Những giải pháp kinh tế chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại ở thừa thiên huế

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP I
****************

NGUYỄN KHẮC HOÀN

NHỮNG GIẢI PHÁP KINH TẾ CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI
Ở THỪA THIÊN HUẾ
Chuyên ngành : KINH TẾ VÀ TỔ CHỨC LAO ðỘNG
Mã số
: 5 . 02 . 07

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM VÂN ðÌNH

HÀ NỘI - 2006


i

2

LỜI CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng ñược ai cơng
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Khắc Hoàn


ii3

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án này tơi được sự giúp
đỡ tận tình của rất nhiều thầy cơ giáo, các cơ quan và các địa phương. Tơi xin được
bày tỏ lịng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới tất cả các thầy cơ giáo, các cơ
quan và các địa phương ñã quan tâm giúp ñỡ, tạo mọi ñiều kiện cho tơi hồn tất bản
luận án này.
Trước hết tơi xin chân thành cảm ơn tới GS.TS. Phạm Vân ðình, Chủ nhiệm
Khoa Kinh tế và PTNT, Trường ðại học Nông nghiệp I, đã hướng dẫn tơi trong
suốt q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành luận án này.
Tơi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường ðại học Nông nghiệp I,
Ban Chủ nhiệm khoa Sau ñại học, Ban Chủ nhiệm khoa Kinh tế và Phát triển nông
thôn, Bộ môn Phát triển nông thôn và các thầy cô giáo, cán bộ khoa Sau ñại học và
khoa Kinh tế & Phát triển nơng thơn, Trường ðại học Nơng nghiệp I, đã tạo điều
kiện thuận lợi, giúp đỡ tơi nhiều mặt trong q trình học tập nghiên cứu và hồn
thành luận án.
Tơi xin chân thành cảm ơn Sở Nông nghiệp và Phát triển nơng thơn Tỉnh Thừa
Thiên Huế, đặc biệt là Phịng Chính sách, các phịng nơng nghiệp và phịng thống
kê của các huyện thị trong tỉnh Thừa Thiên Huế, các chủ trang trại đã nhiệt tình
giúp đỡ tơi trong q trình ñiều tra thực tế, cung cấp thông tin, số liệu ñể tôi thực
hiện luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả các anh, chị em ñồng nghiệp, bạn bè thân
thiết và người thân ñã ñộng viên, giúp ñỡ tơi vượt qua những khó khăn để hồn

thành luận án này.
Hà Nội, tháng 7 năm 2006
Tác giả

Nguyễn Khắc Hoàn


iii4

MỤC LỤC

Trang

Lời cam ñoan ..............................................................................................................i
Lời cảm ơn..................................................................................................................ii
Mục lục......................................................................................................................iii
Bảng các chữ viết tắt................................................................................................. .v
Danh mục các bảng, sơ ñồ, biểu ñồ........................................................................ ..vi
MỞ ðẦU .....................................................................................................................1
1. Ý nghĩa của ñề tài nghiên cứu .................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................3
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4
3.1. ðối tượng nghiên cứu ...........................................................................................4
3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................4
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ðỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI ...................................................................5
1.1. Lý luận về kinh tế trang trại..................................................................................5
1.1.1. Trang trại và kinh tế trang trại ...........................................................................5
1.1.2. Vai trị và vị trí của kinh tế trang trại..............................................................10
1.1.3. ðặc trưng của kinh tế trang trại ......................................................................11

1.1.4. Tiêu chí nhận dạng trang trại ..........................................................................13
1.1.5. Phát triển kinh tế trang trại ..............................................................................16
1.1.6. Kinh tế trang trại - một hình thức kinh tế phù hợp trong
nền kinh tế thị trường................................................................................................19
1.1.7. Thị trường ñối với hoạt ñộng sản xuất kinh doanh của trang trại ..................21
1.1.8. Các yếu tố ảnh hưởng khác ñến phát triển kinh tế trang trại ...........................32
1.2. Tình hình phát triển trang trại trên thế giới và Việt Nam...................................35
1.2.1. Tình hình phát triển trang trại trên thế giới .....................................................35
1.2.2. Tình hình phát triển trang trại ở Việt Nam ......................................................39
1.3. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về kinh tế trang trại ................................47
CHƯƠNG 2: ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........51
2.1. ðặc ñiểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Thừa Thiên Huế ...........................51


iv5

2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................57
2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu..............................................................................67
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở
THỪA THIÊN HUẾ………………………………………………………………..69
3.1. Tình hình chung về trang trại của tỉnh Thừa Thiên Huế ....................................69
3.1.1. Các loại hình trang trại ....................................................................................69
3.1.2. Tình hình phân bố các loại hình trang trại......................................................70
3.1.3. Tình hình phát triển kinh tế trang trại của tỉnh..............................................74
3.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại qua khảo sát ..........................................79
3.2.1. Tình hình phân bố các trang trại ñiều tra.........................................................79
3.2.2. ðánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại..............................................82
3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới kinh tế trang trại ....................................103
3.3.1. Thị trường - nhân tố có tính quyết định đến phát triển kinh tế trang trại ......103
3.3.2. Phân tích ảnh hưởng của các nhân tố nội tại ñến kết quả kinh doanh

