Luận văn nâng cao hiệu quả quản lý đại lễ kỳ yên tại đình thần phú nhuận thành phố hồ chí minh

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Nâng cao hiệu quả quản lý Đại lễ
Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh” do chính tơi thực
hiện nghiên cứu và hồn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Bùi Hải
Đăng.
Trân trọng./.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 12 tháng 10 năm 2020
Học viên

Trần Đình Hương


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BVHTT&DL

Bộ văn hóa thể thao và du lịch

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

TP

Thành phố

TW

Trung ương

UBND

Ủy ban nhân dân

VHTT

Văn hóa thơng tin

P.VHTT.Q.PN

Phịng Văn hóa Thơng tin quận Phú Nhuận

NXB

Nhà xuất bản


MỤC LỤC
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................... 2
3. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................ 2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................... 8
5. Lý thuyết nghiên cứu ............................................................................... 8
6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ..................................... 10
7. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 12
8. Đóng góp của luận văn .......................................................................... 13
9. Bố cục luận văn ...................................................................................... 13
Chương 1 ........................................................................................................ 14
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................................... 14
1.1 Các khái niệm ....................................................................................... 14
1.1.1 Quản lý................................................................................................. 14
1.1.2 Văn hóa ................................................................................................ 14

1.1.3 Lễ hội ................................................................................................... 15
1.1.4 Truyền thống ........................................................................................ 15
1.1.5 Quản lý văn hóa ................................................................................... 16
1.1.6 Lễ hội truyền thống .............................................................................. 17
1.2 Công tác quản lý nhà nước về các hoạt động văn hóa, lễ hội .......... 19
1.2.1 Quản lý của nhà nước về hoạt động tổ chức lễ hội truyền thống ....... 19
1.2.2 Quản lý của cộng đồng về hoạt động tổ chức lễ hội truyền thống...... 22
1.3 Khái quát về Lễ Kỳ Yên ...................................................................... 22
1.3.1 Lễ Kỳ Yên ............................................................................................. 22
1.3.2 Vai trò của lễ hội Kỳ Yên trong đời sống văn hóa tinh thần của người
dân sống tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ............................................ 26
1.4 Khái quát về Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận ................... 28
1.4.1 Lịch sử hình thành ............................................................................... 28
1.4.2 Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận ............................................. 30


1.4.3 Những giá trị - chức năng tiêu biểu của Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần
Phú Nhuận .................................................................................................... 34
Tiểu kết Chương 1 ...................................................................................... 37
Chương 2 ........................................................................................................ 38
THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ VỀ TỔ CHỨC ......................... 38
ĐẠI LỄ KỲ YÊN TẠI ĐÌNH THẦN PHÚ NHUẬN ................................. 38
2.1 Thực trạng cơng tác tổ chức Đại lễ Kỳ n tại Đình Thần Phú
Nhuận .......................................................................................................... 38
2.1.1 Công tác chuẩn bị tổ chức ................................................................... 38
2.1.2 Thực hành các nghi thức nghi lễ ......................................................... 40
2.1.3 Diễn xướng nghệ thuật ........................................................................ 40
2.2 Thực trạng quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận ......... 41
2.2.1 Thực hiện các văn bản pháp quy ......................................................... 41
2.2.2 Quản lý các nguồn lực tổ chức lễ hội .................................................. 43

2.2.3 Quản lý an tồn vệ sinh mơi trường và thực phẩm trong lễ hội, bảo vệ
di tích Đình thần Phú Nhuận ........................................................................ 45
2.2.4 Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, tuyên truyền trong quá trình
tổ chức lễ hội ................................................................................................ 47
2.2.5 Bảo tồn các giá trị trong Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận ... 48
2.3 Đánh giá – Nhận xét ............................................................................. 50
2.3.1 Đánh giá về công tác quản lý và tổ chức ............................................ 50
2.3.2 Nhận xét ............................................................................................... 54
Tiểu kết chương 2 ....................................................................................... 56
Chương 3 ........................................................................................................ 57
MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐẠI LỄ KỲ
YÊN TẠI ĐÌNH THẦN PHÚ NHUẬN ....................................................... 57
3.1 Các yếu tố tác động .............................................................................. 57
3.1.1 Q trình Đơ thị hóa ở Thành Phố Hồ Chí Minh ............................... 57
3.1.2 Xu hướng tâm linh của người dân ....................................................... 59
3.1.3 Các chủ trương có liên quan của Đảng và Nhà nước ......................... 61
3.2 Các giải pháp ....................................................................................... 67


3.2.1 Hoàn thiện cơ cấu bộ máy tổ chức và cơ chế quản lý ......................... 68
3.2.2 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ............................................ 70
3.2.3 Ứng dụng những mô hình quản lý lễ hội ............................................. 71
3.3 Các khuyến nghị ................................................................................... 73
3.3.1 Bảo tồn và phát huy những giá trị của Đại lễ Kỳ Yên trong đời sống
người dân đô thị............................................................................................ 74
3.3.2 Nâng cao hiệu quả quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận . 77
Tiểu kết Chương 3 ...................................................................................... 78
KẾT LUẬN .................................................................................................... 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 91

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lễ hội là một loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng phổ biến sinh ra
nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần trong đời sống hàng ngày của con người qua
mọi thời kì. Các lễ hội thường phản ánh rõ nét những đặc trưng về bản sắc văn
hóa của một cộng đồng người hay của một quốc gia, dân tộc. Ở nước ta có rất
nhiều lễ hội, đa dạng về hình thức, nguồn góc và diễn ra quanh năm. Một trong
những lễ hội truyền thống quan trọng, đặc sắc tồn tại đến ngày nay ở khu vực
phía Nam chính là Lễ hội Kỳ Yên.
Lễ hội Kỳ Yên mỗi năm không chỉ thỏa mãn nhu cầu tâm linh của cộng
đồng sống tại địa phương mà cịn tạo ra một khơng gian văn hóa đặc trưng gắn
kết cộng đồng, mang lại nhiều giá trị truyền thống, giá trị giáo dục. Trong bối
cảnh nước ta đang đẩy mạnh tiến trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
nhập kinh tế thì Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những nơi có ảnh hưởng
sâu sắc nhất, vấn đề hội nhập và sự biến đổi văn hóa diễn ra tại đây vơ cùng
phức tạp vì lẽ đó đời sống vật chất, tinh thần của đại bộ phận người dân có sự
chuyển biến mạnh mẽ. Mức sống và thu nhập cao, tiếp cận với nhiều loại hình
lễ hội hiện đại và nhiều sản phẩm nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh lần lược ra
đời và phát triển, Lễ hội Kỳ n tại Thành phố Hồ Chí Minh có những biến
đổi để tồn tại và dành một vị trí nhất định trong các ngày lễ lớn của người dân
đô thị, Lễ hội Kỳ Yên ở những khu vực trung tâm thành phố đã được tổ chức
và hoạt động liên tục trong nhiều năm qua mà chưa nhận được nhiều sự quan
tâm nghiên cứu để phát triển lễ hội truyền thống, phát huy tối đa chức năng
giáo dục về nguồn cội dựa trên những chất liệu văn hóa cổ truyền vì thế chúng
tôi muốn nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội cổ truyền bằng cách nghiên cứu về
công tác quản lý hoạt động tổ chức Lễ hội Kỳ Yên tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Lễ hội Kỳ Yên tại Quận Phú Nhuận, được biết đến với tên gọi là Đại lễ Kỳ


