Những giải pháp tạo vốn nhằm thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở viết nam

BỘ c IÁO DỤC VẦ ĐÀO TẠO

NGẦM MÁNG NMi

HỤC VIỆN NGẦM H ANG

f

)

_

.*

NGUYỄN Tí If liUYÈN M ĨN B

ỉI f

J

w

’

ic DOẴNH nghiệp VỉỉÀ và nhỏ ở v C ..
r~í 1ị

í >;*

T \í

1 V / »“í

Ị

í.-. Á N

V Ấ N

T H Ạ C

s f

K I N H

. t'Ll

H Ọ C V IỆ N P # G
T R U N G T Â M T H Ồ N H C V IỆ N

332.0
NG-M
2002

LV15
1* ỉ
1 f

ít
1

1
H VNỌ ỉ

200

-

1,


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

N G U Y Ễ N T H I H Ư Y Ể N M IN H

NHỮNG GIẢI PHÁP TẠO VỐN NHAM THÚC ĐẨY sự PHÁT TRIỂN
CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ ỏ VIỆT NAM
C H U Y Ê N N G À N H : TÀ I C H ÍN H - L U U T H Ô N G T IE N t ệ v à t í n d ụ n g
M Ã SỐ : 5.02.09

LUẬN VÃN THẠC SỸ KINH TÊ
NGƯ Ờ I HƯỚNG DẪN K H O A H Ọ C : TS. N G U YEN ĐỨC TH Ả O

VIỆN N C K H N G À N H À N G

T H Ư V IÊ N

Hà Nôi - 2002


LỜ I CAM ĐOAN

T ô i x in c a m đ oan đ ây là c ô n g trình n g h iê n cứ u củ a riên g tôi.
C ác s ố liệ u , k ết q u ả n êu trong luận văn là trung thực và c ó
n g u ồ n g ố c rõ ràng.

T á c giả luận văn

N g u y ễ n T hị H u y ề n M in h


M ỤC LỤ C

Trang
B ÌA P H Ụ
LỜ I CAM ĐOAN
M ỤC LỤ C
B Ả N G K Ý H IỆ U C Ấ C C H Ữ V IE T T A T
D A N H M Ụ C C Á C B A N G B IẾ U
MỎ ĐẦU

7

sự

C H Ư Ơ N G 1. V A I T R Ò C Ủ A V I Ệ C T Ạ O V ố N Đ ố i V Ớ I
P H Á T T R IỂ N C ủ

a d o a n h n g h iệ p

N H Ỏ T R O N G N Ề N K IN H T E
1.1

Vừ

9

a v à

t h ị trư ờ n g

V ị trí v à v a i trò c ủ a d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ tro n g n ề n k in h tế
th ị trú ò n g

9

1 .1 .1

C á c khái n iệ m v à đ ặc đ iể m củ a d o a n h n g h iệp v ừ a v à n h ỏ

9

1 .1 .2

V ị trí, v a i trị củ a d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ

14

1.2

V ố n v à v iệ c tạ o v ố n c h o cá c d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ

20

1 .2 .1

M ộ t s ố n h ận th ứ c v ề v ố n k in h d o a n h

20

1 .2 .2

C ác h ìn h th ứ c tạ o v ố n củ a d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ

23

1.2.3

N h ữ n g n h â n tó ản h h ư ỏ n g tó i v iệ c tạ o v ố n củ a c á c d o a n h n g h iệ p

1.3

N h ữ n g k in h n g h iệ m tạo v ố n củ a cá c d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ
trên th ế g iớ i

1.3.1

31

C ác g iả i p h áp tạo v ố n phát triển d o a n h n g h iệp v ừ a v à n h ỏ ỏ m ộ t
só nước

1 .3 .2

27

N h ữ n g b ài h ọ c k in h n g h iệ m

31
34

C H Ư Ơ N G 2. T H ự C T R Ạ N G V I Ệ C T Ạ O V ố N C H O C Á C
D O A N H N G H IỆ P V Ừ A V À N H Ỏ Ở V I Ệ T N A M
2 .1

T ìn h h ìn h ph át triển d o a n h n g h iệp vừ a v à n h ỏ ỏ n ư ớc ta

2 .1 .1

S ự p h át triển củ a d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ ỏ V iệ t N a m tro n g

36
36


g ia i đ o ạ n v ừ a qu a

2 . 1.2

36

T h u ận lợi v à k h ó k h ăn tro n g qu á trình phát triển d o a n h n g h iệ p
v ừ a v à n h ỏ ỏ V iệ t N a m

2 .2

38

T hự c trạn g v ề v iệ c tạo v ó n củ a cá c d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ
ỏ V iệ t N a m

2 .2 .1

43

T ìn h h ìn h v ề cá c g iả i p h áp tạo v ố n từ b ên tro n g cá c
d o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ

2 .2 .2

43

C h ín h s á c h củ a nh à n ư ớc h ỗ trợ c h o v iệ c tạo v ố n c ủ a cá c
d o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ

44

2 .2 .3

v ề tạo v ó n từ b ên n g o à i củ a c á c d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ

2 .2 .4

Đ á n h g iá c h u n g v ề v iệ c tạo v ó n ph át triển d o a n h n g h iệ p vừ a
v à n h ỏ ỏ V iệ t N a m

C H Ư Ơ N G 3. G I Ả I P H Á P T Ạ O V ố N P H Á T T R I E N

63
d o a n h

N G H IỆ P V Ừ A V À N H Ỏ Ở V I Ệ T N A M
3.1

76

P h ư ơ n g h ư ớ n g phát triển d o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ ỏ V iệ t N a m
tro n g th ờ i g ia n tới

3 .1 .1

P h ư ơ n g h ư ớ n g phát triển d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ

3 .1 .2

N h u cầu v ố n c ủ a c á c d oan h n g h iệp v ừ a v à n h ỏ tro n g g ia i
đ o ạ n tới

3 .2

46

76
76

78

N h ữ n g g iả i p h áp c h ủ y ế u đ ế tạo v ố n ph át triển d o a n h n g h iệp
v ừ a v à n h ỏ ỏ V iệ t N a m

80

3 .2 .1

N h ữ n g g iả i p h áp tạo v ố n từ b ên tro n g d o a n h n g h iệ p

80

3 .2 .2

N h ữ n g g iả i p h áp tạo v ố n từ b ên n g o à i d o a n h n g h iệ p

82

3 .3

Đ iề u k iệ n đ ế thực thi cá c g iả i p h áp

3 .3 .1

v ề p h ía N h à nư ớc

3 .3 .2

v ề p h ía c á c tổ ch ứ c tín d ụ n g

3.3.3

v ề p h ía d o a n h n g h iệ p

86
86
91

93

K Ế T LU Ậ N

95

T À I L IỆ U T H A M K H Ả O

96


BẢNG KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TAT

DN

D o a n h n g h iệp

DNVVN

D o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ

DNNN

D o a n h n g h iệ p N h à n ư ớc

NHCT

N g â n h à n g C ô n g th ư ơn g

NHNN

N g â n h à n g N h à n ư ớc

N H N N o và PTNT

N g â n h à n g N ô n g n g h iệ p v à phát
triển n ô n g th ôn

NHTM

N g â n h à n g T h ư ơ n g m ại

NHTM CP

N g â n h à n g T h ư ơ n g m ạ i c ổ phần


7

MỞ Đ Ầ u
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐE t à i
D o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ là m ộ t lo ạ i h ìn h d o a n h n g h iệ p k h ô n g n h ữ n g th ích h ọp
đ ố i vớ i n ề n k in h t ế củ a n h ữ n g n ư ớ c c ô n g n g h iệ p p h át triển m à n ó c ị n đ ặ c b iệt
th íc h h ợ p vớ i n ền k in h t ế c ủ a n h ữ n g n ư ớc đ a n g p h át triển, ớ n ư ớ c ta trước đ ây,
v iệ c p h át triển c á c D N V V N c ũ n g đã đ ư ợc qu an tâm , s o n g c h ỉ từ k h i c ó đ ư ờ n g lố i
đ ổ i m ớ i k in h t ế d o Đ ả n g c ộ n g sản V iệ t N a m k h ỏ i x ư ớ n g thì c á c D N n à y m ớ i thự c
sự p h á t triển n h an h c ả v ề s ố v à ch ấ t lư ợ n g .
T ron g đ iề u k iệ n c ủ a n h ữ n g b ư ớ c đi ban đầu thực h iện c ô n g n g h iệ p h ó a v à h iệ n
đ ạ i h ó a đất n ư ớ c, c ó th ể k h ẳ n g đ ịn h v iệ c đ ẩ y m ạn h p h át triển D N V V N là b ư ớ c đi
hợ p q u y lu ậ t đ ố i v ớ i n ư ớc ta. D N V V N là c ô n g cụ g ó p p h ần k h a i th á c to à n d iện
m ọ i n g u ồ n lự c k in h t ế đ ặc b iệ t là n h ữ n g n g u ồ n lự c tiề m tàn g sẵn c ó ỏ' m ỗ i n g ư ờ i,
m ỗ i m iề n c ủ a đất n ư ớ c. L o ạ i h ìn h D N n à y ph át triển c h ắ c ch ắ n s ẽ c ó tá c d ụ n g to
lớ n tron g v iệ c g iả i q u y ế t c á c m ố i quan h ệ m à q u ố c g ia n à o c ũ n g p h ải q u an tâm
c h ú ý đ ến : tăn g trưởng k in h t ế - g iả i q u y ết v iệ c là m - k iề m c h ế lạ m phát.
N h ư n g đ ể th ú c đ ẩ y p h át triển D N V V N ở n ư ớc ta đ ò i h ỏ i p h ải g iả i q u y ế t h à n g lo ạ t
c á c k h ó k h ăn m à n h ữ n g D N n à y đ a n g gặp p h ải liê n quan đ ến n h iều v ấ n đ ề, trước
h ế t là th iế u v ố n đ ể sản x u ấ t và đ ổ i m ớ i c ô n g n g h ệ . V ậ y D N p h ả i tìm v ố n ở đâu?
B ên tro n g v à b ên n g o à i n h ư th ế n à o ? Đ ể D N n g à y cà n g ph át triển tron g m ô i
trư ờng cạ n h tranh.
N h ằ m g ó p p h ần g iả i q u y ết c á c k h ó k h ăn củ a D N V V N ch ú n g tô i lự a c h ọ n đ ề tài
n g h iê n cứu: “N h ữ n g g iả i pháp tạ o v ố n n h ằ m th ú c đ ẩ y sự p h át triển c ủ a c á c d oan h
n g h iệ p vừ a v à n h ỏ ở V iệ t N a m ” .