của trang trại bằng hàm sản xuất Cobb-Douglas .....................................................114
CHƯƠNG 4: ðỊNH HƯỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP KINH TẾ CHỦ YẾU ..118
4.1. ðịnh hướng .......................................................................................................118
4.1.1. Quan ñiểm về phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế ......................118
4.1.2. Căn cứ ñề ra ñịnh hướng...............................................................................118
4.1.3. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế trang trại....................................120
4.2. Những giải pháp kinh tế chủ yếu phát triển kinh tế trang trại ở
Thừa Thiên Huế......................................................................................................122
4.2.1. Các giải pháp chung.....................................................................................1252
4.2.2. Các giải pháp phát triển kinh tế trang trại theo vùng sinh thái......................138
4.2.3. Các giải pháp ñối với từng loại trang trại ......................................................139
KẾT LUẬN..............................................................................................................162
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................166
PHỤ LỤC…………………………………………………………………….……171


v6

BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BVTV
CCSX
CHN
CLN
CLNg
CN
CNTB
CSCB
CSHT
ðVT
GDP

KDTH
KHKT
Lð
LN
NN
NN&PTNT
NQ
NTTS
NXB
SH
SL
SXKD
TLSX
VAC
VACR
XK

Bảo vệ thực vật
Cơ cấu sản xuất
Cây hàng năm
Cây lâu năm
Cây lâm nghiệp
Chăn nuôi
Chủ nghĩa tư bản
Cơ sở chế biến
Cơ sở hạ tầng
ðơn vị tính
Tổng sản phẩm quốc nội
Kinh doanh tổng hợp
Khoa học kỹ thuật

Lao ñộng
Lâm nghiệp
Nông nghiệp
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Nghị quyết
Nuôi trồng thuỷ sản
Nhà xuất bản
Sở hữu
Số lượng
Sản xuất kinh doanh
Tư liệu sản xuất
Vườn ao chuồng
Vườn ao chuồng rừng
Xuất khẩu


vi 7

Bảng

Tên bảng

Trang

2.1. Tình hình đất đai của tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2003....................................54
2.2. Tốc ñộ tăng trưởng và cơ cấu GDP của Tỉnh thời kỳ 1995 – 2002...................56
2.3. Tổng giá trị sản xuất và cơ cấu nông nghiệp thời kỳ 1995 – 2002....................57
2.4. Qui mơ cơ cấu mẫu điều tra...............................................................................60
2.5. Qui mơ cơ cấu mẫu điều tra theo vùng sinh thái. ..............................................61
3.1. Tình hình trang trại của Tỉnh giai ñoạn 2000 – 2004.........................................70

3.2. Các loại hình trang trại của Tỉnh phân theo địa dư hành chính năm 2004........71
3.3. Các loại hình trang trại của Tỉnh phân theo vùng sinh thái năm 2004.. ............73
3.4. Một số chỉ tiêu kinh tế cơ bản của trang trại trồng trọt ....................................74
3.5. Một số chỉ tiêu kinh tế cơ bản của các trang trại chăn nuôi .............................75
3.6. Một số chỉ tiêu kinh tế cơ bản của các trang trại lâm nghiệp.............................75
3.7. Một số chỉ tiêu kinh tế cơ bản của các trang trại nuôi trồng thủy sản ..............76
3.8. Trình độ chun mơn của chủ trang trại và lao ñộng của các trang trại ...........77
3.9. Một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại giai đoạn 2000 – 2004...................78
3.10. Các loại hình trang trại ñiều tra phân theo ñịa dư hành chính.........................79
3.11. Các loại hình trang traị điều tra phân theo vùng sinh thái...............................81
3.12. Tình hình sử dụng lao động của các loại trang trại ñiều tra ............................83
3.13. Phân loại trang trại ñiều tra theo qui mơ lao động.........