2

Yên, sinh ra và lớn lên tại địa bàn Quận Phú Nhuận một trong những quận gần
trung tâm thành phố, quan sát và tham dự lễ Kỳ Yên tại đây nhiều năm, tận
mắt chứng kiến những thay đổi lớn về mặt quản lý tổ chức lễ hội, thấy được
thực trạng quản lý và cơng tác tổ chức lễ hội cịn nhiều vấn đề cần lưu tâm như
an ninh trật tự, môi trường, sự suy giảm số người tham dự, sự thay đổi niềm
tin của người dân,...Vì thế chúng tơi quyết định chọn đề tài “Nâng cao hiệu
quả quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận” làm luận văn thạc sĩ
nhằm làm rõ những vấn đề trên với mong muốn luận văn đề xuất những giải
pháp quản lý hiệu quả cải thiện chất lượng Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú
Nhuận và làm cơ sở để nâng cao hiệu quản lý Lễ hội Kỳ Yên tại Thành phố
Hồ Chí Minh trong bối cảnh đơ thị hóa.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
 Mục đích nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu công tác tổ chức về quản lý Đại lễ Kỳ Yên với mục
đích đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này.
 Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận về công tác quản lý lễ hội trên cơ sở tổng hợp
những kết quả nghiên cứu có liên quan;
- Xác định vai trị và giá trị văn hóa của Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú
Nhuận đối với người dân trong bối cảnh đơ thị hóa;
- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý và công tác tổ chức Đại lễ Kỳ
Yên tại Đình thần Phú Nhuận.
3. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn chúng tôi đã tiếp cận với
một số công trình, tác phẩm cũng như những bài viết trên nhiều báo, tạp chí...

có đề cập đến vấn đề quản lý về hoạt động tổ chức Lễ hội Kỳ Yên tại Thành
phố Hồ Chí Minh. Chúng tơi sẽ chia các tài liệu trên thành 2 vấn đề gồm: Tài


3

liệu về Công tác quản lý tổ chức lễ hội, tài liệu về Lễ Kỳ Yên tại Đình Thần
Phú Nhuận.
 Tài liệu về công tác quản lý lễ hội
Quản lý lễ hội cổ truyền hiện nay của Phạm Thị Thanh Quy (2010), Lễ
hội truyền thống trong đời sống xã hội hiện đại của Đinh Gia Khánh và Lê Hữu
Tàng (1993). Hai cơng trình phản ánh thực trạng việc quản lý lễ hội cổ truyền
hiện nay, trong đó, các tác giả còn nêu lên một vài giải pháp để nâng cao hiệu
quả quản lý nhà nước về lễ hội cổ truyền, khi đọc những tác phẩm trên chúng
tơi có một số cái nhìn khách quan về lễ hội nói chung, tìm ra những giải pháp
phù hợp cho việc phát triển những giải pháp cho luận văn.
“Quản lý lễ hội truyền thống của người Việt” của Bùi Hồi Sơn (2010).
Cơng trình này đề cập đến việc quản lý lễ hội ở Việt Nam một cách đầy đủ,
toàn diện và bài bản đứng từ góc nhìn của khoa học quản lý và người làm quản
lý. Trong đó, các lễ hội cổ truyền trong quá trình hoạt động của mình, đều chịu
sự chi phối của các cơ quan quản lý nhà nước thông qua các văn bản pháp quy
(bộ luật, nghị định, quy chế…), cung cấp cho chúng tôi một cách khái quát và
đầy đủ nhất những quy định về quản lý và tổ chức lễ hội, quy định ứng xử văn
minh, thực hiện nếp sống văn minh nơi công cộng, thực trạng hoạt động lễ hội
và các lễ hội lớn của Việt Nam.
Công trình “Lễ hội cổ truyền của người Việt cấu trúc và thành tố” của
Nguyễn Chí Bền. Đây là một cơng trình nghiên cứu tổng thể về các loại hình lễ
hội truyền thống trên lãnh thổ Việt Nam được tác giả tiếp cận dưới góc nhìn
cấu trúc và thành tố. Với góc nhìn riêng có của mình, tác giả cuốn sách đã cho
thấy các mặt của lễ hội truyền thống Việt Nam trong mối quan hệ, tương tác

với mọi phương diện của đời sống xã hội. Cơng trình nghiên cứu này của
Nguyễn Chí Bền đã giúp cho chúng tơi có được cái nhìn bao quát hơn về lễ hội
cổ truyền ở Việt Nam trên cả phương diện lý thuyết lẫn thực tiễn. Chúng tơi coi
đây là cơng trình vừa mang tính lý thuyết vừa mang tính tổng kết cao được rút


4

ra từ thực tế của lễ hội trên khắp các vùng miền ở Việt Nam. Đặc biệt là, trên
cơ sở lý thuyết, tác giả đã chỉ ra được kết cấu, cấu trúc và thành tố cơ bản của
một lễ hội cổ truyền ở Việt Nam nói chung.
Chúng tơi có thể dựa vào tài liệu này để xem xét bối cảnh tổ chức lễ tại
Đình thần Phú Nhuận, có thực hiện đủ và đúng quy định của nhà nước chưa,
tham khảo các hoạt động lễ hội cổ truyền ở nước ta. Ngồi ra những cơng trình
hiện nay đại đa số đều chỉ tìm hiểu về lễ hội một các khái quát cũng như mô tả
những sự kiện diễn ra trong lễ hội và rất hiếm hoi những cơng trình nghiên cứu
về công tác quản lý lễ hội tại một địa phương cụ thể. Đặc biệt là trong bối cảnh
đô thị với tốc độ xã hội hóa cao nhất nước như hiện nay.
Cuốn “Lễ hội truyền thống trong đời sống xã hội hiện đại” của hai tác
giả Đinh Gia Khánh và Lê Hữu Tàng khái quát một số vấn đề xoay quanh sự
tồn tại và phát triển của lễ hội truyền thống trong xã hội ngày nay, tư liệu này
có những cách nhìn chi tiết về vấn đề biến đổi văn hóa nói chung và biến đổi
trong lễ hội truyền thống nói riêng trong sự biến đổi mạnh mẽ của toàn cầu hóa,
của những q trình giao lưu vượt phạm vi quốc gia của những xã hội đang
chuyển đổi. Từ những khía cạnh chuyển đổi mà hai tác giả đề cập chúng ta có
thêm nhiều góc nhìn khách quan đến Đại lễ Kỳ n ở Đình thần Phú Nhuận.
Bên cạnh đó cịn có các bài báo khoa học như: “Nghiên cứu về hội làng
cổ truyền của người Việt” (1984) của Lê Thị Nhâm Tuyết, “Một số vấn đề về
lễ hội cổ truyền trong cuộc sống hơm nay” (2001) của Nguyễn Chí Bền, Quản
lý nhà nước về lễ hội, đăng trên Báo điện tử Phú Thọ (ngày 08/02/2017)

