Hoàn thiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện mường tè, tỉnh lai châu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

ĐỖ VĂN KHẢI

HỒN THIỆN CƠNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ,
TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN
ĐỊA BÀN HUYỆN MƯỜNG TÈ, TỈNH LAI CHÂU
CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN:
TS. NGUYỄN NHƯ BẰNG

HÀ NỘI, 2023


i
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi.
Các số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực và chưa từng được
công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Nếu nội dung nghiên cứu của tơi trùng lặp với bất kỳ cơng trình nghiên
cứu nào đã cơng bố, tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận
đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.

Hà Nội, ngày tháng năm 2023
Người cam đoan

Đỗ Văn Khải


ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành được bản luận văn này, trong suốt quá trình nghiên cứu
tác giả đã nhận được nhiều sự động viên, giúp đỡ từ nhiều phía, qua đây tác
giả xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:
- Các thầy cô giáo của Đại học Lâm nghiệp đã trực tiếp giảng dạy,
truyền thụ những kiến thức, kỹ năng nghiên cứu, tạo điều kiện, góp ý và đưa
ra những chỉ dẫn quý báu, khuyến khích động viên tác giả trong quá trình học
tập và thực hiện luận văn này.
- Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Như Bằng đã tận tình hướng
dẫn, phê bình, góp ý, hỗ trợ, động viên, khích lệ, giúp đỡ và định hướng
nghiên cứu cho tác giả.
Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm tạo điều kiện giúp đỡ của các đồng
chí lãnh đạo Huyện ủy, HĐND, UBND huyện, các Phòng, Ban trên địa bàn
huyện Mường Tè và lãnh đạo các xã, thị trấn đã giúp đỡ, hợp tác với tác giả
trong quá trình nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2023
Tác giả luận văn

Đỗ Văn Khải


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................... viii
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC BỒI
THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 5
1.1. Cơ sở lý luận về công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước
thu hồi đất .......................................................................................................... 5
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................... 5
1.1.2. Vai trò và đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất ................................................................................................ 7
1.1.3. Các nguyên tắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất .............................................................................................. 10
1.1.4. Nội dung công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu
hồi đất ...................................................................................................................... 11
1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
khi Nhà nước thu hồi đất ........................................................................................ 23
1.2. Cơ sở thực tiễn công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước
thu hồi đất ........................................................................................................ 27
1.2.1 Kinh nghiệm của một số địa phương trong công tác bồi thường, hỗ
trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. ............................................................. 27
1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho huyện Mường Tè trong công tác bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ........................................... 33


iv

Chương 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 35
2.1. Đặc điểm cơ bản huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu ............................. 35
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................ 35
2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội có ảnh hưởng
đến cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .............. 43
2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 44
2.2.1 Phương pháp chọn điểm khảo sát........................................................ 44
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ............................................................. 46
2.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................. 47
2.2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu ....................................................................... 48
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 49
3.1. Thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn huyện
Mường Tè, tỉnh Lai Châu ................................................................................ 49
3.1.1. Thiết lập bộ máy chỉ đạo thực hiện..................................................... 49
3.1.3. Ra các văn bản hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện công tác bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư.................................................................................................... 55
3.1.4. Công tác tập huấn cho các đối tượng liên quan ................................ 59
3.1.5. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư ..................................................................................................................... 61
3.1.6. Triển khai thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ......................... 62
3.1.7. Công tác kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm ............................. 77
3.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu .............. 79
3.2.1. Yếu tố thuộc tổ chức, cá nhân nhận bồi thường, hỗ trợ .................... 79
3.2.2. Nhóm yếu tố thuộc cơ quan tổ chức thực thi chính sách bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ......................................................... 82
3.2.3. Nhóm yếu tố thuộc mơi trường chính sách, pháp luật....................... 85
3.2.4. Các yếu tố khác .................................................................................... 88

