Giải pháp an toàn hoạt động kinh doanh của ngân hàng đầu tư và phát triển việt nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

Bộ GIẢO DUC vả DÀO TAO

NGÂN HÀNG NHÀ Nước V I Ệ T NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

NGUYÊN M O SƠN

GIẢI PHẤP AN TOÀN
.N HOẠT ĐỘNG KỈNH DOANH
CỦA NGÂN HÀNG ĐẦU Tư
T VÀ PHẤT T H E N VIỆT NAM
TRONG QUÁ THÌNH H
HỘI M Ậ P KỈNH T Ế QUỐC T.Ế

LUẬN VẪN THẠC SỸ KINH

HÀ NỘI - 3004


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

H Ọ C V IỆ N N G Â N H À N G

NGUYỀN ĐÀO SON

GIẢI PH Á P AN TOÀN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA
NGÂN HÀNG ĐẦU T ư VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT N A M
TRONG QUÁ TRÌNH HỘI N H ẬP KINH TÊ QUỐC TÊ

Chuyên ngành: Tài chính - lưu thơng tiền tệ và tín dụng
Mã số: 5.02.09

LUẬN VẢN THẠC SỸ KINH TÊ

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN ĐỨC THẢO
n o r VlÉK’ N^AN HANO

Hà Nội - 2004
---------—

--------------------------- —

—

—

----------

4


LỊI CAM ĐOAN

T ơ i x in c a m đ o a n đ â y là c ô n g trìn h n g h iê n cứ u c ủ a riê n g tô i.
C ác số liệ u , k ế t q u ả tro n g lu ậ n v ă n là tru n g th ự c v à c ó n g u ồ n
g ố c rõ rà n g ./.

H à N ộ i, ngày

tháng 12 năm 2004

Tác giả luận văn

N g u yễn Đ ào Sơn


MUC LUC

LỜ I N Ó I Đ Ầ U

CHƯƠNG 1: NHỮNG VÂN ĐỂ

1
cơ bản

VỂ

an

TƠÀN HƠ ẠT

động

K IN H DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG M Ạ I
TRONG QUÁ TR ÌN H HỘ I NHẬP K IN H TÊ

Qưốc TÊ

3

1.1. H o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i tro n g q u á trìn h h ộ i
n h ậ p k in h t ế q u ố c tế.
1.1.1. T o à n c ầ u h o á và x u th ế tấ t y ế u hộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế.

3
3

1.1.2. H o ạt đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a n g â n h à n g thươ ng m ại tro n g q u á
trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế.
1.2.

12

N h ữ n g v ấ n đ ề c ơ b ả n về đ ả m b ả o an to à n h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g
tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế.

18

1.2.1. K h á i n iệ m v à sự c ần th iết phải đ ả m b ả o an to àn h o ạ t đ ộ n g k in h
d o a n h n g â n h àn g .

18

1.2.1.2. Sự c ần th iế t p h ải đ ả m b ả o an to àn h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g tro n g
q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế.
1.2.2.

20

N ộ i dung cơ b ản về đảm bảo an toàn h o ạt động k in h doanh ngân
hàng.

24

1.2.3. N h â n tố ản h h ư ở n g đ ế n an to àn h o ạt đ ộ n g k in h d o an h n g ân
h à n g tro n g q u á trìn h hội n h ậ p k in h tế q u ố c tế.

32

1.3. B ài h ọ c k in h n g h iệ m c ủ a m ộ t số n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i nư ớ c n g o à i
về đ ả m b ả o a n to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h .

37

1.3.1. K in h n g h iệ m đ ả m b ảo an to àn hoạt đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a m ộ t
số n g â n h à n g thư ơ ng m ại nước ngoài.

37

1.3.2 N h ữ n g b ài h ọ c k in h n g h iệm về vấn đ ề an to àn h o ạt đ ộ n g k in h
d o a n h đ ố i với các n g â n h à n g thương m ại V iệt N am .

39


C H Ư Ơ N G 2: T H ự C T R Ạ N G Đ Ả M B Ả O AN T O À N H O Ạ T Đ Ộ N G
K IN H D O A N H C Ủ A N G Â N H À N G Đ A U t ư v à p h á t
T R IỂ N V IỆ T N A M T R O N G Q U Á T R ÌN H H Ộ I N H Ậ P

K IN H T Ê Q U Ố C T Ê

42

2 .1 . K h á i q u á t v ề h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h át
triể n V iệ t N a m .

42

2.1. K h á i q u á t về sự h ìn h th à n h p h á t triển c ủ a N g â n h à n g Đ ầu tư và
P h át triển V iệ t N a m .

42

2 .1.2. K h á i q u á t k ế t q u ả h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h ch ủ yếu.

46

2 .2 . T h ự c trạ n g đ ả m b ả o a n to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g â n h à n g
Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế
q u ố c tế.

51

2 .2.1. Q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế c ủ a N g â n h à n g Đ ầu tư và
P h á t triể n V iệ t N a m .

51

2.2.2. C ác y ế u tố đ ả m b ả o an to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g ân

h à n g Đ ầu tư và P h á t triể n V iệ t N am .

52

2 .3 . Đ á n h g iá tìn h h ìn h đ ả m b ả o a n to à n h o ạ t đ ộ n g c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u
tư và P h á t triể n V iệ t N a m tro n g th ờ i g ia n q u a.

63

2 .3.1. N h ữ n g k ế t q u ả đ ã đ ạ t được.

63

2.3.2. N h ữ n g tồ n tại và n g u y ê n n h â n .

65

C H Ư Ơ N G 3: G IẢ I P H Á P A N T O À N H O Ạ T Đ Ộ N G K IN H D O A N H
CỦA NGÂN H À N G ĐAU t ư v à p h á t t r i ể n v iệ t
NAM

TRONG

QUÁ

T R ÌN H

HỘI NHẬP

K IN H

TÊ

QUỐC TÊ

71

3 .1 . Đ ịn h h ư ớ ng p h á t triể n N g â n h à n g Đ ầu tư và P h át triể n V iệt N am
tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế qu ố c tế n ăm 2010.

71

3.1.1. Đ ịn h hư ớ ng c h iến lược h o ạt đ ộ n g k in h d o an h c ủ a h ệ thống
N g â n h àn g thư ơ ng m ại đ ế n n ă m 2 010.

71


3.1.2. Đ ịn h hướ ng phát triển N g â n h àn g Đ ầu tư và P h á t triển V iệt
N a m tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế n ă m 2 0 1 0 .
3 .2 .

73

G iải p h á p đ ả m b ả o an to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g â n h à n g
Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế
q u ố c tế.

78

3.2.1. T ă n g n g u ồ n vốn ch ủ sở h ữ u ch o N g â n h àn g Đ ầ u tư v à P hát
triể n V iệt N am .

78

3.2.2. N â n g cao c h ất lượng tà i sản C ó v à k h ả n ă n g sin h lời c ủ a N g ân
h à n g Đ ầ u tư và P h át triể n V iệ t N am .
3.2.3. H o à n th iệ n cơ chế, c h ín h sách n g h iệ p vụ sử d ụ n g vốn.

80
83

3.2.4. N â n g cao c h ấ t lượng b ộ m á y tổ chức q u ả n lý v à tăn g cường
n g u y ê n tắc th ị trư ờng tro n g h o ạ t đ ộ n g n g â n h àn g .

88

3.2.5. M ở rộ n g và n â n g cao c h ấ t lượng d ich v ụ c ủ a N g â n h à n g Đ ầu tư
và P h á t triển V iệ t N am .

90

3.2.6. N â n g cao c h ấ t lư ợ ng đ ộ i n g ũ c án b ộ tro n g to àn h ệ th ố n g N g ân
h à n g Đ ầu tư và P h át triển V iệ t N am .
3 .3 .