............................84

3.14. Tình hình sử dụng đất ñai của các trang trại ñiều tra…….. ............................85
3.15. Phân loại trang trại điều tra theo qui mơ diện tích ………....………..............86
3.16. .Tình hình vốn kinh doanh của các loại trang trại ñiều tra...............................87
3.17. Phân loại trang trại ñiều tra theo vốn kinh doanh............................................88
3.18. Tổng thu theo nguồn thu tính bình qn cho một trang trại ñiều tra…...........89
3.19. Tổng thu của các trang trại ñiều tra qua 3 năm…….…………...…............…90
3.20. Phân loại trang trại ñiều tra theo tổng thu…………..……..............................92
3.21. Thu nhập của các loại trang trại điều tra..........................................................93
3.22. Tình hình sản xuất hàng hố của các trang trại điều tra...................................95


vii8

3.23. Tình hình tiêu thụ sản phẩm của các trang trại ñiều tra...................................98
3.24. Tỷ lệ sản phẩm tiêu thụ trên các thị trường của các trang trại ñiều tra............99

3.25. Hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại ñiều tra.... ..........................100
3.26. Mức ñộ rủi ro ñối với các trang trại ñiều tra..................................................101
3.27. Tỷ lệ trang trại phân theo khả năng tiếp cận thị trường.................................103
3.28. Tỷ lệ vật tư và dịch vụ ñược các trang trại mua phân theo nguồn.................105
3.29. Tỷ lệ trang trại ñiều tra phân theo cơ hội lựa chọn giá yếu tố ñầu vào..........106
3.30. Mức ñộ sử dụng các biện pháp kỹ thuật của các trang trại ñiều tra...............107
3.31. Tỷ lệ trang trại phân theo lý do sử dụng các biện pháp kỹ thuật...................108
3.32. Tỷ lệ trang trại phân theo mức độ tiếp cận thơng tin thị trường....................109
3.33. Tỷ lệ sản phẩm của trang trại phân theo phương thức bán............................110
3.34. Tỷ lệ trang trại phân theo sự lựa chọn phương thức bán sản phẩm...............111
3.35. Biên thị trường về một số nông sản chủ yếu.................................................111
3.36. Kết quả phỏng vấn chủ trang trại về một số yếu tố thị trường......................112
3.37. Tình hình chấp nhận rủi ro và bị rủi ro của các trang trại..............................123
4.1. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại của Tỉnh ñến 2010........122
4.2. Một số chỉ tiêu qui hoạch đất nơng nghiệp của Tỉnh ñến năm 2010..............125
4.3. Qui hoạch phát triển một số cây trồng chính của Tỉnh đến năm 2010.............126
4.4. Dự kiến diện tích và số lượng trang trại đến năm 2010...................................127
4.5. Dự kiến vốn vay của các loại trang trại ñến năm 2010...................................129
4.6. Phương án tập huấn nâng cao trình ñộ cho các chủ trang trại.......................133
4.7. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển trang trại cây hàng năm............................143
4.8. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại cây lâu năm...................146
4.9. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại cây lâm nghiệp...............149
4.10. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi......................151
4.11. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại nuôi trồng thuỷ sản…..155
4.12. Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển kinh tế trang trại KDTH..........................160


viii9

Sơ ñồ

Tên sơ ñồ

Trang

1.1. Các quan hệ kinh tế trong q trình hoạt động SXKD của trang trại……..........7
1.2. Mối quan hệ ba mặt cơ bản của trang trại............................................................8
1.3. Tính hệ thống của kinh tế trang trại ....................................................................9
1.4. Ba yếu tố cơ bản hình thành và phát triển kinh tế trang trại............................23
1.5. Tác động của yếu tố chính sách đến kinh tế trang trại.......................................24
1.6. Quá trình phát triển của kinh tế nông hộ thành kinh tế trang trại......................24
1.7. Kinh tế thị trường tác ñộng ñến kinh tế trang trại..............................................25
1.8. Mối quan hệ giữa kinh tế trang trại và kinh tế thị trường..................................26
1.9. Mối quan hệ giữa kinh tế trang trại và thị trường nông nghiệp.........................27
1.10. Hành vi của chủ trang trại khi tiếp cận thị trường yếu tố ñầu vào.................27
1.11. Hành vi của chủ trang trại khi tiếp cận thị trường sản phẩm ñầu ra…............28
1.12. Ảnh hưởng của thị trường ñến hành vi sản xuất của chủ trang trại.................30
4.1. Cây giải pháp lựa chọn....................................................................................124
4.2. Các giải pháp thị trường thúc ñẩy phát triển kinh tế trang trại........................132
4.3. Mơ hình liên kết giữa các trang trại và các loại công ty..................................134
4.4. Mô hình liên hiệp các trang trại theo lãnh thổ………........... .. ......................135
4.5. Mơ hình liên liên kết các trang trại theo ngành................................................136
4.6. Cây giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế.........................140
4.7. Cây giải pháp phát triển trang trại cây hàng năm.............................................142
4.8. Cây giải pháp phát triển trang trại cây lâu năm...............................................145
4.9. Cây giải pháp phát triển trang trại lâm nghiệp…….........................................148
4.10. Cây giải pháp phát triển trang trại chăn nuôi.................................................150
4.11. Cây giải pháp phát triển trang trại nuôi trồng thủy sản..................................154
4.12. Cây giải pháp phát triển trang trại kinh doanh tổng hợp................................158
4.13. Giải pháp phát triển mơ hình trang trại kinh doanh tổng hợp........................159