v
3.3. Đánh giá chung .................................................................................... 90
3.3.1. Thành công ........................................................................................... 90
3.4. Giải pháp hồn thiện cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu...................... 96
3.4.1. Hoàn thiện công tác triển khai chỉ đạo thực hiện.............................. 96
3.4.2. Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan trong bộ máy thực thi... 99
3.4.3. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thực hiện công tác bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư.................................................................................................. 101
3.4.4. Hồn thiện cơng tác tun truyền, nâng cao ý thức của người dân 103
KẾT LUẬN .................................................................................................. 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 109
PHỤ LỤC


vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Tên viết tắt

Nghĩa đầy đủ

BT, HT

Bồi thường, hỗ trợ

CB, CC

Cán bộ, công chức

GCNQSDĐ

Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

GPMB

Giải phóng mặt bằng

HGĐCN

Hộ gia đình, cá nhân

HĐND

Hội đồng nhân dân

KBNN

Kho bạc Nhà nước

QH, KHSDĐ

Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất

TĐC

Tái định cư

THĐ

Thu hồi đất

UBND

Ủy ban nhân dân


vii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.2: Cơ cấu kinh tế huyện Mường Tè (2020 – 2022) ............................ 40
Bảng 2.3: Cơ cấu mẫu và phương pháp thu thập số liệu ................................ 46
Bảng 3.1. Số lượng và trình độ nhân lực ở Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng
huyện Mường Tè ............................................................................................. 52
Bảng 3.2. Kế hoạch sử dụng đất để thực hiện các dự án ................................ 55
Bảng 3.3. Kết quả công tác tập huấn trong thực hiện BT, HT và TĐC khi Nhà
nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè (2020 -2022)........................ 61
Bảng 3.4. Kết quả công tác tuyên truyền về chính sách BT, HT và TĐC khi
Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè (2020 – 2022) .............. 62
Bảng 3.5. Kết quả thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè ......................... 64
giai đoạn 2020-2022 ........................................................................................ 64
Bảng 3.7. Kết quả thu hồi đất để thực hiện các chương trình, dự án trên địa
bàn huyện Mường Tè 2020 – 2022 ................................................................. 68
Bảng 3.8. Số quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
trên địa bàn huyện Mường Tè ......................................................................... 73
Bảng 3.9. Kết quả bồi thường, hỗ trợ trên địa bàn huyện Mường Tè ............. 74
Bảng 3.11. Kết quả đánh giá về công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện chính
sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................................................ 78
Bảng 3.12. Kết quả đánh giá về công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện chính
sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................................................ 78
Bảng 3.13. Kết quả đánh giá về công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện chính

sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................................................ 81
Bảng 3.15. Kết quả đánh giá của cán bộ về sự phối hợp trong thực hiện bồi
thường, giải phóng mặt bằng........................................................................... 84
Bảng 3.16. Kết quả đánh giá của người dân về giá bồi thường của Nhà nước
so với giá thị trường ........................................................................................ 89
Bảng 3.17. Kết quả đánh giá của người dân về các hoạt động thông báo thu
hồi đất, giải phóng mặt bằng cho các dự án trên địa bàn huyện Mường Tè ... 90


viii
DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1. Sơ đồ hành chính huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu ........................ 35
Hình 2.2. Hình ảnh cơng tác đo đạc, kiểm đếm dự án xây dựng trạm biến áp
220KV Pắc Ma, xã Mường Tè huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu ................... 45
Hình 3.1. Bộ máy tổ chức quản lý Nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
huyện Mường Tè ............................................................................................. 49
Hình 3.2. Hội nghị tuyên truyền, họp dân trước khi triển khai công tác BT,
HT, TĐC dự án sắp xếp ổn định dân cư 2 xã Tà Tổng và Mù Cả .................. 60


1
ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, quan trọng và không thể
thiếu đối với đời sống con người. Đất đai cung cấp không gian sống và là nơi
tổ chức sản xuất cho tất cả các ngành, các lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực sản
xuất nông nghiệp. Những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của
nền kinh tế và áp lực của sự gia tăng dân số làm cho nhu cầu sử dụng về đất
đai của con người ngày càng. Bên cạnh đó, q trình đơ thị hóa diễn ra mạnh

