Nghiên cứu phát triển các nguồn nấm côn trùng beauveria metarhizium để ứng dụng phòng trừ sâu hại cây trồng cây rừng và phát triển nguồn nầm cordyceps sp làm thực phẩm chức năng cho người

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

NHIỆM VỤ HỢP TÁC KHCN THEO NGHỊ ĐỊNH THƯ
GIỮA VIỆT NAM VA TRUNG QUOC

—
BAO CAO TONG HOP
KET QUA KHOA HQC CONG NGHE
TEN NHIEM VU:

NGHIEN CUU PHAT TRIEN CAC NGUON NAM CON TRUNG

BEAUVERIA, METARHIZIUM
DE UNG DUNG PHONG TRU SAU
HAI CAY TRONG, CAY RUNG VA PHAT TRIEN NGUON NAM
CORDYCEPS SP LAM THUC PHAM CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI

CO QUAN CHU TRI:
CHU NHIEM

VIEN BAO VE THUC VAT

VIEN KHOA HQC NONG NGHIEP VIET NAM

: PGS.TS. PHAM

THI THUY

HA NOI, 2010

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

NHIỆM VỤ HỢP TÁC KHCN THEO NGHỊ ĐỊNH THƯ
GIỮA VIỆT NAM VA TRUNG QUOC

—
BAO CAO TONG HOP
KET QUA KHOA HQC CONG NGHE
TEN NHIEM VU:

NGHIEN CUU PHAT TRIEN CAC NGUON NAM CON TRUNG

BEAUVERIA, METARHIZIUM
DE UNG DUNG PHONG TRU SAU
HAI CAY TRONG, CAY RUNG VA PHAT TRIEN NGUON NAM
CORDYCEPS SP LAM THUC PHAM CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI

CO QUAN CHU TRI

PGS. TS Pham Thị Thicy

HA NOI, 2010


DANH SÁCH CÁN BỘ THAM GIA THỰC HIỆN CHÍNH

TT

Họ và tên

1 | Phạm Thị Thùy

Học vị
PGS.TS |

Chức năng

Cơ quan

NCV cao cấp

Viện BVTV

Chủ nhiệm đề tài

2 | Hoàng Thị Thùy Linh

KS

3

T8

[Nguyễn Thị Ngọc Trâm

Cán bộ CNSH

Viện BVTV
Thực hiện ĐT
Cán bộ hóa được |_ Công ty CP được
Thực hiện ĐT

4 | HO Thi Thu Giang
5

[Nguyễn Thị Kim Liên

6

|Hễ §ÿ Quát

TW 2, Bộ Y tế

PGS.TS | Giảng viên chính | ĐH Nơng nghiép 1
Thực hiện ĐT
Ths
|Giảng viên chính | ĐH Tây Nguyên
Thực hiện ĐT
KS | Giám đốc BQL
Rừng Phòng hộ
Thực hiện ĐT

Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh


Myc Luc
LOI CAM ON,

Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tất.
Danh mục các bảng...

Danh mục các hình
MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề.

2. Mục
2.1.
2.2.
3. Các

tiêu của
Mục tiêu
Mục tiêu
nội dung

nhiệm vụ.
dài hạn...
chung trực tiết
hợp tác thực hiệ

4. Kết quả cần đạt.

5. Tính mới, tính sáng tạo của đề tài
Chuong 1. TONG QUAN TINH HiNH NGHIEN CUU VE NAM CON
TRUNG BEAUVERIA VA METARHIZIUM TRONG PHONG TRU
DICH SAU HAI CAY TRONG, CAY RUNG VA NAM CORDYCEPS

LAM NGUYEN LIEU THY'C PHAM CHUC NANG CHO NGUOL
1.1. Trên thế giới.
. Vénam Beauveria va Metarhizium.
1.1.3. Về nắm Beauveria va Metarhizium

1.1.4. Véndm Cordyceps sp.

si

-25

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG&PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng và nguyên vật liệu dùng trong nghiên cứu.
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu

2.1.2. Nguyên vật liệu...
2.2. Nội dung và phương pháp nghiên cứt
2.2.1. Thu thập và tuyến

chọn chủng nấm Bb, Ma có độc tố cao.

2.2.2. Nghiên cứu phát triển công nghệ sản xuất nắm Bb, Ma...................
2.2.3.
Xây dựng mơ hình ứng dụng chế phẩm nấm Beauveria

trừ sâu róm thơng và sâu khoang hại đậu tương.....

2.2.4. Điều tra thu thập nguồn nấm đông trùng ha thao Cordyceps sp. tai
Các vườn quốc gia.

số


Chương 3. KẾT QUÁ NGHIÊN CỨU ĐẠT ĐƯỢC
3.1. Điều trathu thập và tuyển chọn chủng nấm Bb và Ma.
3.2. Nghiên cưú phát triển hồn thiện cơng nghệ sản xuất chế phẩm nắm

Beauveria bassiana va Metarhizium anisopliae

3.3. Nghiên cứu mơ hình ứng dụng chế phẩm nấm 8à;veriz để trừ sâu róm
thơng ở BQLRPH Hồng Lĩnh và chế phim ndm Beauveria, Metarhizium

-

trừ sâu hại đu tương ở Hà Tĩnhvà HàNội.