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨƯ
-

Đ i sâu p h ân tíc h n h ữ n g c ơ s ở lý lu ậ n c ơ bản v à thực tiễn q u á trình tạ o v ố n
p h á t triển D N V V N ở m ộ t s ố n ư ớ c trên th ế g iớ i v à ở V iệ t N a m .

-

P h ân tíc h , đ án h g iá thự c trạng v ề tạ o v ố n c h o D N V V N ở V iệ t N a m .


8

-

Đ ư a ra n h ữ n g g iả i pháp v à k iế n n g h ị n h ằ m tạo v ố n đ ể ph át triển D N V V N ở
V iệ t N a m tron g g ia i đ o ạ n h iệ n n ay.

3. ĐÓI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CÚƯ
Đ ố i tư ợ n g n g h iê n cứu c ủ a đ ề tài là vấn đ ề tạo v ố n p h ụ c vụ c h o sự tồ n tại v à phát
triển c ủ a D N V V N m à ch ủ y ế u là D N V V N n g o à i q u ố c d o a n h . T ừ đ ó đ ề xu ấ t m ộ t
s ố p h ư ơ n g h ư ớ n g, g iả i pháp n h ằ m k h a i th ác m ọ i n g u ồ n v ố n c h o sự p h át triển củ a
c á c D N n à y th eo h ư ớ n g c ô n g n g h iệ p h ó a v à h iệ n đ ại h ó a đất n ư ớ c.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨƯ
Đ ể đạt đ ư ợ c m ụ c đ ích đ ề ra, lu ận văn k ết hợ p sử d ụ n g m ộ t s ố p h ư ơ n g p h áp như:
p h ư ơ n g p h áp d u y vật b iệ n ch ứ n g , d u y vật lịc h sử , đ iề u tra - phân tíc h - tổ n g hợp
th ố n g k ê ,.. N g o à i ra lu ậ n văn c ò n sử d ụ n g c á c b ả n g b iể u s ố liệ u tro n g v à n g o à i
n ư ớ c đ ể m in h h ọ a . Đ ồ n g thời quán triệt v à vận d ụ n g đ ư ờ n g lố i đ ổ i m ớ i k in h tế
c ủ a Đ ả n g v à N h à n ư ớ c q u a c á c thời k ỳ.

5. NHŨÌVG đ ó n g g ó p Mớ i c ủ a l u ậ n VĂN
-

Q u a p h ân tíc h , đán h g iá m ộ t c á ch h ệ th ố n g thực trạng tạo v ố n c ủ a c á c
D N V V N ở V iệ t N a m trong m ộ t s ố n ă m g ầ n đ â y đ ã n êu ra đ ư ợc n h ữ n g tồn tại
cầ n g iả i q u y ết.

-

Đ ề x u ấ t m ộ t s ố g iả i p h áp nh ằm g ó p phần g iú p D N V V N c ó th ể k h ai th ác cá c
n g u ồ n v ố n tron g v à n g o à i d o a n h n g h iệp .

5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN
T ên c ủ a lu ậ n văn “ N h ữ n g g iả i ph áp tạo v ố n n h ằ m th ú c đ ẩ y sự ph át triển c ủ a c á c
d o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ ở V iệ t N a m ” .
N g o à i ph ần m ở đầu và k ết lu ận , lu ậ n văn g ồ m b a chư ơng:
C h ư ơ n g 1: V a i trò củ a v iệ c tạ o v ố n đ ố i v ớ i sự phát triển D N V V N trong n ền k in h
t ế th ị trường.
C h ư ơ n g 2: T hự c trạng v ề tạo v ố n c h o c á c D N V V N ở V iệ t N a m .
C h ư ơ n g 3: N h ữ n g g iả i pháp tạo v ố n đ ể ph át triển D N V V N ở V iệ t N a m


9

CHƯƠNG 1
VAI TRÒ CỦA VIỆC TẠO V ố N Đ ố i v ớ i s ự p h á t TRIEN c ủ a
DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TRONG NEN k i n h t e
THỊ TRƯỞNG
1.1 VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TRONG NEN

KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

1.1.1 Các khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp vừa và nhỏ
1.1.1.1

Các khái niệm

T ro n g n ền k in h t ế th ị trư ờng, d o a n h n g h iệ p đ ư ợc h iểu là m ộ t tổ ch ứ c k in h t ế
c ó tư c á c h p h áp n h â n đ ư ợc tổ ch ứ c ra đ ể thực h iện h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h trong
m ộ t lĩn h vự c nh ất đ ịn h v ó i m ụ c đ íc h c ô n g íc h h o ặ c thu lợ i n h u ận .
Đ ể đ ư ợ c c ô n g n h ậ n là m ộ t d o a n h n g h iệp , th ô n g th ư ờn g cầ n c ó 3 đ iề u k iệ n sau:
■

C ó tư c á c h p h áp n h ân đ ầ y đủ (d o a n h n g h iệ p đ ư ợc N h à n ư ớ c thành lập
c ô n g n h ận h a y c h o p h ép hoạt đ ộ n g ) .

-

C ó v ố n p h áp đ ịn h đ ể k in h d oan h

-

C ó tên g ọ i v à h o ạ t đ ộ n g v ó i danh n g h ĩa riên g , ch ịu trách n h iệ m đ ộ c lập v ề
m ọ i h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a m ìn h .

C ác lo ạ i h ìn h d o a n h n g h iệ p tron g n ề n k in h t ế th ị trường rất đ a d ạ n g v à p h o n g
p h ú , c ó th ể ph ân lo ạ i c á c d o a n h n g h iệ p th eo c á c tiêu c h í sau:

Thu nhai: dựa v à o q u an h ệ sở hữu v ề v ố n v à tài sản , c á c d o a n h n g h iê p đươc
c h ia th àn h d oan h n g h iệ p N h à n ư ớ c, d o a n h n g h iệp tư n h ân v à d o a n h n g h iệ p sỏ'

hữu h ỗ n hợp.
D o a n h n g h iệ p N h à n ư ớ c là d o a n h n g h iệ p d o N h à n ư ớ c th ành lập , đầu tư v ố n
v à qu ản lý n ó v ớ i tư c á ch là ch ủ s ở hữu.


10

D o a n h n g h iệ p tư n h ân là n h ữ n g d o a n h n g h iệ p d o c á nh ân đầu tư v ố n v à tự ch ịu
trách n h iệ m b ằ n g toàn b ộ tài sản c ủ a m ìn h v ề m ọ i h o ạ t đ ộ n g c ủ a d oan h
n g h iệp .
D o a n h n g h iệ p s ở hữ u h ỗ n h ợ p là c á c d o a n h n g h iệp c ó sự đan x e n c ủ a c á c h ìn h
thức s ở hữ u k h á c nhau tron g c ù n g m ộ t d o a n h n g h iệp . C ác d o a n h n g h iệ p liê n
d o a n h , d o a n h n g h iệ p c ổ p h ần là n h ữ n g h ìn h th ứ c đ ặ c trưng củ a lo ạ i h ìn h
d o a n h n g h iệ p n à y tro n g n ền k in h t ế th ị trường.
C ách p h ân lo ạ i n à y c h ỉ rõ q u an h ệ s ở hữu v ề v ố n v à tà i sản tro n g c á c doan h
n g h iẹ p th ư ợc c a c th anh ph ân k in h tê k h á c nh au. Đ ồ n g th ời là m ô t tron g nh ữ ng
că n c ứ đ ể n h à n ư ớ c c ó c h ín h sá c h k in h t ế v à đ ịn h h ư ớ n g ph át triển phù hợ p đ ố i
v ớ i từ n g lo ạ i d o a n h n g h iệp .

