thực trạng quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn....................................... 46
2.3.1. Thực trạng quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học mơn Vật lí của giáo
viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................... 46
2.3.2. Thực trạng quản lý nội dung dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo
định hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 48
2.3.3. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức dạy học mơn Vật lí của
giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ....................... 51
2.3.4. Thực trạng quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho
hoạt động dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát
triển năng lực học sinh .......................................................................... 53
2.3.5. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học mơn Vật lí
của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................ 55
2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Vật lí theo định
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn ........ 57

2.4.1. Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý ..................................................... 57
2.4.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý ................................................. 58
2.4.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý ............................................... 60
2.5. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .............................. 62
2.5.1. Điểm mạnh ............................................................................................ 62
2.5.2. Điểm yếu ............................................................................................... 63

v


2.5.3. Nguyên nhân và những vấn đề cần giải quyết ...................................... 64
Tiểu kết chương 2 .......................................................................................... 67
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ THEO
ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC
TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN ............................................................ 68
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................ 68
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu........................................................ 68
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống........................................................ 68
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn, khả thi .......................................... 68
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa.......................................................... 69
3.2. Các biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .............................. 69
3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao năng lực và phát huy vai trò của cán bộ quản lý
trong chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........ 69
3.2.2. Biện pháp 2: Nâng cao nhận thức về dạy học theo định hướng phát
triển năng lực cho giáo viên bộ mơn Vật lí........................................... 73
3.2.3. Biện pháp 3: Đầu tư và chỉ đạo sử dụng cơ sở vật chất – thiết bị dạy
học để phục vụ dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ........................................................................................... 74

3.2.4. Biện pháp 4: Tạo động lực cho việc thực hiện hoạt động dạy học theo
định hướng phát triển năng lực cho học sinh một cách có hiệu quả
thơng qua các hợp đồng chất lượng giữa giáo viên giảng dạy mơn
Vật lí với tổ chun môn và ban giám hiệu .......................................... 78
3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện hợp
đồng chất lượng dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ........................................................................................... 81
3.3. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề
xuất ......................................................................................................... 84
3.3.1. Mục đích và cách thức triển khai .......................................................... 84

vi


3.3.2. Khảo nghiệm mức độ cần thiết của các biện pháp đã đề xuất .............. 85
3.3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất....................... 87
Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 89
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 90
1. Kết luận ....................................................................................................... 90
2. Khuyến nghị ................................................................................................ 91
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 93
PHỤ LỤC

vii


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết đầy đủ

Viết tắt
GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

QL

Quản lý

CBQL

Cán bộ quản lý

QLDH

Quản lý dạy học

PP

Phương pháp

PPDH

Phương pháp dạy học

DH

Dạy học

THPT

Trung học phổ thông

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

BGH

Ban giám hiệu

NL

Năng lực

NLHS

Năng lực học sinh

CNTT

Công nghệ thông tin

NXB

Nhà xuất bản

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. So sánh dạy học truyền thống và dạy học theo định hướng phát
triển năng lực .................................................................................. 19
Bảng 1.2. Bảng năng lực chuyên biệt môn Vật lí ........................................... 22
Bảng 2.1. Thực trạng hoạt động dạy học của giáo viên Vật lí ở các trường
THPT tỉnh Bắc Kạn ........................................................................ 41
Bảng 2.2. Động cơ học tập môn Vật lí của học sinh THPT tỉnh Bắc Kạn ..... 44
Bảng 2.3. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Vật lí theo định hướng
phát triển năng lực học sinh .......................................................... 47
Bảng 2.4. Thực trạng quản lý nội dung dạy học mơn Vật lí của giáo viên
theo định hướng phát triển năng lực học sinh .............................. 49
Bảng 2.5. Thực trạng việc chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức dạy học
mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............ 51
Bảng 2.6. Thực trạng quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo
cho hoạt động dạy học mơn Vật lí của giáo viên theo định
hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 54
Bảng 2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học mơn Vật lí của
giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh............... 56
Bảng 2.8. Cán bộ quản lý ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn tính đến cuối
năm học (2016 - 2017) .................................................................. 57
Bảng 2.9: Đánh giá của giáo viên về ý thức, thái độ và sự chủ động tích cực
của học sinh trong học tập mơn Vật lí .......................................... 59
Bảng 2.10. Thực trạng cơ sở vật chất phục vụ dạy học Vật lí ........................ 61
Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của một số biện pháp
quản lý dạy học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học

sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn ......................................... 85
Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của một số biện pháp quản
lý dạy học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở
các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .................................................... 87

v


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Trang
Sơ đồ 1.1. Các năng lực chung........................................................................ 15
Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ giữa các thành tố trong dạy học theo định hướng
phát triển năng lực ........................................................................ 18
Sơ đồ 2.1. Cấu trúc sách giáo khoa Vật lí ....................................................... 39

vi


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Trong nhà trường, hoạt động dạy học là hoạt động đặc trưng cơ bản
nhất quyết định sự tồn tại và phát triển của một nhà trường. Mọi hoạt động
trong nhà trường đều hướng tới phục vụ cho việc dạy và học. Vì vậy, trong
quản lý nhà trường thì quản lý hoạt động dạy học cũng chiếm vị trí quan trọng
nhất. Để nâng cao chất lượng giáo dục, trước hết phải nâng cao chất lượng
dạy học. Để nâng cao chất lượng dạy học thì phải quản lý tốt hoạt động dạy
học. Việc quản lý phải được tiến hành đồng bộ trong tất cả các khâu, các lực
lượng. Giáo viên tự quản lý, tổ chuyên môn quản lý, ban giám hiệu quản lý
nhưng trong đó vai trị quản lý của hiệu trưởng nhà trường là then chốt.
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh tồn cầu hố đặt ra những

u cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới
cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những
định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang
tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc
hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người
học. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học là phát huy
tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng
tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải
cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thơng.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy
và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận
dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một
chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự
học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát
triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập

1


đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy
mạnh ứng dụng cơng nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Để
thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo
Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới
phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một
số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này.
Mục tiêu cụ thể với cấp THPT là tập trung phát triển trí tuệ, thể chất,
hình thành phẩm chất và năng lực cơng dân, phát hiện và bồi dưỡng năng
khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục
toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại

ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực
tiễn. Phát huy khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.
Trong chương trình giáo dục mơn Vật lí là một mơn học chiếm vị trí quan
trọng. Giáo dục mơn Vật lí giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực tư
duy, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng công cụ,
phương tiện để mô tả và nghiên cứu thế giới hiện thực để ứng dụng trong học
tập và trong đời sống.
Trong những năm qua cơng tác quản lý dạy học nói chung và quản lý
dạy học mơn Vật lí nói riêng ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn chưa có
được những kết quả và thành tích như mong muốn; khơng có học sinh tham
gia thi học sinh giỏi cấp tỉnh mơn Vật lí, khơng có học sinh tham gia thi
Vật lí qua mạng, kết quả thi đại học, thi tốt nghiệp THPT và chất lượng dạy
học mơn Vật lí rất thấp. Vì vậy dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát
triển năng lực sẽ góp phần phát hiện, bồi dưỡng tài năng cho học sinh;
Giúp học sinh bước đầu tham gia nghiên cứu khoa học; Tiếp cận các môn
khoa học khác tốt hơn…đáp ứng nhiệm vụ đặt ra. Khi chuyển từ quản lý
dạy học mơn Vật lí theo tiếp cận nội dung sang quản lý dạy học mơn Vật lí
theo tiếp cận năng lực thì cơng tác quản lý bộc lộ những hạn chế đòi hỏi

2


cán bộ quản lý cần tìm ra những biện pháp tốt hơn để khắc phục hạn chế,
nâng cao chất lượng dạy học…
Hiện nay chưa có nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu về quản lý dạy
học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường
THPT. Đặc biệt tại các trường THPT tỉnh Bắc Kạn chưa có cơng trình nghiên
cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Với những lí do trên tác giả chọn đề tài “Quản lý dạy học mơn Vật lí
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc

Kạn” làm luận văn thạc sĩ.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý dạy học môn Vật lí
theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn,
luận văn đề xuất các biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí, đáp ứng yêu cầu
đổi mới giáo dục hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học mơn Vật lí ở trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định
hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.
4. Giả thuyết khoa học
Dạy học và quản lý dạy học mơn Vật lí các trường THPT tỉnh Bắc Kạn
trong giai đoạn vừa qua chưa đạt được những kết quả mong muốn. Vì vậy so
với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay có những vấn đề đặt ra cần phải nhiên
cứu, giải quyết. Nếu đề xuất được một số biện pháp quản lý dạy học mơn Vật
lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh trên cơ sở lý luận và thực
trạng quản lý dạy học mơn Vật lí được phân tích đánh giá khách quan, tập
trung khắc phục những điểm yếu thì các biện pháp sẽ có tính khả thi, góp
phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của nhà trường.

3


5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận của quản lý dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh ở trường THPT.
5.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng dạy học và quản lý dạy học
mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT
tỉnh Bắc Kạn.
5.3. Đề xuất và khảo nghiệm biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí theo định

hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Nội dung: Nghiên cứu biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí của Hiệu
trưởng theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh
Bắc Kạn.
6.2. Khách thể điều tra: Cán bộ quản lý, giáo viên giảng dạy mơn Vật lí,
nhân viên và học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp quan sát
Quan sát hoạt động và cách xử lý tình huống của cán bộ quản lý, giáo
viên mơn Vật lí các trường THPT tỉnh Bắc Kạn để bổ sung và kiểm chứng
cho thực trạng nghiên cứu được bằng các phương pháp nghiên cứu khác.
7.2. Phương pháp chuyên gia
Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý và tính cần thiết, tính
khả thi của các biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát
triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.
7.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi
Sử dụng phiếu hỏi nhằm trưng cầu ý kiến của một số đối tượng là các
cán bộ quản lý, giáo viên về cơng tác quản lý dạy học mơn Vật lí theo định
hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.

4


7.4. Phương pháp phỏng vấn
Phỏng vấn một số đối tượng là các cán bộ quản lý, giáo viên về dạy học
mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh và quản lý dạy học
mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT
tỉnh Bắc Kạn.
7.5. Phương pháp thống kê toán học

Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích số liệu
thu được từ q trình điều tra thực trạng và khảo nghiệm các biện pháp.
8. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm Mở đầu, Kết luận - khuyến nghị, Danh mục tài liêu tham
khảo, Phụ lục và 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý dạy học mơn Vật lí theo định
hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT
Chương 2. Thực trạng quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.
Chương 3. Biện pháp quản lý dạy học mơn Vật lí theo định hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn.

5


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MƠN VẬT LÍ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Trong những năm trở lại đây, nhiều công trình, bài viết về vấn đề dạy
học phát triển năng lực học sinh được biên soạn, công bố. Vấn đề quản lý dạy
học mơn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT
đã được giới nghiên cứu khai thác ở một số khía cạnh và mức độ nhất định
trong hai nhóm tài liệu sau đây:
Nhóm cơng trình nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh
Nhóm tài liệu này chiếm số lượng khá lớn. Bao gồm chủ yếu là các
sách chuyên khảo được xuất bản trong một vài năm trở lại đây.
Đáng chú ý là tác giả Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường với cuốn Lí

luận dạy học hiện đại: Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy
học trình bày lí luận về học tập và chiến lược học tập, giáo dục, mơ hình dạy
học, phát triển năng lực và mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp
dạy học, phương tiện dạy học, bài tập định hướng năng lực, đánh giá và cho
điểm thành tích học tập [3].
Cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh của các tác giả Đỗ
Hương Trà (chủ biên), Nguyễn Văn Biên, Trần Khánh Ngọc.... cung cấp một
số cơ sở lý luận cần thiết về dạy học tích hợp theo định hướng phát triển năng
lực. Đồng thời, cuốn sách cịn giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức độ
tích hợp khác nhau, từ tích hợp ở mức độ lồng ghép/liên hệ đến tích hợp ở
mức độ hội tụ - vận dụng kiến thức liên môn, mức độ hồ trộn và tích hợp dựa
trên các ngun lý vận động, phát triển chung của giới tự nhiên [38].