3.4. Điều tra thu thập nguồn nắm Cordyceps sp. tai cae vwwon quốc gia.......... 59
3.4.1. Thí nghiệm chuyên đề xác định thành phan môi trường nuôi nhân
nắm đông tring ha thao Cordyceps militaris ...

3.4.2. Phân tích giá trị duge ligu va thinh phan héa hoc ciandm Cor. m......68

Chương 4. KẾT QUÁ CỦA ĐÔI TÁC- ĐẠI HỌC ANHUY, TRUNG QUỐC

4.1. Nội dung hợp tác.
4.2. Kết quả đạt được.

cị

KẾT LUẬN VÀ KIÊN NGHỊ

1. Kết luậi

2. Kiến nghị

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH.
PHY LUC 1. Bang kê danh mục báo cáo đã thực hiện theo HĐ..
PHỤ LỤC 2. Hồn thiện quy trình cơng nghệ sản xuất nấm Bb và Ma.
ũ
PHY LỤC 3. Các minh chúng về ứng dụng nắm Bb, Ma trừ sâu và phân tích,
giá trị chandm Cordyceps militaris.
PHỤ LỤC 4. Hình ảnh thực hiện đ
PHỤ LỤC 5. Danh sách các bài báo và sách đã cơng bó...


BAO CAO KHOA HOC TONG KET KET QUA THUC HIEN DE TAINGH]

ĐỊNH THƯ VIỆT NAM - TRUNG QUÓC (2008-2010)

NGHIEN CUU PHAT TRIEN CAC NGUON NAM BEAUVERIA VA
METARHIZIUM
DE. UNG DUNG PHONG TRU SAU HAI CAY TRONG,

CAY RUNG VA PHÁT TRIEN NGUON NAM CORDYCEPS SP. LAM
THU'C PHAM CHUC NANG CHO NGƯỜI NĂM 2008- 2010

MO DAU
1. ĐẶT VẤN ĐÈ
Trong những năm qua, Viện Bảo vệ thực vật đã sản xuất và triển khai ứng

dung ché pham n4m Beauveria bassiana (Bb) phong trừ sâu róm hại thơng, nấm

Metarhizium anisopliae (Ma) trv chau chéu hai ngé, mia, bo canh cing hai diva,
ray nâu hại lúa, mối đất hại cây trồng và hai nắm Bb va Ma phong tn mét sé loai
sâu hại ra, đậu tương... ở nhiều tỉnh thành trong cả nước đạt kết quả tốt. Mặc dù
vậy, việc nghiên cứu 2 chế phẩm nắm trên vẫn chỉ dừng lại ở chất lượng của nấm.

Bb dat 5 x10” bào tử trên 1 gram và nấm 3⁄2 đạt 5,5 x10” bào tử trên 1 gram.
Để phát triển các nguồn nắm Bb, Ma ứng dụng vào phòng trừ một số sân hại
cây trồng, cây rừng đạt hiệu quả cao, từ năm 2008 đến 2010 trong nội dung dé tai

nghị định thư Việt Nam- Trung Quốc, chúng tôi đã hồn thiện quy trình cơng nghệ
sản xuất các chế phẩm nắm Beauveria va Metarhizium dat được năng suất và chất
lượng cao, triển khai ứng dụng 2 loại nấm trên vào phòng trừ một số sâu hại cây
trồng, cây rừng đạt hiệu quả kỹ thuật và kinh tế cao, vừa bảo vệ môi trường sinh
thái đồng ruộng, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Đồng thời tiến hành điều tra thu thập nguồn nấm

đơng trùng hạ thảo

Cardyosps sp. có ở Việt Nam, từ đó nghiên cứu mơi trường nhân ni và bước đầu
xác định giá trị được liệu của 1 nguồn nấm Œoz¿yczpz sp. có triển vọng, làm cơ sở.

tạo nguồn nguyên liệu, thực phẩm chức năng cho người.


Nội dung báo cáo này, chúng tơi xin trình bày kết quả đạt được trong 3 năm
2008- 2010.

2. MỤC TIỂU NGHIÊN CỨU

2.1. Mục tiêu đài hạn:
Sự hợp tác sẽ giúp cho cán bộ khoa học Việt Nam tiếp cận và học tập chuyên

gia TQ về kỹ năng nghiên cứu trong phân lập nắm và khả năng nhận biết về đặc
tính sinh học, về xác định sự phát sinh độc tố của các lồi nấm cơn trùng khác

nhau, đặc biệt là nắm đông trùng hạ thao Cordyceps sp. va phat trién phương pháp
hồn thiện cơng nghệ sản xuất và ứng dụng nắm trừ sân hại cây trồng, cây rừng đạt

hiệu quả.
2.2. Mục tiêu trực tiếp:
Nghiên

cứu

sản xuất và ứng

dụng

thuốc nấm

côn trùng Beauveria

va

Metarhizium dé phong tri sâu hại cây trồng, cây rừng thông qua điều tra tuyển
chọn các chủng nấm ở trong nước có hoạt tính cao, đồng thời phát triển cơng nghệ,
hồn thiện môi trường, quy mô sản xuất để đạt năng suất 50- 100 kg/ngày, chất

lương tốt 10 bt/gr, có khả năng phòng trừ sân hại cây trồng trên diện rộng đạt 70
% sau 2-4 tuần thí nghiệm.