của tác giả Tiến Dũng, Sắc màu lễ hội đất cội nguồn, đăng trên Báo điện tử Phú
Thọ (ngày 11/02/2017) của tác giả Trịnh Hà, Văn hóa làng xã trước sự thách
thức của đơ thị hóa tại Thành phố Hồ Chí Minh do Sở Khoa học Cơng nghệ và
Mơi trường Thành phố Hồ Chí Minh.
Ở những cơng trình trên, các tác giả bàn về những vấn đề liên quan đến
quản lý về hoạt động tổ chức lễ Kỳ n trong bối cảnh đơ thị, các hình thức tổ


5

chức lễ hội truyền thống, những nét tính ngưỡng và niềm tin tín ngưỡng của
người dân Nam Bộ, đánh giá những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của Đại lễ
Kỳ Yên đến người dân đô thị, những thời cơ và thách thức để phát triển văn
hóa truyền thống dựa trên những chất liệu của Văn hóa dân gian mà tiêu biểu
là ngơi Đình thần. Thơng qua các bài viết này, chúng ta nhận thấy rõ sự phong
phú, đa dạng trong những khía cạnh của lễ Kỳ Yên, mỗi nơi lại có một vấn đề
khác nhau, và đây là nguồn tài liệu quý giá cho những nghiên cứu về lễ hội nói
riêng và quản lý văn hóa nói chung. Chính những tài liệu này sẽ giúp chúng tôi
đưa ra được các giải pháp phù hợp và tối ưu nhất nhằm mục đích nâng cao hiệu
quả quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận.
 Tài liệu về Lễ hội Kỳ Yên
Các đề tài nghiên cứu sâu về Lễ hội Kỳ Yên rất nhiều và đa dạng, từ các
công trình tập trung mơ tả lại chi tiết q trình diễn ra lễ hội đến các cơng trình
nghiên cứu về sự biến đổi trong quá trình tồn tại của lễ Kỳ Yên, do đặc thù của
văn hóa dân gian Nam Bộ mà Lễ hội Kỳ Yên tại từng vùng lại có những nét
đặc sắc riêng biệt, mang tính đặc thù. Vì lẽ đó chúng tơi sẽ chọn những tác
phẩm có tính khái qt cao, những cơng trình đề cập đến những khía cạnh phù
hợp nhằm chỉ ra được các điểm chung nhất về Lễ hội Kỳ Yên làm nền tảng xây
dựng nội dung cho luận văn.
- Cơng trình “Đình miếu & lễ hội dân gian” của tác giả Sơn Nam tái bản

lần 4 năm 2017, trong cơng trình này tác giả đã giới thiệu một cách khái quát
những di sản văn hoá tinh thần trên vùng đất Nam Bộ, giúp chúng tơi có thêm
một góc nhìn khác về lễ hội Kỳ n.
- Cơng trình “Văn hóa dân gian Nam Bộ – Những phác thảo” của tác giả
Nguyễn Phương Thảo bao gồm 16 tiểu luận nghiên cứu một số vấn đề cụ thể
của nền văn hoá dân gian Nam Bộ. Trong đó có một phần đề cập đến “Tục thờ
chúng thành hoàn với người Việt” trong phần này tác giả đã phân tích về vai
trị của Đình thần nơi thờ thành hồn có vị trí như thế nào trong lịng người


6

Việt, phần nào lý giải được những yếu tố quan trọng trong q trình hình thành
niềm tin tính ngưỡng trong lịng người Việt nói chung và người dân Nam Bộ
nói riêng. Từ những dẫn chứng, nhận định trên chúng ta có thể tìm ra những
điểm chung nhất về những biến đổi trong niềm tin tính ngưỡng của khách tham
dự Đại lễ Kỳ n tại Đình thần Phú Nhuận.
- “Tín ngưỡng và Văn hóa tín ngưỡng” ở Việt Nam của Ngơ Đức Thịnh
làm chủ biên, trong cơng trình này ngồi nghiên cứu một số tín ngưỡng dân
gian cụ thể, như thờ cúng Tổ tiên của các gia tộc, còn nghiên cứu hình thức thờ
Thành hồng làng và hội đình, chỉ ra những nét văn hóa điển hình của sự gắn
kết cộng đồng láng giềng làng xã, từ đây hình thành và phát triển văn hóa làng,
đưa ra một số quan điểm nghiên cứu xét trên bình diện nguồn gốc, mối quan hệ
khá chặt chẽ giữa các hình thức nghệ thuật tín ngưỡng và nghệ thuật đời thường.
Tài liệu đóng vai trị lý giải những nguyên nhân hình thành các hình thức thờ
cúng thần Thành Hoàng làng, đưa ra những giá trị và chức năng của Đình thần
trong đời sống tâm linh của người dân Nam Bộ.
- “Đình Nam Bộ xưa và nay” của 2 tác giả Huỳnh Ngọc Trảng và Trương
Ngọc Tường xây dựng một cơng trình nghiên cứu miêu tả rất kĩ về sự biến đổi
của Đình thần Nam Bộ qua dòng lịch sử, lý giải sự biến đổi văn hóa của Việt

Nam thơng qua các biến cố chính trị từ đó tác động trực tiếp đến tín ngưỡng
thờ Thần Thành hồng làng, sự biến mất của những Đình thần Nam Bộ cũng
được lý giải rất kĩ trong cơng trình này. Đây là một trong số những tư liệu quan
trọng để chúng tơi có thể thấy rõ được lý do vì sao có những sự thay đổi trong
q trình Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận diễn ra. Từ đó có cái nhìn
khách quan trong việc biến mất của một số nghi lễ nhằm phù hợp với bối cảnh
xã hội.
- Năm 2000, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật đã cho xuất bản cuốn “Kho
tàng Lễ hội cổ truyền Việt Nam” đây là một tập hợp các bài viết của nhiều tác
giả viết về lễ hội cổ truyền ở cả ba miền: Bắc, Trung, Nam. Trong đó, Đại lễ