Bản đồ hình thể hành chính tỉnh Thừa Thiên Huế. ..................................................52


ix10

Biểu đồ

Tên biểu đồ

Trang

3.1. Cơ cấu các loại hình kinh tế trang trại của Tỉnh năm 2004...............................70
3.2. Tình hình phân bố trang trại theo địa dư hành chính năm 2004.......................72
3.3. Tình hình phân bố trang trại theo vùng năm 2004.............................................73
3.4. Tổng thu của các trang trại qua ba năm.............................................................91
3.5. Thu nhập của các trang trại qua ba năm.............................................................94
3.6. Tỷ suất hàng hóa của các trang trại năm 2004...................................................96
3.7. Tỷ suất hàng hóa của các trang trại qua ba năm................................................97
3.8. Tình hình chế biến sản phẩm của các trang trại điều tra........ .........…..............99

.


1

MỞ ðẦU
1. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu
Q trình chuyển ñổi từ sản xuất tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa là xu
hướng phát triển tất yếu của kinh tế nông hộ. Theo xu hướng này, một số hộ nơng
dân phát triển kinh tế thành cơng, tích lũy ñược vốn liếng, thuê mướn thêm lao

ñộng, mạnh dạn ứng dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất kinh doanh,
họ trở nên ngày càng có ưu thế hơn về năng lực, kết quả và hiệu quả sản xuất so với
các hộ khác. Sự phát triển kinh tế nơng hộ sẽ dẫn tới xu hướng phân hóa về quy mơ
và trình độ sản xuất… và kết quả làm xuất hiện loại hình kinh tế trang trại.
Trang trại là hình thức doanh nghiệp nhỏ trực tiếp sản xuất ra nơng sản phẩm, là
đối tượng để phát triển nền nơng nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa. Kinh tế
trang trại là bước phát triển cao có tính quy luật của kinh tế nơng hộ, là mơ hình sản
xuất đã có từ rất lâu, mang tính chất phổ biến và khơng ngừng phát triển cho đến
ngày nay. Trang trại là một loại hình sản xuất nơng nghiệp khá phổ biến và đang
đóng vai trị quan trọng trong phát triển nơng nghiệp ở hầu hết các quốc gia trên thế
giới.
Hình thức kinh tế trang trại bước đầu đã, đang hình thành và phát triển ở Việt
Nam. Kinh tế trang trại ñang từng bước chứng tỏ sức mạnh của mình trong quá
trình phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa thích ứng với cơ
chế thị trường. Mặc dù cịn mới mẻ nhưng kinh tế trang trại đã thể hiện là một hình
thức tổ chức sản xuất kinh doanh nơng nghiệp có nhiều ưu thế và phù hợp với ñiều
kiện kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay. Thực tiễn ñã khẳng ñịnh tác dụng nhiều
mặt của kinh tế trang trại trong việc góp phần khai thác có hiệu quả các nguồn lực,
tạo ra khối lượng nơng sản hàng hóa ngày càng nhiều, góp phần giải quyết các vấn
đề kinh tế - xã hội, mơi sinh, mơi trường của các địa phương và cả nước. Trong q
trình phát triển của mình, trang trại tạo ra những khả năng to lớn trong việc áp dụng
tiến bộ khoa học kỹ thuật, tăng năng suất lao ñộng, nâng cao tỷ suất hàng hóa, từ đó


2

có sự đóng góp quan trọng vào thu nhập quốc dân, giải quyết việc làm cho hàng
triệu người ở các vùng nơng thơn.
Kinh tế trang trại đã được Nghị quyết lần thứ 4 BCH TW ðảng (khóa VIII) và
Nghị quyết số 06 (ngày 10/11/1998) của Bộ Chính trị khẳng định và khuyến khích

phát triển. Ngày 2/2/2000 Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết 03/2000/NQ-CP
về kinh tế trang trại nhằm nêu bật vai trị và đề ra các chính sách thúc đẩy loại hình
kinh tế này phát triển.
Mặc dù được Nhà nước khuyến khích phát triển nhưng kinh tế trang trại ở Việt
Nam vẫn phát triển chậm cả về số lượng, quy mô trang trại, cả về năng suất, chất
lượng hiệu quả kinh tế... Những vấn đề về tích tụ ñất ñai, ñầu tư vốn, sử dụng lao
ñộng, trình ñộ quản lý của chủ trang trại, khả năng ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ
thuật, thị trường tiêu thụ sản phẩm và chính sách quy hoạch của Nhà nước, của
vùng... ñang là những vấn ñề ñặt ra ñối với sự phát triển kinh tế trang trại ở Việt
Nam.
Thừa Thiên Huế là một tỉnh ở miền Trung với địa hình chủ yếu là núi non, gị
đồi, đầm phá. Trong những năm gần đây, nơng nghiệp của tỉnh nói chung có sự
khởi sắc, trong đó kinh tế trang trại đã và đang từng bước khẳng định vai trị vị trí
của mình.
Mặc dù mới phát triển nhưng kinh tế trang trại ñã tự khẳng ñịnh là một phần
quan trọng trong nền kinh tế của tỉnh, là bước đột phá thúc đẩy q trình cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa nơng nghiệp, nơng thơn, là con đường phát triển mang tính
bền vững, giúp người nơng dân thốt khỏi đói nghèo và lạc hậu.
Tuy vậy trong những năm qua, kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế phát triển
chưa tương xứng với tiềm năng của ñịa phương. Bên cạnh một số trang trại ñã và
ñang hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả, cịn một bộ phận lớn các trang trại
còn lúng túng trong việc tổ chức sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật, ñịnh hướng
ñầu tư cho sản xuất kinh doanh, tìm kiếm thị trường... Có thể nói kinh tế trang trại ở
Thừa Thiên Huế vẫn chưa phát huy ñược tiềm năng của nó.