92

M ộ t số k iế n n g h ị n h ằ m th ự c h iệ n c ác g iả i p h á p đ ả m b ả o a n to à n
c h o h o ạ t đ ộ n g c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m tro n g

đ iề u k iệ n h ộ i n h ậ p .

93

3.3.1. Đ ố i với C hính ph ủ v à c ơ q u a n q u ả n lý N h à nước:

93

3.3.2. K iế n ng h ị đối với N g â n h à n g N h à nước.

96

K Ế T LU Ậ N
DANH MUC T À I LIÊ U T H A M KHẢO

99


DANH MỤC KÝHIỆUCHỮVIẾT TẮT
B ID V

:

N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m

CBCNV

:

C án b ộ c ô n g n h â n v iên

DNNN

:

D o a n h n g h iệ p N h à n ư ớ c

ĐT& PTVN

:

Đ ầ u tư và P h á t triể n V iệ t N a m
T ổ n g sản p h ẩ m q u ố c n ộ i

GDP
HĐQT

:

H ộ i đ ồ n g q u ả n trị

NH

:

N gân hàng

NHTW

:

N g â n h à n g T ru n g ươ ng

NHNN

:

N g â n h à n g N h à nư ớ c

NHTM

:

N gân hàng Thương m ại

KHNN

:

K ế h o ạ c h N h à nước

TD

:

T ín d ụ n g
T ín d ụ n g n g â n h à n g

TDNH
TCTD

:

T ổ c h ứ c tín d ụ n g

VNĐ

:

V iệ t N a m đ ồ n g

XHCN

:

X ã h ộ i c h ủ n g h ĩa


DANH MỤC BẢNG Biểu, Đổ THỊ

SỐ bảng,

M ục

so đồ

lụ c

Nội dung bảng, biểu

Trang

H u y đ ộ n g v ố n c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t
B ản g 2 .1 .

47

2 .1 .2
triể n V iệ t N a m q u a c á c n ă m

B ản g 2 .2 .

2 .1 .2

C ơ cấu n guồn vốn

48

B ản g 2 .3 .

2 .1 .2

Sử d ụ n g v ố n q u a c á c n ă m

49

B ản g 2.4 .

2 .1 .2

K ế t q u ả h o ạ t đ ộ n g d ịc h v ụ q u a c á c n ă m

50

B ản g 2.5 .

2 .1 .2

K ế t q u ả h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h q u a c ác n ă m

53

B ản g 2 .6

2 .2 .2

T in h h ìn h v ố n v à c á c q u ỹ c ủ a B ID V q u a c ác
56
năm

B ản g 2 .7

2 .2 .2

N ợ x ấ u q u a c ác n ă m

56

B ản g 2.8

2 .2 .2

N ợ k h ô n g có đ ảm bảo qua các năm

58

B ản g 2 .9

2 .2 .2

Đ ầ u tư k in h d o a n h k h á c

60

Đ ồ th ị 2 .1 .

2 .1 .2

T in h h ìn h v ố n đ iề u lệ c ủ a B ID V q u a c á c n ă m

52


1

LỜI NĨI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài.
Đ ổ i m ớ i n ề n k in h t ế th e o h ư ớ n g n ền k in h tế m ở d o Đ ả n g v à N h à nước
ta k h ở i x ư ớ n g đ ò i h ỏ i h ệ th ố n g n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i, tro n g đ ó c ó h ệ th ố n g

N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m p h ải th ự c sự đ ổ i m ớ i đ ể p h ù h ợ p
với tìn h h ìn h th ự c tiễ n v à x u th ế h ộ i n h ậ p k h u vực v à th ế giới.
T ro n g n h ữ n g n ă m q u a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m đ ã
n h a n h c h ó n g đ a d ạ n g h o á h o ạ t đ ộ n g , tă n g cư ờ n g sử d ụ n g v ố n sâu rộ n g , d ầ n
d ầ n th a y đ ổ i c ơ c ấ u đ ầ u tư v ố n th íc h h ợ p với sự đ ổ i m ớ i n ề n k in h tế đ ấ t nư ớ c
v à q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h t ế q u ố c tế. S ong, c ũ n g n h ư m ọ i h o ạ t đ ộ n g k in h
d o a n h k h á c , h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a B ID V lu ô n p h ả i th a y đ ổ i th e o m ô i
trư ờ n g h o ạ t đ ộ n g đ ể th íc h n g h i với ch ứ c n ă n g v ố n có c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g
m ạ i, n ê n c á c c ơ c h ế c h ín h sá c h lu ô n p h ải đ ư ợ c đ ổ i m ớ i. T rê n g iá c đ ộ n à y ,
h iệ n n a y h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a B ID V cò n k h á n h iề u b ấ t cập , n h ư : C h ất
lư ợ n g sử d ụ n g v ố n c ò n tiề m ẩn n h ữ n g y ế u tố k h ô n g vữ n g c h ắ c , c h ứ a đ ự n g
n h iề u rủ i ro , c á c h ệ s ố an to à n so với tiê u c h u ẩ n q u ố c t ế h ầ u h ế t c h ư a p h ù
h ợ p , n ợ q u á h ạ n c ò n c a o ,... n ê n c h ư a tạ o đư ợ c đ ộ n g lực m ạ n h m ẽ đ ể m ở rộ n g
h o ạ t đ ộ n g và n â n g c a o k h ả n ă n g c ạ n h tra n h tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế
q u ố c tế... V ì v ậ y , lu ậ n v ă n c h ọ n đ ề tà i “G iả i p h á p a n to à n h o ạ t đ ộ n g k in h
d o a n h c ủ a N g à n h à n g Đ ầ u tư và P h á t triể n V iệ t N a m tr o n g q u á trìn h h ộ i
n h ậ p k in h t ế q u ố c t ế ” là m m ụ c tiê u n g h iê n cứu.

2. Mục đích nghiên cứu.
- T rê n c ơ sở n g h iê n c ứ u n h ữ n g lý lu ậ n c ơ b ả n về h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h
c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i và v ấn đ ề an to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h n g ân
h à n g tro n g đ iề u k iệ n h ộ i n h ậ p q u ố c tế.
- P h ân tíc h và đ á n h g iá thự c trạ n g vấn đ ề đ ả m b ả o an to à n h o ạ t đ ộ n g


2

c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n V iệ t N a m tro n g sự tác đ ộ n g c ủ a c ác y ếu
tố h ộ i n h ậ p th ờ i g ia n q u a.
- N ê u ra m ộ t s ố k iế n n g h ị và g iả i p h á p p h ù h ợ p đ ể đ ả m b ả o an to àn

h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h át triể n V iệ t N a m tro n g
q u á trìn h h ộ i n h ậ p với h ệ th ố n g tà i c h ín h tiề n tệ q u ố c tế.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
- Đ ố i tư ợ n g n g h iê n c ứ u c ủ a lu ậ n v ă n tậ p tru n g ch ủ y ế u v à o v ấn đề lý
lu ậ n c ơ b ả n về k in h t ế q u ố c tế v à a n to à n k in h d o a n h c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g
m ạ i n ó i c h u n g v à c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t triể n n ó i riê n g tro n g q u á
trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế;
- P h ạ m vi n g h iê n cứ u c h ủ y ế u c ủ a lu ậ n v ă n là đ i sâu v à o n h ữ n g v ấ n đ ề
ả n h h ư ở n g đ ế n sự a n to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g m ại
tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h t ế q u ố c tế n h ư v ố n tự có , c h ấ t lư ợ n g tà i sản có,
n ă n g lự c q u ả n lý n g â n h à n g ,... v à q u a th ự c tiễ n c ủ a N g â n h à n g Đ ầ u tư v à P h á t
triể n V iệ t N a m tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p q u ố c tế từ n ă m 2 0 0 0 đ ế n n ă m 2 0 0 3 .