7

Kỳ Yên được tái hiện một cách sơ lược, đơn giản, nhưng những thông tin cơ
bản cũng được tác giả cung cấp đầy đủ trọn vẹn. Lễ Kỳ Yên ở đình Châu Phú
do Nguyễn Thị Minh Hoa viết, tái hiện lại khác chi tiết, cụ thể tất cả các bước
của một lễ hội truyền thống ở Việt Nam. Tuy nhiên, bài viết chỉ dừng lại ở việc
mô tả mà chưa có số liệu cụ thể về những tác động của lễ hội tới đời sống cộng
đồng và ngược lại. Mặc dù vậy, cuốn sách đã cung cấp cho chúng tôi những
thông tin ban đầu về nội dung của các lễ hội ở Việt Nam, đặc biệt là các lễ hội
liên quan trực tiếp đến Đại lễ Kỳ n.
Các cơng trình nói chung viết về Lễ Kỳ Yên thường dừng lại ở mức độ
miêu tả các bước tổ chức lễ hội theo đúng nghi lễ, hiếm có cơng trình nào đánh
giá chất lượng quản lý tổ chức của Lễ hội Kỳ Yên ở một nơi nhất định hoặc so
sánh những biến đổi của lễ hội qua thời gian. Việc tham khảo những tài liệu
trên giúp cho chúng tơi có cái nhìn toàn diện hơn về Lễ Kỳ Yên ở nhiều nơi,
đánh giá chính xác những thơng tin mình tìm hiểu được qua những lần khảo
sát, phỏng vấn.
Về Đại Lễ Kỳ Yên ở Đình Phú Nhuận có cơng trình “Nghiên cứu một

ngơi đình làng miền Nam - Phú Nhuận đình” của tác giả Nguyễn Long Thao,
tiểu luận cao học Văn minh Việt Nam, Đại học Văn khoa Sài Gòn, 1974. Đây
là một tác phẩm hiếm hoi nghiên cứu khá chi tiết về Đình Thần Phú Nhuận, từ
kiến trúc và hoạt động của nơi này vào những năm trước khi giải phóng miền
Nam, mang lại thay đổi lớn về xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh cũng như
quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên của Đình Thần Phú Nhuận, quan trọng
hơn là nghiên cứu này sẽ làm rõ những thay đổi về cơ chế tổ chức quản lý của
Đình Phú Nhuận, sự thay đổi về chức năng của Lễ hội Kỳ n tại Đình Thần
Phú Nhuận, có thể phần nào lý giải được vai trò của quản lý hoạt động tổ chức
Đại lễ Kỳ Yên cũng như tâm lý chung của người tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại đây
và khách tham dự. Tài liệu nghiên cứu riêng về Đại lễ Kỳ n tại Đình Thần
Phú Nhuận vơ cùng ít. Ngồi ra cũng chỉ có số ít tài liệu như “Hội đình của


8

người Việt tại Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Qch Thu Nguyệt, “Sài
Gịn – Thành phố Hồ Chí Minh du ngoạn tham khảo” của Phạm Côn Sơn và
một vài tác phẩm viết về các ngơi đình tại Thành phố Hồ Chí Minh thì mới
điểm qua Đình Thần Phú Nhuận.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý về tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại
Đình thần Phú Nhuận.
 Phạm vi nghiên cứu
- Khơng gian: Đình thần Phú Nhuận thuộc Quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ
Chí Minh
- Thời gian: Tháng 11 năm 1997 đến Tháng 03 năm 2020. Đây là thời gian
Đình Thần Phú Nhuận được Bộ Văn hóa – Thơng tin xếp hạng là di tích
kiến trúc nghệ thuật quốc gia.
5. Lý thuyết nghiên cứu

 Thuyết tương đối văn hóa
Thuyết tương đối văn hóa là nguyên tắc mà những người khác cần hiểu
về tín ngưỡng và hoạt động của mỗi cá nhân theo văn hóa của riêng cá nhân đó.
Nó được thiết lập như tiên đề trong nghiên cứu nhân học bởi Franz Boas trong
vài thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 20 và sau đó được phát triển bởi các sinh viên
của ông. Boas lần đầu tiên nêu ra ý tưởng vào năm 1887: “... văn minh không
phải là một cái gì đó tuyệt đối, nhưng... là tương đối, và... những ý tưởng và
quan niệm của chúng tôi chỉ đúng đối với nền văn minh của chúng ta cho tới
hiện tại” trích trong Franz Boas 1887 "Museums of Ethnology and their
classification" Science 9 [43].
Theo lý thuyết này, các nền văn hóa đều bình đẳng, khơng có quan niệm
đúng hoặc sai giữa các nền văn hóa. Chúng ta áp dụng lý thuyết này trong công
tác quản lý hoạt động tổ chức lễ hội, cần tôn trọng sự khác biệt giữa các nền
văn hóa, giữa các tập tục, nghi lễ, khơng cực đoan áp đặt đúng - sai, phán xét


9

lễ hội còn lạc hậu hay so sánh lễ hội này với lễ hội khác và không thái quá để
bảo vệ những yếu tố hủ tục, không phù hợp với giá trị cuộc sống đương đại.
Tính đa dạng văn hóa của các tộc người cần được tôn trọng nhưng cũng ln
đồng hành với tính phổ biến. Khi nghiên cứu, đề xuất biện pháp quản lý lễ hội,
cần đặt lễ hội trong mơi trường thực tiễn. Trong q trình thu thập tài liệu cũng
như tìm hiểu về quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú
Nhuận cần dựa vào lý thuyết trên để làm rõ nguồn gốc giữa những sự biến động
trong quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận và sự
biến đổi của nó qua nhiều năm, để có cái nhìn khách quan nhất, đề xuất ra giải
pháp hợp lý.
 Lý thuyết về chức năng
Lý thuyết về chức năng của Bronislav Malinowski, Giống như Boas,

Malinowski tích cực ủng hộ công tác nghiên cứu thực địa, cả hai đều nhấn mạnh
tầm quan trọng của việc học bản ngữ và cố gắng khám phá một nền văn hóa từ
góc độ của người bản xứ. Theo quan điểm của Malinowski, văn hóa là phương
tiện để thỏa mãn các nhu cầu của các cá nhân riêng biệt và cộng đồng nói chung,
các hợp phần của văn hóa phối hợp với nhau để phục vụ nhu cầu của con người
Do đó, mọi vật thể văn hóa (hữu hình hay vơ hình) đều có ý nghĩa và chức năng
cụ thể nhằm phục vụ cho các cá nhân riêng rẽ hay xã hội nói chung. Trong bối
cảnh xã hội hóa càng mạnh thì nhu cầu về sự an toàn của con người càng cao,
họ thường lại tìm về những giá trị tâm linh để thỏa mãn tâm lý cũng như giảm
thiểu sự căng thẳng trong công việc. Vận dụng lý thuyết này để lý giải vai trị
của Đại lễ Kỳ n tại Đình Thần Phú Nhuận.
 Lý thuyết về quản lý văn hóa
Chúng tôi sẽ sử dụng lý thuyết về quản lý trong “Rừng lý luận quản lý"
của tác giả Harold Koong xây dựng vào năm 1961, nhầm ứng dụng vào các mơ
hình quản lý văn hóa hiện nay tại Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí
Minh nói riêng. Trong 11 trường phái mà Harold Koong đề cập thì khi ứng