Điều tra phát hiện và thu thập nguồn nấm đông trùng ha thao Cordyceps sp.
ở Việt Nam, trên cơ sở xác định hoạt chất của nắm và thành phần môi trường nhân

nuéi ndm Cordyceps militaris dé lam nguyén liệu sản xuất thực phẩm chức năng
phục vụ sức khoẻ cộng đồng.
3. NỘI DƯNG NGHIÊN CỨU, TRIỄN KHAI

3.1- Phía Viện Bảo vệ thực vật Việt Nam:
3.1.1- Phát triển những chủng nấm côn trùng mới: Điều tra, thu thập các
nguồn nấm Bb, nắm Ma ký sinh trên các sâu chính hại cây trồng và cây rừng.
2


Phan lập các nguồn nắm côn trùng thu được, lựa chọn 5-10 chủng nấm có độc
tố cao để đưa vào sản xuất, đảm bảo chất lượng.

3.12- Có quy trình cơng nghệ sản xuất chế phẩm nấm Beauveria bassiana

(Bb) va Metarhizium anisopliae (Ma) trén co’ 36 phat triển hồn thiện cơng nghệ
sản xuất, nâng cao hiệu lực để tăng chất lượng chế phẩm dat 1 x 10" bt/er:
- Phát triển chủng Bb hoặc Ma mới, nguồn địa phương.
- Hồn thiện cơng nghệ sản xuất

bằng việc xác định tỷ lệ thành phẩn môi

trường phù hợp cho nấm phát triển để tăng năng suất 50-100 kg/ngày.
- Nghiên cứu các yếu tố môi trường (nhiệt và ảm độ) ảnh hưởng đến hiệu qua

diệt sâu của nấm cơn trùng, nhằm xác định điều kiện thích hợp dé phòng trừ.

- Nghiên cứu khả năng ứng dụng nấm Bb, Ma trừ sân hại ngoài đồng ruộng.
3.1.3- Xây dựng 2 mơ hình (2 năm), mỗi mơ hình 5 ha ứng dụng chế phẩm nắm

Beauveria bassiana trừ sâu róm thông tại Hà Tĩnh, hiệu quả đạt 70 — 80 %.
Hướng dẫn nông dân ứng dụng chế

phẩm nấm Bb và Ma phòng trừ sâu hại

đậu tương ở Hà Nội và Hà Tĩnh trên mơ hình khảo nghiệm.
3.1.4- Điều tra thu thập nấm côn trùng đồng trùng hạ thảo (ĐTHT) Œowiyczps
sp. có ở Việt Nam tại các vùng núi cao phía Bắc, Tây Nguyên và các rừng quốc gia.
trên cả nước làm cơ sở nguồn nguyên liệu để phát triển nguồn thực phẩm chức
năng phục vụ sức khoẻ cộng đồng, xác định mơi trường thích hợp nhân ni nấm.
phát triển, nghiên cứu tách chiết xác định hoạt chất của nấm.

3.1.5- Trao đổi hợp tác công nghệ giữa các nhà khoa học Trung Quốc và Việt
Nam vẻ các loại nắm côn trùng cũng như khả năng ứng dụng nắm vào phòng trừ sâu
hại cây trồng và cây rừng đạt hiệu quả.

3.2- Phía đối tác Trường Đại học Anhuy, Trung Quốc:
3.2.1- Phân lập nấm Bb và Ma bằng phương pháp truyền thống từ một số
nguồn nấm côn trùng thu thập được.


3.2.2- Cùng với cán bộ Việt Nam phát triển hoàn thiện công nghệ sản xuất

thuốc nắm Bb va Ma.
3.2.3- Xác định việc thử nghiệm nắm Bb và Ma dé phòng trừ các loại sâu

hại cây trồng và cây rừng.
3.2.4 - Đào tạo và chuyển giao công nghệ phân lập, lựa chọn chủng nấm,
sản xuất và ứng dụng chế phẩm nắm Bb để phịng trừ sâu róm thơng cho cán bộ

khoahọc Việt Nam.
3.2.5- Cử cán bộ sang Việt Nam để tham gia điều tra, trao đổi nghiên cứu

về công nghệ sản xuất, ứng dụng các chế phẩm nắm Bb và Ma để phòng trừ sâu
hại cây trồng và trực tiếp phân loai cac ching ndm Cordyceps ở Việt Nam.
1.4. KET QUA CAN DAT TRONG QUA TRINH HOP TÁC VỚI ĐẠI HỌC

AN HUY TRUNG QUOC
1.4.1. Thu thập được 10 nguồn nấm Bb và 10 nguồn nắm Ma ký sinh trên sâu
róm thơng, ray nau hại lúa, ve sầu hại cà phê, bọ xít xanh hại dau, bọ hại đừa, bọ
hung hại mía, mối đất hại cây ..tại Hà Tĩnh, Thanh Hố,

Ninh Bình, Hà Nội,

Vĩnh Phúc, Đắc Lắk, Lâm Đồng, Bắc Giang, Sơn La và Kiên Giang.