6


Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục Quản lý hoạt động dạy học ở trường
trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần
Trung Dũng bảo vệ tại Đại học Vinh năm 2016 là một nghiên cứu hệ thống và
chuyên sâu về dạy học phát triển năng lực. Luận án xoay quanh việc trình bày
cơ sở lí luận của vấn đề quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ
thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh; phân tích, đánh giá thực
trạng và đề xuất một số giải pháp quản lí hoạt động dạy học ở trường trung
học phổ thơng theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Cùng năm 2016, nhóm tác giả Trần Thị Bích Liễu (chủ biên), Lê Kim
Long, Hồ Thị Nhật... cho ấn hành cuốn Dạy học phát triển năng lực sáng tạo
cho học sinh phổ thông: Lý thuyết và thực hành. Nội dung cuốn sách trình bày
những vấn đề chung về phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Điểm đáng
chú ý là cuốn sách cung cấp các tiêu chí đánh giá, mẫu bài soạn, mẫu quan sát
giờ dạy phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh; hướng dẫn phát triển năng lực

sáng tạo cho học sinh trong một số môn học và qua câu lạc bộ sáng tạo [34].
Gần đây, cuốn Phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ
thông của nhóm tác giả Huỳnh Văn Sơn, Nguyễn Kim Hồng, Nguyễn Thị
Diễm My tiếp tục nghiên cứu lí luận về năng lực, phát triển năng lực học
sinh phổ thông, phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học theo
định hướng phát triển năng lực. Trên cơ sở đó, trình bày nội dung phương
pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thơng [35].
Ngồi ra, vấn đề dạy học phát triển năng lực học sinh ở trường phổ
thông còn được đề cập đến trong nhiều nghiên cứu khác như bài báo Tổng
quan nghiên cứu vấn đề giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học
sinh của Trần Trung Dũng đăng trên Tạp chí Giáo dục Số 362 (2015); bài báo
Vận dụng dạy học dự án trong môn sinh học ở trường phổ thông theo định
hướng phát triển năng lực học sinh của các tác giả Văn Thị Thanh Nhung,
Phạm Thị Hồng Hạnh đăng trên Tạp chí Giáo dục số 368 (2015); …

7


Nhóm cơng trình nghiên cứu về dạy học mơn Vật lí
Nhóm tài liệu này có số lượng khiêm tốn hơn, chủ yếu tập trung vào
những vấn đề như tổ chức hoạt động nhận thức, ứng dụng công nghệ thông
tin, sử dụng thí nghiệm… Có thể kể đến một vài nghiên cứu tiêu biểu:
Trước hết là cuốn Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy
học Vật lí ở trường phổ thông. Trong cuốn sách, tác giả Nguyễn Đức Thâm
đã tập trung làm rõ bản chất hoạt động của việc học tập Vật lí ở trường phổ
thơng; việc rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hiện các thao tác tư duy và
suy luận lôgic; việc vận dụng lôgic biện chứng trong dạy học; việc sử dụng
phương pháp thí nghiệm lý tưởng trong dạy học Vật lí và hướng dẫn học sinh
giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí [36].
Tác giả Nguyễn Thị Hồng Việt với cuốn Tổ chức hoạt động nhận thức

