(Luận văn thạc sĩ) nghiên cứu một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường thpt

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
KHOA HÓA HỌC
--------

ĐƢỜNG THỊ THANH HOA

h

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG THPT

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Đà Nẵng - 2018


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
KHOA HÓA HỌC
--------

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HĨA HỌC LỚP 10
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG THPT

h

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Sinh viên thực hiện

: Đƣờng Thị Thanh Hoa

Lớp

: 14SHH

Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Đà Nẵng – 2018


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐHSP
KHOA HĨA

CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Họ và tên sinh viên: Đƣờng Thị Thanh Hoa
Lớp: 14SHH
1. Tên đề tài: Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học tiết
thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ở trƣờng THPT
2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị: Phần mềm hỗ trợ thiết kế gồm: PowerPoint,
ChemDraw
3. Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng
cao chất lƣợng dạy học Hóa học ở trƣờng THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng
thực hành cho học sinh

4. Giáo viên hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh
5. Ngày giao đề tài: Tháng 8 năm 2017

h

6. Ngày hoàn thành: Tháng 4 năm 2018
Chủ nhiệm khoa
(Ký và ghi rõ họ, tên)

Giáo viên hướng dẫn
(Ký và ghi rõ họ, tên)

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về Khoa ngày … tháng … năm …

Kết quả điểm đánh giá
Ngày … tháng … năm …
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG
(Ký và ghi rõ họ, tên)


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn, tác giả đã nhận được
rất nhiều sự quan tâm, động viên và giúp đỡ nhiệt tình của q thầy cơ giáo, gia
đình, bạn bè và các em học sinh.
Đầu tiên, xin gửi lời tri ân sâu sắc đến ThS. Nguyễn Thị Lan Anh, cô đã chia
sẻ những kinh nghiệm, ý kiến cũng như đôn đốc, nhắc nhở để tác giả hoàn thành tốt
luận văn.
Xin gửi lời cảm ơn đến q thầy cơ giáo khoa Hóa học, trường Đại học Sư
phạm – Đại học Đà Nẵng đã giúp tác giả mở rộng kiến thức chun mơn và có
những lời khuyên ý nghĩa.

Xin cảm ơn thầy cô và học sinh các trường THPT Ơng Ích Khiêm, THPT
Phạm Phú Thứ, THPT Ngô Quyền, THPT Nguyễn Thượng Hiền, THPT Trần Phú,
THPT Hòa Vang, THPT Ngũ Hành Sơn, … đã ủng hộ, giúp đỡ và tạo điều kiện hết
sức trong thời gian nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng xin cảm ơn sự động viên, khuyến khích và cảm thơng sâu sắc của

h

gia đình.

Một lần nữa xin chân thành cảm ơn!
Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018
Tác giả
Đƣờng Thị Thanh Hoa


MỤC LỤC
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................1
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .....................................................................1
3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................1
3.2. Khách thể nghiên cứu.......................................................................................1
4. Giả thiết khoa học .................................................................................................2
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ........................................................................2
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................2

5.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................2

h

6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................2
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận .............................................................2
6.2. Các phương pháp thực tiễn ..............................................................................3
6.3. Các phương pháp thống kê tốn học ...............................................................3
7. Đóng góp mới của đề tài .......................................................................................3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN.....................................................................................4
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................4
1.1.1. Các tài liệu hướng dẫn về thực hành Hóa học ............................................4
1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học .........................4
1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới q trình dạy học Hóa học................................7
1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu .......................................................................................7
1.2.2. ự đổi mới hoạt đ ng c

giáo viên h

1.2.3. ự đổi mới hoạt đ ng học tập c

học................................................7

học sinh..................................................8

1.2.4. Đổi mới các h nh thức tổ chức ạ học và s

ụng phương tiện ạ học ..9

1.2.5.

ụng phối hợp m t cách inh hoạt các phương pháp đ c th c

h

học .............................................................................................................................9
1.3. Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ...............................................10
1.3.1. h nghiệm h

học .....................................................................................10

1.3.1.1. Khái niệm .................................................................................................10
1.3.1.2. Vai trị của thí nghiệm trong dạy học Hóa học .......................................11
1.3.1.3. Phân loại thí nghiệm Hóa học .................................................................12
1.3.1.4. Những yêu cầu sư phạm về kĩ thuật biểu diễn thí nghiệm và biện pháp
đạt các u cầu đó ................................................................................................14
1.3.2. ài thực hành h

học ................................................................................15

1.3.2.1. Khái niệm .................................................................................................15
1.3.2.2. Ý nghĩa của các bài thực hành Hóa học ..................................................15
1.3.2.3. Yêu cầu sư phạm của tiết thực hành Hóa học .........................................16

h

1.3.2.4. Điều kiện để tổ chức tốt tiết thực hành Hóa học .....................................16
1.3.2.5. Viết tường trình tiết thực hành Hóa học ..................................................17
1.3.3.

nh thành và r n u ện

năng thực hành h

học cho học sinh phổ

thơng .......................................................................................................................17
1.3.3.1. Kĩ năng thực hành....................................................................................17
1.3.3.2. Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học ..............................18
1.4. Đánh giá xếp loại chất lƣợng giờ học bậc trung học .....................................20
1.4.1. êu c u về đánh giá gi