Thu hai. dự a v a o m ụ c đ íc h k in h d o a n h n g ư ờ i ta c h ia d o a n h n g h iê p thành
d o a n h n g h iệ p h oạt đ ộ n g k in h d o a n h v à d o a n h n g h iệp h o ạ t đ ộ n g c ơ n g íc h .
D o a n h n g h iệ p h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h là tổ ch ứ c k in h tế d o N h à n ư ớ c th àn h lập
h o ặ c thừa n h ận , h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h th eo c ơ c h ê th ị trường. M ụ c tiêu s ô m ộ t
c ủ a c á c d o a n h n g h iệ p n à y là thu lợ i nh uận tố i đa.
D o a n h n g h iệ p h o ạ t đ ộ n g c ơ n g íc h (th ư ờ n g là d o a n h n g h iệ p N h à n ư ớ c) là tổ
ch ứ c k in h t ế th ự c h iệ n c á c h o ạ t đ ộ n g v ề sản xu ấ t, lưu th ô n g h a y c u n g cấ p c á c
d ịc h v ụ c ô n g c ộ n g , trực tiế p thự c h iện c á c ch ín h sá ch x ã h ộ i c ủ a n h à n ư ớc
h o ặ c th ự c h iệ n n h iệ m vụ an n in h q u ố c p h ò n g . N h ữ n g d o a n h n g h iệ p n à y k h ơ n g
v ì m ụ c đ íc h lợ i n h u ận m à v ì m ụ c đ ích h iệ u qu ả k in h t ế v à x ã h ộ i là ch ín h .
P h ân lo ạ i th eo h ìn h th ứ c n à y là c ơ s ở đ ể c h ọ n tiêu thức đ án h g iá lợ i íc h x ã h ộ i

c ủ a d o a n h n g h iệ p c h o hợ p lý và là m ộ t tron g n h ữ n g că n cứ qu an trọn g đ ể x á c
đ ịn h c h ín h sá ch tài trợ c ủ a N h à n ư ớ c.

Thu ha: dự a v à o lin h v ự c (n g à n h n g h ề ) k in h d o a n h , c á c d o a n h n g h iê p c ó th ể
c h ia th àn h h a i lo ạ i là d oan h n g h iệ p tài c h ín h v à d o a n h n g h iệ p p h i tài ch ín h
D o a n h n g h iệ p tài ch ín h là c á c tổ ch ứ c tài ch ín h trung g ia n nh ư c á c N H T M
c ơ n g ty T ài c h ín h , c ô n g ty B ảo h iể m ... N h ữ n g d o a n h n g h iệ p n à y c ó k h ả n ăn g


11

c u n g ứ n g c h o n ề n k in h t ế c á c lo ạ i d ịc h vụ v ề tài c h ín h , tiề n tệ, tín d ụ n g , b ảo
h iể m v .v .
D o a n h n g h iệ p p h i tài ch ín h là c á c d o a n h n g h iệ p lấ y sả n xu ấ t k in h d o a n h sản
p h ẩm là m h o ạ t đ ộ n g c h ín h , b a o g ồ m c á c d o a n h n g h iệ p sả n x u ấ t k in h d oan h
tron g c á c n g à n h n g h ề n h ư d o a n h n g h iệ p x â y dự n g c ơ bản , d o a n h n g h iệ p n ô n g
n g h iệ p , d o a n h n g h iệ p c ô n g n g h iệ p , d o a n h n g h iệ p d ịch v ụ ,..
P h ân lo ạ i th eo tiêu thứ c n à y c h ỉ ra ch ứ c n ă n g củ a từ n g lo ạ i d o a n h n g h iệp .
C hức n ă n g ch ủ y ế u c ủ a c á c d oan h n g h iệ p tài ch ín h là là m m ô i g iớ i thu h ú t v à
c h u y ể n g ia o v ố n từ n ơ i thừa đ ến nơi th iếu đ ể đầu tư ph át triển k in h tế.
Đ ố i vớ i c á c d o a n h n g h iệ p p h i tài ch ín h , ch ứ c n ă n g ch ủ y ế u là c u n g cấ p cá c
sản p h ẩ m , h à n g h ó a h o ặ c d ịch vụ p h i tài ch ín h đáp ứ ng c á c nhu cầ u tiêu d ù n g
c ủ a n ề n k in h tế.
Q u a tiê u th ứ c p h ân lo ạ i n à y m à N h à n ư ớ c c ó th êm că n cứ đ ể h o ạ c h đ ịn h cá c
c h ín h sá c h q u ản lý phù h ọ p vớ i m ỗ i lo ạ i h ìn h d o a n h n g h iệ p tron g từ n g n gàn h
ngh ề.

Thứ tù: D ự a v à o q u y m ô k in h d o a n h ngư ời ta c h ia d o a n h n g h iệ p th àn h cá c
lo ạ i d o a n h n g h iệ p lớ n , d o a n h n g h iệp v ừ a v à d o a n h n g h iệ p n h ỏ .
V iệ c q u y đ ịn h th ế n à o là d o a n h n g h iệp lớ n , vừ a v à n h ỏ là tù y th u ộ c v à o đ iều

k iệ n k in h t ế - x ã h ộ i cụ th ể c ủ a từ n g n ư ớ c v à n ó c ũ n g th a y đ ổ i th eo từ n g th ời
k ỳ , từ n g g ia i đ o ạ n ph át triển k in h t ế (x e m B ả n g 1)
T iêu c h í x á c đ ịn h d o a n h n g h iệ p vừ a v à n h ỏ ở V iệ t N am :
ớ n ư ớ c ta, tiêu c h í p h ân lo ạ i D N V V N đã đ ư ợc q u y đ ịn h tạm th ời tại C ô n g văn
s ố 6 8 1 /C P -K T N n g à y 2 0 /6 /1 9 9 8 c ủ a T hủ tư ớng C h ín h phủ. T h e o q u y đ ịn h tại
c ô n g v ăn n à y , tiêu c h í x á c đ ịn h D N V V N là v ố n v à s ố la o đ ộ n g . C ụ th ể là
D N V V N là d oan h n g h iệ p c ó v ố n đ iề u lệ dưới 5 tỷ đ ồ n g v à s ố la o đ ộ n g trung
b ìn h h à n g n ăm dư ới 2 0 0 n gư ờ i.
Đ ể k h u y ế n k h ích và tạo th uận lợ i c h o v iệ c p h át triển c á c D N V V N , n g à y
2 3 /1 1 /2 0 0 1 C h ín h phủ đã ra N g h ị đ ịn h 9 0 / 2 0 0 1 /N Đ -C P . T ron g đ ó q u y đ ịn h


12

D N V Y N là c ơ s ở sả n x u ấ t k in h d o a n h đ ộ c lập , đã đ ă n g k ý k in h d o a n h th eo
ph áp lu ậ t h iệ n h àn h , c ó v ố n đ ă n g k ý k h ô n g qu á 10 tỷ đ ồ n g h o ặ c s ố la o đ ộ n g
trung b ìn h h à n g n ă m k h ô n g qu á 3 0 0 n g ư ờ i. C ăn cứ v à o tìn h h ìn h k in h t ế x ã
h ội cụ th ể c ủ a n g à n h , đ ịa p h ư ơ n g trong qu á trình thực h iệ n c á c b iệ n pháp,
ch ư ơ n g trình trợ g iú p c ó th ể lin h h o ạ t áp d ụ n g đ ồ n g thời c ả h a i c h ỉ tiê u v ố n và
la o đ ộ n g h o ặ c m ộ t tron g h a i c h ỉ tiêu trên.

B ả n g 1: T i ê u c h í x á c đ ịn h D N V V N ỏ m ộ t s ố q u ố c g ia .

Tên nước

s ổ lao động

Tống số vốn hoặc

Doanh thu

giá trị tài sản
Úc

<500

Ca-na-đa

<500

Hồng công

< 100 trong công nghiệp

< 20 triệu CAD

< 5 0 trong dịch vụ
In-đô-nê-xia

< 100

< 0,6 tỉ ru-pi

Nhật bản

< 50 trong bán lẻ

< 10 triệu yên

< 100 trong bán buôn

< 30 triệu yên

< 300 ngành khác

< 100 triệu n

Mê-hi-cơ

<250

< 7 triệu USD

Phi-líp-pin

<200

< 100 triệu pê-sơ

Xing-ga-po

< 100

< 499 triệu SD

My-an-ma

< 100

Thái lan

< 100

Mỹ

<500

Hàn quốc

< 300 trong chế biến

< 2 tỉ ru-pi

< 20 triệu Bạt

< 200 trong xây dựng
< 20 trong dịch vụ
Nguồn:

Tổng họp từ các tài liệu tham khảo [7;9;10;16;18;19;20;21]

Ghi chú:

Các ơ trống tức là khơng có quy định.