đã làm cho đất ngày càng có giá trị kinh tế cao và cần nhiều diện tích hơn để
xây dựng các cơng trình phục vụ đời sống của con người. Để có khơng gian
thực hiện các dự án, đặc biệt là những dự án phục vụ lợi ích của cộng đồng,
xã hội Nhà nước phải thực hiện thu hồi và chuyển mục đích sử dụng đất đai.
Để đảm bảo hài hịa lợi ích giữa các bên trong thu hồi và chuyển đổi
mục đích sử dụng đất Nhà nước đã ban hành và nhiều lần sửa đổi các văn bản
quy phạm pháp luật có liên quan để điều chỉnh các quan hệ này. Trong thời
gian qua công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã có những chuyển biến tích
cực về mặt chế độ, chính sách, phương thức cũng như kết quả thực hiện. Tuy
nhiên, trên thực tế tại nhiều địa phương vẫn còn tồn tại nhiều bất cập cần
nghiên cứu và giải quyết như: tỷ lệ hộ nghèo hậu bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư ở một số địa phương có xu hướng tăng lên; Việc bồi thường đối với người
dân chưa được thỏa đáng, chưa minh bạch dẫn đến khiếu kiện kéo dài, gây
tâm lý bất mãn, dễ bị kích động... Chính vì lẽ đó, việc nghiên cứu cụ thể đối
với cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là rất cần thiết nhằm tìm ra những
tồn tại, vướng mắc cần được giải quyết kịp thời là vấn đề cấp bách và cần
thiết với cả nước nói chung, trong đó có huyện Mường Tè..
Mường Tè là huyện biên giới, vùng sâu, vùng xa, có đường biên giới


2
giáp với Trung Quốc dài 130,292 km. Tổng diện tích tự nhiên của huyện là:
267.848,05 ha, chiếm 29,5% diện tích của tỉnh Lai Châu, đứng đầu 8 huyện,
thành phố của tỉnh về diện tích. Phía Bắc: giáp tỉnh Vân Nam, Trung Quốc;
Phía Nam: giáp huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu; Phía Đơng: giáp huyện Sìn
Hồ, tỉnh Lai Châu; Phía Tây: giáp huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. Trong
những năm gần đây Huyện đã có nhiều cơng trình, dự án phát triển kinh tế xã
hội được thực hiện. Để triển khai được các dự án đó thì cơng việc quan trọng
hàng đầu phải thực hiện là công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Với sự
quan tâm chỉ đạo của các cấp chính quyền, sự tham gia tích cực của nhiều bên

liên quan công tác này ở địa phương đã được thực hiện khá tốt. Mặc dù vậy,
giống như nhiều địa phương khác trong cả nước, công tác này ở Mường Tè
cũng gặp phải khơng ít khó khăn cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện. Cụ
thể: xử lý vi phạm với 2.645,3 triệu đồng (trong đó: thu hồi 2.082,1 triệu
đồng, giảm trừ qua thanh toán 509 triệu đồng, khắc phục 54,2 triệu đồng)...
Để đề xuất được những giải pháp phù hợp nhằm giải quyết những bất cập nêu
trên cần phải có những nghiên cứu đánh giá nghiêm túc, khoa học, phù hợp
với điều kiện của địa phương.
Xuất phát từ thực tế đó, tơi lựa chọn chủ đề: “Hồn thiện công tác
bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn
huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác
bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện
Mường Tè, tỉnh Lai Châu, từ đó tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện


3
công tác này trên địa bàn nghiên cứu.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác bồi thường, hỗ
trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
- Đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
- Đề xuất các giải pháp hồn thiện cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Phạm vi về nội dung: Luận văn nghiên cứu, đánh giá thực trạng công
tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện
Mường Tè, tỉnh Lai Châu, tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau:
+ Thiết lập bộ máy chỉ đạo thực hiện;
+ Công tác xây dựng và công bố quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất;
+ Ra các văn bản hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện công tác BT,
HT và TĐC;
+ Công tác tập huấn cho các đối tượng liên quan
+ Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BT, HT và TĐC;
+ Triển khai thực hiện BT, HT và TĐC;
+ Thanh tra, kiểm tra thực hiện công tác BT, HT và TĐC;
+ Công tác xử lý các vi phạm.