ạ ........................................................................20

1.4.2. iêu chu n về đánh giá ếp loại gi

ạ ....................................................20

1.4.2.1. Tiêu chuẩn................................................................................................20
1.4.2.2. Cách xếp loại ...........................................................................................21
1.4.3. Nh ng êu c u c n ch

trong đánh giá và ếp oại gi

ạ ...................21

1.4.3.1. Tiêu chuẩn đánh giá xếp loại có tính tổng quát ......................................21
1.4.3.2. Đánh giá xếp loại giờ dạy đúng các yêu cầu trong tiêu chuẩn ...............22

1.4.3.3. Kết hợp đánh giá định tính và định lượng ...............................................22
1.4.3.4. Đánh giá từng yêu cầu theo từng mức độ................................................22
1.4.4. Đánh giá và ếp oại gi

ạ thực hành .....................................................22

1.5. ài thực hành trong chƣơng trình hóa học THPT .......................................24
1.5.1.

ệ thống ài thực hành h

học trong chương tr nh h

học

......24

1.5.1.1. Chương trình chuẩn .................................................................................24
1.5.1.2. Chương trình nâng cao ............................................................................25
1.5.2.

ệ thống ài thực hành trong chương tr nh h

học ớp 10 chương tr nh

chu n) .....................................................................................................................26
1.6. Thực trạng dạy học tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................27
1.6.1.

ục đ ch điều tr .........................................................................................27

1.6.2. Đối tượng và phương pháp điều tr ............................................................27
1.6.3. ết quả điều tr ............................................................................................28
1.6.3.1. Thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở trường THPT .........................28

h

1.6.3.2. Đánh giá chung về thực trạng dạy tiết thực hành ở trường THPT .........33
1.6.3.3. Những khó khăn trong việc dạy học tiết thực hành ở trường THPT .......35
1.6.3.4. Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành
ở trường THPT......................................................................................................36
CHƢƠNG 2: MỘT SỐ IỆN PH P NÂNG C O CHẤT LƢỢNG Ạ HỌC
TIẾT THỰC HÀNH H

HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN Ở

TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ TH NG ..............................................................39
2.1. Cơ sở khoa học của việc đề xuất các biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết
thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................................................................39
2.1.1. Các iến thức về t m

học .........................................................................39

2.1.1.1. Nhu cầu của người học ............................................................................39
2.1.1.2. Động cơ của người học............................................................................39
2.1.1.3. Hứng thú của người học ..........................................................................39


2.1.2. Các iến thức về giáo ục học – phương pháp ạ học .............................40

2.1.2.1. Hệ thống các nguyên tắc dạy học ............................................................40
2.1.2.2. Phương pháp dạy học mới .......................................................................41
2.1.3. u thực tế ạ học và qu điều tr thực trạng các tiết thực hành h

học

...................................................................................................................44
2.2. Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở
trƣờng THPT ...........................................................................................................44
2.2.1. ổ chức ạ học hiệu quả tiết thực hành h

học .....................................44

2.2.2. ăng cư ng n toàn và ph ng đ c trong ph ng th nghiệm .....................45
2.2.2.1. Nội quy phịng thí nghiệm ........................................................................46
2.2.2.2. Các kí hiệu cảnh báo về an tồn khi làm thí nghiệm ...............................47
2.2.2.3. Một số hóa chất độc hại cần chú ý và cách xử lý một số chất khí độc hại
khi làm thí nghiệm.................................................................................................48
2.2.2.4. Cách cứu chữa khi bị tai nạn hay nhiễm độc ..........................................48

h

2.2.3.

ụng đ ng và hiệu quả các ụng cụ, h

ch t trong ph ng th nghiệm

.................................................................................................................................49
2.2.3.1. Sử dụng dụng cụ thủy tinh .......................................................................49

2.2.3.2. Sử dụng đèn cồn .......................................................................................49
2.2.3.3. Lấy hoá chất.............................................................................................49
2.2.3.4. Sử dụng chất dễ cháy (cồn, dầu hoả, xăng, benzen, axeton…) ...............49
2.2.3.5. Sử dụng chất dễ nổ (muối clorat, nitrat và các hỗn hợp của chúng với
photpho, lưu huỳnh…) ..........................................................................................49
2.2.3.6. Sử dụng axit, kiềm ....................................................................................49
2.2.4.

m iếm th

thế m t số h

ch t đơn giản ..............................................50

2.2.5. Cải tiến m t số th nghiệm trong ài thực hành h

học ớp 10 chương

trình chu n) ............................................................................................................51


2.2.5.1. Thí nghiệm 1: Điều chế khí clo. Tính tẩy màu của khí clo ẩm (Bài thực
hành số 2)..............................................................................................................51
2.5.2.2. Thí nghiệm 2: So sánh tính oxi hóa của brom và iot (Bài thực hành số 3)
...............................................................................................................................52
2.5.2.3. Thí nghiệm 3: Tính oxi hóa của lưu huỳnh (Bài thực hành số 4) ............53
2.5.2.4. Thí nghiệm 4: Điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua (Bài
thực hành số 5) .....................................................................................................53
2.5.2.5. Thí nghiệm 5: Tính khử của lưu huỳnh đioxit (Bài thực hành số 5)........54
2.5.2.6. Thí nghiệm 6: Tính oxi hóa của axit sunfuric đặc (Bài thực hành số 5) .55

