Bài giảng Triết học Mác - Lênin: Chương 6

CHƯƠNG VI:
HỌC THUYẾT VỀ CHỦ NGHĨA
TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
VÀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN
ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC


I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
II.CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
III.NHỮNG NÉT MỚI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN
CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI
IV. VAI TRÒ, GIỚI HẠN VÀ XU HƯỚNG VẬN
ĐỘNG CỦA CNTB


I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
1. Nguyên nhân chuyển biến của chủ nghĩa tư bản từ
cạnh tranh tự do sang độc quyền
2. Năm đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản
độc quyền
3. Sự hoạt động của quy luật giá trị và quy luật giá trị
thặng dư trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền


1.Nguyên nhân chuyển biến của chủ nghĩa tư bản từ
cạnh tranh t do sang c quyn

Tự do
cạnh
tranh

Tích tụ
tập
trung
sản
xuất

Độc quyền

Nguyờn nhõn ra đời chủ nghĩa tư bản độc quyền


LLSX

Tích tụ và tập
trung sản xuất

Xí nghiệp
quy mô lớn
Xí nghiệp
quy mô lớn

Ngành sản
xuất mới
KH - KT
cuối TK 19
Tác động của quy
luật kinh tế

Cạnh tranh
Khủng hoảng

kinh tế

Tín dụng
phát triển

NSLĐ

Tích luỹ t
bản

Biến đổi cơ
cấu kinh tế

Tích tụ tập trung
t bản

Tích luỹ
Phân
hoá

Tập trung sản
xuất quy mô

Xí nghiệp vừa và
nhỏ phá sản

XN lớn
tồn tại và
phát triển

Xí nghiệp lớn càng
lớn hơn

Tích tụ tập
trung t bản

Tập trung sản xuất

Độc
quyền


Khái qt 6 ngun nhân hình thành CNTBĐQ
LLSX

TÝn dơng
ph¸t triĨn

KH- KT
cuối TK 19
Độc
Quyền
Tác động của
quy luật kinh
tế

Khủng hoảng
kinh tế
Cạnh tranh

2. Năm đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ ngha t bn
c quyn
a - Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền

Tích tụ,
tập trung
sản xuất

Có ít xí
nghiệp lớn
Cạnh tranh
gay gắt

Thoả hiệp,
thoả thuận

Tổ chức
độc
quyền

Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà t bản lớn để
tập trung vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số
loại hàng hoá nào đó nhằm mục đích thu lợi nhuận độc quyền cao


CONSORTIUM
(M)
TRUST
Tổ chức

độc
quyền

(M)
CYNDICATE
(Phỏp)
CARTEL
(c)

Liên kết dọc của các
tổ chức ĐQ.
Việc sản xuất, tiêu thụ
do ban quản trị chung
Việc lu thông do một
ban quản trị chung.
Thoả thuận về giá cả,
quy mô, thị trờng …


m

CONSORTIUM

TRUST

CYNDICATE

CARTEL

Tỉ chøc

®éc
qun


b - T bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính

Phá
sản
Ngân
hàng nhỏ
Sát
nhập

Tổ chức
độc
quyền
ngân
hàng

Tổ chức
độc
quyền
công
nghiệp

T bản tài chính
Cạnh tranh khốc liệt
Lê nin: T bản tài chính là kết quả của sự hợp nhất gia TB ngân
hàng của một số ít ngân hàng ĐQ lớn nhất với TB của liên minh
độc quyền các nhà công nghiệp

(V. I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.27.tr.489)


Vai trò
cũ
Vai trò
của ngân
hàng

Vai trò
mới

Trung gian trong
việc thanh toán tín
dụng
Thâm nhập vào tổ chức
độc quyền công nghiệp
để giám sát
Trực tiếp đầu t vào công
nghiệp