13

1.1.1.2 Đặc điểm cua doanh nghiệp vừa và nhỏ
Doanh nghiệp vừa và nhỏ tồn tại và phát triển ở m ọi ngành và m ọi thành phẩn

kinh tê. ơ n ư ớ c ta, D N V V N c h iế m 3 3 ,6 % tron g c á c d o a n h n g h iệ p c ó v ố n đầu
tư n ư ớ c n g o à i; 6 5 ,9 % tron g c á c hợp tác x ã v à liê n h iệ p hợp tá c xã; 9 4 ,6 % c ô n g
ty T N H H ; 9 9 ,4 % d o a n h n g h iệ p tư nhân; 6 5 ,9 % d o a n h n g h iệ p N h à n ư ớc v à
g ầ n 100% d oan h n g h iệ p h o ạ t đ ộ n g ở lĩn h v ự c n ô n g th ô n là c á c D N V V N .

Doanh nghiệp vừa và nhỏ có tính năng động và linh hoạt cao trước n h ữ n g th a y
đ ổi c ủ a th ị trường, c ó k h ả n ă n g c h u y ể n h ư ớ n g k in h d o a n h v à c h u y ể n h ư ớ n g
m ặt h à n g n h an h v ì v ố n đầu tư ít v à thu h ồ i v ố n n h an h . C ác D N V V N d ễ phát
h u y b ả n ch ấ t hợp tá c, c ó th ể d u y trì tự d o cạ n h tranh và phát h u y tiề m lự c ở
tron g n ư ớ c.

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ có bộ m ấy tổ chức sản xuất và quản l ý gọn nhẹ
có hiệu quả. C ác q u y ết đ ịn h quản lý đư ợc đưa ra v à th ự c h iện n h an h c h ó n g
k h ơ n g á ch tắ c v à tránh p h iền h à n ên c ó th ể tiết k iệ m tố i đa c h i p h í q u ản lý
d o a n h n g h iệ p .

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ có vốn ban đẩu 1% thu hồi vốn nhanh, h iệ u qu ả
c a o , ít x ả y ra rủi ro n ên tạ o ra n h iều k h ả n ă n g đầu tư c ủ a c á c c á n h ân v à m ọ i
th àn h phần k in h tế.
B ên cạ n h n h ữ n g đ ặ c đ iể m th ể h iệ n nh ữ ng ư u đ iể m trên, D N V V N c ũ n g cò n
n h ữ n g đ ặ c đ iể m b ộ c lộ n h ữ n g h ạn c h ế như:
N g u ồ n tài c h ín h h ạ n h ẹp n ên qu á trình tích tụ v à tập trung đ ể đầu tư tái sản
x u ấ t d iễ n ra rất ch ậ m chạp.
T rình đ ộ q u ản lý c á c sản x u ấ t k in h d o a n h c ò n n h iều hạn c h ế , k h ó k h ă n thâm
nh ập v à o th ị trường th ế g iớ i v à m ở rộ n g thị phần.


14

1.1.2 Vị trí, vai trị của doanh nghiệp vừa và nhỏ

X é t v ề m ặt lịc h sử, sự ra đ ờ i v à ph át triển củ a c á c n ư ớ c tư bản c ó n ền đ ạ i c ơ n g
n g h iệp p h át triển g ắ n v ớ i n h ữ n g c ô n g ty , tập đ o à n k in h t ế lớn n h ư n g à y n a y thì
sự k h ở i đầu củ a h ọ c ũ n g là n h ữ n g x í n g h iệp , c ô n g trường thủ c ô n g sả n xu ất
n h ỏ . T ron g q u á trình ph át triển , sự tíc h tụ v à tập trung v ố n c ù n g v ó i qu á trình
cạn h tranh g a y g ắ t g iữ a n h ữ n g x í n g h iệ p tron g n ư ớc v à n g o à i n ư ớ c đ ã tạo ra
n h ữ n g tập đ oàn k in h tê lớ n n h ư n g à y n a y . T u y v ậ y , n g a y ở c ả c á c n ư ớ c tư bản
ph át triển, c á c D N V V N

vẫn g iữ m ộ t v ị trí qu an trọn g v à n g à y c à n g đ ư ợc

k h ẳ n g đ ịn h . B ở i v ì, n h iều lĩn h vự c k in h t ế c h ỉ c ó th ể sản x u ấ t k in h d o a n h c ó
h iệu q u ả b ở i c á c d o a n h n g h iệ p vừ a và n h ỏ . Sau thời k ỳ su y th o á i k in h t ế th ế
g iớ i n h ữ n g n ă m đầu thập n iê n 3 0 , n gư ờ i ta lu ậ n ra rằng kh u v ự c D N V V N là
n h ân tố cự c k ỳ q u an trọ n g th ú c đ ẩ y v à m ở rộ n g cạ n h tranh, b ả o đ ả m ổ n đ ịn h
k in h tế, p h ò n g c h ố n g n g u y c ơ k h ủ n g h o ả n g . T hật v ậ y , k h u vự c D N V V N là
x ư ơ n g s ố n g tro n g n ề n k in h t ế củ a n h iều q u ố c g ia h iệ n tại v à c ả tron g tư ơ n g la i.
Đ ặ c b iệ t k h i c u ộ c c á c h m ạ n g k h o a h ọ c và c ô n g n g h ệ n g à y c à n g p h át triển đã
tạo đ iề u k iệ n c h o c á c D N V V N n h iều c ơ h ộ i tập trung k ỹ thuật, c ó k h ả n ă n g
sản x u ấ t sản p h ẩ m c ó ch ấ t lư ợ n g k h ô n g th ua k é m c á c d o a n h n g h iệ p lớn. M ặt
k h á c x é t trên p h ạ m v i to à n cầ u h iện n a y v ề tín h ch ấ t cạ n h tranh g iữ a c á c
d o a n h n g h iệ p đ a n g c h u y ể n từ cạ n h tranh g iá c ả sa n g cạ n h tranh v ề ch ấ t lư ợ n g
v à c ô n g n g h ệ . T ron g đ iều k iệ n cạ n h tranh n à y , lợ i th ế củ a c á c d o a n h n g h iệp
c ó q u y m ơ lớ n s ẽ b ị g iả m sú t. Sự ph át triển củ a c h u y ê n m ơ n h ó a v à hợ p tác
h ó a đ ã k h ơ n g c h o p h ép m ộ t d o a n h n g h iệ p tự k h ép k ín ch u trình sản x u ấ t k in h
d o a n h m ộ t c á c h c ó h iệ u quả. M à v ớ i m ô h ìn h sản xu ấ t k iể u v ệ tin h tron g đ ó
c á c D N V V N là v ệ tin h c ủ a d o a n h n g h iệ p lớn tỏ ra rất th ích h ọp .
N h ư v ậ y , m ộ t n ền k in h t ế h iệ n đ ạ i, D N V V N n g à y c à n g k h ô n g th ể tan b iến
tron g c á c tập đ o à n k in h t ế lớ n m à k h ả n ă n g hợ p tá c đ ể m ở rộ n g n g à y cà n g
tă n g.

15

Đ ố i v ớ i V iệ t N a m , D N V V N cà n g c ó ý n g h ĩa q u an trọn g tron g qu á trình phát
triển k in h t ế x ã h ộ i. T h ể h iệ n cụ th ể trên c á c m ặt sau:
-

D N V V N c h iế m tỷ trọn g c a o v ề s ố lư ợ n g , thu h ú t n h iề u la o đ ộ n g v à đ ó n g
g ó p p h ần ló n thu n h ập q u ố c dân c h o đất nư ớc.

-

C ác D N V V N đ ó n g v a i trò qu an trọn g tron g lưu th ô n g h à n g h ó a v à c u n g
cấ p d ịc h vụ , c ó v a i trị b ổ su n g c h o c á c d o a n h n g h iệ p lớ n , là x í n g h iệ p g ia
c o n g v ẹ tinh c h o c a c d o a n h n g h iệp lớn c ù n g h ê th ố n g v à là m à n g lư ới tiêu
thụ h à n g h ó a c h o c á c d o a n h n g h iê p lớn.

-

C ác D N V V N đáp ứ n g tích cự c, k ịp th ị i n h u cầ u tiê u d ù n g n g à y c à n g
p h o n g p h ú v à đ a d ạ n g m à c á c d o a n h n g h iệp lớ n k h ô n g th ể là m đư ợc.

-

C ác D N V V N c ó v a i trị tíc h cự c đ ố i v ớ i sự ph át triển k in h t ế đ ịa p h ư ơ n g
k h a i th á c tiề m n ă n g th ế m ạ n h củ a từ ng v ù n g sản xu ấ t, c h ế b iế n h à n g h ó a
x u ấ t k h ẩu , tă n g k im n g ạ ch x u ấ t kh ẩu.