10

dụng vào q trình hoạt động của cơng tác quản lý văn hóa nhằm tìm ra những
khuyết điểm chưa được nhắc tới như: Trường phái quản lý theo quá trình làm
việc (chính thống, cổ điển), Trường phái quan hệ giữa người và người (thông
qua con người), Trường phái hành vi quần thể (hành vi của tổ chức), Trường
phái kinh nghiệm (so sánh các phương án), Trường phái hệ thống hiệp tác xã
hội (quan hệ văn hóa các tổ chức), Trường phái hệ thống kỹ thuật xã hội (sản
xuất, văn phòng, con người), Trường phái phương pháp hệ thống (quan hệ hữu
cơ trong tổng thể), Trường phái lý luận về quyết sách (chọn phương án khả thi),
Trường phái toán học (dùng quan hệ toán học để thể hiện quyết sách), Trường
phái lý luận quyền biến (quản lý theo hoàn cảnh quan hệ với đối sách quản lý),

Trường phái vai trò giám đốc (qua hoạt động thực tiễn của người điều hành các
cấp).
Những luận điểm từ ba lý thuyết trên được sử dụng là cơ sở để phân tích
đánh giá thực trạng cơng tác quản lý tại Đình thần Phú Nhuận và đề ra các giải
pháp cụ thể nhầm nâng cao chất lượng công tác quản lý lễ hội.
6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
 Câu hỏi nghiên cứu
- Thực trạng công tác quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại Đình
thần Phú Nhuận đã diễn ra như những năm qua như thế nào?
- Tiến trình đơ thị hóa ở TP. HCM những năm qua tác động như thế nào
đến Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận?
- Những giải pháp hữu hiệu nào phù hợp với tình hình thực tế để nâng
cao hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên của Đình
thần Phú Nhuận?
 Giả thuyết nghiên cứu
- Công tác quản lý hoạt động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú
Nhuận nhìn về tổng quan tốt, tuy nhiên chủ thể quản lý chưa phát huy được tối
đa vai trị của mình, cơng tác tổ chức vẫn còn phụ thuộc quá nhiều vào ban quản


11

lý Đình, dẫn đến thiếu sự ổn định trong cơng tác tổ chức, vì thế mà những năm
qua Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần hiện nay chưa phát huy được tối đa những giá
trị vốn có và tiềm năng của chính nó. Sau q trình nghiên cứu tình hình thực
tế tại Đình thần Phú Nhuận hiểu được những thuận lời về vị trí địa lý, sự tin
tưởng và ủng hộ của số đông người dân địa phương, ban quản lý Đình tâm
huyết với những giá trị truyền thống, sự ủng hộ của chính quyền địa phương…
Tuy nhiên, những phương pháp quản lý hiện tại chưa thật sự tốt cho sự tồn tại
lâu dài của Đại lễ Kỳ Yên, các vấn đề tuyên truyền và cơ cấu quản lý chưa hợp

lý, vai trị quản lý của cán bộ văn hóa cịn mờ nhạt chưa có nền tảng kiến thức
vững chắc về hoạt động lễ hội truyền thống, những phương án dự phịng cho
các rủi ro có thể xảy ra trong lễ hội.
- Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận đã tồn tại nhiều năm như một
lễ hội truyền thống không thể thiếu trong đời sống người dân địa phương, với
bối cảnh tiến trình đơ thị hóa đang diễn ra vơ cùng nhanh chóng và có xu hướng
phức tạp hơn từng ngày, đặc biệt là đối với những đô thị lớn như Thành phố
Hồ Chí Minh thì những tác động của tiến trình đơ thị hóa là điều khơng thể
tránh khỏi. Ngoài những tác động tiêu cực như vấn đề mơi trường, khói bụi và
tiếng ồn gây ra hư hại cho cơ sở vật chất tại Đình thần, tuyến đường sắt hoạt
động nhiều năm làm cho kết cấu hạ tầng của Đình Phú Nhuận xuống cấp…thì
đơ thị hóa cũng mang lại những tác động tích cực như khách tham dự chủ yếu
có dân trí ở mức trung bình đến cao, ý thức và tuân thủ những quy định của
chính quyền địa phương trong quá trình tham gia lễ hội, ban tổ chức và các cấp
quản lý lễ hội có cơ hội tiếp cận và ứng dụng những thành tựu khoa học kĩ thuật
trong công tác truyền thông, cách thức quản lý lễ hội… những tác động tích
cực của tiến trình đơ thị hóa cũng là một trong những yếu tố quan trọng quyết
định sự tồn tại và phát triển của Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận.
- Với những tiềm lực vốn có Đại lễ Kỳ Yên tại Đình thần Phú Nhuận có
thể phát huy được tối đa những giá trị của mình nếu áp dụng những biện pháp


12

quản lý phù hợp và khắc phục những nhược điểm của công tác quản lý. Tạo
điều kiện cho cán bộ phụ trách quản lý Đại lễ Kỳ Yên có một nền tảng kiến
thức nhất định về lễ hội truyền thống và Đại lễ Kỳ Yên, biết áp dụng những
phương thức quản lý mềm dẻo và phù hợp với ban quản lý Đình, cải thiện triệt
để các vấn đề tiêu cực trong lễ hội như người bán hàng rong, tựu tập trên lề
đường trước Đình thần…Ứng dụng được những thiết bị khoa học kĩ thuật để