4
- Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Mường Tè,
tỉnh Lai Châu.
- Phạm vi thời gian: Số liệu thứ cấp thu thập trong giai đoạn 2020 –
2022, số liệu sơ cấp thu thập trong từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2023.
4. Nội dung nghiên cứu
- Cơ sở lý luận và thực tiễn công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất.
- Thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu
hồi đất địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi

Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
- Các giải pháp hồn thiện cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.
5. Kết cấu của luận văn
Nội dung luận văn được kết cấu gồm những phần sau:
- Phần mở đầu: Tính cấp thiết của đề tài; mục tiêu; đối tượng; phạm vi;
nội dung nghiên cứu.
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác bồi thường, hỗ trợ,
tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
- Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu.
- Chương 3: Kết quả nghiên cứu.
- Kết luận và kiến nghị.
- Tài liệu tham khảo.


5
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG,
HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT
1.1. Cơ sở lý luận về công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Bồi thường và bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
Theo Từ điển Tiếng Việt (1988), “bồi thường là đền bù những tổn hại
đã gây ra. Theo Khoản 12, Điều 3, Luật Đất đai năm 2013, bồi thường về đất
là nhà Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi
cho người sử dụng đất” (Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam, 2013).
Theo Phan Thị Thanh Huyền & cs., (2020), “bồi thường khi Nhà nước
thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất cho người sử
dụng đất đối với diện tích bị đất thu hồi để sử dụng vào mục đích quốc phịng,

an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, cơng cộng”.
1.1.1.2. Hỗ trợ và hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất
- Hỗ trợ: Hỗ trợ có thể hiểu là sự giúp đỡ lẫn nhau, là một hành động
giúp đỡ giữa người này với người kia, giữa tổ chức, cộng đồng, Nhà nước
và cá nhân nhằm giảm tải, làm bớt đi những khó khăn gặp phải quan đó ổn
định được cuộc sống.
- Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất:
Theo “Khoản 14, Điều 3, Luật Đất đai năm 2013, hỗ trợ khi Nhà nước
thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất bị thu hồi, để ổn định
đời sống, sản xuất và phát triển” [22].
Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt trong nông nghiệp, lâm nghiệp, vừa
là tư liệu tiêu dùng của con người. Do vậy, khi “Nhà nước thu hồi đất thì
người sử dụng đất sẽ mất tư liệu sản xuất, tư liệu tiêu dùng, ảnh hưởng trực


6
tiếp đến đời sống, việc làm, an sinh xã hội ... buộc người dân phải thích nghi
với những thay đổi sau khi bị thu hồi đất. Để giúp cho họ vượt qua các khó
khăn, ổn định sản xuất và ổn định đời sống thì bên cạnh việc bồi thường, Nhà
nước ban hành các chính sách hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất và tạo việc
làm cho người có đất bị thu hồi”.
Như vậy, khác với bồi thường là việc trả lại một cách tương xứng
những giá trị bị thiệt hại, thì hỗ trợ mang tính trợ giúp thêm của Nhà nước thể
hiện trách nhiệm của Nhà nước đối với sự mất mát của người bị thu hồi đất.
Hỗ trợ khi thu hồi đất bao gồm hỗ trợ ổn định đời sống, hỗ trợ sản xuất, kinh
doanh, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, tạo việc làm... Hỗ trợ ổn định đời sống
bao gồm hỗ trợ lương thực, chất đốt, chiếu sáng, hỗ trợ tiền thuê nhà ở, hỗ trợ
tiền sử dụng đất ở... Hỗ trợ sản xuất, kinh doanh bao gồm các khoản hỗ trợ về
cây trồng, vật nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hỗ trợ tiền thuê đất, tiền
sử dụng đất kinh doanh, dịch vụ... Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, tạo việc