Phân lập,

phân loại và tuyển chọn được 10 chủng nắm Bb và 10 chủng nắm Ma có độc tính

cao để làm chủng giống thuần đưa vào san xudt nam Beauveria va Metarhizium,
nhằm nâng cao chất lượng của chế phẩm.
1.4.2. Hồn thiện cơng nghệ sản xuất chế phẩm nấm Bb và Ma trên cơ sở
chủng giống mới bản địa, nghiên cứu tỷ lệ mơi trường thích hợp vanghién bi.
1.4.3. Đánh giá và thử nghiệm hiệu lực của chế phẩm nắm Bb và Ma để phịng

trừ sâu róm thơng tại Hà Tĩnh và sâu hại đậu tương ở Hà Tĩnh và Hà
1.4.4. Điều tra thu thập nguồn nấm Cordyceps 6 rimg Cac Phuong, Bac Giang,
Vĩnh Phúc, Hà Tĩnh và Tây Nguyên để xác định sự phân bố của nấm này ở Việt
Nam. Nghiên cứu xác định hoạt chất của 1 chủng nấm có triển vọng.


1.4.5. Cử cán bộ sang Đại học Anhuy, Trung Quốc để học tập về kỹ thuật và

công nghệ sản xuất và sử dụng chế phẩm nắm sinh học phòng trừ sâu hại. Đồng
thời học tập phương pháp điều tra phát hiện và thu thap ndm Cordyceps sp. dé vé

Việt Nam thực hiện.
1.4.6. Công bố 1- 2 bài báo về các kết quả của đề tài (đăng ở các Tạp chí khoa

học trong nước).
1.4.7. Có kết quả đào tạo sinh viên và tiến sỹ về nấm cơn trùng.
1.5. TÍNH MỚI, TÍNH SÁNG TẠO

1.5.1. Đã hồn thiện quy trình cơng nghệ sản xuất chế phẩm nấm côn trùng

Beauveria bassiana va Metarhizium anisopliae trén co sé phan lap được chủng
giống Bb và Ma mới bản địa, nghiên cứu tỷ lệ thành phần môi trường ổn định và

nghiền bi, phát triển quy mô 50-100 kg/ ngày, chất lượng cao đạt 1,12 x10'" bi/gr
(nấm Bb) và 1,35 x 10" bt/gr (nắm Ma). Cao hơn hẳn những năm trước khoảng
2,2- 2,5 lần (chế phẩm nắm Bb chỉ đạt 5 x 10” bt/gr và chế phẩm nắm Ma dat 5,5 x

10” bt/gr, vì dùng chủng nắm cũ, tỷ lệ môi trường 60% cám gạo, 30% bột ngõ và
10% trấn với 30 m] nước trong 100 gram môi trường), đây là tính mới của đề tài.

Nghiên cứu được ảnh hưởng của yếu tố nhiệt độ và ẩm độ đến hiệu quả của
nấm Bb và Ma phòng trừ sâu róm thơng và bọ xít hại nhãn vải. Xác định được
nhiệt độ thích hợp từ 25-27C và âm độ là trên 80 % để thử nghiệm nấm Bb và Ma.

trừ sâu hại đạt hiệu quả cao trên 70 % sau 15 ngày phun. Đây là tính mới để giúp
cho nơng dân hướng phòng trừ sâu hại cây trồng đạt hiệu quả cao.
1.5.2. Xây dựng 2 mơ hình ứng dụng chế phẩm nắm Bb trừ sâu róm hại thơng

trên diện tích 10 ha trong 2 năm, với hiệu quả đạt từ. 70 — 90 % sau 2- 4 tuần phun,
thu được 10% nấm Bb ký sinh sâu róm trên rừng thơng. Xây dựng 2 mơ hình ứng
dụng chế phẩm nắm Bb và Ma trừ sâu hại đậu tương trên diện tích 1 ha, hiệu quả.
đạt 60- 68,79%. Năng suất đậu tăng 90 kg/ sào, chất lượng đậu an tồn. Nơng dân


Ha Tinh phong trừ sân róm thơng và sâu hại đậu tương vụ hè thu bằng nấm Bb, Ma

ngay từ đầu vụ, điều này đã tránh được sự phát sinh dịch sâu hại.
Đây là tính mới, tính sáng tạo của để tài, cho đến nay hầu như dịch sâu rom

thông không phát dịch ở Hà Tĩnh, bởi dé tai đã giúp nơng dân biết phịng trước,

chứ khơng để khi có địch sâu hại mới trừ, như vậy sẽ khó đạt hiệu quả cao.
1.5.3. Điều tra thu thập được 5 nguồn nấm đơng trùng hạ thảo Œưzdyczps sp. có

ở Việt Nam trên núi cao và các rừng quốc gia trên cả nước, trong đó có 1 chủng
nấm

Cordyceps militaris cé cơ sở làm nguyên liệu thực phẩm chức năng phục vụ

sức khoẻ cộng đồng: Đã xác định được mơi trường MYPS thích hợp để nhân nuôi

nam Cordyceps militaris va xac định được hoạt chất của nấm Condyceps militaris
ở Việt Nam gồm chất Cordycepin, HEEA, một số vitamin và muối khoáng.