hạn chế sự cố và tạo ra một khơng gian văn hóa đậm nét nhưng vẫn thu hút
được sự quan tâm của truyền thông trong nước và đối tượng người trẻ tuổi, hình
thành và duy trì sự văn minh trong lễ hội truyền thống.
7. Phương pháp nghiên cứu
Ngoài việc sự dụng các phương pháp tổng hợp và phân tích trong nghiên
cứu tài liệu liên quan đến Đại lễ Kỳ Yên tại vùng Nam Bộ, lịch sử phát triển
của Đình Thần Phú Nhuận, Quản lý về hoạt động tổ chức lễ hội... chúng tơi cịn
sử dụng các phương pháp cụ thể sau:
- Phương pháp nghiên cứu định tính:
Phỏng vấn sâu: Trước khi vào buổi phỏng vấn sâu, chúng tơi quan sát
q trình thực hiện cơng tác quản lý về tổ chức Đại lễ Kỳ Yên, quá trình tham
dự lễ hội của người dân; bằng việc trò chuyện, tạo khơng khí thoải mái, an tâm
để đi vào các câu hỏi phỏng vấn. Sau buổi phỏng vấn chúng tôi cịn nói chuyện
để hiểu thêm về đời sống và những suy nghĩ của đối tượng về quá trình quản lý
tổ chức lễ hội, những cảm nhận khi tham dự lễ hội. Số lượng được chọn phỏng
vấn sâu là 19 người, được chọn ngẫu nhiên gồm: 10 Khách tham dự Đại lễ Kỳ
Yên, 1 Người trong ban quản lý Đình, 1 Cán bộ làm công tác quản lý về hoạt
động tổ chức Đại lễ Kỳ Yên, 7 người dân sống gần Đình thần Phú Nhuận.
- Phương pháp nghiên cứu định lượng: sử dụng bảng câu hỏi nhằm tìm
hiểu người dân tham dự Đại lễ Kỳ Yên cảm nhận của người dân như thế nào về
hoạt động này. Số lượng người đến tham gia rất đông, và chỉ diễn ra 3 ngày
hằng năm, chúng tôi tiến hành khảo sát ngẫu nhiên với 60 bảng hỏi.


13

Đối với hai phương pháp định tính và định lượng chúng tơi dựa vào tình
hình thực tế tại địa điểm khảo sát để quyết định số lượng người tham gia khảo
sát. Trong quá trình thống kê lọc bỏ những trường hợp bảng hỏi sai, khách tham
dự từ chối làm bảng hỏi… chúng tơi có được 60 bảng khảo sát hợp lệ thay vì

100 bảng hỏi như dự tính ban đầu. Những đối tượng tham gia phỏng vấn sâu là
những người có uy tín và cho phép chúng tơi sử dụng tư liệu để hồn thành
cơng trình nghiên cứu này.
8. Đóng góp của luận văn
- Nghiên cứu này sau khi hồn tất sẽ là một tập tài liệu tham khảo cho
sinh viên, học viên ngành quản lý văn hóa và đặc biệt cho những ai quan tâm
tâm đến mảng lễ hội.
- Những giải pháp thiết thực sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác
quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại đình thần Phú Nhuận, cải thiện đời sống của người
dân địa phương.
9. Bố cục luận văn
Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận
văn chia làm 3 chương
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn trình bày những khái niệm, cơng
cụ liên quan đến quản lý văn hóa, lễ hội, Lễ hội Kỳ Yên tại Nam Bộ và nêu
tổng quan về địa bàn quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Chương 2: Thực trạng quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận
phân tích và đánh giá những vấn đề trong quản lý về hoạt động tổ chức Đại lễ
Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận, chỉ ra những điểm mạnh, hạn chế còn tồn
tại, là cơ sở quan trọng để chúng tôi đưa ra các đề xuất, giải pháp ở chương 3.
Chương 3: Những giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại
Đình Thần Phú Nhuận phân tích các yếu tố tác động đến công tác quản lý làm
hạn chế hiệu quả công tác quản lý cùng với thực trạng trình bày ở chương 2
đưa ra những giải pháp phát huy được những điểm mạnh, khắc phục những
hạn chế của công tác quản lý về tổ chức Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú
Nhuận.


14

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1 Các khái niệm
1.1.1 Quản lý
Theo Paul Hersey và KenBlanc Heard trong cuốn “Quản lý nguồn nhân
lực” thì quản lý là một quá trình cùng làm việc giữa nhà quản lý và người bị
quản lý nhằm thông qua hoạt động của cá nhân, của nhóm, huy động các nguồn
lực khác để đạt mục tiêu của tổ chức [39, tr.17].
Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cũng cho rằng “Quản lý là
quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức
năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra”; và “Quản lý là sự
tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý
nhằm đạt mục tiêu đề ra” [13, tr.1].
Như vậy, “Quản lý” có thể hiểu là một quá trình xây dựng các nguyên
tắc hoạt động, có kiểm tra, giám sát để một tổ chức đạt được mục tiêu đề ra.
1.1.2 Văn hóa
Trong cuốn “Việt Nam văn hóa sử cương” của tác giả Đào Duy Anh đề
cập “Học thuật tư tưởng cố nhiên là ở trong phạm vi của văn hóa nhưng phàm
sự sinh hoạt về kinh tế, về chính trị, về xã hội cùng hết thẩy các phong tục tập
quán tầm thường lại khơng phải là ở trong phạm vi của văn hóa hay sao? Hai
tiếng văn hóa chẳng qua là chung tất cả các phương diện sinh hoạt của loài
người cho nên ta có thể nói rằng: Văn hóa tức là sinh hoạt.”, ơng nhấn mạnh
tính chất của văn hóa “Văn hóa tức là sinh hoạt thì khơng kể là dân tộc, văn
minh hay man dã” [1, tr.13].
Theo Hồ Chí Minh khái niệm văn hóa được hiểu như sau: “Vì lẽ sinh tồn
cũng như mục đích của cuộc sống, lồi người mới sáng tạo và phát minh ra
ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật,


15

những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử
dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự
tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà lồi
người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự
sinh tồn” [2, tr.458].
Như vậy, văn hóa là sự bao hàm tất cả những sự vật sự việc diễn ra trong
cuộc sống của con người, là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần do con
người sáng tạo, tích lũy trong hoạt động thực tiễn qua quá trình tương tác giữa
con người với tự nhiên, xã hội và bản thân. Văn hóa là của con người, do con
người sáng tạo và vì lợi ích của con người. Văn hóa được con người giữ gìn,
sử dụng để phục vụ đời sống con người và truyền từ thế hệ này sang thế hệ
khác.
1.1.3 Lễ hội
Trong cơng trình nghiên cứu “Lễ hội Việt Nam trong sự phát triển du
lịch” tác giả Dương Văn Sáu cho cho rằng “Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn
hóa cộng đồng diễn ra trên một địa bàn dân cư trong thời gian và không gian
xác định; nhằm nhắc lại một số sự kiện, nhân vật lịch sử hay huyền thoại; đồng
thời là dịp biểu hiện cách ứng xử văn hóa của con người với thiên nhiên - thần
thánh và con người với xã hội” [63, tr.35].
Vì vậy, lễ hội đáp ứng nhu cầu tinh thần, nhu cầu giải trí, thể hiện sức
mạnh, tài năng, tái hiện cuộc sống của con người. Bởi vậy, khi nói đến lễ hội
có nhiều tác giả và các cơng trình nghiên cứu đưa ra những quan điểm, định
nghĩa về lễ hội.
1.1.4 Truyền thống
Có nhiều khái niệm về truyền thống, chúng tôi sẽ liệt kê một số khái niệm
phù hợp với đề tài như:
Tác giả Trần Hoàng Hảo cho rằng “Là những yếu tố của di tồn văn hóa,
xã hội truyền từ đời này qua đời khác và được lưu giữ trong các xã hội, giai cấp