3

Những vấn đề đặt ra trong q trình phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên
Huế cần phải ñược quan tâm nghiên cứu là:

1. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại về số lượng, quy mô, các loại hình
như thế nào?
2. Năng lực sản xuất kinh doanh của các trang trại, sự kết hợp giữa sản xuất với
chế biến và tiêu thụ sản phẩm, chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh của
các trang trại ñang cần ñược quan tâm giải quyết như thế nào?
3. Làm thế nào ñể sản xuất kinh doanh của trang trại có hiệu quả, tăng thu nhập
và tích luỹ cho các trang trại?
4. Làm thế nào ñể nâng cao năng lực tiếp cận thị trường cho các trang trại trong
ñiều kiện kinh tế thị trường với nhiều cơ hội và thách thức?
5. Những ñiều kiện kinh tế và pháp lý cho sự tồn tại và phát triển kinh tế trang
trại ở Thừa Thiên Huế cịn tồn tại những vướng mắc gi?
ðể góp phần nghiên cứu, ñánh giá ñúng ñắn về kinh tế trang trại ở tỉnh Thừa
Thiên Huế trong giai ñoạn hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp cho sự phát triển
trong thời gian tới, chúng tơi chọn vấn đề “Những giải pháp kinh tế chủ yếu
nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thừa Thiên Huế” làm ñề tài nghiên
cứu luận án tiến sỹ nhằm góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế trang trại của tỉnh.
2. Mục tiêu nghiên cứu
• Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại, tìm kiếm những giải
pháp kinh tế chủ yếu thúc ñẩy phát triển tốt hơn nữa kinh tế trang trại của tỉnh Thừa
Thiên Huế, góp phần tăng thu nhập và tạo việc làm cho lao động trong nơng thơn.
• Mục tiêu cụ thể
- Góp phần hệ thống hóa và vận dụng những vấn ñề lý luận cơ bản về phát triển
kinh tế trang trại trong ñiều kiện Việt Nam, bổ sung lý luận phát triển kinh tế trang
trại trong ñiều kiện kinh tế thị trường.


4

- Phân tích đánh giá thực trạng về kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế, từ đó tìm

ra những mặt thành cơng và những vấn đề cịn vướng mắc, ñồng thời chỉ ra những
nguyên nhân ảnh hưởng ñến sự phát triển của kinh tế trang trại của tỉnh.
- ðưa ra phuơng hướng và giải pháp kinh tế chủ yếu nhằm thúc đẩy q trình phát
triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế phù hợp với yêu cầu thi trường.
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. ðối tượng nghiên cứu
ðề tài tập trung nghiên cứu các vấn ñề kinh tế trong phát triển kinh tế trang trại
(trong đó nêu rõ các khía cạnh về bản chất, đặc điểm, hình thái, các mối quan hệ
kinh tế phát sinh và những nhân tố ảnh hưởng ñến phát triển kinh tế trang trại) với
ñối tượng nghiên cứu là các trang trại ở Thừa Thiên Huế.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
• Về nội dung
Nghiên cứu kinh tế trang trại tập trung vào các nội dung sau:
- Qui mơ, cơ cấu, trình độ và kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại cũng
như khả năng tiếp cận thị trường và tiêu thụ sản phẩm của các trang trại, từ đó nêu
rõ năng lực sản xuất kinh doanh của các loại trang trại ở Thừa Thiên Huế.
- Các nhân tố ảnh hưởng ñến sự phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế.
- Các giải pháp kinh tế chủ yếu như (các giải pháp về ruộng ñất, về kinh doanh,
về thị trường, về hỗ trợ ñầu tư phát triển, quy hoạch sử dụng ñất ñai, xây dựng kết
cấu hạ tầng...) cho phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế .
• Về thời gian
ðề tài tập trung nghiên cứu sự phát triển kinh tế trang trại của tỉnh Thừa Thiên
Huế trong khoảng thời gian từ năm 2000 ñến năm 2004 và xu hướng phát triển của
nó trong thời gian tới. Số liệu điều tra khảo sát năm 2004.
• Về khơng gian
ðề tài nghiên cứu trên phạm vi toàn tỉnh Thừa Thiên Huế, trong đó bao gồm các
vùng sinh thái khác nhau (trung du miền núi, ñồng bằng và ñầm phá, ven biển)