cho học sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thơng. Cuốn sách
giới thiệu chung về phương pháp dạy học, sự vận dụng các phương pháp nhận
thức khoa học Vật lí trong quá trình dạy học Vật lí nhằm bồi dưỡng các
phương pháp này cho học sinh [41].
Tác giả Phạm Hữu Tòng trong cuốn Dạy học Vật lí ở trường phổ thơng
theo định hướng phát triển hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy
khoa học đã nêu lên những vấn đề cơ bản của hoạt động dạy học ở các mức
độ của học sinh; tổ chức, định hướng hoạt động tìm tịi sáng tạo giải quyết
vấn đề và tư duy khoa học của học sinh; định hướng nghiên cứu chiến lược
dạy học, khoa học về hoạt động dạy học mơn vật lí ở trường phổ thơng [37].
Cuốn Ứng dụng tin học trong dạy học Vật lí của tác giả Trần Huy
Hoàng. Cuốn sách gồm hai phần nội dung: một là tổng quan về ứng dụng tin
học trong dạy học; các chức năng hỗ trợ, ứng dụng cụ thể của máy tính trong
dạy học Vật lí; quan điểm cơ bản để thiết kế phần mềm cùng một số tiêu
chuẩn để xây dựng và đánh giá phần mềm dạy học. Hai là cuốn sách giới

8


thiệu một số phần mềm hỗ trợ dạy học Vật lí; thiết kế bài giảng điện tử; việc
sử dụng internet hỗ trợ dạy học Vật lí [26].
Trên tạp chí Giáo dục học, nhiều nghiên cứu về dạy học Vật lí trong
nhà trường được công bố. Đáng chú ý như Khai thác và sử dụng Internet
trong việc thiết kế bài dạy học Vật lí (Lê Cơng Triêm, Nguyễn Hồng Nam,
Tạp chí Giáo dục, 2005, số 113, tr.33-34); Tổ chức hoạt động dạy học chương
"từ trường" (Vật lí 11) theo hướng phát triển năng lực học sinh (tác giả
Nguyễn Lâm Đức, Tạp chí Giáo dục, 2015, số 353, tr. 48-50); …
Bên cạnh các sách xuất bản và bài tạp chí, dạy học Vật lí cũng là đề tài
của nhiều luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ giáo dục học. Có thể kể đến tác giả
Huỳnh Trọng Dương trong Luận án Tiến sĩ Giáo dục học Nghiên cứu xây

dựng và sử dụng thí nghiệm theo hướng tích cực hố hoạt động nhận thức
của học sinh trong dạy học Vật lí ở trường trung học cơ sở bảo vệ tại Đại học
Huế năm 2007; tác giả Nguyễn Ngọc Lê Nam với Luận án Tiến sĩ Giáo dục
học Tích cực hố hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học Vật lí nhờ
sử dụng thí nghiệm với sự hỗ trợ của máy vi tính (thể hiện qua chương "Dịng
điện trong các mơi trường" lớp 11 THPT chương trình nâng cao) bảo vệ tại
Đại học Vinh năm 2012; …
Về dạy học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực, Hội thảo Dạy
học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực do Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội tổ chức tháng 10 năm 2016 đã tập hợp nhiều nghiên cứu của các nhà
khoa học, giảng viên, giáo viên Vật lí. Các báo cáo tại Hội thảo tập trung vào
những chủ đề chính như: Xác định các năng lực chuyên biệt trong môn vật lí,
các phương pháp dạy học hiện đại theo định hướng phát triển năng lực của
học sinh, đổi mới xây dựng và sử dụng các thiết bị thí nghiệm, phần mềm
máy vi tính trong dạy học vật lí, đổi mới kiểm tra đánh giá và dạy học tích
hợp ở trường phổ thơng, … Có thể kể đến một số báo cáo tiêu biểu như Vận