16

và nhóm xã hội trong một q trình lâu dài, truyền thống được thể hiện trong
chế định xã hội, chuẩn mực của hành vi, các giá trị, tư tưởng, phong tục, tập
quán và lối sống… Ở đây truyền thống tác động đến mọi lĩnh vực của con người
ở trong đời sống của con người trong xã hội” [31, tr.25].
Tác giả Mai Thị Quý cho rằng: “Truyền thống là một khái niệm chỉ phức
hợp những tư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen, phong tục, lối sống, cách
ứng xử, ý chí... của một cộng đồng người được hình thành trong những điều
kiện lịch sử nhất định, và được truyền thống từ thế hệ này sang thế hệ khác”
[60, tr.81].
Nếu tiếp cận khái niệm truyền thống theo giá trị văn hóa thì tác giả Trần
Ngọc Thêm cho rằng: “Truyền thống là cơ chế tích lũy và truyền đạt kinh
nghiệm qua khơng gian và thời gian trong cộng đồng. Truyền thống có hai loại,
một là truyền thống văn hóa chứa đựng các giá trị hai là truyền thống phi văn
hóa, chứa đựng các phi giá trị” [73,tr.135]
Vậy trong đề tài này, chúng ta có thể hiểu truyền thống là một dạng hệ
thống được hình thành từ thói quen sinh hoạt của con người, truyền thống là
cái còn lại sau nhiều tác động bởi sự thay đổi của yếu tố bên ngoài.
1.1.5 Quản lý văn hóa
Theo sách “Lược sử quản lý văn hóa ở Việt Nam” của tác giả Hoàng Sơn
Cường cho rằng “Quản lý văn hóa là sự định hướng, tạo điều kiện, tổ chức điều
hành cho văn hóa phát triển khơng ngừng theo hướng có ích cho con người,
giúp cho xã hội lồi người khơng ngừng đi lên” [17, tr.28].
Theo tác giả Vũ Thị Phương Hậu cho rằng “Lập kế hoạch xây dựng và
phát triển văn hóa: Lập kế hoạch xây dựng và phát triển văn hóa trong từng giai
đoạn để thực hiện đường lối và định hướng phát triển của Đảng đối với văn
hóa. Thể chế văn hóa bao gồm hai loại hệ thống chuẩn mực: Chuẩn mực luật
pháp và chuẩn mực phong tục tập quán” [33, tr.15]

17

Dựa trên hai quan điểm đó chúng ta có thể hiểu, quản lý văn hóa là sự
tác động bằng nhiều phương pháp của chủ thể quản lý bao gồm các cơ quan
Đảng, Nhà nước, đoàn thể, các cơ cấu dân sự, các cá nhân được trao quyền và
trách nhiệm quản lý đối với khách thể là mọi thành tố tham gia và làm nên đời
sống văn hóa nhằm đạt được mục tiêu mong muốn bảo đảm văn hóa là nền tảng
tinh thần của xã hội, nâng cao vị thế quốc gia, cải thiện chất lượng sống của
người dân. Khác với khái niệm “Quản lý” nói chung, “Quản lý văn hóa” đến
nay vẫn chưa có một khái niệm cụ thể và thống nhất vì tính đặc thù của văn
hóa. Trong nghiên cứu này, chúng tơi tạm hiểu quản lý văn hóa là các hoạt động
của chủ thể quản lý bằng cách đưa ra những quy định, nguyên tắc điều chỉnh
các hoạt động văn hóa có chỉ đạo, giám sát để đặt mục tiêu đề ra.
Con người vốn là chủ thể sáng tạo văn hóa, là đối tượng hưởng thụ văn
hóa và hoạt động văn hóa là một hoạt động phức tạp diễn ra trên bình diện rộng,
trong tất cả các hoạt động xã hội. Vì thế, quản lý nhà nước về văn hóa thực chất
là quản lý con người tham gia các hoạt động văn hóa để thực hiện chức năng
và nhiệm vụ đặt ra cho quá trình xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hóa.
1.1.6 Lễ hội truyền thống
Hiện có nhiều quan điểm khác nhau về “lễ hội truyền thống”. Tác giả
Nguyễn Duy Quý – nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội Việt Nam từng
phát biểu trong Hội thảo Khoa học “Lễ hội truyền thống trong đời sống xã hội
hiện đại)” (tổ chức vào tháng 3 năm 1993): “Lễ hội truyền thống là một xã sinh
hoạt tổng hợp bao gồm các mặt tinh thần và vật chất, tôn giáo, tín ngưỡng và
văn hóa nghệ thuật, linh thiêng và đời thường…” [83, tr.82]. Trong khi đó,
Nguyễn Duy Hinh lại cho rằng: “Lễ hội khơng phải là mê tín dị đoan mà là một
cách ứng xử thông minh, khôn ngoan của con người đối với những sức mạnh
vơ hình hay hữu hình mà con người khơng thể lý giải được” [83,tr.80].

Ngồi ra, Ngơ Đức Thịnh đã đưa ra một quan điểm mới về khái niệm lễ
hội truyền thống. Theo ông, “Lễ hội là một hoạt động tín ngưỡng dân gian tổng