Đ ể th ấ y rõ vai trò c ủ a D N V V N trong n ề n k in h t ế th ị trư ờng, ta h ã y đ i sâu
n g h iê n cứ u m ộ t s ố k h ía cạ n h sau đ ây.

1.1.2.1

Doanh nghiệp vừa và nhỏ tạo thêm việc làm và thu nhập quốc
dân

Đ ố i vớ i c á c n ư ớ c c ó n ền k in h t ế ph át triển, D N V V N vẫn đ ó n g m ộ t v a i trò
q u an tiọ n g tron g v iệ c tạo ra thu n h ập q u ố c dân và g iả i q u y ết c ô n g ăn v iệ c là m
c h o x ã h ộ i. S ố liệ u th ố n g k ê c h o th ấy, n h ìn ch u n g ở c á c n ư ớ c ph át triển v à
đ a n g ph át triển s ố lư ợ n g D N V V N th ư ò n g c h iế m trên 2 /3 tron g tổ n g s ố d o a n h
n g h iệ p tro n g m ỗ i n ư ớ c, thu hút trên 2 /3 la o đ ộ n g x ã h ộ i v à đ ó n g g ó p từ 4 0 6 0 % thu n h ập q u ố c dân. V í dụ: c á c D N V V N

ở N h ậ t B ản thu h ú t 9 2 8% la o

đ ộ n g v à đ ó n g g ó p 56% thu n h ập q u ố c dân; tư ơng tự c o n s ố n à y ở M ỹ là 7 8 5%
v à 34% ; ở Đ ứ c là 75% v à 4 5 % . Đ iề u n à y x u ấ t ph át từ lợ i th ế sau đ â y củ a cá c
DNVVN:


16

Một là, d o a n h n g h iệ p v ừ a v à n h ỏ c ó tổ ch ứ c tổ ch ứ c sản x u ấ t v à q u ản lý g ọ n
n h ẹ, c h ỉ cầ n c ó ít v ố n c ũ n g c ó th ể th ành lập, c h ịu ch ấ n đ ộ n g x ã h ộ i n h ỏ . D o
tính n ă n g đ ộ n g trước sự th a y đ ổ i th ị trường n ên c á c D N V V N c ó k h ả n ă n g tồn
tại v à p h át triển rất c a o .

Hai là, d o đ a d ạ n g v ề sở hữu v à lĩn h v ự c k in h d o a n h n ên k h ả n ă n g phát triển
c ủ a D N V V N tron g c á c n ư ớ c c ó n ền k in h t ế thị trường là rất lớ n . N ó tồn tại và
p h át triển ở m ọ i th ành ph ần k in h tế: d o a n h n g h iệ p N h à n ư ớ c, c ô n g ty T N H H
c ô n g ty c ổ ph ần , c ô n g ty liê n d o a n h , d o a n h n g h iệ p tư n h â n ...

Ba là, p h ần lớ n c á c D N V V N k h u vự c n g o à i q u ố c d o a n h ch ư a đ ị i h ỏ i c ơ n g
n g h ệ v a trinh đ ộ la o đ ộ n g k ỹ thuật c a o , n ên lo a i h ìn h d o a n h n g h iê p n à y d ễ
th àn h lập , d ễ thu hút la o đ ộ n g tron g x ã h ộ i v ớ i c h i p h í thu hút v iệ c là m rất
thấp.

Bổn là, D N V V N c ó k h ả n ă n g tổn tại v à p h át triển k h ắp n ơ i từ th ành th ị đ ến
n ô n g th ô n , từ đ ồ n g b ằ n g đ ến m iề n n ú i tạo ra k h ả n ă n g tiếp cậ n th ị trường v à
là m v ệ tin h c h o c á c d o a n h n g h iệ p lớn.
N h ư v ậ y , D N V V N d o đ ặ c đ iể m h o ạ t đ ộ n g , tự n ó đ ã c ó sắ n h o ặ c tạ o ra n h iều
lợ i th ế m ớ i đ ể tồ n tại và p h át triển . Sự tồ n tại v à ph át triển c ủ a c á c D N V V N ở
n h iê u n ư ớ c c h o th ấ y n ó là p h ư ơ n g tiện c ó h iệ u q u ả đ ể g iả i q u y ết v iệ c là m và
tă n g thu n h ập c h o n gư ờ i la o đ ộ n g . M ặt k h á c, d o s ố lư ợ n g c á c D N V V N c h iế m
tỷ trọn g ch ủ y ế u tro n g tổ n g s ố d o a n h n g h iệp n ên sự phát triển củ a n ó đ ã đ ó n g
g ó p v à o thu nh ập q u ố c dân v ớ i tỷ trọn g n g à y m ộ t lớn.
Đ ố i v ó i n ư ớ c ta, từ k h i thực h iệ n c ả i c á ch k in h t ế c h u y ể n n ề n k in h t ế từ c ơ c h ế
q u ản lý k ế h o ạ c h h ó a tập trung sa n g n ề n k in h t ế th ị trường, lo ạ i h ìn h D N V V N
đã c ó b ư ớ c p h át triển n h a n h cả v ề s ố lư ợ n g v à q u y m ô . T h e o s ố liệ u th ố n g k ê
c ủ a c á c n h à k in h tế, thì h iệ n n a y D N V V N c ủ a n ư ớ c ta c h iế m trên 80% tổ n g s ố
d o a n h n g h iệ p , tạo c ô n g ăn v iệ c là m c h o k h o ả n g 95% la o đ ộ n g x ã h ộ i, c h iế m


17

trên 31% tổ n g sản lư ợ n g c ô n g n g h iệ p h à n g n ă m , 78% d o a n h s ố bán lẻ trong
th ư ơn g n g h iệ p , 64% k h ố i lư ợ n g vận c h u y ể n h àn h k h á ch v à h à n g h ó a ..
N h ư v ậ y p h át triển D N V V N là ch ủ trương đ ú n g đắn củ a Đ ả n g , n ó đ ư ợc gắn
liề n vớ i đ ư ờ n g lố i p h át triển k in h t ế n h iều thành phần củ a Đ ả n g th eo địn h
h ư ớ n g k in h t ế th ị trường n h ằ m g iả i q u y ết v iệ c là m , tăn g thu nh ập , g ó p ph ần
v à o v iệ c ổ n đ ịn h tìn h hìn h k in h t ế x ã h ộ i. Đ iề u đ ó đ ư ợc ch ứ n g m in h b ằ n g c á c

s ô liệ u c ơ cấu G D P th eo thành phần k in h t ế tại B ả n g 2.

Bảng 2: GDP theo thành phần kinh tế (đoti vị: tỷ đồng).
Thành

1995

1996

1997

1998

Phần

Giá trị

Tổng số

228.892

100

272.036

100

316.623

100

361.468

100

Nhà nước

91.977

40,18

108.634

39,93

126.970

40,48

144.841

40,07

Tập thể

23.620

10,06

27.271

10,03

27.946

8,91

31.906

8,83

Tư nhân

1.139

3,12

9.103

3,35

10.590

3,38

12.281

3,40

Cá thể

82.447

36,02

95.896

35,25

107.632

34,32

122.655

33,93

Hỗn họp

9.881

4,32

11.626

4,05

12.035

3,84

13.189

3,65

Đầu tư NN

14.428

6,30

20.106

7,39

28.450

9,07

36.596

10,12

%

Giá trị

%

Giá trị

%

Giá trị

%

Nguồn: Niên giám Thống kê 1998, NXB Thống kê 1999 [14].

1.1.2.2 Doanh nghiệp vừa và nhỏ có khả năng cung cấp khối luọíig hàng
hóa đa dạng cho tiêu dùng trong niíớc và xuất khẩu
T h ự c t ế c h o th ấ y , ở c á c n ư ớc phát triển , h ệ th ố n g siêu th ị v ớ i lư ợ n g h à n g h ó a
c u n g ứ n g rất p h o n g ph ú , đ a d ạ n g c ũ n g k h ô n g th ể th ay th ế đư ợc c á c cử a h à n g
bán lẻ . N h ữ n g n h à m á y q u y m ô lớ n , h iệ n đại k h ô n g sả n x u ấ t đ ư ợ c n h ữ n g sản
p h ẩ m đơ n c h iế c . B ằn g sự đ a d ạ n g n g à n h n g h ề, tín h n h ạ y c ả m v ớ i th ị trường,
c á c D N V V N s ẽ c ó n h iề u thuận lợ i tron g sản xu ấ t v à c u n g cấ p d ịc h vụ , đáp
ứ n g m ọ i sản p h ẩ m v à nhu cầ u tiêu d ù n g củ a x ã h ộ i.

líS y S *
Sơ.'. b y ..... ậ 5j j u .....