Đầu sỏ tài
chính

Chế độ
tham dự
Thủ đoạn

Thống
trị

kinh tế

Thống trÞ
chÝnh trÞ


C - Xuất khẩu t bản
CNTB tự do
cạnh tranh

CNTB Độc
quyền

Xuất khẩu
hàng hoá

Xuất khẩu
T bản

Xuất khẩu hàng
hoá ra nớc ngoài
nhằm mục đích
thực hiện giá trị

Là xuất khẩu giá
trị ra nớc ngoài
nhằm mục đích
chiếm đoạt m và
các nguồn lợi
khác của nớc

nhập khẩu t b¶n


Nguyên nhân
Tích luỹ t bản
phát triển
Các nớc nhỏ

Giá
ruộng
đất thấp

Tích luỹ khối lợng t
bản lớn

T bản thừa tưt
ơng đối

Hội nhập kinh tế
Thiếu t bản
Tiền l
ơng thấp

Nguyên
liệu rẻ


Hình thức xuất khẩu tư bản
Chủ sở hữu

Cách thức đầu t

Trực
tiếp
(FDI)

Gián
tiếp
(ODA)

TBNN

Kinh tế
Mục tiêu

Chính trị

TBTN


Kinh tế

Xuất
khẩu t
bản

Xuất
khẩu t
bản
Nhà n

ớc

Chính
trị

Quân sự

Xuất
khẩu t
bản t
nhân

Hớng vào
các ngành
thuộc kết
cấu hạ
tầng

Tạo điều
kiện cho t
bản t nhân

Thực hiện chủ nghĩa
thực dan mới

Đặt căn cứ quân sự
trên lÃnh thổ

Ngành chu chuyển vốn nhanh
và lợi nhuận độc quyền cao

d - Sự phân chia thế giới v KT giữa các tổ chức
độc quyền
- Tớch t v tp trung TB phát triển dẫn đến hình thành các
tổ chức độc quyền quốc tế
- Thị trường trong nước gắn với thị trường nước ngồi
- LLSX phát triển cao địi hỏi phải có nguồn nguyên liệu và
nơi tiêu thụ
- Lợi nhuận siêu ngạch, cần thị trường ổn định


- Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường trong giai
đoạn hiện nay
- Chủ thể phân chia thị trường thế giới gồm: các TCĐQ quốc
gia, nhà nước TB
- Hình thành các liên minh, khối liên kết khu vực điển hình
+ EC (1957):

EU (1992)

EURO (1/1/1999)

+ Khối thị trường chung châu Mỹ (2010): bằng cách mở
rộng khối Bắc Mỹ (NAFTA): gồm Canada, Mêhicô & Mỹ
+ Liên minh các nước ĐPT: ASEAN, OPEC, Thị trường
vùng chóp nón Nam Mỹ (Mercosur) gồm 4 nước: Braxin,
Archentina, Uragoay, Paragoay

e - Sù ph©n chia thÕ giíi vỊ l·nh thỉ giữa các
cờng quốc
- S phỏt trin khụng u v kinh tế, quan sự của CNTB
- Xâm chiếm thuộc địa
- Biểu hiện mới của sự phân chia lãnh thổ trong giai đoạn
hiện nay:
+ Thị hành chính sách thực dân kiểu mới
+ Phân chia thế giới về chính trị có quan hệ chặt chẽ
với kinh tế


3. Sự hoạt động của quy luật giá trị và quy luật
giá trị thặng dư trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản
độc quyền
a/ Quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh.
 Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do và đối lập với nó.
Độc quyền làm cho cạnh tranh trở nên đa dạng, gay gắt
và có sức phá hoại.
Sinh ra

Cạnh
tranh

Độc
quyền
Đối lập


Các loại cạnh tranh
Sản xuất nhỏ

Sản xuất nhỏ

Tư bản vừa và nhỏ

Tư bản vừa và nhỏ

Tổ chức độc quyền

Xí nghiệp ngoài độc
quyền

Tổ chức độc quyền

Tổ chức độc quyền

Nội bộ tổ chức độc quyền

Nội bộ tổ chức độc quyền