18

thể: trong lễ có hội, trong hội có lễ. Điều này đã khác với tư duy trước đó thường
phân biệt/tách biệt lễ hội thành hai yếu tố: lễ và hội. Tuy nhiên, trong thực tế,
rất nhiều nghi thức lễ đã được biểu hiện dưới dạng hội (trò chơi/trò diễn) và
ngược lại, rất nhiều trò chơi/trò diễn gắn liền với ý nghĩa lễ nghi, thiêng liêng”
[76,tr.36-40]. Quan điểm này của Ngô Đức Thịnh, theo chúng tôi là đúng đắn
phù hợp trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và diễn giải các vấn đề của cơng
trình nghiên cứu này. Đây là một cái nhìn có tính chất tổng thể, khơng chỉ đặt
đối tượng nghiên cứu trong chính nó, mà cịn đặt nó trong mối quan hệ, tương
tác qua lại với các mặt của đời sống xã hội.
Bên cạnh đó, Trần Ngọc Thêm cho rằng: “Lễ hội là sự tổng hợp cái linh
thiêng và cái trần thế, nhằm thể hiện lòng biết ơn và bày tỏ nguyện vọng cùng
sự cầu mong của mình đối với tổ tiên và các thế lực siêu nhiên trong vũ trụ;
phân bố theo khơng gian; có khuynh hướng thiên về tinh thần; mang đặc tính
mở (lơi cuốn mọi người tìm đến); mục đích nhằm duy trì quan hệ bình đẳng
giữa các thành viên trong làng xã” [71,tr.269] hay Huỳnh Quốc Thắng xem lễ
hội cổ truyền, một loại hình sinh hoạt cộng đồng đã và đang chiếm vị trí quan
trọng trong đời sống văn hóa – xã hội Việt Nam khơng chỉ bởi vì nơi đây đã có
số lượng đơng đảo người tham gia mà cịn là vì nơi đó đang bảo tồn những giá
trị văn hóa truyền thống của dân tộc có thể xây dựng thành những trọng điểm
du lịch (main destination) của các địa phương, lẫn quốc gia” [69,tr.153].
Như vậy, lễ hội truyền thống có thể xem là một sinh hoạt văn hóa mang
tính hệ thống tính phức hợp, một hiện tượng văn hóa dân gian tổng thể, bao
gồm gần như tất cả các phương diện khác nhau của đời sống xã hội của con
người: sinh hoạt tín ngưỡng, nghi lễ, phong tục, giao tiếp và gắn kết xã hội, các

sinh hoạt diễn xướng dân gian, được diễn ra theo định kỳ, truyền từ thế hệ này
sang thế hệ khác. Quản lý lễ hội vì thế là một nội dung quan trọng của quản lý
văn hóa.


19

 Quản lý văn hóa về lễ hội truyền thống
Quản lý văn hóa về lễ hội là một phân nhánh trong phạm vi khái niệm
“Quản lý văn hóa”, có khơng ít những định nghĩa khác nhau của các nhà nghiên
cứu nêu ra trong các bài viết tuy nhiên chưa có một khái niệm chính thống nào
cũng như khái niệm chung nhất dành cho quản lý văn hóa về lễ hội truyền
thống. Đối với đề tài này, chúng tôi sẽ chỉ lấy một vài khái niệm cơ bản nhất
để hiểu thế nào là quản lý lễ hội truyền thống trên bản chất của lễ hội truyền
thống và quản lý văn hóa để chỉ ra một khái niệm chung nhất dựa trên những
tài liệu đã thu thập được. Ta có thể hiểu theo khái niệm “Quản lý lễ hội” của
Hồ Thị Thắng như sau: “Quản lý lễ hội bao gồm quản lý nhà nước và những
hình thức quản lý khác đối với hoạt động lễ hội. Quản lý lễ hội nhằm đáp ứng
các nhu cầu phát triển được hiểu là sự tổ chức, huy động các nguồn lực. Nói
cách khác thì quản lý lễ hội nhằm các mục tiêu vì lợi ích công cộng, mục tiêu
lợi nhuận hoặc các xu hướng phát triển đất nước” [70, tr. 16,17].
Trong khi tác giả Thu Linh và Đặng Văn Lung cho rằng “Quản lý lễ hội
là tạo điều kiện cho lễ hội phát triển theo định hướng phát triển của đất nước
và phù hợp với quy luật của thời đại, đồng thời ngăn cản những hành vi lợi
dụng lễ hội để hoạt động tệ nạn xã hội” [45, tr.18].
Quản lý văn hóa về lễ hội là một lĩnh vực quan trọng trong công tác quản
lý văn hóa tại cơ sở, xã hội phát triển nhu cầu của con người ngày càng cao, vì
thế phạm vi mà lễ hội truyền thống ảnh hưởng đến cộng đồng ngày càng rộng
lớn, chính vai trị và tầm quan trọng của quản lý văn hóa về lễ hội ngày càng
cao.

1.2 Công tác quản lý nhà nước về các hoạt động văn hóa, lễ hội
1.2.1 Quản lý của nhà nước về hoạt động tổ chức lễ hội truyền thống
Theo nguyên tắc quản lý hành chính nhà nước, cơ quan trong hệ thống
chính quyền có trách nhiệm quản lý tất cả các mặt của đời sống xã hội, trong
đó bao gồm hoạt động lễ hội. Mọi công dân tham gia hoạt động lễ hội và những


20

phương tiện, cơ sở vật chất, tinh thần phục vụ cho hoạt động lễ hội truyền thống.
Quản lý nhà nước đối với hoạt động lễ hội là quá trình tác động, điều hành, điều
chỉnh để các hoạt động lễ hội truyền thống diễn ra theo đúng quy định của pháp
luật. Lễ hội truyền thống là hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian tổng thể, mang
nhiều giá trị truyền thống đặc sắc, có mối quan hệ mật thiết với di sản văn hóa
vật thể và phi vật thể nên cơng tác quản lý và chỉ đạo tổ chức lễ hội truyền
thống cũng phải có định hướng, chỉ đạo mang tính tổng thể và hài hòa với các
lĩnh vực trong đời sống xã hội.
Quản lý nhà nước đối với lễ hội truyền thống cũng là quản lý di sản văn
hóa phi vật thể của dân tộc. Quản lý lễ hội truyền thống và lễ hội hiện đại có
điểm chung là đáp ứng những nhu cầu phát triển của đời sống hiện đại nhưng
quản lý lễ hội truyền thống phải đặt trong mục tiêu cơ bản nhất là giữ gìn các
giá trị văn hóa được lưu truyền, khơng vì các lợi ích trước mắt mà làm biến
dạng, làm cho lễ hội bị thương mại hóa, trần tục hóa.Theo Cao Đức Hải và
Nguyễn Khánh Ngọc viết trong cuốn “Quản lý lễ hội và sự kiện” cho rằng “Giữ
gìn và phát huy những giá trị của di sản lễ hội; đảm bảo an ninh, trật tự cơng
cộng và an tồn của người dân tham gia lễ hội, chống lạm dụng tín ngưỡng vào
các mục đích vụ lợi. Tổ chức tốt các dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của du khách,
đảm bảo tính minh bạch, thu – chi trong hoạt động lễ hội. Bảo vệ môi trường
sống; phát triển hoạt động lễ hội với đa mục tiêu văn hóa – xã hội – kinh tế”
[32, tr. 64].

Hiểu được tầm quan trọng của lễ hội truyền thống hiện nay. Ngay từ cuối
năm 2016, đầu năm 2017, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ động xây
dựng các kế hoạch, văn bản chỉ đạo, hướng dẫn và nhắc nhở phịng Văn hố và
Thơng tin các huyện, thị, thành tăng cường công tác quản lý tổ chức lễ hội, các
hoạt động tín ngưỡng, tơn giáo và các hoạt động văn hóa truyền thống, hoạt
động kinh doanh, dịch vụ văn hóa, thực hiện nếp sống văn minh trong trong lễ