4. Phương pháp nghiên cứu.
L u ậ n v ă n sử d ụ n g p h ư ơ n g p h á p d u y v ậ t b iệ n c h ứ n g v à d u y v ậ t lịc h sử,
k h á i q u á t h o á v à c á c p h ư ơ n g p h á p lý th u y ế t h ệ th ố n g , th ố n g k ê v à các
p h ư ơ n g p h á p n g h iê n cứ u k h á c .

5. Kết cấu luận văn:
N g o à i p h ầ n m ở đ ầ u , k ế t lu ậ n , lu ậ n văn k ế t c ấu th à n h 3 ch ư ơ n g :

Chương 1: N h ữ n g vấn đ ề c ơ bản v ề a n toàn h o ạ t đ ộ n g kin h d o a n h củ a ngân
h à n g th ư ơ n g m ạ i tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h t ế q u ố c tế.

Chương 2: T h ự c tr ạ n g đ ả m b ả o a n to à n h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a N g â n
h à n g Đ ầ u tư và P h á t triể n V iệ t N a m tro n g q u á trìn h h ộ i n h ậ p
k in h t ế q u ố c tế.

Chương 3: G iải p h á p an toàn h o ạ t đ ộ n g kinh do a n h của N g â n h à n g Đ ầu tư

và P h á t triển V iệt N a m tron g q u á trình hội nh ập kinh t ế q u ố c tế.


3

Chương 1
NHỮNG VÂN ĐỂ C ơ BẢN V Ể AN TOÀN H O Ạ T ĐỘNG
K IN H DO ANH CỦA N G Â N HÀNG THƯƠNG M ẠI
TR O N G QUÁ TRÌNH H ỘI N H Ậ P KINH TÊ QUÔC TÊ

1.1. HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG THƯONG M ẠI TRONG QUÁ
TRÌNH HỘI NHẬP KINH TÊ QUỐC TÊ.

1.1.1. Tồn cầu hố và xu thè tất yếu hội nhập kinh tê quốc tế.
1 .1 .1 .1 . K h á i n iệ m k in h t ế q u ố c tế.
S au đ ạ i c h iế n th ế g iớ i lầ n th ứ h a i, d ù th u ộ c c h ế đ ộ c h ín h trị n à o , c ác
n ư ớ c đ ề u triể n k h a i sự c ạ n h tra n h về k in h t ế tìm c o n đ ư ờ n g p h á t triể n n h a n h
n h ấ t đ ể th o ả m ã n c ác n h u c ầ u về c h ín h trị, x ã h ộ i c ủ a m ìn h , từ đ ó là m c h o
n ề n k in h t ế th ế g iớ i đ ạ t đư ợ c m ộ t th ờ i k ỳ p h á t' triể n tư ơ n g đ ố i ổ n đ ịn h . Sau
k h i k ế t th ú c c h iế n tra n h lạ n h , n h u c ầ u c ơ b ả n tro n g nư ớ c c ủ a c á c n ư ớ c từ n g
b ư ớ c đư ợ c th o ả m ã n , c ù n g vớ i sự h ợ p tá c q u ố c tế v à k h a i th á c h ệ th ố n g m ậ u
d ịc h đ a b iê n , sự p h á t triể n k in h tế b ắ t đ ầ u p h á b ỏ sự h ạ n c h ế g ia n h g iớ i g iữ a
c ác n ư ớ c. K h i c á c nư ớ c X H C N lầ n lư ợ t c h u y ể n san g k in h tế th ị trư ờ n g , trạ n g
th á i đ ó n g c ử a th ị trư ờ n g đư ợ c p h á b ỏ, c ộ n g th ê m c ác n ư ớ c lầ n lư ợ t đ i v à o th ờ i
k ỳ c h ấ n h ư n g k in h tế, c ác y ế u tố sản x u ấ t như: v ố n , d ịc h v ụ la o đ ộ n g , th ô n g
tin , k ỹ th u ậ t,... b ắ t đ ầ u lưu c h u y ể n tro n g p h ạ m vi to à n c ầu v à k h ô n g n g ừ n g
m ở rộ n g q u i m ơ c ủ a n ó , tố c đ ộ k h ô n g n g ừ n g tă n g n h a n h , sự p h â n c ô n g tro n g
p h ạ m vi th ế g iớ i c ũ n g đ a n g đư ợ c c ải th iệ n , k in h t ế c ác n ư ớ c đ ã x u ấ t h iệ n cụ c
d iệ n m ớ i, ph ụ th u ộ c lẫ n n h au ; đ ã x u ấ t h iệ n th ị trư ờ n g lớ n , th ố n g n h ấ t th ế
g iớ i, từ n g bư ớ c h ìn h th à n h h ệ th ố n g sản x u ấ t m a n g tín h to à n c ầ u h o á.

H o ạ t đ ộ n g tra o đ ổ i h à n g h o á , d ịc h vụ là p h ư ơ n g c á c h g iú p ch o c ác chủ
th ể k in h tế đ ộ c lậ p th a m g ia v à o c ác m ố i q u a n h ệ k in h tế với c ác ch ủ th ể


4

k h á c , từ đ ó h ìn h th à n h n ê n k h ố i c ộ n g đ ồ n g k in h tế đ ịa p h ư ơ n g h o ặ c q u ố c gia.

K h i h o ạ t đ ộ n g tra o đ ổ i vượt ra kh ỏ i biên giới của m ỗi đ ấ t nước, m ỗi hệ thống
kinh t ế của m ột q u ố c gia trở thành các bộ p h ậ n của nền kinh t ế vùng, nền kinh
t ế khu vực hoặc nền kỉnh t ế t h ế giới rộng lớn gọi là kinh t ế quốc tế.
V ớ i m ộ t lịc h sử p h á t triể n lâ u d ài c ủ a h o ạ t đ ộ n g th ư ơ n g m ại: T ừ
p h ư ơ n g th ứ c sơ k h a i h à n g đ ổ i h à n g đ ế n m ạ n g lưới th ư ơ n g m ạ i to à n c ầ u h iệ n
đ ạ i - c ầu n ố i k in h t ế rà n g b u ộ c g iữ a c ác q u ố c g ia g iờ đ â y k h ô n g c h ỉ là d ò n g
lư u c h u y ể n h à n g h o á đ ơ n th u ầ n m à c ị n c ó c ả c á c d ò n g c h ả y tiề n tệ, tín d ụ n g
v à đ ầ u tư q u ố c tế. C h ín h c á c d ò n g lư u c h u y ể n th ư ơ n g m ạ i, la o đ ộ n g v à v ố n
n à y đ ã th iế t đ ịn h c á c tiế n trìn h h o ạ t đ ộ n g q u a n trọ n g n h ấ t c ủ a n ề n k in h tế
q u ố c tế. V à g iờ đ â y k h á i n iệ m về to à n c ầu h o á v ề k in h t ế x u ấ t h iệ n v à p h ổ
c ậ p v à o n h ữ n g th ậ p n iê n g ầ n đây.
C ó n h iề u c á c h q u a n n iệ m k h á c n h a u , n h ư n g n h ìn c h u n g c ó th ể k h á i
q u á t về to à n c ầ u h o á n ề n k in h tế:
V ề m ặ t k in h tế , to à n c ầ u h o á là q u á trìn h lự c lư ợ n g sản x u ấ t v à q u a n h ệ
k in h tế q u ố c t ế v ư ợ t k h ỏ i b iê n g iớ i q u ố c g ia v à p h ạ m v i từ n g k h u vự c, la n to ả
ra p h ạ m vi to à n c ầ u , tro n g đ ó h à n g h o á , v ố n , tiề n tệ, th ô n g tin , la o đ ộ n g ,...
v ậ n đ ộ n g th ô n g th o á n g ; sự p h â n c ô n g la o đ ộ n g m a n g tín h q u ố c tế ; m ố i q u a n
h ệ k in h t ế g iữ a c á c q u ố c g ia , k h u vực đ a n x e n n h a u , h ìn h th à n h m ạ n g lưới
q u a n h ệ đ a tu y ến , v ận h à n h th eo các “ lu ậ t c h ơ i” ch u n g được h ìn h th à n h q u a sự
h ợ p tác và đ ấ u tra n h g iữ a các th àn h viên c ủ a c ộ n g đ ồ n g q u ố c tế. T ro n g x u th ế
ấy, c ác n ề n k in h tế q u a n hệ n g à y càn g m ậ t th iế t với n h au , tu ỳ th u ộ c lẫn n h au .