18

N g à y n a y , n ền k in h t ế th ế g iớ i đ ã m a n g tín h q u ố c t ế h ó a v à hợp tá c h ó a tồn
cầu , c h iế n lư ợ c k in h t ế h ư ớ n g n g o ạ i đ ã v à đ a n g đ ư ợc thực th i p h ổ b iế n ở n h iều
q u ố c g ia . T h ự c h iệ n c h iế n lư ợ c k in h t ế n à y c ủ a c á c q u ố c g ia là n h ằ m m ụ c tiêu
tranh thủ sự h ỗ trợ v ề v ố n và c ô n g n g h ệ n ư ớc n g o à i, phát h u y lợ i th ế so sánh
đ ể đ ẩ y m ạ n h x u ấ t k h ẩu , đ ặ c b iệt là c á c m ặt h à n g x u ấ t kh ẩu c ó n g u y ê n liệ u từ
n ô n g n g h iệ p , lâ m sả n v à h ả i sản , c á c m ặ t h à n g thủ c ô n g tru yền th ố n g đ ộ c đáo.

V ớ i n h iề u lợ i th ế n h ư đã phân tích ở trên, c á c D N V V N c ó n h iều k h ả n ă n g sản
x u ấ t v à c u n g cấp n h iều sả n p h ẩm xu ấ t kh ẩu.
ớ V iệ t N a m , d o c ó n h ữ n g lợ i th ế s o sánh v ề c á c n g u y ê n liệ u v ề n ô n g -lâ m -h ả i
sả n đ ể sả n xu ất h àn g h ó a x u ấ t kh ẩu , lợ i th ế v ề n g à n h n g h ề thủ c ô n g truyền
th ố n g đ ã tạo ra k h ả n ă n g v ô c ù n g lớn c h o khu vự c D N V V N th am g ia sản x u ấ t
g ia c ô n g c h ế b iế n , đ ại lý k h a i th ác sản p h ẩm c h o x u ấ t kh ẩu . Đ ể c u n g cấ p cá c
sản p h ẩ m x u ấ t k h ẩu n à y , c á c d o a n h n g h iệp c ó q u y m ô lớ n d o hạn c h ế v ề khu
v ự c đ ịa lý v à p h ư ơ n g pháp tổ ch ứ c sản xu ấ t n ên ch ư a th ích ứ n g đ ể c h iế m lĩn h
thị trư ờng. N ế u c á c d o a n h n g h iệp lớ n m u ố n k in h d o a n h th ư ờn g p h ả i sử d ụ n g
c á c D N V V N là m v ệ tin h nh ư thu m u a n g u y ê n liệ u , c h ế b iế n , đ ó n g g ó i,.. M ặt
k h á c, d o tín h n ă n g đ ộ n g m ộ t s ố d oan h n g h iệp vừ a v à n h ỏ đ ã thu h ú t đư ợc
c ô n g n g h ệ , tổ ch ứ c sả n x u ấ t k in h d o a n h n h iều lo ạ i sản p h ẩm v à tiế n h àn h xu ất
k h ẩu ra n ư ớ c n g o à i.

1.1.2.3 Doanh nghiệp vừa và nhỏ có khả năng khai thác, tận dụng triệt đế
cổ hiệu quả các nguồn lục xã hội phục vụ cho sự nghiệp cơng nghiệp hóa
và hiện đại hóa đất nuóc
D N V V N th ư ờn g đ ư ợ c bắt đầu từ n g u ồ n v ố n hạn h ẹp v à th ư ờn g ch ủ y ế u là củ a
dân . M ặ t k h á c, v ớ i s ố lư ợ n g lớn c á c D N V V N th u ộ c m ọ i thành phần k in h t ế đã
thu h ú t đ ư ợc phần lớ n la o đ ộ n g th am g ia v à o sản xu ấ t m à ch ư a đ ò i h ỏ i la o
đ ộ n g c ó trình đ ộ c a o , phải đ à o tạo n h iều thời g ia n , c h i p h í tố n k é m . D N V V N


19

VỚI

n g u ơ n v ố n ít, la o đ ộ n g thủ c ô n g là ch ủ y ế u , n g u ồ n n g u y ê n liệ u sử d ụ n g

c ũ n g ch ủ y ế u là k h a i th á c tại c h ỗ , d ễ k h a i th á c, d ễ sử d ụ n g . D o v ậ y n ó đ ã triệt

đ ê tiết k iệ m và sử d ụ n g h iệu q u ả n g u ồ n tài n g u y ê n c ủ a đất n ư ớc.

1.1.2.4 Doanh nghiệp vừa và nhỏ cò vai trò trong việc phát triển kinh tế
địa phúong
T ron g từ n g đ ịa p h ư ơ n g, ph át triển D N V V N là ch ủ trương đ ú n g đắn v à hợ p lý .
Phát triển D N V V N s ẽ g iú p c á c đ ịa ph ư ơ n g k h a i th ác đư ợc n h ữ n g tiề m n ăn g
th ế m ạ n h v ề đất đ a i, tài n g u y ê n , la o đ ộ n g tron g m ọ i lĩn h v ự c p h ụ c v ụ sự phát
triển k in h t ế đ ịa p h ư ơ n g . M ặt k h á c, từng đ ịa p h ư ơ n g c ũ n g bị g iớ i hạn b ở i
n g u ồ n n g â n sá ch h ạn h ẹp , k h ả n ă n g tíc h tụ và tập trung v ố n c ủ a d o a n h n g h iệp
tư n h â n k h ô n g n h iều n ên v iệ c phát triển d oan h n g h iệ p lớ n ở đ ịa p h ư ơ n g bị hạn
chế.
Đ iề u n à y đ ư ợ c th ể h iệ n rất rõ k h i Đ ả n g v à C h ín h phủ V iệ t N a m đưa ra cá c
c h ín h sá c h h ỗ trợ p h át triển k in h t ế trang trại ở v ù n g n ú i p h ía B ắc (B ắ c G ia n g
Y ê n B á i..); v ù n g c a o n g u y ê n N a m T rung bộ; h a y p h át h u y c á c là n g n g h ề
tru yền th ố n g .
N h u v ậ y , c ó th ê k h ă n g đ ịn h v ị trí và va i trị lớ n c ủ a c á c d o a n h n g h iê p q u y m ô
vừ a v à n h ỏ , đ ồ n g thời v iệ c ch ú trọ n g phát triển c á c D N V V N là m ộ t trong
n h ữ n g h ư ớ n g c h iế n lư ợc quan trọ n g tron g qu á trình c ơ n g n g h iệ p h ó a v à h iệ n
đ ạ i h ó a đất n ư ớ c.

Bảng 3: Đánh giá vai trị DNVVN ỏ Viêt Nam.
TT

Vai trị

Tỷ lệ (%)

1

Góp phần tăng trưởng kinh tế

51,7

2

Tạo việc làm, tăng thu nhập

88,5

3

Tăng tính năng động và hiệu ciuả của nền kinh tế

83,9

4

Tham gia đào tạo đội ngũ các nhà kinh doanh Việt Nam

63,2

Nguồn: Chính sách hỗ trợ phát triển DNVVN ở Việt Nam [7],


20

1.2

V ố N VÀ VIỆC TẠO V ố N CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ
NHỎ

1.2.1

Một số nhận thức về vốn kinh doanh

V ố n k in h d o a n h là y ế u tố tiền đ ề c ủ a m ọ i quá trình đầu tư. T ro n g n ề n k in h tế

bao câp VƠI c ơ c h ê k ê h o ạ ch h ó a tập trung đã k h ô n g qu an n iệ m v ố n là h à n g
h ó a đ ặ c b iệ t, v ì v ố n đ ư ợ c rót từ N g â n sá ch v à N g â n h à n g , v ố n k h ô n g đ ư ợc sử
d ụ n g h iệ u q u ả v ì k h ơ n g c ó n ơ i g ia o d ịc h m u a bán trên thị trường. Đ iề u đ ó đã
là m m ất đi v a i trò k h á ch q u an củ a n ó tron g sản x u ấ t v à đầu tư.
T io n g n ên k in h tê thi trường, v ố n đ ã trở thành m ô t y ế u tơ c ó tầm q u an tron g
h à n g đầu c ủ a m ọ i q u á trình đầu tư, sản xu ấ t k in h d o a n h , v ố n p h ả i đ ư ợ c sử
d ụ n g c ó h iệ u quả.
Đ ể h iể u h o n v ề bản ch ấ t v à tác d ụ n g c ủ a v ố n , ta p h ả i x e m x é t v ố n v ớ i c á c đ ặc
trun g c ủ a n ó n h ư sau:

Thu nhất, v ố n phải đại d iệ n c h o m ộ t lư ợ n g g iá trị tài sản. C ó n g h ĩa là v ố n
đ ư ợc b iể u h iệ n b ằ n g g iá trị củ a n h ữ n g tài sản: th iết b ị, n g u y ê n liệ u h a y ch ấ t
x á m , th ô n g tin ,.. N h ư v ậ y , m ộ t lư ợ n g tiền phát hàn h th oát ly g iá trị thự c củ a
h à n g h ó a đ ể đư a v à o đầu tư, n h ữ n g k h o ả n n ợ c h ồ n g ch ấ t m à k h ô n g c ó k h ả
n ă n g th an h tốn th ì k h ơ n g đ ú n g v ớ i n g h ĩa c ủ a v ố n . ở đ â y ch ú n g ta cầ n phân
b iệ t g iữ a vố n v à tài sản , g iữ a sử d ụ n g v ố n v à c h i tiêu . B ở i v ì, g iữ a c á c k h á i
n iệ m n à y vừ a c ó sự g iố n g n h au lạ i vừ a c ó sự k h á c nh au. V ố n là m ộ t b ộ phận
c ủ a tài sản , k h ô n g p h ải toàn b ộ tài sản là v ố n . T ài sản ở trạng th ái tĩn h c h ỉ là
v ố n tiề m n ă n g . T ài sản h o ạ t đ ộ n g m ớ i g ọ i là v ố n . C hi tiêu m ấ t đ i k h ô n g g ọ i là
v o n , c o n c h i tiê u đ ư ợ c bù đăp m ớ i g ọ i là v ố n . N ắ m đ ư ơc đ ă c trung n à y d oan h
n g h iệ p phải tìm m ọ i c á ch đ ể h u y đ ộ n g đư ợc n h iều tà i sả n v à o q u á trình sản
x u ấ t k in h d o a n h , b iến v ố n tiề m n ă n g thành v ố n h o ạ t đ ộ n g .