Kết quả điều tra thu thập được 5 nguồn nắm đông trùng hạ thảo Cordyceps sp.

trên là mới, đã khảng định ở Việt Nam có nắm ĐTHT Cordyceps sp. và sáng tạo vì
từ trước tới nay ở Việt Nam chưa có 1 tác giả nào nghiên cứu để xác định môi
trường nhân nuôi cũng như xác dinh hoat chat chandm DTHT Cordyceps militaris.
Tuy nhiên đây cũng chỉ là bước đầu, cần phải tiếp tục nghiên cứu để có kết luận
tồn điện hơn.


CHUONG 1
TONG QUAN VE NGHIEN CUU NAM CON TRUNG
TRÊN THÊ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM
1.1. Trên thế giới
L141. Vé nam Beauveria va Metarhizium
Theo một số tài liệu [2, 3, 11] thì 2 loại nấm cơn tring Beawveria va

Aetarhiztum đã được thế giới nghiên cứu từ lâu, kể từ năm 1709, Balisneri đã có
những phát hiện đầu tiên vé nam Beauveria gây bệnh trên côn trùng hại cây trồng,
đến thế kỷ thứ XVIH,

tác giả Balisneri đã khẳng định nấm Beawveria va

Aetarhizbm là vì sinh vật ký sinh gây bệnh có hiệu quả trên nhiều loại côn trùng
hại cây trồng.

Năm 1878, tác giả Metschnhikov đã phát hiện và phân lập được nấm xanh
Entomophthora anisopliae trên sâu non bọ cánh cứng hai lia my (nisopliae

austrinia), vé sau nay ông đổi tên là Metarhiziwn anisopliae. Tac gid da nghiên cứu môi
trường nhân nuôi nấm trên, rồi thử lại bằng cách sử dụng bao tir ndm thuan khiết gây
bệnh trên ấu trùng và dạng trưởng thành của sâu non bọ đầu đài hại củ cải đường

(Bothinoderes punctiventris), nhan thay c6 higu qua. Sau 46, Metschnhikov cing v6i
Tsac Craxinstic tiến hành sản xuất bao tt ndm Metarhizium anisopliae dang thuần
khiết rồi trộn với chất bột nền và đưa ra đồng ruộng để diệt sâu non và trưởng thành

bọ đầu dài hại củ cải đường (Bothinoderes punctiventris), các tác giả xác nhận hiệu quả
của nắm đạt được 55- 80% sau 10-14 ngày thử nghiệm .
Nam 1895, nha bác học Snoi đã tiến hành một loạt thí nghiệm dùng nấm tring

Beauveria globuliera dé gay bénh trén bo xit (Bliscus lencoptera Say) hai lúa mỳ và
ơng nhận thấy có hiệu quả. Năm 1885-1890, tại Trung tâm nuôi tằm ở Pháp, nhà.

bác học Louis Paster đã phát hiện ra các vi sinh vật gây bệnh trên con tầm vôi như


landm Beauveria bassiana và vi khuẩn Bacillus thuringiensis, sau gian đó ơng đã

tìm ra các biện pháp phịng trừ sâu hại cây trồng bằng nấm côn trùng [3, 11].
Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX các nhà bệnh lý cơn trùng trên thế giới mới
cơng bố nhiều cơng trình nghiên cứu về những chủng nấm có khả năng diệt côn

trùng hại cây trồng thông qua giám định và miêu tả. Năm 1944, tại trường đại học
tổng hợp California, nhà khoa học Edward Steinhans, người đầu tiên thành lập ra
phòng thí nghiệm chun nghiên cứu về bệnh lý học cơn trùng bằng kính hiển vi
điện tử, tác giả tập trung chủ yếu vào 2 chỉ nắm cơn trùng có triển vọng:
a- Chi Beauveria: vi nắm có màu trắng nên thường gọi tên là nấm bạch
cương hoặc nấm trắng. Nhiều nước như Liên xô cũ, Anh và Mỹ .... đã sản xuất

thành công chế phẩm nắm Bzøwveziz với tên thương mại là 5ezuverir dựa vào độc

tố. Trong chỉ này có 3 lồi nắm chính có khảnăng diệt cơn trùng, đó là :

- Beauveria bassiana
- Beauveria tenella
- Beauveria brongniartii.
Trong 3 loài nấm trên thì lồi Beauveria bassiana (Bb) chiếm 85-90 % tỷ lệ
ký sinh trên cơn trùng hại cây trồng, vì thế nhiều nơi chỉ nghiên cứu nấm Bb.
* Đặc điển hình thái của nằm Beauveria bassiana