làm bao gồm các khoản hỗ trợ về kinh phí học nghề mới, học ngoại ngữ, thực
hiện các thủ tục xuất khẩu lao động hay hỗ trợ tìm kiếm việc làm... đối với
người bị thu hồi đất theo quy định [19].
1.1.1.3. Tái định cư tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất
- Tái định cư được hiểu là việc con người tạo dựng cuộc sống ở nơi cư
trú mới sau khi di dời khỏi nơi cư trú cũ của họ. Pháp luật Việt Nam khơng
giải thích khái niệm tái định cư, tuy nhiên nhiều văn bản vẫn quy định về tái
định cư. Có thể hiểu tái định cư là một quá trình từ bồi thường thiệt hại về đất,
tài sản; di chuyển đến nơi ở mới và các hoạt động hỗ trợ để xây dựng lại cuộc
sống, thu nhập, cơ sở vật chất tinh thần tại đó. Như vậy, tái định cư là hoạt
động nhằm giảm nhẹ các tác động xấu về kinh tế - xã hội trong quá trình phát
triển chung đến một bộ phận dân cư phải gánh chịu.
- Tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Mặc dù pháp luật đất đai chưa
đưa ra khái niệm, nhưng đã có quy định về tái định cư. Cụ thể:


7
Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất ở, người Việt Nam định cư ở
nước ngoài đang sở hữu nhà ở mà có GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà ở và tài
sản khác gắn liền với đất theo quy định của pháp luật về đất đai thì trong
trường hợp thu hồi hết đất ở hoặc phần diện tích đất ở cịn lại sau thu hồi
khơng đủ điều kiện để ở theo quy định của UBND cấp tỉnh mà hộ gia đình, cá
nhân khơng cịn đất ở, nhà ở nào khác trong địa bàn xã, thị trấn nơi có đất ở
thu hồi thì được bồi thường bằng đất ở hoặc nhà ở tái định cư;
Trường hợp thu hồi hết đất ở hoặc phần diện tích đất ở cịn lại sau thu
hồi không đủ điều kiện để ở theo quy định của UBND cấp tỉnh mà hộ gia
đình, cá nhân cịn đất ở, nhà ở khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có
đất thu hồi thì được bồi thường bằng tiền. Đối với địa phương có điều kiện về
quỹ đất ở thì được xem xét để bồi thường bằng đất ở. Đây là những quy định
về đối tượng được bồi thường về đất ở mới và hình thức tái định cư mà chưa

đưa ra khái niệm “tái định cư” [16].
Ở nước ta hiện nay, khi Nhà nước thu hồi đất mà phải di chuyển chỗ ở
thì người sử dụng đất được bố trí tái định cư bằng một trong các hình thức
sau: bồi thường bằng nhà ở; bồi thường bằng giao đất ở mới; bồi thường bằng
tiền để người dân tự lo chỗ ở.
Từ những quy định và khái niệm kể trên, có thể hiểu “tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất là việc hộ gia đình, cá nhân tạo lập cuộc sống ở nơi cư
trú mới khi Nhà nước thu hồi đất”.
1.1.2. Vai trò và đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất
1.1.2.1. Vai trị của cơng tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu
hồi đất
Cơng tác BT, HT và TĐC có vai trị đặc biệt quan trọng khi Nhà nước
tiến hành thu hồi đất để xây dựng các cơng trình, dự án. Cụ thể như sau:


8
- Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là
một trong những điều kiện để thực hiện các dự án đầu tư có sử dụng đất đảm
bảo đúng kế hoạch đề ra, góp phần sử dụng đất hiệu quả.
- Thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có ý nghĩa quan
trọng trong việc đẩy mạnh thu hút đầu tư, tạo lập mơi trường thơng thống
cho đầu tư phát triển.
- Thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư còn góp phần bảo đảm
quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng và ổn định cuộc sống cho người dân
bị thu hồi đất, giảm thiểu tình trạng tranh chấp, bất đồng, khiếu nại, tố cáo
trong nhân dân. Nói cách khác, thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
hướng tới bảo đảm hài hịa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người có
đất bị thu hồi và với vai trị chủ đạo của Nhà nước trong điều tiết lợi ích
giữa nhà đầu tư với người bị thu hồi đất đảm bảo nhà đầu tư vẫn có lãi