Thứ hai, v ố n p h ải v ậ n đ ộ n g sin h lờ i. V ố n đ ư ợc b iểu h iệ n b ằ n g tiề n nh ư ng
tiền c h ỉ là d ạ n g tiề m n ă n g c ủ a v ố n . Đ ể tiền b iế n th ành v ố n th ì đ ồ n g tiền đ ó


21

phải đ ư ợ c vậ n đ ộ n g sin h lờ i. T ro n g qu á trình vận đ ộ n g , đ ồ n g v ố n c ó th ể th ay
đ ổ i h ìn h th ái b iể u h iệ n n h ư n g đ iể m xu ấ t phát v à đ iể m c u ố i c ù n g củ a v ị n g tuần
h ồn p h ả i là g iá trị - là tiền . Đ ồ n g tiền phải trở v ề n ơ i x u ấ t p h át v ớ i g iá trị lớn
hơn. Đ ó c ũ n g là n g u y ê n lý c ủ a đầu tư, sử d ụ n g v à b ả o toàn v ố n . V ì v ậ y , m ộ t
khi đ ồ n g tiề n b ị ứ đ ọ n g ; tài sả n c ố đ ịn h , tài n g u y ê n , sứ c la o đ ộ n g k h ô n g đư ợc
sử d ụ n g; tiề n v à n g “b ỏ ố n g ” tích trữ h o ặ c c á c k h o ả n n ợ k h ê đ ọ n g k h ó đ ị i,.,
c h ỉ là n h ữ n g đ ổ n g v ố n c h ế t. M ặt k h á c, tiề n c ó vận đ ộ n g n h ư n g lạ i b ị thất lạ c,
k h ô n g q u a y v ề n ơ i x u ấ t ph át v ớ i g iá trị lớ n hơ n th ì đ ồ n g v ố n c ũ n g k h ô n g đư ợc
đ ả m b ả o , ch u k ỳ v ậ n đ ộ n g tiếp th eo b ị ảnh hư ở n g. N h ậ n thứ c đ ư ợ c đ ặ c trưng
n à y , d o a n h n g h iệ p p h ả i tìm m ọ i c á ch đ ể c h o đ ồ n g v ố n sin h lờ i, k h ô n g đ ể v ố n
đ ọ n g . P h ải tìm m ọ i b iệ n pháp đ ể h u y đ ộ n g m ọ i n g u ồ n lự c, tài lự c v à o phát
triển sả n xu ất k in h d oan h .

Thứ ha, v ố n p h ải đ ư ợ c tích tụ, tập trung đ ến m ộ t lư ợ n g n h ất đ ịn h m ớ i c ó th ể
p h á t h u y tác d ụ n g đ ư ợ c. Đ ể đầu tư v à o sản xu ấ t k in h d o a n h , v ố n p h ả i đ ư ợc
g o m lạ i th ành n h ữ n g m ó n lớ n . V ì v ậ y , tron g lĩn h vự c k in h d o a n h dân g ia n c ó
câu: “b u ơ n tàu k h ơ n g b ằ n g dài v ố n ” . C ác d o a n h n g h iệ p k h ô n g ch ỉ k h a i th ác
c á c tiề m n ă n g v ề v ố n c ủ a d o a n h n g h iệ p m à p h ải tìm c á c h thu hút n g u ồ n v ố n
n h ư g ó p v ố n , hù n v ố n , p h át h àn h c ổ p h iếu ,..

Thứ tư, v ố n c ó g iá trị v ề m ặt th ời g ia n . Đ iề u n à y c ó n g h ĩa là p h ả i x e m x é t y ế u
tố th ời g ia n c ủ a v ố n . T ron g c ơ c h ế k ế h o ạ c h h ó a tập trung, đ ặ c trưng n ày
k h ô n g đ ư ợ c x e m x é t k ỹ lư ỡ n g v ì n h à n ư ớc đã tạo ra sự ổ n đ ịn h c ủ a đ ồ n g tiền
m ộ t c á c h g iả tạo tro n g n ền k in h t ế lú c đ ó . T ron g n ền k in h t ế thị trư ờng phải

x e m x é t g iá trị th ời g ia n và tiề n v ố n . B ở i v ì, d o ảnh h ư ở n g củ a b iế n đ ộ n g g iá
cả , lạ m ph át, n ê n sứ c m u a c ủ a đ ồ n g tiền ở cá c thời đ iể m k h á c nh au c ũ n g sẽ
k h á c nh au .

Thứ năm, tron g n ề n k in h t ế th ị trư ờng, v ố n p h ả i g ắ n v ớ i ch ủ s ở hữu nhất địn h.
N g h ĩa là k h ô n g th ế c ó n h ữ n g đ ồ n g v ố n v ô ch ủ . ơ đâu c ó n h ữ n g đ ồ n g v ố n v ô


22

chủ thì ở đ ó c ó c h i tiêu lã n g p h í, k é m h iệ u quả. N g ư ợ c lạ i, c h ỉ k h i x á c đ ịn h rõ
chủ sở hữu th ì đ ồ n g v ố n m ớ i đ ư ợ c c h i tiêu tiế t k iệ m , c ó h iệ u qu ả. ở đ â y cũ n g
cần p h ân b iệ t q u y ền s ở hữu v à q u y ền sử d ụ n g v ố n , tù y th eo h ìn h thứ c đầu tư
m à n g ư ờ i sử d ụ n g v ố n c ó th ể đ ồ n g n h ất v ớ i ngưòti s ở hữu v ố n . S o n g dù trong
trường h ợ p n à o , n gư ờ i s ở hữ u v ố n vẫn p h ải đ ư ợc ưu tiê n b ả o đ ảm q u y ề n lợ i và
p h ải đ ư ợ c tô n trọn g q u y ề n sở hữu củ a m ìn h . C ó th ể n ó i đ â y là n g u y ê n tắc cự c
k ỳ q u an trọ n g đ ể h u y đ ộ n g v à quản lý v ố n . N ế u v i p h ạm n g u y ê n tắc n à y thì
k h ơ n g th ể sử d ụ n g v ố n c ó h iệu qu ả và k h ô n g th ể h u y đ ộ n g đ ư ợc v ố n nh àn rỗi
c ủ a d ân cư , c ủ a c á c tổ ch ứ c k in h tê v à o h o ạ t đ ộ n g sản x u ấ t k in h d o a n h . Đ â y là
vấn đ ề h ết sứ c b ứ c x ú c v à cấ p th iết h iệ n n a y . Sử lý tố t m ố i q u an h ệ n à y là tạo
ra đ ộ n g lự c th ú c đ ẩ y v iệ c h u y đ ộ n g v ố n và quản lý c ó h iệ u quả.