5

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ðỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI
1.1. Lý luận về kinh tế trang trại
1.1.1. Trang trại và kinh tế trang trại
Trang trại là loại hình cơ sở sản xuất nơng nghiệp của các hộ gia đình nơng dân,
hình thành và phát triển chủ yếu trong ñiều kiện kinh tế thị trường khi phương thức
sản xuất tư bản thay thế phương thức sản xuất phong kiến. Một số tác giả khi
nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại trên thế giới cho
rằng, các trang trại được hình thành từ cơ sở của các hộ tiểu nông sau khi từ bỏ sản
xuất tự cung tự cấp khép kín, vươn lên sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị
trường trong điều kiện cạnh tranh [2],[62].
Trang trại vẫn cịn là một vấn đề mới và khó nên nhận thức về khái niệm này
cịn có nhiều mặt chưa thống nhất. Tuy nhiên, phần lớn các học giả ñều thống nhất
quan ñiểm cho rằng, trang trại là một loại hình tổ chức sản xuất cơ sở trong nơng,
lâm, thủy sản có mục đích chính là sản xuất hàng hóa, có tư liệu sản xuất thuộc
quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một chủ ñộc lập, sản xuất ñược tiến hành trên
quy mơ ruộng đất và các yếu tố sản xuất tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động
tự chủ và luôn gắn với thị trường [8, tr 19],[36].
Kinh tế trang trại là một loại hình kinh tế sản xuất hàng hóa phát triển trên cơ sở
kinh tế hộ nhưng ở quy mơ lớn hơn, được đầu tư nhiều hơn về cả vốn và kỹ thuật,
có thể thuê mướn nhân cơng để sản xuất ra một hoặc vài loại sản phẩm hàng hóa từ
nơng nghiệp với khối lượng lớn cho thị trường.
Từ cuối thế kỷ XIX, ở châu Âu ñã hình thành tổ chức sản xuất nơng nghiệp dựa
trên cơ sở kinh tế hộ gia đình nơng dân, gọi là trang trại gia đình cổ điển. Mỗi trang
trại gia đình thực hiện canh tác trên một diện tích nhất định, chủ trại chủ sở hữu tất
cả các tư liệu sản xuất bao gồm đất đai và cơng cụ sản xuất. Chủ trại đồng thời là
chủ gia đình, chịu trách nhiệm chính trong việc điều hành mọi hoạt động sản xuất

6

kinh doanh. Tuỳ theo nhu cầu sản xuất cụ thể, chủ trang trại có thể th thêm lao
động thời vụ hoặc lao ñộng thường xuyên [2, tr 144].
Trên thực tế trang trại gia đình được hình thành từ cơ sở của kinh tế hộ tiểu nông
sau khi phá vỡ các vỏ bọc sản xuất tự cấp tự túc khép kín vươn lên sản xuất hàng
hoá tiếp cận với thị trường, từng bước thích nghi với những thay đổi biến động
thường xuyên của giá cả và thị trường nông sản.
ðể hiểu hơn khái niệm kinh tế trang trại trước hết cần phân biệt các thuật ngữ
"trang trại" và "kinh tế trang trại". Trong tiếng Việt hiện nay hai thuật ngữ này
trong nhiều trường hợp ñược sử dụng như là thuật ngữ ñồng nghĩa, nói cách khác
trong nhiều trường hợp sử dụng không phân biệt [2],[36].
Về thực chất "trang trại" và "kinh tế trang trại" là những khái niệm khơng đồng
nhất. Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố vật chất của sản xuất và các quan hệ
kinh tế nảy sinh trong q trình tồn tại và hoạt động của trang trại; còn trang trại là
nơi kết hợp các yếu tố vật chất của sản xuất và là chủ thể của các quan hệ kinh tế đó
[8, tr 16].
Các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình tồn tại và phát triển của trang trại có
thể tóm lược thành hai nhóm đó là quan hệ giữa trang trại với mơi trường bên ngồi
và quan hệ giữa trang trại với môi trường bên trong. Quan hệ giữa trang trại với mơi
trường bên ngồi bao gồm hai cấp độ, mơi trường vĩ mơ (cơ chế, chính sách chung
của nhà nước…) và mơi trường vi mơ (các đối tác, khách hàng, bạn hàng, ñối thủ
cạnh tranh...). Các quan hệ nội tại bên trong trang trại rất ña dạng và phức tạp như
các quan hệ về ñầu tư, phân bổ nguồn lực cho các ngành, các bộ phận trong trang
trại, các quan hệ lợi ích kinh tế liên quan đến việc phân phối kết quả làm ra, trong
đó lợi ích của chủ trang trại với tư cách là người chủ sở hữu tư liệu sản xuất và lợi
ích của người lao động làm thuê là rất quan trọng. ðể tạo ra ñộng lực thúc đẩy kinh
tế trang trại phát triển thì các quan hệ về lợi ích phải được giải quyết một cách thỏa

ñáng. Các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tồn tại và phát triển của trang
trại được tóm luợc ở sơ ñồ 1.1.