2.5.2.7. Thí nghiệm 7: Ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản
ứng (bài thực hành số 6) .......................................................................................56
2.2.6. hiết ế m t số th nghiệm mô phỏng h trợ việc ạ học tiết thực hành
h

học

ớp 10 chương tr nh chu n) ................................................................57

h

2.2.6.1. Một số phần mềm sử dụng trong thiết kế thí nghiệm mơ phỏng ..............57
2.2.6.2. Các bước thiết kế một thí nghiệm mơ phỏng bằng Microsoft PowerPoint
...............................................................................................................................59
2.2.6.3. Hệ thống các thí nghiệm mơ phỏng chương trình Hóa học lớp 10
(chương trình chuẩn) ............................................................................................60
2.3. Vận dụng các biện pháp đ đề xuất để thiết kế một số giáo án thực hành
Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ...................................................................69
TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..........................................................................................70
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .........................................................71
3.1. Mục đích thực nghiệm .....................................................................................71
3.2. Đối tƣợng thực nghiệm ....................................................................................71
3.3. Tiến trình thực nghiệm ....................................................................................71
3.3. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm .......................................................72
3.3.1. h n t ch định ượng ...................................................................................72
3.3.2. h n t ch định tính ......................................................................................74


3.4. Xử lý kết quả thực nghiệm ..............................................................................75
3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................77

3.5.1. h n t ch định ượng ...................................................................................77
3.5.2. h n t ch định tính ......................................................................................77
TĨM TẮT CHƢƠNG 3 ..........................................................................................79
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................80
1. Kết luận ................................................................................................................80
2. Kiến nghị ..............................................................................................................81
3. Hƣớng phát triển của đề tài ...............................................................................82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................84
PHỤ LỤC

h


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
THPT

: Trung học phổ thông

PT

: Phổ thông

THCS

: Trung học cơ sở

ĐHSP

: Đại học Sư phạm

CĐSP

: Cao đẳng Sư phạm

TN

: Thực nghiệm

ĐC

: Đối chứng

HS

: Học sinh

GV

: Giáo viên

TB

: Trung bình

PTHH

: Phương trình Hóa học

PTPƯ

: Phương trình phản ứng

GD & ĐT

: Giáo dục và Đào tạo

NXB

: Nhà xuất bản

h

ThS

: Thạc sĩ

TS

: Tiến sĩ

PTS

: Phó tiến sĩ

PGS.TS

: Phó giáo sư – Tiến sĩ

PPDH

: Phương pháp dạy học

PTN

: Phòng thí nghiệm

TNSP

: Thực nghiệm sư phạm

TP. HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh

TP

: Thành phố

SGK

: Sách giáo khoa


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1 : Hệ thống bài thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ………26
Bảng 1.2 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát GV ………………………………28
Bảng 1.3 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát HS ……………………………… 28
Bảng 1.4 : Ý kiến giáo viên về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ………28
Bảng 1.5 : Ý kiến của giáo viên về thực tế công việc đến tiết thực hành ……….29
Bảng 1.6 : Công tác chuẩn bị của giáo viên cho tiết thực hành …………………29

Bảng 1.7 : Công việc của giáo viên trong giờ thực hành ………………………. 29
Bảng 1.8 : Mức độ thành thạo của giáo viên về cơng tác cơ bản phịng thí
nghiệm ……………………………………………………………… 30
Bảng 1.9 : Ý kiến của học sinh về thực tế công việc đến tiết thực hành …………
31
Bảng 1.10 : Ý kiến học sinh về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ……… 31
Bảng 1.11 : Mức độ yêu thích của học sinh đối với các giờ thực hành Hóa học …31
Bảng 1.12 : Mức độ nghiên cứu tài liệu hướng dẫn của học sinh trước khi đến
PTN ………………………………………………………………… 32

h

Bảng 1.13 : Công tác chuẩn bị của học sinh cho tiết thực hành ………………… 32
Bảng 1.14 : Công việc của học sinh trong giờ thực hành …………………………32
Bảng 1.15 : Ý kiến học sinh đối với việc làm thí nghiệm …………………………33
Bảng 1.16 : Mong muốn của học sinh đối với một tiết thực hành ………………. 33
Bảng 2.1 : Thang điểm đánh giá bài thực hành ………………………………….44
Bảng 3.1 : Danh sách các trường và GV tham gia thực nghiệm …………………71
Bảng 3.2 : Bảng phân phối kết quả thực nghiệm ………………………………...75
Bảng 3.3 : Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích kết quả thực
nghiệm xi …………………………………………………………… 75
Bảng 3.4 : Bảng phân loại kết quả thực nghiệm …………………………………76
Bảng 3.5 : Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng ……………………………… 77