Giữa kinh t ế q u ố c t ế và tồn cầu hóa có quan hệ chặt c h ẽ với nhau. K inh
t ế quốc t ế p h á t triển thúc đ ẩ y qu á trình tồn cầu hố và ngược lại tồn cầu hóa
nền kinh t ế tác động trở lại cho kinh t ế quốc t ế p h á t triển.
T ro n g tìn h h ìn h h iện nay, toàn cầu h o á k in h tế sẽ đi sâu v ào q u a n h ệ q u ố c
tế, tăn g th ê m sự ph ụ th u ộ c vào nhau g iữa các q u ô c g ia k h iế n lợi ích c h u n g tăng
lê n , g ó p p h ầ n th ú c đ ẩ y h o à b ìn h và p h á t triể n c ủ a th ế g iớ i. T o à n c ầ u h o á


5

k in h tế k h iế n c á c n h à h o ạ c h đ ịn h c h ín h s á c h c ủ a c á c q u ố c g ia c ó rấ t ít sự
lự a c h ọ n , v ì th ế n ó c ó lợ i c h o k h ơ n g k h í d â n c h ủ v à h ợ p tá c tro n g q u a n h ệ
k in h tế q u ố c tế. T rư ớ c tìn h h ìn h đ ó v iệ c đ iề u c h ỉn h c h ín h sá c h tà i c h ín h
tiề n tệ c ầ n p h ả i lợ i d ụ n g v ố n n ư ớ c n g o à i, tă n g th íc h đ á n g tỷ trọ n g n ợ n ư ớ c
n g o à i, từ n g bư ớ c m ở c ử a th ị trư ờ n g c h ứ n g k h o á n ; K h u y ế n k h íc h c á c d o a n h
n g h iệ p tro n g n ư ớ c c ó k h ả n ă n g c ạ n h tra n h đ ầ u tư ra n ư ớ c n g o à i đ ặ c b iệ t là
c á c n ư ớ c đ a n g p h á t triể n ; T h ú c đ ẩ y h ợ p tá c tiề n tệ g iữ a c á c n ư ớ c tro n g k h u
v ự c v à trê n th ế g iớ i v ớ i n ộ i d u n g đ iề u c h ỉn h h à i h o à k ế t c ấ u k in h tế v à
p h â n c ô n g n g à n h n g h ề đ ể c ó lợ i c h o c â n b ằ n g th u c h i q u ố c tế , x â y d ự n g c ơ
c h ế d ự b á o n h ữ n g b iế n đ ộ n g c ủ a tỷ g iá h ố i đ o á i.
1 .1 .1 .2 . Đ ặ c đ iể m c ủ a to à n c ầ u h o á n ề n k in h tế.
Sự tă n g trư ở n g k in h t ế c ủ a c ác q u ố c g ia đ ư ợ c th ú c đ ẩ y th e o h a i co n
đ ư ờ ng: b ằ n g v iệ c tạ o ra c ơ h ộ i c h o q u á trìn h c h u y ê n m ô n h o á q u ố c tế v à b ằ n g
c ơ c h ế th ú c đ ẩ y , g ia o lư u, h ợ p tá c p h á t triể n c ô n g n g h ệ h iệ n đ ại. N ề n k in h tế
to à n c ầ u h o á có n h ữ n g đ ặ c đ iể m sau:
T h ứ n h ấ t , tiến bộ k ỹ th u ậ t trở thành sức m ạnh thúc đ ẩ y tồn cầu hố

nền kin h tế:
G ầ n 30 n ă m n a y , tiế n b ộ k h o a h ọ c k ỹ th u ậ t trê n p h ạ m v i to à n th ế g iớ i
đ ã h ìn h th à n h m ộ t h ệ th ố n g sản x u ấ t m ớ i, d ẫ n đ ế n sự p h á t triể n với tố c đ ộ

c a o về sức sản x u ấ t to à n c ầ u , là tiề n đ ề v à đ ộ n g lực th ú c đ ẩ y sự x u ấ t h iệ n và
h ìn h th à n h to à n c ầ u h o á n ề n k in h tế. Đ ặc b iệ t là sự k h a i th á c v à ứ n g d ụ n g
k h o a h ọ c k ỹ th u ậ t c ủ a c á c nư ớ c p h á t triể n đ ể th ú c đ ẩ y sự p h á t triể n c ủ a m ậ u
d ịc h to à n c ầu , lớ n là k ỹ th u ậ t h à n g k h ô n g , n h ỏ là k ỹ th u ậ t v i đ iệ n tử, sự ra đời
v à tiê u th ụ rộ n g rã i c ủ a c á c lo ạ i sản p h ẩ m m ớ i đ ã th a y đ ổ i c ơ c ấ u v à đ ịa ch ỉ
c ủ a sản x u ấ t và tiê u d ù n g d ẫ n đ ế n sự h ợ p tác lẫn n h a u , d ự a v à o n h a u g iữ a các
k h â u sản x u ấ t p h â n p h ố i, tiê u d ù n g g iữ a c ác n ề n k in h tế trê n th ế giới n g à y
c à n g sâu sắc. Đ ặ c b iệ t là sự p h á t triể n c ủ a k ỹ th u ậ t m á y tín h , th ơ n g tin , vô


6

tu y ế n , k ỹ th u ậ t m ạ n g q u ố c tế, k ỹ th u ậ t F A X v à th ô n g tin tà i c h ín h là m ch o
c á c th ô n g tin k in h tế n h a n h c h ó n g v à c h u ẩ n x á c tru y ề n đ ế n m ọ i n g ó c n g á c h
trê n to à n th ế g iớ i, tă n g n h a n h sự lư u đ ộ n g c ủ a c ác y ế u tố sản x u ấ t n h ư , vốn,
sức la o đ ộ n g và kỹ th u ậ t trê n th ế g iớ i, đ ã h ìn h th à n h x u th ế to à n c ầ u h o á k in h
t ế th ế g iớ i.
T h ứ h a i, tự do ho á thương m ạ i với đầu tư trực tiếp của nước ngoài là

h ìn h thứ c b iểu h iện chủ yếu của to à n cầu hoá nền kinh tế.
T h ự c h iệ n rộ n g rã i k in h tế th ị trư ờ n g v à c h ín h sác h m ở cử a đ ố i n g o ạ i
đ ã th ú c đ ẩ y tự d o h o á th ư ơ n g m ạ i c ủ a c á c n ư ớ c, m ở rộ n g g ia o d ịc h đ ế n các
y ế u tố sản x u ấ t như: v ố n , d ịc h v ụ la o đ ộ n g , k ỹ th u ậ t v à th ô n g tin , q u i m ô và
tố c đ ộ p h á t triể n c ủ a th ư ơ n g m ạ i th ế g iớ i c ũ n g đ ạ t tớ i m ứ c c h ư a từ n g c ó tro n g
lịc h sử. C ó n g ư ờ i tín h rằ n g : tro n g m ư ờ i n ă m trư ớ c đ â y , tố c đ ộ tă n g trư ở n g
th ư ơ n g m ạ i th ế g iớ i g ấ p 3 lầ n tố c đ ộ tă n g trư ở n g G D P c ủ a th ế g iớ i, h iệ n n a y
sản p h ẩ m x u ấ t k h ẩ u c ủ a to à n c ầ u c h iế m 2 5 % tro n g G D P v à 3 8 % th ư ơ n g m ại
q u ố c t ế c ủ a c ác n ư ớ c đ a n g p h á t triể n . V iệ c th à n h lậ p tổ c h ứ c th ư ơ n g m ạ i th ế
g iớ i (W T O ) n ă m 1995 k h ô n g n h ữ n g c h ứ n g tỏ m ộ t th ị trư ờ n g th ế g iớ i m ẫ u
m ự c đ a n g đư ợ c h ìn h th à n h m à c ò n đ á n h d ấ u m ộ t g ia i đ o ạ n m ớ i c ủ a m ứ c đ ộ