7

Trang trại
Vị trí địa lý
ðịa hình
ðặc điểm thời tiết khí hậu
ðiều kiện giao thông

Các quan hệ kinh tế phát sinh trong q trình hoạt
động SXKD của trang trại

Quan hệ bên ngồi
Thị trường vốn
Thị trường lao động
Thị trường TLSX
Thị trường thơng tin
Các cơ quan quản lý nhà
nước về kinh tế
Chính quyền ñịa phương

Tìm kiếm hiệu quả
hạn chế rủi ro
Liên kết các trang trại
Quan hệ khách hàng, các
tổ chức trung gian
Tìm kiếm thị trường, tiêu

thụ sản phẩm

Quan hệ bên trong
ðầu tư
Bố trí cơ cấu sản xuất
Lợi ích chủ trang trại
Lợi ích người lao
ñộng

Trang trại phải ñồng thời giải quyết tất cả các quan hệ kinh
tế trtên một cách thỏa đáng, hài hịa
Sơ ñồ 1.1. Các quan hệ kinh tế trong quá trình hoạt động
sản xuất kinh doanh của trang trại
Ngồi mặt kinh tế, trang trại cịn có thể được nhìn nhận từ mặt xã hội và môi
trường.
Về mặt xã hội, trang trại là một tổ chức cơ sở của xã hội, trong ñó các mối quan
hệ xã hội ñan xen nhau (quan hệ giữa các thành viên của hộ trang trại, quan hệ giữa
chủ trang trại và những người lao ñộng thuê ngồi, quan hệ giữa người lao động
làm th cho chủ trang trại với nhau...).
Về mặt môi trường, trang trại là một khơng gian sinh thái, trong đó diễn ra các
quan hệ sinh thái đa dạng. Khơng gian sinh thái trang trại có quan hệ chặt chẽ và
ảnh hưởng qua lại trực tiếp với hệ sinh thái của vùng. Ba mặt trên của trang trại có
mối quan hệ chặt chẽ và tác ñộng qua lại lẫn nhau. Sự kết hợp hài hịa ba mặt này
sẽ bảo đảm cho kinh tế trang trại phát triển bền vững và bảo vệ tốt môi trường, sử


8

dụng tối ưu các nguồn lực. Mối quan hệ ba mặt cơ bản của trang trại được trình bày
ở sơ ñồ 1.2.

KINH TẾ

XÃ HỘI

MÔI TRƯỜNG

Phát triển bền vững
Hiệu quả tối ưu

Sơ ñồ 1. 2. Mối quan hệ ba mặt cơ bản của trang trại
Trong các mặt kinh tế, xã hội và mơi trường của trang trại thì mặt kinh tế là mặt
cơ bản chứa ñựng những nội dung cốt lõi của trang trại. Vì vậy trong nhiều trường
hợp khi nói ñến kinh tế trang trại, tức là nói tới mặt kinh tế của trang trại, người ta
gọi tắt là trang trại [2],[36],[57].
Quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại đi liền với q trình chuyển
đổi kinh tế hộ nông dân từ trạng thái sản xuất tự cung, tự cấp sang trạng thái sản
xuất hàng hoá ở mức ñộ cao. Kinh tế trang trại càng phát triển có nghĩa là kinh tế hộ
nơng dân sản xuất hàng hố càng cao [56, tr 42].
Theo quan điểm hệ thống có thể thấy trang trại như là một tổ chức kinh tế mang
tính hệ thống rõ rệt (xem sơ đồ 1.3). Q trình hoạt động sản xuất kinh doanh của
trang trại có quan hệ chặt chẽ với mơi trường bên ngồi và trải qua ba cơng đoạn, đó
là đầu vào (inputs); q trình (process) và đầu ra (outputs).