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
Hình 2.1

: Một số cảnh báo nguy hiểm …………………………………………
47

Hình 2.2

: Thí nghiệm 1 đã cải tiến ……………………………………………52

Hình 2.3

: Thí nghiệm 2 đã cải tiến ……………………………………………53

Hình 2.4

: Thí nghiệm 3 đã cải tiến ……………………………………………53

Hình 2.5

: Thí nghiệm 4 chưa cải tiến (a) và đã cải tiến (b) ……………………54

Hình 2.6

: Thí nghiệm 5 đã cải tiến …………………………………………….55

Hình 2.7

: Thí nghiệm 6 đã cải tiến …………………………………………….56

Hình 2.8

: Thí nghiệm 7 đã cải tiến …………………………………………….57

Hình 2.9

: Các bước chèn dụng cụ thí nghiệm bằng ChemDraw ………………58

Hình 2.10 : Một số hình ảnh dụng cụ thí nghiệm có sẵn trong ChemDraw …… 58
Hình 2.11 : Cơng cụ vẽ và hiệu ứng chính sử dụng …………………………….59
Hình 2.12 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit …………… 60
Hình 2.13 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối ……………60
Hình 2.14 : Thí nghiệm phản ứng oxi hóa – khử trong mơi trường axit ………...61

h

Hình 2.15 : Thí nghiệm điều chế khí clo – tính tẩy màu của khí clo ẩm ……….61
Hình 2.16 : Thí nghiệm điều chế axit clohiđric ………………………………….62
Hình 2.17 : Thí nghiệm bài tập thực nghiệm phân biệt các dung dịch …………62
Hình 2.18 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo ………………….63
Hình 2.19 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot ………………… 63
Hình 2.20 : Thí nghiệm tác dụng giữa iot và hồ tinh bột ………………………...
64
Hình 2.21 : Thí nghiệm điều chế khí oxi ………………………………………...64
Hình 2.22 : Thí nghiệm tính oxi hóa của oxi ……………………………………65
Hình 2.23 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh …………………………….65
Hình 2.24 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh ………………………………...65
Hình 2.25 : Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđrosunfua …….66
Hình 2.26 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh đioxit ………………………….66
Hình 2.27 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit ……………………...66
Hình 2.28 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm thẳng…67


Hình 2.29 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm chữ Y...67
Hình 2.30 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng ………….68

Hình 2.31 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng ………….68
Hình 2.32 : Thí nghiệm ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng …69
Hình 3.1

: Đồ thị đường lũy tích kết quả thực nghiệm …………………………76

Hình 3.2

: Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm …………………………… 76

h


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bước vào thời đại mới, thời đại của khoa học - kỹ thuật và cơng nghệ, tri thức
con người giữ vai trị đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế và xã hội. Nắm
bắt được diều đó, Đảng và Nhà nước ta đã đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí quốc
sách hàng đầu, coi con người vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Từ
đó, yêu cầu đặt ra đối với người học ngày càng cao, con người phải không ngừng
học hỏi để nâng cao kiến thức. Nó cũng đồng nghĩa với việc, chất lượng dạy và học
phải ngày càng được nâng cao để đáp ứng yêu cầu đặt ra từ xã hội.
Là bộ môn khoa học thực nghiệm, Hóa học cần phải có sự gắn kết, quan hệ
chặt chẽ giữa lý thuyết với thực tiễn, thực hành. Trong đó, tiết thực hành Hóa học
giữ vai trị đặc biệt quan trọng, giúp hình thành thế giới quan duy vật, phát triển tư
duy, tạo hứng thú học tập, rèn luyện tính độc lập, sáng tạo ở học sinh. Để đạt được
những điều đó, ngồi việc nâng cao chất lượng dạy học các bài lý thuyết trên lớp,
thì việc nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành cũng cần có sự quan tâm xác

h

đáng.

Từ thực tiễn dạy học “Tiết thực hành Hóa học” ở trường THPT, chúng tơi
nhận thấy cần phải nâng cao tính tự giác, tích cực, sự chủ động, khả năng tự học, tự
rèn luyện và phát triển tư duy cho HS, để từ đó nâng cao hiệu quả dạy học mơn Hóa
học và chất lượng giáo dục cho HS THPT. Vì vậy, chúng tơi quyết định chọn đề tài:
“Nghiên cứu m t số biện pháp nâng cao ch t ượng dạy học tiết thực hành
Hóa học lớp 10 chương tr nh chu n)

trư ng THPT”.

2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học
Hóa học ở trường THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS.
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hoá học ở trường
THPT.
3.2. Khách thể nghiên cứu
1


Q trình dạy học Hóa học ở trường THPT.
4. Giả thiết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp có tính hiệu quả, khả thi để nâng cao chất
lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT thì sẽ góp phần nâng cao chất
lượng dạy học mơn Hóa học.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về “Một số biện pháp nâng cao chất
lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường THPT”.
- Nghiên cứu hệ thống thí nghiệm ở trường THPT và nội dung chi tiết các bài
thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).
- Tìm hiểu thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở một số trường THPT trên
địa bàn TP Đà Nẵng.
- Nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp nhằm góp phần tổ chức có hiệu quả
tiết thực hành và rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS. Đặc biệt là thiết kế một số

h

thí nghiệm mơ phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa học ở lớp 10 (chương
trình chuẩn).
- Nghiên cứu q trình thiết kế các thí nghiệm Hóa học mơ phỏng.
- Nghiên cứu các phần mềm và cách sử dụng các phần mềm để thiết kế thí
nghiệm Hóa học mơ phỏng như PowerPoint, ChemOffice, …
- Thiết kế một số thí nghiệm mơ phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa
học ở lớp 10 (chương trình chuẩn).
- Tìm hiểu thực trạng sử dụng, hiệu quả của việc sử dụng các thí nghiệm mơ
phỏng thí nghiệm Hóa học chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Các bài thực hành thí nghiệm trong chương trình Hóa học lớp 10 (chương
trình chuẩn).
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
- Đọc và nghiên cứu tài liệu.
2


- Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống

hóa trong nghiên cứu các tài liệu liên quan.
6.2. Các phƣơng pháp thực tiễn
Quan sát, điều tra, khảo sát ý kiến học sinh và các giáo viên.
6.3. Các phƣơng pháp thống kê toán học
Thu thập và xử lý số liệu, kết quả điều tra, thực nghiệm.
7. Đóng góp mới của đề tài
Đề xuất được những biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành
Hóa học ở trường THPT:
- Đề xuất hình thức tổ chức tiết thực hành Hóa học phù hợp với điều kiện thực
tế ở trường THPT.
- Đặc biệt, xây dựng bộ hình ảnh dụng cụ thí nghiệm đơn giản, dễ sử dụng và
hệ thống những thí nghiệm mơ phỏng giúp GV thuận tiện trong việc hướng dẫn HS
làm thực hành.

h
3


CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Các tài liệu hƣớng dẫn về thực hành Hóa học
1. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 10” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc,
NXB Giáo dục (2007).
2. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 11” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc,
NXB Giáo dục (2007).
3. Tài liệu “Thí nghiệm Hóa học ở trường phổ thơng” của nhóm tác giả
PGS.TS Nguyễn Thị Sửu, Hồng Văn Cơi, NXB Khoa học và Kỹ thuật (2008).
4. “Vở thực hành Hóa học 12 nâng cao” của nhóm tác giả Đặng Thị Oanh,
Hồng Văn Cơi, NXB Đại học Sư phạm (2009).
5. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm thực hành trường THPT chun mơn Hóa

học” của tác giả Đông Đức Thiện, NXB Giáo dục (2007). Bộ gồm 3 quyển dành
cho ba khối lớp 10, 11 và 12.
Ngoài ra cịn rất nhiều tài liệu hướng dẫn thực hành Hóa học khác.

h

Nhìn chung, các tài liệu trên đã phần nào khái quát được hệ thống các thí
nghiệm cần biểu diễn và đưa ra một số phương án thực hiện giúp cho giáo viên có
được sự lựa chọn tiến hành thí nghiệm phù hợp với điều kiện và nhu cầu dạy học
thực tế. Đây là những tư liệu quý, có giá trị về thực tiễn đối với việc dạy và học thí
nghiệm Hóa học, từ đó có thể rút ra nhiều điều bổ ích và những gợi ý quan trọng.
Chúng tơi đã vận dụng một số ý tưởng của các tài liệu trên để phục vụ cho đề tài.
1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học
Ngồi các tài liệu trên, chúng tơi cịn tham khảo ý tưởng trong một số luận văn
khác đã nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học ở trường THPT:
1. Luận án PTS Khoa học Sư phạm – Tâm lý “Hoàn thiện hệ thống thí nghiệm
Hóa học để nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS Việt Nam” của tác giả
Trần Quốc Đắc (1992), trường ĐHSP Hà Nội.
Luận án có 3 chương: Nội dung gồm các phần:
- Xác định hệ thống thí nghiệm hố học ở trường THCS gồm 105 thí nghiệm
biểu diễn và 27 thí nghiệm thực hành.
4


- Đề xuất 13 dụng cụ thí nghiệm cải tiến và cách sử dụng chúng.
- Đề xuất 13 thí nghiệm cải tiến và phương pháp tiến hành có kết quả các thí
nghiệm đó.
Những kết quả thu được từ cơng trình rất bổ ích và thiết thực, nhưng chỉ
nghiên cứu ở chương trình THCS.
2. Luận án TS Khoa học giáo dục “Hồn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng

thí nghiệm Hóa học và thiết bị dạy học để nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn
Hóa học ở các trường phổ thông miền núi” của tác giả Nguyễn Phú Tuấn (2000),
trường ĐHSP Hà Nội.
Luận án có 3 chương. Nội dung gồm các phần:
- Điều tra thực trạng trang thiết bị đồ dùng dạy học ở các trường phổ thông
miền núi.
- Đề xuất phương hướng nghiên cứu hoàn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng
thí nghiệm trong dạy học hố học (Cải tiến, chế tạo một số dụng cụ thí nghiệm, giới
thiệu một số hóa chất gần gũi, dùng những dụng cụ tự tạo để thực hiện 13 thí

h

nghiệm).

- Sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng đổi mới phương pháp dạy học.
Đây là một cơng trình nghiên cứu vừa có tính khoa học cao vừa có giá trị thực
tiễn lớn. Những kết quả thu được từ cơng trình rất bổ ích và thiết thực, không chỉ
phù hợp với các trường phổ thơng miền núi mà cịn rất nhiều khả năng mở rộng
hướng nghiên cứu ra một số điều kiện trường lớp khác.
Ngồi các tài liệu trên cịn có một số tài liệu khác đã nghiên cứu thí nghiệm ở
trường THPT:
3. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hoàn thiện kĩ thuật và phương pháp tiến
hành thí nghiệm thực hành bộ mơn phương pháp giảng dạy Hóa học ở trường
ĐHSP và CĐSP Quy Nhơn”, của tác giả Nguyễn Thị Kim Chi (2001).
4. Luận văn thạc sĩ giáo dục “Sử dụng thí nghiệm và phương tiện kĩ thuật dạy
học để nâng cao tính tích cực, chủ động của HS trong học tập Hóa học lớp 10, lớp
11 trường THPT ở Hà Nội”, của tác giả Nguyễn Thị Hoa (2003).

5

5. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học
theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS trong dạy học hóa vô cơ ở
trường trung học phổ thông”, của tác giả Cao Ngọc Sằng (2004), trường ĐHSP
Huế.
6. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học
của HS nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong q trình giảng dạy hóa vơ cơ lớp
10, 11, 12 ở trung tâm giáo dục thường xuyên”, của tác giả Nguyễn Văn Lưu
(2005), trường ĐHSP Huế.
7. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hình thành và phát triển khái niệm các loại
phản ứng Hóa học thơng qua sử dụng thí nghiệm và bài tập Hóa học trong chương
trình Hóa học lớp 10 trung học phổ thông”, của tác giả Thái Hạ Quyên (2007),
trường ĐHSP Huế.
8. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Lựa chọn sử dụng khai thác thí nghiệm Hóa
học để khắc sâu kiến thức Hóa học phần phi kim trong chương trình trung học phổ
thơng”, của tác giả Nguyễn Kháng (2007), trường ĐHSP Huế.

h

9. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn
luyện kiến thức – kĩ năng thí nghiệm trong chương trình Hóa học 10 nâng cao cho
HS theo hướng dạy học tích cực”, của tác giả Đ Thị Bích Ngọc (2009), trường
ĐHSP TP.HCM.
10. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm trong dạy học mơn hóa
lớp 10, 11 trường trung học phổ thông tỉnh Dăk Lăk”, của tác giả Võ Phương Uyên
(2009), trường ĐHSP TP.HCM.
11. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm Hóa học để tổ chức
hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 Trung học phổ thông” của tác giả
Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), trường ĐHSP TP.HCM.
Qua việc tìm hiểu các tài liệu và luận văn trên, tác giả nhận thấy rằng, việc

nghiên cứu về thực hành thí nghiệm Hóa học trong dạy học đã và đang thu hút được
khá nhiều sự quan tâm. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu để phát triển một cách đồng
bộ và hệ thống các cơ sở dữ liệu cho việc giảng dạy, học tập và kiểm tra đánh giá
chưa nhiều.
6


Với lý do đó, tác giả chọn hướng nghiên cứu đề tài này với mong muốn góp
phần nâng cao chất lượng dạy học thực hành Hóa học nói riêng và dạy học Hóa học
nói chung ở trường THPT.
1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học [5]
1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu
Trước yêu cầu ngày mới ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi ngành giáo dục
phải thay đổi mục tiêu giáo dục để đào tạo ra những con người có đầy đủ phẩm
chất, năng lực, kiến thức, … để đáp ứng với nhu cầu của xã hội và bản thân người
học.
Trong mục tiêu giáo dục của các cấp học, bậc học đã có điểm mới là tập trung
hơn nữa vào việc hình thành năng lực cho HS đó là: năng lực nhận thức, năng lực
hành động (năng lực giải quyết vấn đề), năng lực thích ứng với điều kiện xã hội.
Trong mục tiêu của mơn Hóa học đã xác định rõ: “Ngồi những kiến thức, kĩ
năng Hóa học cơ bản HS phải đạt được, cần chú ý nhiều hơn tới việc hình thành các
kĩ năng vận dụng kiến thức, kĩ năng tiến hành nghiên cứu khoa học Hóa học như:

h

quan sát, phân loại, thu thập thơng tin, dự đốn khoa học, đề ra giả thuyết, giải
quyết vấn đề, tiến hành thí nghiệm từ đơn giản đến phức tạp…để HS có thể tự phát
hiện và giải quyết một cách chủ động, sáng tạo các vấn đề thực tế có liên quan tới
Hóa học”.
1.2.2. Sự đổi mới hoạt động của giáo viên hóa học

Hoạt động dạy học của GV là quá trình thiết kế, tổ chức, điều khiển các hoạt
động của người học, để người học đạt được những mục tiêu cụ thể của từng bài học.
Với yêu cầu đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS
thì hoạt động của GV Hóa học cũng phải có sự đổi mới. Để đạt được những mục
tiêu đó, người GV Hóa học cần thực hiện các hoạt động cụ thể sau:
- hiết ế giáo án – thiết kế các hoạt động dạy học, trong đó phân chia cụ thể
hoạt động của HS theo các mục tiêu cụ thể của m i bài học Hóa học mà HS cần đạt
được. Lập hệ thống câu hỏi và bài tập để định hướng cho HS hoạt động.