Nam Bb sinh ra những bào tử trần đơn bào (1 tế bào), khơng màn, hình cần
hoặc hình trứng, đường kính từ 1- 4 Im sợi nấm có đường nằm ngang từ 3-5 JIm
phát triển mạnh trên môi trường nhân tạo hoặc trên cơ thể côn trùng, chúng mang
nhiều giá sinh bào tử, phổng to ở phía dưới với kích thước 3-5 x 3-6 jum. Cac giá
bào tử trần thường tạo thành các nhánh ở phần ngọn hoặc trực tiếp tạo thành nhánh

của giá, phần ngọn của bào tử có dạng cuống hẹp hình dích zắc không đều.
* Độc tô của nằm Beauveria là Beauvericin


Beauvericin có cơng thức ngun là C„gH„;O¿N; là vịng Depxipeptit có
điểm sơi 93- 94” C. Nếu ni cấy trong 1 lít mơi trường, người ta sẽ tách được 1,5-

3,8 gram Beauvericin.
* Cơ chế tác động của ndm Beauveria bassiana (Bb) lén cơ thẳ côn trùng:
Trong tự nhiên khi bào tử nắm Bb rơi vào cơ thể côn trùng, thông qua tiếp
xúc lây lan, gặp điều kiện thời tiết thích hợp chỉ sau 12- 24 giờ thì bào tử nấm nảy
mam, ching hình thành sợi đâm xuyên qua lớp vỏ kitin sau đó phát triển bên trong,
cơ thể của cơn trùng, côn trùng phải huy động các tế bào bạch huyết để chống đế

những nấm Beauveria đã tiết ra độc tố Beanvericin có chứa Proteaza và một số
chất khác phá huỷ ngay cả tế bào bạch huyết, làm cho sâu chết, sợi nấm mọc rất

nhiều trong cơ thể sâu và sau đó chui ra ngồi, tạo ra một lớp bào tử phủ trên cơ
thể sâu [11].

b- Chi Metarhizium:
Nam Metarhizium anisopliae cing giống với nắm Beauveria bassiana, chúng
nằm trong nhóm nắm bắt tồn Deuteromycetes và lồi nắm này có bào tử phát triển
mạnh trên mơi trường thạch, có màu xanh tối với kích thước từ 5 - 8 um Iie đầu

màu trắng - vàng, sau chuyển din sang mau xanh lục, nên gọi là nắm lục cương hay
nấm xanh. Trên thế giới đã sản xuất thành công chế phẩm với tên thương mại là
METAQUINO.

Các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu đã xác định chỉ nấm

ÄMetarhizbun có 2 lồi nắm chính gây bệnh trên cơn trùng, đó là:
- Metarizhium anisopliae ky sinh chủ yếu trên bộ cánh bằng Isoptera (mối),
bộ cánh thẳng Orthoptera (cào cào, châu chấn), bộ cánh cứng (bọ hại dừa, bọ hung

hại mía..., bộ cánh nửa Hemiptera (bọ xít), bộ cánh đều Homoptera (rày nâu hại lúa)
va bé cénh vay Lepidoptera (sau non các loại thuộc họ ngài đêm) ...
- Metarhizium flavoviride ky sinh chủ yếu trên các pha côn trùng bộ cánh
thẳng Orthoptera (cào cào, châu chấn), bọ cánh cứng, 1 số sâu non bộ cánh vẫy...
* Đặc điểm hình thái cơ bẩn:


Chỉ nấm Metarhizium cé soi nắm và bào tử lúc đầu có màn trắng rồi chuyển
sang màu xanh, cuống sinh bào tử ngắn:

Nắm Metarhizium flavoviride: c6é bao tt tran hinh oval hay hinh tring.
Nam Metarhizium anisopliae: bao tt hinh cỗ chai hay hình trụ, hình hạt đỗ.

Kích thước bào tử khoảng 3,5- 6,4 jun, bào tử có màu lục xám đến màu xanh oliu,
chúng thường đứng riêng rẽ hoặc có thể xếp thành chuỗi.
* Dae td cia ndm Metarhizium:
Bao gồm 1 số ngoại déc t6 Dextruxin A, B, C, D.

Dextruxin A có cơng thức ngun là CạyHu;O;N:„ có điểm sơi là 188" C.
Dextruxin B có cơng thức ngun là CayH:¡OjN, có điểm sơi là 234” C.
* Cơ ché tac dong cia ndm Metarhizium anisopliae lén co thé côn trùng:
Cũng giống như nấm Bb, khi bào tử nấm Ma rơi vào cơ thể côn trùng, thông
qua tiếp xúc lây lan trên côn trùng hại cây trồng [11].
d- Khả năng lây bệnh và ứng dụng vi nằm Beauveria và Motarhizium :
* Kết quả lây nhiễm nằm Beauveria bassiana trừ sâu hại
Ở Bắc Mỹ, các nhà khoa học đã phát hiện ra 175 lồi cơn trùng bị nấm

Beauveria bassana ký sinh, các nhà khoa học ở Liên Xư cũ cũng đã tìm thấy khoảng
60 lồi cơn trùng hại cây trồng bị nắm Bzøweria bassiana ký sinh. Nhiều nhà khoa.
học trên thế giới đã đưa ra danh sách các loại côn trùng dễ mẫn cảm với nắm bạch

cương Beauveria bassiana, a6 1a:
Aporia crataegi
Aradua cinnamomeus
Arancina sp.
Balaninus glandium