tự d o h o á m ậ u d ịc h th ế g iớ i. Đ ồ n g th ờ i đ ầ u tư ra n ư ớ c n g o à i tă n g lê n m ạ n h
m ẽ, m ứ c tă n g trư ở n g b ìn h q u â n h à n g n ă m c ủ a đ ầ u tư trự c tiế p ra n ư ớ c n g o à i
c ủ a c á c n ư ớ c đ ạ t k h o ả n g 15% , g ấ p 4 lầ n m ứ c tă n g trư ở n g G D P th ế g iớ i, h iệ n
n a y m ứ c đ ầ u tư trự c tiế p ra nư ớ c n g o à i c ủ a c á c n ư ớ c trê n th ế g iớ i k h o ả n g
3 .5 0 0 tỷ U SD . Đ ồ n g th ờ i đ ầ u tư ra n ư ớ c n g o à i h iệ n n a y k h ô n g c h ỉ d o v ố n q u á
th ừ a p h ả i c h u y ể n đi c ủ a c á c n ư ớ c p h á t triể n , v ố n c h u y ể n đi c ủ a c ác nước
đ a n g p h á t triể n c ũ n g đư ợ c c h u y ể n sa n g c ác n ư ớ c p h á t triể n . C ù n g với tăn g
tro n g đ ầ u tư trự c tiế p ra n ư ớ c n g o à i, q u i m ô đ ầ u tư g iá n tiế p th ô n g q u a
p h ư ơ n g th ứ c c h ứ n g k h o á n c ũ n g tă n g lên m ạ n h m ẽ. K íc h th íc h sự tă n g trư ởng
c ủ a tự d o h o á th ư ơ n g m ại và đ ầ u tư ra n ư ớ c n g o à i c ũ n g tă n g n h a n h tiế n trìn h
to à n c ầ u h o á n ề n k in h tế.


7

T h ứ b a , công ty siêu q u ố c gia là tập hợp chủ yếu của tồn cầu hố

nền kinh tế:
C ơ n g ty siê u q u ố c g ia đư ợ c co i là m ộ t th ự c th ể k in h d o a n h su ố t đ ờ i cho
v iệc tậ p tru n g s ả n x u ấ t, th ư ơ n g m ạ i, tiề n tệ, k h a i th á c k ỹ th u ậ t, là “ n g ư ờ i”
th a m g ia n ă n g đ ộ n g n h ấ t v ào n ề n k in h t ế th ế g iớ i, c ũ n g là tậ p h ợ p c h ủ y ếu
c ủ a q u a n h ệ k in h t ế q u ố c t ế h iệ n đ ại. C ô n g ty siêu q u ố c g ia b ắ t đ ầ u p h á t triển
từ sau đ ạ i c h iế n th ế g iớ i lầ n th ứ 2, từ n h ữ n g n ă m 1970 số lư ợ n g tă n g lên
n h a n h c h ó n g , đ ế n c u ố i n ă m 2 0 0 0 , to à n th ế g iớ i có k h o ả n 4 5 .6 0 8 C ô n g ty siêu
q u ố c g ia , c ô n g ty co n c ủ a n ó đ ã đ ạ t h ơ n 3 0 7 triệ u c ô n g ty . N h ữ n g c ô n g ty
siêu q u ố c g ia v à c ô n g ty c o n đ ã p h á t triể n rộ n g rã i n g h iệ p v ụ c ủ a n ó ở k h ắ p
n ơ i trê n th ế g iớ i. Sự ản h h ư ở n g c ủ a n ó đ ã th ẩ m th ấ u đ ế n h ầ u h ế t c á c lĩn h vực
k in h t ế v à c á c n g à n h sản x u ấ t. T h e o th ố n g k ê , C ô n g ty siêu q u ố c g ia đ ã
k h ố n g c h ế 4 0 % sả n x u ấ t trê n th ế g iớ i h iệ n n a y , 5 0 - 6 0 % th ư ơ n g m ạ i q u ố c tế,
6 0 - 7 0 % th ư ơ n g m ạ i k ỹ th u ậ t q u ố c tế, 8 0 - 9 0 % n g h iê n c ứ u v à k h a i th á c

k h o a h ọ c , 9 0 % đ ầ u tư trự c tiế p q u ố c t ế v à b u ô n b á n p h ầ n lớ n n g u y ê n n h iê n
liệ u trê n th ế g iớ i. C ô n g ty siêu q u ố c g ia th ô n g q u a c h iế n lư ợ c k in h d o a n h
m a n g tín h to à n c ầ u đ ã đ ẩ y m ạ n h c á c h h o ạ t đ ộ n g n h ư sắ p x ế p n g u ồ n tài
n g u y ê n , c á c h o ạ t đ ộ n g sản x u ấ t, tiê u th ụ , đ ầ u tư h ợ p th à n h n ộ i d u n g c h ủ y ếu
c ủ a to à n c ầu h o á n ề n k in h tế.
T h ứ tư , Q uốc tế h o á , tự do hoá tiền tệ là yếu t ố cần th iết của q trình

tồn cầu hố kin h tế.
T ự d o h o á tiề n tệ là c h ỉ sự b u ô n g lỏ n g v à lo ạ i b ỏ c h ế đ ộ q u ả n lý tiề n tệ
tro n g n ư ớ c, b a o g ồ m tự d o h o á lãi su ấ t, tự d o h o á n g h iệ p v ụ n g â n h à n g , tự d o
h o á th ị trư ờ n g tiề n tệ c h o p h é p c á c n g â n h à n g tro n g n ư ớ c c ó th ể m ở ch i
n h á n h h o ặ c v ă n p h ò n g đ ại d iện ở nư ớ c n g o à i v à c h o p h é p c ác n g â n h à n g
n ư ớ c n g o à i đ ư ợ c h o ạ t đ ộ n g ở thị trư ờ n g tro n g nư ớ c. Q u ố c t ế h o á tiề n tệ là sự
b iể u h iệ n hơ n m ộ t bư ớ c c ủ a tự do h o á tiề n tệ. T ự d o h o á tiề n tệ vừ a th íc h hợp
với n h u c ầ u C ô n g ty siêu q u ố c g ia vừ a là k ế t q u ả tấ t y ế u c ủ a sự p h á t triển