7


- ổ chức các hoạt đ ng trên lớp theo cá nhân hoặc theo nhóm như: nêu vấn
đề cần nghiên cứu, tổ chức các hoạt động tìm tịi, phát hiện kiến thức và hình thành
kĩ năng Hóa học.
- Định hướng, điều chỉnh các hoạt động của HS: chính xác hóa khái niệm
Hóa học, kết luận về các hiện tượng, bản chất Hóa học các vấn đề mà HS tự tìm tịi,
thơng báo thêm một số thơng tin có liên quan đến bài học.
- hiết ế và thực hiện việc s

ụng các phương tiện trực qu n, hiện tượng

thực tế, thí nghiệm Hóa học, mơ hình mẫu vật như là nguồn thơng tin để HS khai
thác, tìm kiếm, phát hiện kiến thức mới, rèn luyện kĩ năng Hóa học.
- Đ ng viên, hu ến h ch, tạo điều iện để

vận ụng được nhiều hơn

những kiến thức thu được vào giải quyết một số vấn đề có liên quan tới Hóa học
trong thực tế đời sống và sản xuất.

1.2.3. Sự đổi mới hoạt động học tập của học sinh
Hoạt động học tập của HS được chú trọng, tăng cường trong giờ học và mang
tính chủ động. Q trình học tập Hóa học là q trình HS tự học, tự nhận thức, tìm

h

tịi để thu nhận kiến thức một cách chủ động, tích cực; là quá trình tự phát hiện và
giải quyết các vấn đề. Như vậy trong giờ học, HS được hướng dẫn để tiến hành các
hoạt động sau:
- hát hiện v n đề cần nghiên cứu hoặc nắm ắt v n đề học tập do GV nêu.
- hực hiện các hoạt đ ng cá nhân hoặc hợp tác theo nhóm để tìm tịi, giải
quyết các vấn đề đặt ra (tăng cường năng lực hành động và giao tiếp).
- Vận ụng iến thức, ĩ năng đã biết để giải thích, tìm hiểu một số hiện
tượng Hóa học xảy ra trong thực tế đời sống.
- Đánh giá việc nắm v ng iến thức, ĩ năng Hóa học của bản thân và các
bạn trong lớp (Tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau).
Như vậy, việc đổi mới PPDH Hóa học là phải tác động vào HS để HS được
hoạt động nhiều hơn, suy nghĩ nhiều hơn; tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, kĩ
năng Hóa học; có ý thức và biết cách vận dụng kiến thức Hóa học vào thực tế đời
sống. Thơng qua các hoạt động học tập tích cực thì HS không chỉ nắm vững các

8


kiến thức, kĩ năng Hóa học mà cịn nắm được phương pháp học tập, kĩ năng hoạt
động tìm tịi, phát hiện và giải quyết vấn đề học tập một cách linh hoạt và sáng tạo.
1.2.4. Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học và sử dụng phƣơng tiện dạy học
[12]
Hình thức tổ chức dạy học bài - lớp là hình thức tổ chức dạy học truyền thống
được xuất hiện từ khi có sự ra đời của hệ thống trường học. Đây là hình thức tổ

chức dạy học cơ bản và được sử dụng khá phổ biến trong trường học ở trên thế giới
nói chung và ở Việt Nam nói riêng từ trước đến nay. Tuy nhiên hình thức tổ chức
dạy học này có nhược điểm là GV khó áp dụng các phương pháp dạy học mà trong
đó các em HS được hoạt động và tích cực chủ động khám phá kiến thức. Vì vậy,
các em HS thường tiếp thu kiến thức một cách thụ động nên kiến thức thu được
khơng bền vững và khó hình thành các kỹ năng, hành vi cho các em.
Do đó, cần phải đổi mới các hình thức dạy học sao cho HS được: suy nghĩ
nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn, làm việc nhiều hơn, hoạt động nhiều hơn trên các
giờ học.

h

Các phương tiện trực quan được sử dụng trong quá trình dạy học gồm 3
nhóm: thí nghiệm, đồ dùng trực quan và các phương tiện nghe – nhìn; chúng rất đa
dạng, phong phú và được sử dụng với tần suất cao trong tất cả các khâu của q
trình dạy học.
Các thí nghiệm Hóa học, phương tiện dạy học trực quan được sử dụng hiệu
quả khi tạo nguồn kiến thức để HS tìm tịi, phát hiện, thu nhận và xây dựng kiến
thức mới.
1.2.5. Sử dụng phối hợp một cách linh hoạt các phƣơng pháp đặc th của hóa
học
Trong q trình đổi mới PPDH Hóa học, GV Hóa học cần chú trọng đến việc
khai thác các yếu tố tích cực trong từng PPDH được sử dụng và các PPDH đặc thù
của Hóa học để thực hiện yêu cầu tạo điều kiện cho HS được hoạt động nhiều hơn,
tích cực hơn, chủ động hơn trong giờ học. GV cần tăng cường sử dụng các PPDH:
nêu và giải quyết vấn đề, đàm thoại tìm tịi, nghiên cứu … kết hợp với thí nghiệm,