Bembidion sp.
10

Blissus leucopterus
Bothynoderes punctiventris

Byetiscus sp.
Cacocvia crataegana
Carpocapsa pomonella
Chrysomela sp.
Chysopa vulgaris
Ciouss sp.
Cleonus sp.
Coccinella septempunetala
Cossus cossus
Crambus bonifatellus
Cyplocephanus sp.
Eurydema sp.
Eurygaster intercriceps

Galerucinae nef
Gnorimoschema ocellatellum
Grapholita glytiniporella
Hoplia sp.
Ipidae sp.
Ixades ricinus
Lama sp.
Laspeyresia sp.
Leptinotasa decemlineata

Lethrus aplerus
11

Melasoma tremulae
Melolontha sp.
Neodirpion serlifer
Notodonta anceps

Nygmia phaeorhoea
Ophonus sp.
Otiorrhynchus sp.
Phyllobius sp.
Phyllotrela sp.
Pyrausta nubilalis
Pyrhocoris apterus
Rhizotrogus sp.
Scolytus scolytus
Staphulynus sp.
Staruopus fogi
Tachina sp.
Tenthredinidae
Tetranychus urticae

Zeuzera pyrina...
Tại nước Úc, các nhà khoa học đã thí nghiệm dùng nấm Beauveria bassiana

để phòng trừ một số đối tượng sâu hại vây trồng và xác định nấm Bb có khả nang
lây nhiễm trên nhiều lồi cơn trùng thuộc bộ cánh cứng Coleoptera, bộ cánh nửa.
Hemiptera, bộ cánh

đều Homoptera, bộ cánh thẳng Orthoptera, bộ cánh bằng

Tsoptera. Đặc biệt là trên rất nhiều sân non thuộc bộ cánh vấy Lepidoptera, nhện
Acarina và nhiều loài sâu hại khác... Ở các bộ khác nhan, hoạt tính lây nhiễm trên
12


côn trùng của nấm Zzøveriz cũng khác nhan, vi chúng đòi hỏi ẩm độ, nhiệt độ, tỷ

lệ ánh sáng khác nhau và những điều kiện đó có ảnh hưởng đến sự phát triển và.
hình thành bào tử nấm. Nhiệt độ tối thiểu cho nấm Beauveria bassiana lây nhiễm.

trên côn trùng hại cây trồng từ 3- 8"C. Với cơ chế là bào tử nấm lây nhiễm trên bề
mặt côn trùng, ban đầu bào tử nảy mam va phát triển đâm xuyên vào cơ thể côn
trùng và phát sinh thành sợi, sau đó các sợi nắm Beauveria bassiana sinh ra độc tố

Beauvericin để phá hủy các tế bào bạch huyết của côn trùng, cuối cùng làm cho
côn trùng chết. Dựa vào cơ chế này đã giúp cho các nhà khoa học có thể nuôi cấy
và sản xuất nắm 8azveria bassiana trên môi trường lỏng hay mơi trường xóp để
ứng dụng phịng trừ các loại sâu hại cây trồng [11].
Những năm

1985-1995, thế kỷ XX nhiều nhà khoa học ở Liên xô cũ,

Bungari... đã nghiên cứu, ứng dụng thuốc nấm Beauverin trừ sâu hại rau và sâu
róm hại thơng đạt kết quả tốt, hiệu quả trừ sâu róm thơng đạt trên 909%, năng suất

ổn định và chất lượng an toàn (Videnova E. , K. Velichcova...) [8].

Tai Châu Á, năm 1990 ở Philippin, tác giả R. Aguda và C§ đã nghiên cứu
ing dung nam Beauveria bassiana trừ ray nau Nilaparvata lugens hai lia, két qua

phòng trừ đạt trên 70% [19]. Trung Quốc là nước đã nghiên cứu thành công nấm.
côn trùng Bezuveria bassiana từ những năm 1970, thế kỷ XX, điển hình 1a GS Li

Zengzhi, khoa Lâm nghiệp, trường Đại học Nông nghiệp Anhuy, năm 1990 tác giả
đã tuyển chọn được các chủng nấm côn trùng Bb và đưa vào sản xuất thuốc nấm
Beauveria bassiana, đồng thời đã triển khai ứng dụng phòng trừ sâu róm hại thơng,
đạt hiệu quả cao. Cho đến nay phản lớn diện

tích cây thơng ở Trung Quốc đã

phịng trừ sâu róm hại rừng thơng bằng thuốc nắm Bb đạt kết quả tốt [11], vì vay
việc hợp tác với Trung Quốc để nghiên cứu và ứng dụng nấm 8eauveia bassiana
trừ sân róm thơng là thực sự cần thiết.

13


* Kết quả lây nhiễm và ứng dụng nằm Metarhizium anisopliae trie sau hai
Nam Metarhizium anisopliae có khả năng lây nhiễm trên nhiều bộ côn trùng,
cũng như nấm Beauveria bassiana chúng phát triển ở phạm vi nhiệt độ từ 10” C trở
lên, vì vậy nấm 3#tzrjizim có khả năng diệt được rất nhiều lồi cơn trùng. Trên
thuc té thi ndm Metarhizium anisopliae đã diệt nhiều lồi cơn trùng hơn là nấm.