8

k h ô n g n g ừ n g n h ữ n g c ô n g cụ m ớ i c ủ a c h ín h sác h tiề n tệ d ẫ n đ ế n c ơ c h ế q u ả n
lý tiề n tệ m ấ t h iệ u q u ả m à m ấ u c h ố t c ủ a q u ố c tế h o á tự d o tiề n tệ lạ i là n ớ i
lỏ n g c á c h ạ n g m ụ c v ố n . T h e o tĩn h to á n h iệ n n a y v ố n lư u đ ộ n g (d ự trữ và
c h ứ n g k h o á n ) c ủ a n g â n h à n g trê n th ị trư ờ n g q u ố c tế ít n h ấ t c ũ n g có 7 2 0 0 tỷ
U SD , tư ơ n g đ ư ơ n g với k h o ả n g 1/5 tổ n g g iá trị k in h tế to à n c ầu . T ỷ lệ q u ố c tế
h o á v ố n n g â n h à n g c ủ a c á c nư ớ c p h á t triể n c h ủ y ế u , n h ư M ỹ , N h ậ t, Đ ứ c,
A n h , P h á p vượt q u á 2 5 % tổ n g m ứ c v ố n đ ư a v à o c ác nư ớ c đ a n g p h á t triể n
h à n g n ă m c a o , đ ạ t 7 0 0 triệ u U SD . D ư ớ i sự q u ố c tế h o á , tự d o h o á tiề n tệ,
n g h iệ p v ụ tiề n tệ q u ố c tế tă n g m ạ n h , m ứ c lư u đ ộ n g v ố n trê n th ị trư ờ n g q u ố c
tế c ũ n g d ầ n d ầ n tă n g , m ứ c g ia o d ịc h n g o ạ i h ố i h à n g n g à y trê n to à n c ầ u đ ã
tă n g m ạ n h từ 10 tỷ U S D c ủ a 2 0 n ă m trư ớ c đ ế n 1 5 0 0 tỷ U S D h iệ n n ay .

T u y n h iê n , c ũ n g p h ả i th ấ y rằ n g v iệ c to à n c ầ u h o á k in h tế th ế g iớ i c ũ n g
c ó n h ữ n g tá c đ ộ n g h a i c h iề u . M ộ t m ặ t, n ó g ó p p h ầ n đ ẩ y n h a n h tố c đ ộ p h á t
triể n c ủ a k in h tế th ế g iớ i, n h ư n g m ặ t k h á c c ũ n g n ả y sin h m ộ t lo ạ t m â u th u ẫ n
đ ố i lập.
M ộ t là , s ự th a m gia củ a tồn cầu hố nền kinh t ế đ ố i với các nước

p h á t triển và đ a n g p h á t triển kh ô n g đ ồng đều.
- M ụ c đ íc h đ ầ u tư ra nư ớ c n g o à i c ủ a c á c n ư ớ c p h á t triể n n g o à i v iệc
b à n h trư ớ n g ra th ị trư ờ n g th ế g iớ i c ò n là đ ể th o á t k h ỏ i sự k h ủ n g h o ả n g c ơ c ấu
v à sự su y th o á i k in h tế c ủ a b ả n th â n , m à k h ô n g p h ả i d o lò n g tố t th ự c g iú p đ ỡ
c h o c á c nư ớ c đ a n g p h á t triển .
- T h ô n g q u a to à n c ầ u h o á n ề n k in h tế, các n ư ớ c p h á t triể n đ ã c h u y ể n
n h ữ n g n g à n h n g h ề sử d ụ n g n h iề u la o đ ộ n g , tà i n g u y ê n v à c ác n g à n h g â y ô
n h iễ m san g c á c n ư ớ c đ a n g p h á t triể n , d ẫ n đ ế n n ề n k in h t ế c ủ a c ác n ư ớ c n à y
tu y c ó p h á t triể n n h u n g sẽ p h á h o ạ i m ô i trư ờ n g tự n h iê n v à n g u ồ n tà i n g u y ê n
th iê n n h iê n c ủ a c h ín h m ìn h .
- C ác nư ớ c p h á t triể n d ự a vào th ự c lực k in h tế và ưu th ế về m ặ t v ố n , k ỹ
th u ậ t, q u ả n lý đ ã n ắ m đ ư ợ c q u y ề n á p đ ặt tro n g tiế n trìn h to à n c ầ u h o á n ền


9

k in h tế , n ê n h ọ k h ô n g chỉ th u đư ợ c lợi ích k in h tế n h iề u h ơ n m à cò n c ố tìn h
c a n th iệ p vào n ộ i bộ c ủ a c ác nư ớ c đ a n g p h á t triển . Đ ố i với các n ư ớ c đ a n g
p h á t triể n , v iệc th a m g ia to à n c ầ u h o á v à o n ề n k in h tế tu y c ó th ể n ắ m đ ư ợ c cơ
h ộ i p h á t triể n về v ố n v à k ỹ th u ậ t th e o ý m u ố n n h ư n g th ư ờ n g p h ải trả g iá n ặ n g
n ề , k h ô n g c h ỉ c h ủ q u y ề n c ủ a đ ấ t n ư ớ c c ó th ể b ị x â m p h ạ m m à k in h t ế c ũ n g
p h ụ th u ộ c n ặ n g n ề v à o n ư ớ c n g o à i. T h ự c t ế c h o th ấ y , từ n ă m 1989 -1 9 9 1 , tỷ
lệ th u n h ậ p trê n v ố n đ ầ u tư c ủ a n g à n h c ô n g n g h iệ p M ỹ ở C h âu Á là 2 3 ,3 % ,
tro n g k h i tỷ lệ n à y ở c ác nư ớ c p h á t triể n c h ỉ đ ạ t 12% ; n ă m 1994, m ứ c lợi

n h u ậ n b ìn h q u â n c ủ a đ ầ u tư trự c tiế p n ư ớ c n g o à i c ủ a M ỹ là 10,6% so với
9 ,6 % ở T â y  u , 7 ,8 % ở N h ậ t B ản v à 6 ,8 % C a n a d a , tỷ lệ n à y ở M ỹ L a tin h là
14% , ở B razil và M ê h ic ô c a o tớ i m ứ c 2 5 % v à l6 % .

Hai là, tồn cầu hố nền kinh t ế khơng th ể đảm bảo điều hoà và thống
nhất sự phát triển kinh t ế th ế giới.
M ặ c d ù c ó n g ư ờ i c h o rằ n g vai trò c ủ a m ỗ i n ư ớ c tro n g m ô i trư ờ n g to à n
c ầ u h o á đ a n g su y g iả m , k h á i n iệ m k in h tế d â n tộ c k h ơ n g cị n tồ n tạ i, n h ư n g
h iệ n th ự c p h á t triể n k in h tế th ế g iớ i c h ứ n g tỏ lu ậ n th u y ế t n à y là p h iế n d iện .
M â u th u ẫ n g iữ a to à n c ầ u h o á và d â n tộ c h o á lu ô n tồ n tại. Đ ể đ ả m b ả o sự an
to à n v à lợi íc h k in h tế c h o từ n g n g à n h n g h ề , c á c n ư ớ c đ ã á p d ụ n g c h ế đ ộ b ả o
h ộ m ậ u d ịc h dưới n h iề u h ìn h th ứ c n ê n đ ã n ả y sin h n h ữ n g tra n h c h ấ p th ư ơ n g
m ạ i, n h ữ n g b iệ n p h á p trả đ ò n n g ầ m và sự c ạ n h tra n h lẫn n h a u n g à y c à n g g a y
g ắt. Đ iề u đ ó c h o th ấ y , x u th ế to à n c ầ u h o á n g à y c à n g p h á t triể n th ì d â n tộ c
h o á c ũ n g n g à y c à n g rõ rệt. Đ ồ n g th ờ i to à n c ầ u h o á k in h tế c ũ n g là m tă n g
h iệ u ứ ng lan tru y ề n trê n p h ạ m vi to à n th ế g iớ i k h i x ả y ra k h ủ n g h o ả n g . C u ộ c
k h ủ n g h o ả n g ở M e h ic ô , B razil, N g a v à Đ ô n g N a m Á th ờ i g ia n q u a đ ã lan
rộ n g v à g â y ản h h ư ở n g n g h iê m trọ n g c h o k in h tế to à n cầu .
D o đ ó , m ặ c dù x u th ế to à n c ầ u h o á k in h tế đ ã b iể u h iệ n rõ ràn g , n h ư n g
d o sự k h á c b iệ t tro n g trìn h đ ộ p h á t triể n c ủ a k in h tế c ác nư ớ c và n h u cầu về