9

phương tiện nghe nhìn hiện đại, các câu hỏi, bài tập Hóa học theo hướng dạy học
tích cực như:
- Các thí nghiệm Hóa học theo hướng thí nghiệm nghiên cứu, dùng thí nghiệm
kiểm tra giả thuyết khoa học, kiểm nghiệm dự đốn.
- Hoạt động đàm thoại tìm tịi được thực hiện bằng phiếu học tập.
- Hoạt động báo cáo, thuyết trình của HS bằng lời nói, bằng giấy hoặc slide.
PPDH nêu và giải quyết vấn đề được thực hiện theo hướng GV nêu vấn đề
hoặc tổ chức cho HS hoạt động phát hiện vấn đề. M i HS hoặc nhóm HS hoạt động
tích cực dưới sự chỉ đạo của GV để giải quyết vấn đề, tìm ra tri thức cần lĩnh hội.
Trong quá trình giải quyết vấn đề cần tổ chức cho mọi HS đều tham gia các hoạt
động cá nhân, thí nghiệm, thảo luận, trao đổi trong nhóm, nhận xét, đánh giá, rút ra
kết luận về kiến thức, phương pháp nhận thức cần lĩnh hội.
Như vậy, chúng ta cần quán triệt quan điểm đổi mới PPDH Hóa học là chú
trọng phát huy, sử dụng các yếu tố tích cực đã có trong các PPDH Hóa học, tiếp thu
có chọn lọc những quan điểm, phương pháp tích cực trong khoa học giáo dục hiện

h

đại như: dạy học kiến tạo, dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ, dạy học lấy HS làm
trung tâm, dạy học tương tác …Việc lựa chọn PPDH và sự kết hợp các PPDH nhằm
phát huy cao độ tính tích cực nhận thức của HS, cần đảm bảo sự phù hợp với mục
tiêu, nội dung bài học, đối tượng HS cụ thể và điều kiện cơ sở vật chất của từng địa
phương.
1.3. Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học
1.3.1. Thí nghiệm hóa học
1.3.1.1. Khái niệm
Thí nghiệm là một phần của hiện thực khách quan được thực hiện hay tái hiện
lại trong các điều kiện đặc biệt, trong đó con người có thể chủ động điều khiển các
yếu tố tác động vào quá trình xảy ra để phục vụ cho những mục đích nhất định. Thí
nghiệm giúp con người loại bỏ những cái phụ, không bản chất để tìm ra bản chất

của sự vật hiện tượng. Thí nghiệm giúp con người phát hiện ra những quy luật còn
ẩn náu trong tự nhiên hoặc kiểm chứng, làm sáng tỏ những giả thuyết khoa học.

10


Trong đề tài nghiên cứu này, khái niệm thí nghiệm được giới hạn trong một phạm
vi hẹp hơn là “thực hiện các phản ứng, q trình Hóa học phục vụ cho việc dạy học
Hóa học”.
1.3.1.2. Vai trị c a thí nghiệm trong dạy học Hóa học [6]
Thí nghiệm có vai trò rất quan trọng trong nghiên cứu khoa học và đặc biệt
trong Hóa học.
a, h nghiệm à phương tiện trực qu n
Thí nghiệm là nền tảng của việc dạy học Hóa học. Thí nghiệm là phương tiện
trực quan chủ yếu, được dùng phổ biến và giữ vai trò quyết định trong q trình dạy
học Hóa học. Nó giúp HS chuyển từ tư duy cụ thể sang tư duy trừu tượng và ngược
lại. Thơng qua việc làm thí nghiệm HS sẽ làm quen được với các tính chất lý, hóa
của các chất, từ đó HS có thể khắc sâu, hiểu rõ các q trình Hóa học, nắm bắt các
khái niệm, định luật, học thuyết Hóa học, giúp HS học mơn hóa hiệu quả hơn.
b, h nghiệm à c u nối gi

thu ết và thực tiễn

Thực hành thí nghiệm sẽ giúp cho HS làm sáng tỏ những vấn đề lý thuyết đưa

h

ra, giúp HS ôn tập và kiểm tra lại các vấn đề lý thuyết đã học, trên cơ sở đó hiểu sâu
sắc và nắm vững những nội dung cơ bản của lý thuyết.
Nhiều thí nghiệm rất gần gũi với đời sống, với các quy trình cơng nghệ. Chính

vì vậy, thí nghiệm giúp HS vận dụng các điều đã học vào thực tế cuộc sống. Khi
quan sát các thí nghiệm (tự mình hoặc GV làm) HS ghi nhớ lại các thí nghiệm, nếu
HS gặp lại hiện tượng trong tự nhiên, HS sẽ hình dung lại kiến thức cũ và giải thích
được hiện tượng một cách dễ dàng. Từ đó HS phát huy được tính tích cực, sáng tạo
và vận dụng kiến thức nhạy bén trong những trường hợp khác nhau. Như vậy, việc
dạy học Hóa học đã thực hiện đúng mục tiêu chung của giáo dục, đó là đào tạo
những con người tồn diện về mọi mặt, hình thành những kĩ năng cần thiết, khả
năng thích ứng trong mọi tình huống.
c, R n u ện ĩ năng thực hành
Trong tất cả các thí nghiệm khoa học, đặc biệt là thí nghiệm về Hóa học, nếu
khơng cẩn thận sẽ gây ra nguy hiểm có khi dẫn đến tử vong. Khi thực hành thí
nghiệm, HS phải làm đúng các thao tác cần thiết, sử dụng lượng hóa chất thích hợp
11