Thu sáu, tro n g n ền k in h tế th ị trường, v ố n phải đ ư ợc qu an n iệ m là m ộ t lo ạ i
h à n g h ó a - h à n g h ó a đ ặc b iệt. N ó c ó g iá trị và g iá trị sử d ụ n g . G iá trị củ a
“h à n g h ó a v ố n ” là ch ín h g iá trị c ủ a bản thân n ó , c ò n g iá trị sử d ụ n g c ủ a ‘h à n g
h ó a v ố n ” là ở c h ỗ k h i sử d ụ n g h à n g h ó a đ ó sẽ tạo ra đ ư ợc m ộ t g iá trị sử d ụ n g
lớn hơ n . N h ư m ọ i h à n g h ó a k h á c, “h à n g h ó a v ố n ” đ ư ợc m u a b án trên th ị
trường. V iệ c m u a b án ở đ â y ch ỉ là m u a bán q u y ền sử d ụ n g v ố n m à th ô i.
N h ữ n g n g ư ờ i c ó sẵn v ố n thì c ó th ể đưa v ố n v à o th ị trường đ ó . N h ữ n g n g ư ờ i
cầ n v ố n th ì đ ến thị trường đ ể m u a v ố n (v a y v ố n ), n g h ĩa là đ ư ợc q u y ền sử d ụ n g

v ố n c ủ a n g ư ờ i c h ủ n ợ h a y q u y ền sở hữu v ố n k h ô n g d i c h u y ể n , n h ư n g q u y ền sử
d ụ n g v ố n đ ư ợ c c h u y ể n n h ư ợ n g q u a v iệ c v a y nợ. N g ư ờ i v a y v ố n ph ải trả m ộ t tỷ
lệ lã i là h ọ đ ã trả g iá c h o q u y ền sử d ụ n g v ố n . Đ ã là h à n g h ó a th ì v iệ c tă n g h ay
g iả m g iá củ a n ó tù y th u ộ c v à o n h iều y ế u tố m à đ ặc b iệt là y ế u tố quan h ệ cu n g
cầ u . G iá c ả c ủ a h àn g h ó a v ố n c ũ n g th a y đ ổ i th eo quan h ệ c u n g cầ u củ a vốn .
V iệ c m u a b án “h à n g h ó a v ố n ” đ ư ợ c d iễ n ra trên thị trường tài ch ín h . Đ â y là
m ộ t đ ặ c trưng cần lư u ý v à c ũ n g ch ín h từ đ ặ c trung n à y c ủ a v ố n trong n ền
k in h t ế th ị trường đ ã là m xu ất h iệ n k h á i n iệ m v ề c h i p h í v ố n .


23

Thu bảy, trong nền kinh tế thị trường, vốn không chỉ biểu hiện bằng tiền của
những tài sản hữu hình mà còn được biểu hiện bằng tiền của những tài sản vơ
hình như vị trí địa lý kinh doanh, nhãn hiệu, bằng phát minh sáng ch ế.. Từ
đặc trưng này, vốn của doanh nghiệp bao gồm giá trị của những tài sản hiện
hữu hình cộng với giá trị về lợi thế, giá trị tiềm năng,.. Đặc trưng này có ý
nghĩa rất quan trọng trong việc khai thác đầy đủ hiệu quả đồng vốn theo cơ
chế thị trường.
Qua trên có thể khái quát: vốn kinh doanh (bao gổm vốn sử dụng cho sản xuất
kinh doanh dịch vụ và vốn đầu tư tài chính của doanh nghiệp) là biểu hiện
băng tiên của toàn bộ tài sản được đầu tư vào kinh doanh nhằm muc đích sinh
lời.
Đối với doanh nghiệp, vốn là yếu tố cơ bản không thể thiếu được của mọi quy
trinh san xuât kinh doanh: nó là điều kiên để đổi mới thiết bi công nghệ mở
rộng sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng việc làm và thu nhập cho
người lao động,., từ đó tạo điều kiện để doanh nghiệp tăng cường sức cạnh
tranh trên thị trường, mở rộng xuất khẩu, nâng cao hiệu quả hoạt động sản
xuất và kinh doanh.

1.2.2 Các hình thúc tạo vốn của doanh nghiệp vừa và nhỏ

Khi thành lập cũng như trong quá trình phát triển, các DN phải xác định được
nhu cầu vốn để hình thành nên những tài sản cần thiết cho hoạt động của
mình. Nhưng điều quan trọng hơn là DN cần xem xét có thể tạo vốn từ những
nguồn nào, tạo vốn dưới những hình thức như thế nào để có thể bảo đảm đầy
đủ, kịp thời vốn và có lợi cho DN.
Trong cơ chế thị trường, đối với DN tạo vốn là quá trình tận dụng mọi nguồn
vốn bỏ vào phát triển sản xuất kinh doanh. Việc tạo vốn được hiểu theo nghĩa
rộng là phải làm cho đồng tiền từ trong khâu dự trữ đi vào khâu lưu thông trên
cơ sở đảm bảo nguyên tắc sinh lời.


24

Vơn cho đầu tư phát triển DN nói chung, DNVVN nói riêng được tạo thành từ
nhiều nguồn. Dựa theo những tiêu thức nhất định có thể chia nguồn vốn của
DN thành các loại khác nhau.
Nếu cán cứ theo nguồn hình thành thì vốn của DN về cơ bản được hình thành
từ hai nguồn: vốn chủ sở hữu và nợ phải trả.
Vốn chủ sở hữu là phần vốn thuộc quyền sở hữu của chủ DN bao gồm số vốn
chủ DN bỏ vào đầu tư kinh doanh hoặc do các thành viên đóng góp tạo lập
cơng ty. Vốn chủ sở hũu tại một thời điểm xác định là kết quả còn lại trong
tổng giá trị tài sản của DN sau khi trừ đi tồn bộ nợ phải trả, người ta gọi đó là
tài sản thuần.
Nợ phải trả là thể hiện bằng tiền những nghĩa vụ mà chủ DN có trách nhiệm
phải thanh toán cho các tác nhân kinh tế khác nhau bao gồm: nợ phải trả từ
việc vay vốn, nợ phải trả người cung cấp, các khoản phải thanh toán với Nhà
nước, với người lao động trong DN ...
Thông thường, để bảo đảm cho hoạt động kinh doanh, một DN phải phối hợp

cả hai nguồn: vốn chủ sở hữu và nợ phải trả. Sự kết hợp này tùy thuộc vào
quyết định của tùng DN trong tình hình kinh doanh và tài chính cụ thể của
mình. Tuy nhiên cần phải được xem xét trên cơ sở hiệu quả kinh doanh cuối
cùng và sự an toàn của DN. ớ đây, vốn chủ sở hữu được xem như vật đảm bảo
cho việc vay nợ của DN. Một DN có giá trị tài sản thuần càng cao thì DN sẽ
càng dễ dàng vay vốn. Mặt khác, những DN đầu tư vào những dự án kinh
doanh có khả năng thu lợi nhuận cao, rủi ro lớn hay đầu tư có tính chất mạo
hiểm cao thì cần có nhiều vốn chủ sở hữu hơn, bởi lẽ DN sẽ gặp khó khăn
trong việc tạo vốn từ vốn vay.
Khi thành lập một DN thì nguồn vốn chủ yếu để đầu tư là vốn của chủ DN.
Tuy nhiên, nhu cầu vốn đầu tư thường vượt quá khả năng vốn liếng của chủ
DN. Để đáp ứng nhu cầu vốn, chủ DN có thể tìm kiếm vốn vay từ những
nguồn chủ yếu sau:


25

- Vay của bạn bè và người thân: đây chính là hình thức thường được sử
dụng trong việc tạo lập DNVVN, nhất là DN tư nhân. Việc vay vốn này
giúp cho chủ DN có thêm vốn đầu tư. Việc sử dụng vốn cũng như việc
thanh toán lãi tiền vay và vốn gốc có thể thực hiện linh hoạt, mềm dẻo hơn.
Tuy nhiên, sử dụng hình thức huy dộng vốn này cũng có trường hợp làm
phức tạp mối quan hệ kinh doanh và quan hệ gia đình - xã hội.
- Vay vốn Ngân hàng và các tổ chức kinh tế - tài chính khác: để được vay
vốn DN phải có đủ những điều kiện nhất định, trong đó địi hỏi DN phải có
dự án kinh doanh khả thi, tài sản thế chấp... Những DN đầu tư vào những
lĩnh vực ngành nghề hoặc những khu vực thuộc diện Nhà nước khuyên
khích đầu tư cịn có thể vay vốn theo các chương trình tín dụng ưu đãi dưới
sự tài trợ của Nhà nước và các tổ chức Tài chính Quốc tế.
Nếu căn cứ theo thời gian huy động và sử dụng vốn, có thể chia nguồn vốn

của DN thành hai loại: nguồn vốn thường xuyên và nguồn vốn tạm thòi.
Nguồn vốn thường xuyên là tổng thể các nguồn vốn có tính chất ổn định mà
DN có thể sử dụng có tính chất dài hạn vào hoạt động kinh doanh. Nguồn vốn
này thường được sử dụng để mua sắm, hình thành tài sản cố định và một bộ
phận tài sản lưu động thường xuyên cần thiết cho hoạt động kinh doanh của
DN.
Nguồn vốn thường xuyên của một DN tại một thời điểm có thể được xác định
bằng công thức:
Nguồn vốn thường xuyên = Vốn chủ sở hữu + Nợ dài hạn
hoặc:

Nguồn vốn thường xuyên = Tổng giá trị tài sản D N - Nợ ngắn hạn

Nguồn vốn tạm thời là nguồn vốn có tính chất ngắn hạn (dưới l năm) mà DN
có thể sử dụng để đáp úng các nhu cầu về vốn có tính chất tạm thời phát sinh
trong hoạt động kinh doanh của DN. Nguồn vốn này thường bao gồm khoản
vay ngắn hạn của các tổ chức tín dụng, các khoản nợ ngắn hạn khác phát sinh