9


dụng phương pháp khoa học trong dạy học vật lí ở trường phổ thông: Đưa
nội dung nghiên cứu tổng quan vào tiến trình dạy học của nhóm tác giả Phạm
Xn Quế - Nguyễn Văn Nghiệp; Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông của Phạm Thị Phú
- Nguyễn Lâm Đức; Bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực
tiễn thơng qua sử dụng phối hợp các loại hình thí nghiệm trong dạy học vật
lí của Trần Thị Ngọc Ánh, Lê Công Triêm; Dạy học vật lí theo quan điểm
của Lamap nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh của
nhóm tác giả Nguyễn Thị Thủy, Đỗ Hương Trà; …
Như vậy, mặc dù nguồn tài liệu xuất bản liên quan đến đề tài khá phong

phú, đa dạng, giải quyết nhiều khía cạnh khác nhau của vấn đề, tuy nhiên số
cơng trình đề cập trực tiếp đến quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường THPT không nhiều. Trên cơ sở kế thừa
các công trình nghiên cứu đi trước, luận văn “Quản lý dạy học mơn Vật lí
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc
Kạn” là nghiên cứu đầu tiên về đề tài này.
1.2. Các khái niệm cơ bản của luận văn
1.2.1. Quản lý và quản lý nhà trường
Quản lý
“Quản lý” là một thuật ngữ phổ biến trong xã hội. Mọi hoạt động của tổ
chức, xã hội đều cần tới quản lý. Quản lý diễn ra trong mọi lĩnh vực, mọi cấp
độ và liên quan đến mọi người. Quản lý trở thành một khoa học, một nghệ
thuật và là một nghề trong xã hội hiện đại.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam,“Quản lý là chức năng và hoạt
động của hệ thống có tổ chức thuộc các giới khác nhau (sinh học, kỹ thuật, xã
hội), bảo đảm giữ gìn một cơ cấu ổn định nhất định, duy trì sự hoạt động tối
ưu và bảo đảm thực hiện những chương trình và mục tiêu của hệ thống đó”
[39, tr.580].

10


Harold Koont trong cuốn Essentials of management (dịch giả Vũ
Thiếu, Mạnh Quân và Đăng Dậu, 2002) cho rằng “...Quản lý là một hoạt
động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được
mục đích của nhóm. Mục tiêu của nhà quản lý là hình thành một mơi trường
mà con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc,
vật chất và sự bất mãn ít nhất. Với tư cách thực hành thì quản lý là một nghệ
thuật, cịn với kiến thức thì quản lý là một khoa học” [23].
Hiểu một cách chung nhất, quản lý là một quá trình tác động có định

hướng, có tổ chức, có kế hoạch và hệ thống của chủ thể quản lý đến khách thể
quản lý dựa trên những thơng tin về tình trạng của đối tượng hình thành một
mơi trường phát huy một cách hiệu quả các tiềm năng, các cơ hội của cá nhân
và tổ chức để đạt được mục tiêu đã đề ra.
Những chức năng cơ bản của quản lý gồm:
- Lập kế hoạch
Đây là việc hoạch định, gồm xác định mục tiêu, mục đích đối với thành
tựu tương lai của tổ chức và xác định con đường, biện pháp, cách thức và các
điều kiện đảm bảo thực hiện được các mục tiêu đó.
- Tổ chức
Đây là q trình sắp xếp và phân bổ công việc, quyền hành và nguồn
lực cho các bộ phận, các thành viên của tổ chức để họ có thể hoạt động và đạt
được các mục tiêu của tổ chức một cách có hiệu quả.
- Lãnh đạo, điều hành
Đây là quá trình tác động, huy động và giúp đỡ những cán bộ dưới
quyền thực hiện những nhiệm vụ được phân cơng. Lãnh đạo là q trình tác
động đến con người làm cho họ tự nguyện và nhiệt tình tự giác, nỗ lực phấn
đấu đạt các mục tiêu.
- Kiểm tra, đánh giá
Kiểm tra nhằm đánh giá, phát hiện và điều chỉnh kịp thời, giúp cho tổ
chức vận hành tối ưu, đạt được mục tiêu đề ra. Đó là những hoạt động của chủ
11


thể quản lý nhằm xác định kết quả thực hiện kế hoạch trên thực tế, tìm ra
những mặt ưu điểm, mặt hạn chế, phát hiện những sai lệch, đề ra biện pháp
điều chỉnh.
Các chức năng quản lý có liên hệ biện chứng chặt chẽ. Tùy theo thời
điểm, nội dung mà một số chức năng có thể tiến hành đồng thời, đan xen và
ảnh hưởng lẫn nhau.