9

Yếu tố ñầu vào
ðất ñai
Vốn

Lao ñộng
Tư liệu sản xuất
Kiến thức KHKT
Thơng tin thị trường

Q trình sản xuất và chế biến
Bố trí cơ cấu sx
Tính tốn đầu tư
Tổ chức lao động
Áp dụng các biện pháp kỹ thuật
Lập KH sản xuất và hạch toán kinh tế
ðiều hành, tác nghiệp
Tổ chức chế biến

Kết quả sản xuất
Số lượng, chất lượng
và cơ cấu sản phẩm
Hình thức,bao gói SP
Tổ chức tiêu thụ SP
Lợi nhuận

- Ba cơng ñoạn này có mối quan hệ chặt chẽ tác ñộng qua
lại và phụ thuộc lẫn nhau
- Một trong ba công ñoạn trên gặp trục trặc dẫn ñến cả hệ
thống bị ngưng trệ
- Nghiên cứu kinh tế trang trại phải ñồng thời xem xét
trên cả ba cơng đoạn của nó mới cho ta cái nhìn tồn
diện và hệ thống về trang trại và kinh tế trang trại

Sơ đồ 1.3. Tính hệ thống của trang trại

ðiểm chung của những khái niệm trên cho thấy trang trại là kinh tế hộ nông dân
sản xuất nơng sản hàng hố, nhưng quy mơ sản xuất hàng hố của hộ nơng dân phải
đạt tới một mức ñộ tương ñối lớn, bảo ñảm ñược nguồn thu nhập ñủ ñáp ứng các chi
tiêu thường xuyên trong các hoạt ñộng sản xuất và kinh doanh.
Có thể nói rằng trang trại là hình thức tổ chức sản xuất nơng nghiệp hàng hố
dựa trên cơ sở lao động, đất đai, tư liệu sản xuất cơ bản của hộ gia đình, hồn tồn
tự chủ, sản xuất kinh doanh bình đẳng với các tổ chức kinh tế khác, sản phẩm làm
ra chủ yếu là để bán và tạo nguồn thu nhập chính cho gia đình [51].
Như vậy trang trại là hình thức tổ chức sản xuất cao hơn kinh tế nông hộ. Kinh
tế nông hộ muốn tiến tới kinh tế trang trại phải phá vỡ vỏ bọc tự cấp tự túc vốn có
của kinh tế tiểu nơng để đi vào sản xuất hàng hố, các nơng hộ phải tích tụ và tập
trung sản xuất, mở rộng quy mơ đất đai, tiền vốn, tư liệu sản xuất và lao ñộng, thay
ñổi kỹ thuật và tổ chức sản xuất, tạo nên quy mô sản xuất lớn hơn với trình độ sản
xuất cao hơn kiểu sản xuất tiểu nơng. Sản xuất hàng hố khơng thể thực hiện ñược


10

với một nền sản xuất ñộc canh, phân tán với kỹ thuật và cách thức tổ chức sản xuất
của tiểu nơng mà phải đi vào chun mơn hố sản xuất các loại nơng sản hàng hố
có giá trị cao với kỹ thuật, công nghệ và cách thức tổ chức quản lý sản xuất tiến bộ.
1.1.2. Vai trị và vị trí của kinh tế trang trại
Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất quan trọng trong nền nông nghiệp thế
giới. Ở các nước phát triển, trang trại gia đình có vai trị to lớn và quyết định trong
sản xuất nơng nghiệp và tuyệt đại bộ phận nơng sản cung cấp cho xã hội ñược sản
xuất ra trong các trang trại gia đình [2],[36].
Ở nước ta, trang trại (mà chủ yếu là trang trại gia đình) mặc dù mới phát triển
trong những năm gần đây, song vai trị tích cực và quan trọng của trang trại ñã thể
hiện rõ nét cả về kinh tế cũng như về mặt xã hội và mơi trường.
Về mặt kinh tế, các trang trại góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển

các loại cây trồng, vật ni có giá trị hàng hố cao, khắc phục dần tình trạng sản
xuất phân tán, manh mún, tạo nên những vùng chun mơn hố, tập trung hàng hố
và thâm canh cao. Mặt khác qua thúc ñẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, trang trại góp
phần thúc đẩy phát triển cơng nghiệp, đặc biệt là cơng nghiệp chế biến và dịch vụ
sản xuất ở nông thôn. Thực tế cho thấy việc phát triển kinh tế trang trại ở những nơi
có điều kiện bao giờ cũng đi liền với việc khai thác và sử dụng một cách ñầy ñủ và
hiệu quả các nguồn lực trong nông nghiệp, nông thôn so với kinh tế nông hộ
[2],[36]. Do vậy, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực thúc đầy sự tăng
trưởng và phát triển của nông nghiệp và kinh tế nông thôn.
Về mặt xã hội, phát triển kinh tế trang trại góp phần quan trọng làm tăng số hộ
giàu trong nông thôn, tạo thêm việc làm và tăng thêm thu nhập cho lao động. ðiều
này rất có ý nghĩa khi giải quyết vấn ñề lao ñộng và việc làm, một trong những vấn
đề bức xúc của nơng nghiệp, nơng thơn nước ta hiện nay. Mặt khác, phát triển kinh
tế trang trại cịn góp phần thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng trong nông thôn và tạo
tấm gương cho các hộ nông dân về cách thức tổ chức và quản lý sản xuất kinh
doanh.... Do đó, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực vào việc giải quyết
các vấn ñề xã hội và ñổi mới bộ mặt xã hội nông thôn nước ta.