10

lợi íc h k in h tế k h á c n h a u , m â u th u ẫ n x u n g đ ộ t p h á t triể n k in h tế g iữ a các
n ư ớ c v ẫ n p h ứ c tạ p và sâu sắc. Sau v ò n g đ à m p h á n U ru g o a y , T ổ ch ứ c m ậu
d ịc h th ế g iớ i (W T O ) đ ã ra đ ờ i, n h u n g v iệc c â n đ ố i và th ố n g n h ấ t m â u th u ẫ n
c ủ a c á c n ư ớ c v ẫ n k h ó g iả i q u y ế t. S au đ ó là sự x u ấ t h iệ n v à p h á t triể n m ạ n h
c ủ a tậ p đ o à n v à tổ ch ứ c k in h tế m a n g tín h k h u vực, n h ư A S E A N , tậ p đ o à n 7
n ư ớ c N a m M ỹ , L iên m in h C h âu  u (E U ), K h ố i m ậ u d ịc h tự d o B ắc M ỹ

(N E F T A ), d o đ ó to à n c ầ u h o á k in h tế h iệ n n a y v ẫ n c ò n x a m ớ i đ ạ t đ ư ợ c trìn h
đ ộ n h ấ t th ể h o á k in h tế to à n cầu .
1 .1 .1 3 . T ín h tấ t y ế u h ộ i n h ậ p k in h t ế q u ố c tê tro n g lĩn h vực tà i ch ín h , tiền tệ.
N ế u v iệ c h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế là m ộ t x u th ế tấ t y ế u tro n g q u á trìn h
p h á t triể n c ủ a m ỗ i q u ố c g ia th ì h ộ i n h ậ p về tà i c h ín h , tiề n tệ k h ô n g th ể tá c h
rờ i tro n g q u á trìn h c h u n g đ ó.
- T ro n g q u á trìn h to à n c ầ u h o á th ì v iệ c m u a b á n , đ ầ u tư, c h u y ể n g ia o
c ô n g n g h ệ ,... g iữ a c á c q u ố c g ia n g à y c à n g g ia tă n g .thì đ ị i h ỏ i c á c q u a n h ệ tài
c h ín h , tiề n tệ c ũ n g p h ả i tă n g th e o tư ơ n g ứ n g , v ì c á c q u a n h ệ k in h t ế q u ố c tế
k h ô n g th ể p h á t triể n đ ư ợ c n ế u h ệ th ố n g tà i c h ín h , tiề n tệ c h ư a h ộ i n h ậ p và
p h á t triể n . C h ỉ c ó h ộ i n h ậ p th ì m ớ i c h o p h é p m ở rộ n g q u a n h ệ k in h tế q u ố c tế
v ớ i c á c nư ớ c đư ợ c th u ậ n lợ i h ơ n , c á c n g h iệ p v ụ th a n h to á n , c h u y ể n tiền ,
c h u y ể n g ia o tà i c h ín h sẽ đ ư ợ c th u ậ n lợ i h ơ n . K h i th a m g ia v à o h ộ i n h ậ p k in h
t ế q u ố c t ế th ì k h ơ n g th ể đ ó n g c ử a th ị trư ờ n g tà i c h ín h c ủ a m ìn h với th ế giới
b ê n n g o à i, c ó th ể n ó i h ộ i n h ậ p tà i c h ín h , tiề n tệ v ừ a là m ộ t n ộ i d u n g q u a n
trọ n g v ừ a là p h ư ơ n g tiệ n đ ể th ú c đ ẩ y q u á trìn h h ộ i n h ậ p k in h tế q u ố c tế củ a
m ỗ i nư ớ c.
- V iệ c h ộ i n h ậ p k in h t ế q u ố c t ế là m ch o tă n g tín h h iệ u q u ả c ủ a việc
p h â n p h ố i và sử d ụ n g n g u ồ n tà i c h ín h trê n p h ạ m vi to à n th ế g iớ i. Đ ố i với các
n ư ớ c đ a n g p h á t triể n , k h i m à n g u ồ n v ố n tro n g n ư ớ c c ò n h ạ n h ẹ p , h ệ th ố n g tài
c h ín h N H c ị n đ a n g ở trìn h đ ộ th ấ p , h ộ i n h ậ p v ào h ệ th ố n g tà i c h ín h th ế giới
sẽ g iú p c ác n ư ớ c n à y tiế p c ận với th ị trư ờ n g v ốn q u ố c tế, tra n h th ủ được các


11

nguồn vốn nước ngồi thơng qua các hình thức đầu tư trực tiếp, gián tiếp, vay
nợ, viện trợ để tiến hành chính sách cơng nghiệp hố, hiện đại hố kinh tế.
Thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn nước ngồi góp phần quan trọng
trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, tạo công ăn việc làm, cải thiện

đời sống nhân dân.
- Mở cửa thị trường tài chính sẽ có tác dụng làm tăng khả năng thanh
tốn và hiệu suất của thị trường vốn trong nước. Khi thị trường vốn phát triển
và có khả năng thanh tốn cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư,
trung gian tài chính, ngân hàng mở rộng và phát triển nghiệp vụ. Sự mở rộng
giao lưu tài chính quốc tế cũng tạo điều kiện để hệ thống ngân hàng mở rộng
thị trường, phát triển công nghệ, cải thiện trình độ quản lý và cán bộ, đa dạng
hố và nâng cao chất lượng dịch vụ, tạo sức ép thúc đẩy các ngân hàng hoạt
động hiệu quả hơn và nâng cao năng lực cạnh tranh tạo điều kiện để phát triển.
- Việc hội nhập vào hệ thống tài chính quốc tế, bên cạnh khả năng tăng
nguồn vốn, cải thiện kinh nghiệm quản lý, đa dạng hoá sản phẩm để nâng
cao chất lượng tài sản còn tạo khả năng điều tiết và phịng ngừa rủi ro. Hội
nhập cịn góp phần đa dạng hoá nguồn vốn và tài sản trên cơ sở sử dụng các
công cụ thị trường, các nghiệp vụ phát sinh với khả năng chuyển nhượng
rộng rãi, các định chế tài chính có khả năng quản lý và phịng ngừa rủi ro tốt
hơn, thậm chí ngay cả khi thị trường trong nước có những biến động lớn.
- Việc hội nhập tài chính tiền tệ cịn thúc đẩy việc hình thành và áp
dụng các chính sách tài chính, tiền tệ ổn định, lành mạnh. Nếu chính sách tài
chính tiền tệ khơng lành mạnh và ổn định có thể làm xói mịn lịng tin của
các nhà đầu tư nước ngồi và là nguyên nhân của tình trạng rút vốn, nền kinh
tế sẽ phải gánh chịu nhiều thiệt thòi. Do vậy để tăng thêm động lực thúc đẩy
hội nhập kinh tế các nước phải nâng cao hiệu quả sử dụng công cụ điều hành
chính sách tiền tệ, tăng cường tính minh bạch của chính sách này. Việc hội
nhập cịn góp phần thúc đẩy các nước chậm phát triển phải cải thiện hệ thống


12

pháp luật, các quy định, hệ thống thông tin quản lý, tuân thủ các chuẩn mực
quốc tế và tạo ra cơ sở hạ tầng tài chính tốt hơn cho nền kinh tế.