Quản lý nhà trường
Nhà trường là một cơ sở giáo dục, là nơi tổ chức quá trình dạy học,
giáo dục, đào tạo con người. Trong nhà trường, diễn ra các hoạt động giáo
dục toàn diện, q trình quản lý giáo dục, trong đó hoạt động dạy học và quản
lý dạy học là trung tâm [24; tr.11].
Có một số cách hiểu về quản lý nhà trường như sau:
- Theo tác giả Trần Kiểm, “quản lý nhà trường được hiểu là hệ thống
những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp
quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, công nhân viên, tập thể sinh
viên và cha mẹ của họ, các lực lượng xã hội trong và ngoài trường nhằm thực
hiện chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường” [32; tr.12].
- Theo tác giả Bùi Minh Hiền, quản lý nhà trường “là q trình tác
động có mục đích, có định hướng, có tính kế hoạch của các chủ thể quản lý
(đứng đầu là hiệu trưởng nhà trường) đến các đối tượng quản lý (giáo viên,
cán bộ nhân viên, người học, các bên liên quan...) và huy động, sử dụng đúng
mục đích, có hiệu quả các nguồn lực nhằm thực hiện sứ mệnh của nhà trường
đối với hệ thống giáo dục và đào tạo, cộng đồng và xã hội nhằm thực hiện
mục tiêu giáo dục đã xác định trong một môi trường luôn biến động” [24; 31].
Mỗi nhà trường ở Việt Nam đều có hình thức quản lý với chế độ một
thủ trưởng. Cụ thể là mỗi nhà trường đều có một hiệu trưởng và hội đồng giáo
viên là chủ thể quản lý trực tiếp vận hành hệ thống giáo dục thực hiện các
mục tiêu giáo dục chung. Bản chất của quản lý trường học là quản lý quá trình
giáo dục theo nghĩa rộng.
12


1.2.2. Dạy học ở trường THPT
Dạy học là một quá trình gồm tồn bộ các thao tác có tổ chức và có
định hướng giúp người học từng bước có năng lực tư duy và năng lực hành
động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kỹ

năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt được để trên cơ sở đó có khả
năng giải quyết được các bài toán thực tế đặt ra trong toàn bộ cuộc sống của
mỗi người học.
Mục tiêu dạy học là các kết quả học tập cần đạt của người học sau khi
hoạt động dạy học nào đó kết thúc. Nội dung dạy học là những kiến thức khoa
học cơ bản về tự nhiên, xã hội, con người và phương thức hoạt động cần thiết
cho người học trong cuộc sống mà họ cần phải lĩnh hội và chuyển hoá thành
giá trị nhân cách, giúp họ có thể tồn tại và phát triển xã hội.
Trung học phổ thông là một bậc đào tạo chính quy trong hệ thống giáo
dục ở Việt Nam hiện nay, cao hơn trung học cơ sở và thấp hơn cao đẳng, đại
học; dành cho lứa tuổi từ 15 tới 18. Mục tiêu của giáo dục trung học phổ
thông là giúp cho học sinh củng cố và phát triển những kết quả của Trung học
cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thơng, có điều kiện lựa chọn hướng phát triển
và phát huy năng lực cá nhân, tiếp tục học Cao đẳng - Đại học, trung học
chuyên nghiệp hoặc học nghề và đi vào cuộc sống lao động.
Dạy học ở trường THPT là một quá trình bao gồm tồn bộ các thao tác
có tổ chức và có định hướng giúp người học từng bước hình thành năng lực tư
duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh tri thức. Trên cơ sở tri
thức các môn học kết hợp với kỹ năng, kỹ xảo vận dụng giải quyết những vấn
đề có liên quan đến thực tiễn đời sống.
1.2.3. Năng lực và phát triển năng lực học sinh THPT
Năng lực
Khái niệm "năng lực" có nhiều cách định nghĩa khác nhau.

13