trong khi người bị thu hồi đất chấp thuận, ổn định đời sống. Khi cơng tác
này thực hiện tốt sẽ góp phần duy trì ổn định chính trị, trật tự, an tồn xã
hội. Ngược lại, nếu làm không tốt sẽ là một trong những ngun nhân
chính dẫn đến tình trạng mất an ninh, trật tự xã hội [16].
- Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khơng chỉ có vai trị là làm
thế nào để thực hiện thu hồi đất một cách nhanh chóng mà cịn phải tạo ra
được bài tốn ổn định và phát triển bền vững cho những người dân sau khi
bị thu hồi đất. Việc giải quyết các tranh chấp, khiếu kiện từ việc bồi
thường giải phóng mặt bằng cho thấy nếu không giải quyết tốt việc bồi
thường thiệt hại, hỗ trợ, tái định cư” nhằm hỗ trợ người bị thu hồi đất vượt
qua khó khăn trước mắt để họ nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất
thì sẽ phát sinh nhiều tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, vượt cấp với số đông
người tham gia, đây là một thực trạng đang diễn ra.
- Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi đáp ứng hài hịa lợi ích của người
bị thu hồi đất, người nhận quyền sử dụng đất và Nhà nước góp phần duy trì


9
ổn định chính trị, trật tự, an tồn xã hội. Ngược lại, khi diện tích đất sản xuất
của người dân bị thu hồi dẫn đến tình trạng thiếu việc làm, người dân khơng
có thu nhập làm ảnh hưởng đến kinh tế của hộ gia đình, cá nhân và khơng
giải quyết tốt vấn đề việc làm sẽ là một trong những ngun nhân chính dẫn
đến tình trạng mất an ninh, trật tự xã hội.
1.1.2.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước
thu hồi đất
Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có
những đặc điểm cơ bản như sau:
- Tính đa dạng: Mỗi một cơng trình, dự án được tiến hành tại các khu
vực, vùng đất có điều kiện kinh tế - xã hội, dân số khác nhau, vì vậy, cơng tác
BT, HT, TĐC cũng cần phải được tiến hành với những giải pháp phù hợp.

- Tính phức tạp: Đất đai là tài sản có giá trị lớn, ảnh hưởng trực tiếp
đến đời sống của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Đối với đất nông nghiệp ở khu vực nông thôn: do trình độ dân trí thấp
hơn, khả năng chuyển đổi nghề nghiệp sau khi thu hồi đất là khó khăn. Vì
vậy, cơng tác tun truyền, vận động dân cư trong vùng bị thu hồi đất này
cũng sẽ gặp nhiều khó khăn, phức tạp, đòi hỏi trong trường hợp này phải có
chính sách hỗ trợ, chuyển đổi nghề phù hợp, là điều kiện cần thiết để đảm bảo
đời sống dân cư sau khi thu hồi đất thực hiện các cơng trình, dự án [14].
Đối với đất ở: Đất ở là tài sản có giá trị lớn, gắn bó trực tiếp với đời
sống và sinh hoạt của người dân mà tâm lý, tập quán là ngại di chuyển chỗ
ở. Nguồn gốc sử dụng đất khác nhau qua nhiều thời kỳ với chế độ quản lý
khác nhau, cơ chế chính sách khơng đồng bộ dẫn đến tình trạng lấn chiếm
đất đai xây nhà trái phép diễn ra thường xuyên; Thiếu quỹ đất do xây dựng
khu tái định cư cũng như chất lượng khu tái định cư thấp chưa đảm bảo
được yêu cầu; Dân cư một số vùng sống chủ yếu bằng nghề buôn bán nhỏ
và sống bám vào các trục đường giao thông của khu dân cư làm kế sinh