Beauveria bassiana. Năm 1992 tại Australia, Richard Miller đã tách được vài trăm
chủng nấm 3⁄2 từ một nhóm bọ hung hại mía. Trong số 95 chủng thử nghiệm, tác

giả chỉ chọn được hai chủng Ma và MỸ có khả năng diệt sau Lepidota frenchi va L.
consobrina hại rễ mía và một chủng diệt sâu Anitrogus parvulus với LDan là 1- 5

x10" bao tit/gram.

Năm 1995, tác giả Milner R. đã lựa chọn được chủng MM anisopliae tir loai
-Aniitrogus sp. và 1epidiota sp. với liều lượng LCạn là 1 x10'- 5 x10” bào tử/gam để

phịng trừ bọ hung hại mía, tác giả nhận thấy có hiệu quả 87,6% sau 10 ngày thí
nghiệm, năng suất mía cao, chất lượng an tồn [25, 26].
Năm 1998, Hanel đã chọn 22 chủng nấm và tác giả cho biết chỉ có một chủng,

34 anisopliae là có khả năng phòng trừ sinh học đối với loai méi AMasutitermes

exitiosus (Hill), Hai loai nam Ma va Mf trong chi Metarhizium có khả năng diệt cơn
trùng thuộc họ Elaleridae và Curculionidae thuộc bộ cánh cứng Coleoptera, ấu trùng
mu6i Aedes aegypti, Anopheles stephensi, Culex pipiens thudc bộ hai cánh Diptera,
bọ xít đen hại lúa Scotinophora coarctata thuộc bộ cánh nửa Hemiptera, chân chấu

sống lưng vàng Patanga sucincta, chau chéu mia Hieroglyphus tonkinensis thuéc bộ
cánh thẳng Orthoptera, mối hại đất Masutitermes øxiiosus thuộc bộ cánh bằng

Tsoptera. Nấm MM. anisopliae là chủng gây bệnh mạnh nhất trên cơn trùng bộ cánh

cứng Coleoptera, có hơn 240 lồi cơn trùng thuộc họ Elaridae và Curculionidae bị
nhiém ndm MM anisopliae. Loai ndm nay phân bố rộng rãi trong tự nhiên và đã có rất
nhiéu céng trinh 6 Nepal, Newzealand, Mewealedonia, Bahamat, My, Canada, Bắc

14


Jreland, Ralia, Thd Nht Kp, Lién XO c& (IMD) nghién cứu về sự phân bố của nấm ñ⁄

anisopliae [11].

Năm 2000 ở nước Anh, Viện Sinh học nông nghiệp quốc tế CABI đã nghiên cứu
sản xuất thành công thuốc nấm

3⁄Z znisopiize với tên thương mại là Mosquita trừ

châu chấu đạt hiệu quả 80%, sau 1 tháng thử nghiệm [21].

* Kết quả lây nhiễm, ứng dụng nắm B. bassiana và nắm M4 anisopliae trừ sâu hại:
Cho tới nay trên thế giới vẫn chưa xác định được một loài vi nắm nào khác có

hiệu

lực cao và phổ tác dụng rộng rãi như hai chủng nám AM anisopliae và B. bassiana.
Vi vay hai loài nắm trên đã được các nhà khoa học ở nhiều nước đi sâu nghiên cứu

và đã sản xuất thành công ra các chế phẩm thương mại để ứng dụng rộng rãi trong
phịng trừ các lồi sân hại cây trồng nơng, lâm nghiệp. Ngồi phương pháp ni
cấy trên mơi trường nhân tạo với thành phan cacbon, nitơ khác nhan để tuyển chọn
chủng giống, các nhà khoa học còn nâng cao hoạt tính của nấm bằng các phương,
pháp vật lý, hóa học, hóa sinh và di truyền học. Một số tác giả trên thế giới đã sử

dụng tia cực tím có cường độ và thời gian khác nhan để tuyển chọn và làm gia tang
hoạt tính điệt cơn trùng của nấm Metarhiziwn

anisopliae

va Beauveria

bassiana

(111.
Các nhà bệnh lý côn trùng ở nước Áo đã sử dụng phương pháp sinh học, ding
nam Beauveria bassiana va Metarhizium anisopliae dé phịng trừ bọ hung hại mía

và bọ hung hại củ cải đường đạt hiệu quả tốt, theo các tác giả thì những lồi bọ
hung trên rất khó phịng trừ bằng thuốc hóa học. Họ cịn áp dụng nấm Beauveria

bassiana va Metarhizium anisopliae ở nồng độ 8 x10” bào từím1 để phịng tri rudi
hại rễ bắp cải. Thí nghiệm trên đồng ruộng được tiến hành với 15 ml dịch nắm trên

1 cây, kết qủa là nấm Beauveria bassiana va Metarhizium anisopliae đều có

hiệu

quả cao với ruổi hại bắp cải, cả hai loài đều làm giảm mật độ của ấn trùng và nhộng,

là 70% [11].
15