10
nhai nay chuyển đến ở khu vực mới thì điều kiện kiếm sống bị thay đổi
nên họ không muốn di chuyển.” (Nguyễn Thanh Sơn, 2013).
- Tính nhạy cảm: Đất đai là tài sản có giá trị lớn, là tư liệu sản xuất
quan trọng của người dân, do đó mọi biến động về đất sẽ ảnh hưởng lớn đến
cuộc sống của họ. Do vậy, nếu công tác BT, HT, TĐC khi thu hồi đất không
được thực hiện thỏa đáng, sẽ dẫn đến tình trạng người dân khiếu kiện đơng
người, khiếu kiện vượt cấp và kéo dài. Đó là vấn đề gây tiềm ẩn nguy cơ mất
ổn định chính trị, dễ trở thành điểm nóng, mang tính nhạy cảm, ảnh hưởng
đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và đất nước [10].
1.1.3. Các nguyên tắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất

Để hạn chế tối đa những sai sót và thực hiện đúng các quy định của
Nhà nước trong quá trình thực hiện cơng tác BT, HT và TĐC khi thu hồi đất
các tổ chức, cá nhân tham gia cần tuân thủ nghiêm các nguyên tắc sau:
- Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải đảm bảo dân chủ, khách
quan, công bằng, công khai, kịp thời và đúng quy định của pháp luật.
- Bồi thường về đất được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục
đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu khơng có đất để bồi thường thì được bồi
thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do Ủy ban nhân dân
cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất.
- Khi Nhà nước thu hồi đất mà chủ sở hữu tài sản hợp pháp gắn liền với
đất bị thiệt hại về tài sản thì được bồi thường; trong trường hợp tổ chức, hộ
gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngồi, doanh nghiệp có
vốn đầu tư nước ngoài phải ngừng sản xuất, kinh doanh mà có thiệt hại thì
được bồi thường thiệt hại.
- Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất ngoài việc được bồi
thường theo quy định của Luật Đất đai năm 2013 còn được Nhà nước xem


11
xét, hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và
tìm kiếm việc làm; hỗ trợ, tái định cư và hỗ trợ khác theo điều kiện thực tế
của địa phương và đối tượng bị thu hồi đất.
- Người bị thu hồi đất ở được bố trí tái định cư bằng việc giao đất ở
mới hoặc nhà ở hoặc bằng tiền theo quy định của pháp luật. Khu tái định
cư được lập cho một hoặc nhiều dự án; nhà ở, đất ở trong khu tái định cư
được bố trí theo nhiều cấp nhà, nhiều mức diện tích khác nhau phù hợp với
các mức bồi thường và khả năng chi trả của người được tái định cư. Khu tái
định cư tập trung phải xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ, bảo đảm tiêu
chuẩn, quy chuẩn xây dựng, phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quán của
từng vùng, miền [8].

1.1.4. Nội dung công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu
hồi đất
1.1.4.1. Thiết lập bộ máy chỉ đạo thực hiện
Việc giải quyết bất kỳ một nội dung công việc nào trong triển khai các
chính sách của Nhà nước cũng được thực hiện thông qua một bộ máy nhất
định, Do vậy công việc trước hết cần tiến hành khi thực thi các chính sách nói
chung và thực thi chính sách BT, HT và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất nói
riêng đó là xây dựng được bộ máy tổ chức thực hiện. Cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền sẽ có trách nhiệm thiết lập nên bộ máy để thực hiện các cơng việc
có liên quan. Bộ máy này cần đảm bảo có đầy đủ các bên có liên quan tham
gia, trong đó có cơ quan chịu trách nhiệm chính và các cơ quan có trách
nhiệm phối hợp trong q trình thực hiện. Mặt khác tùy thuộc vào phạm vi
ảnh hưởng, độ phức tạp của vấn đề cần giải quyết mà quy mơ bộ máy có thể
lớn hoặc nhỏ, tuy nhiên cần đảm bảo bộ máy đó đật hiệu lực trong giải quyết
công việc, chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan trong bộ máy đó cần được
quy định rõ ràng [11].