1.1.2. Hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế.
1 .1 .2 .1 . K in h d o a n h n g â n h à n g .

Kinh tế học hiện đại nghiên cứu các hoạt động kinh tế trên hai phương
diện kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mơ. v ề thực chất, đó là sự tiếp cận theo quan
điểm quản lý kinh tế. Sự phân tích hoạt động của hệ thống ngân hàng hiện
đại cũng theo tư tưởng này. Tính chất đặc trưng trong hoạt động của Ngân
hàng Trung ương là một số hoạt động quản lý kinh tế ở tầm vĩ mơ, cịn các
ngân hàng thương mại và các trung gian tài chính khác là các hoạt động kinh
doanh tiền tệ.
Cụm từ “kinh doanh ngân hàng” được sử dụng nhằm phân biệt lĩnh vực
hoạt động của các ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư phát triển và các
ngân hàng loại khác với lĩnh vực hoạt động của Ngân hàng Trung ương, của
các doanh nghiệp khác (các doanh nghiệp phi tài chính, các doanh nghiệp tài
chính phi ngân hàng) và các tổ chức phi lợi nhuận khác. Có thể hiểu đơn giản
kinh doanh ngân hàng là việc tiến hành các hoạt động sản xuất, bn bán các
sản phẩm dịch vụ tài chính tiền tệ của các ngân hàng nhằm vào mục tiêu cao
nhất là tối đa hoá lợi nhuận.
1 .1 .2 .2 . Đ ặ c đ iể m h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i.

Trên góc độ khái quát, có thể rút ra một số đặc điểm cơ bản của hoạt
động kinh doanh của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế thị trường hiện
đại như sau:
Một là, kinh doanh ngân hàng là hoạt động thu lợi nhuận trên cơ sở
thoả mãn các nhu cầu về sản phẩm dịch vụ ngân hàng.
Nhu cầu mà các ngân hàng phục vụ là nhu cầu về những dịch vụ,


13

những phương tiện cho việc trao đổi, thanh toán, cất giữ, thu thập các nguồn
tiết kiệm, tài trợ đầu tư... sao cho có lợi nhất và rủi ro thấp nhất... Hoạt động
của các ngân hàng có tính chun mơn hố vào việc thoả mãn các loại nhu
cầu này, khả năng thoả mãn các nhu cầu này có ảnh hưởng quyết định đến
khả năng thu lợi nhuận của các ngân hàng. Lợi nhuận này có được từ hai
nguồn thu nhập chính: một là, các phí hay hoa hồng mà khách hàng trả về
các dịch vụ, phương tiện ngân hàng cung ứng cho họ; hai là, các khoản lợi
tức do chênh lệch lãi suất và giá giữa đầu ra với đầu vào, chẳng hạn chênh
lệch lãi suất cho vay và đi vay, hay chênh lệch giá cả chứng khoán bán ra với
mua vào...
Hai là, đối tượng kinh doanh của ngân hàng là tiền, các tài sản tài
chính và các dịch vụ trực tiếp liên quan đến hoạt động kinh doanh ngân hàng
trong nền kinh tế.
Nhiệm vụ của các ngân hàng thương mại là trực tiếp kinh doanh tiền tệ
và các tài sản tài chính. Tiền và các tài sản tài chính là những phương tiện
phục vụ các công việc trao đổi, thanh toán, cất giữ, huy động tiết kiệm, tài trợ
đầu tư... của các tác nhân trong nền kinh tế sao cho có lợi và giảm rủi ro. Như
vậy, trên phương diện vi mơ thì: kinh doanh ngân hàng là việc sản xuất, buôn
bán, quản lý, lưu thông và sử dụng tiền cùng các tài sản tài chính.
Mặt khác, nếu xét trên phương diện kinh tế vĩ mô, người ta quan niệm:
Tiền là bất cứ cái gì được chấp nhận chung trong việc thanh tốn và trong
việc hồn trả các món nợ. Bao gồm: tiền giấy và tiền kim loại do Ngân hàng
Trung ương phát hành đang lưu thơng bên ngồi các ngân hàng, và tiền gửi
(chủ yếu tại các ngân hàng); các tài sản tài chính là các chứng khốn, các
giấy nợ... mà người sở hữu chúng có quyền được hưởng một khoản lợi tức
nhất định sau một khoảng thời gian nào đó như: các cổ phiếu, trái phiếu, kỳ
phiếu, các giấy xác nhận tài chính khác với các tài sản hữu hình, chúng có
thể hoặc khơng thể chuyển nhượng được và có thể chuyển đổi ra tiền với

14

những điều kiện nhất định, v ề thực chất, cả hai loại đều là sự vật chất hoá
các quyền và nghĩa vụ của các tác nhân tham gia hoạt động sản xuất, buôn
bán, quản lý và sử dụng chúng. Việc tiến hành các hoạt động này đồng thời
là quá trình xây dựng và thực hiện các quyền và nghĩa vụ nhất định và do đó
chúng cũng mang nội dung là những công việc giống như cái mà người ta gọi
là các dịch vụ và chúng gắn liền với nhau khó có thể tách biệt. Chính vì thế
đối tượng kinh doanh của các ngân hàng là tiền và các tài sản tài chính, thì
đồng thời nó cũng gồm những dịch vụ trực tiếp liên quan đến việc sản xuất,
lưu thông, quản lý và sử dụng tiền cùng các tài sản tài chính.
Ba là, kinh doanh ngân hàng gắn với các thể ch ế trung gian tài chính
hoạt động trên thị trường tài chính như: Các hoạt động về huy động tiền gửi,
cho vay, chuyển tiền, làm trung gian thanh toán, tài trợ đầu tư, đại lý, mơi
giới tài chính hưởng hoa hồng...
Các trung gian tài chính tiến hành hoạt động chắp nối, đứng giữa
những người cho vay đầu tiên và những người đi vay cuối cùng. Tính chất
đặc trưng hoạt động của các trung gian tài chính là biến đổi tài sản; biến đổi
rủi ro và chi phí, cung cấp khả năng thanh toán bằng tiền mặt, biến đổi thời
điểm đến hạn của các tài sản tài chính... cho các tác nhân trong nền kinh tế
có nhu cầu vay và cho vay, cũng qua đó họ thu được lợi nhuận.
Sự phân biệt các ngân hàng với các trung gian tài chính khác chủ yếu
là ở chỗ: chúng tiến hành công việc thu nhận tiền gửi rồi đem cho vay như là
nghiệp vụ thường xun, cịn các trung gian tài chính phi ngân hàng thường
hoạt động là thay mặt cho người khác trong vai trị là những con nợ chính...
Tuy nhiên, hiện nay ranh giới này đang mất dần cùng với xu hướng đa dạng
hoá hoạt động do thúc đẩy bởi cạnh tranh tăng và nới lỏng từ phía luật pháp.
Bốn là, hoạt động kinh doanh ở mỗi ngân hàng chịu sự chi phối mạnh
m ẽ bởi những tác động của môi trường kinh doanh.

Hoạt động ngân hàng suy đến cùng là có tính lệ thuộc vào các hoạt


15

động kinh tế chung, trước hết là các hoạt động sản xuất, lưu thông, tiêu dùng
các sản phẩm vật chất. Việc cung ứng và lưu thông tiền, các tài sản chính
cũng như các dịch vụ tài chính - tiền tệ nói chung lệ thuộc chặt chẽ vào q
trình tái sản xuất ra của cải vật chất, vào tình hình hoạt động của các lĩnh vực
công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp, thương mại, tiêu dùng cá nhân... Có thể
nói rằng bất kỳ biến động đáng kể nào của các lĩnh vực này đều trực tiếp hay
gián tiếp ảnh hưởng đến thị trường tài chính và hoạt động ngân hàng. Bởi sự
tăng trưởng và phát triển hay suy thoái trong các lĩnh vực nói trên trực tiếp
ảnh hưởng đến sản lượng, thu nhập, tiêu dùng, tiết kiệm và đầu tư của nền
kinh tế trước hết trong các lĩnh vực theo hướng gia tăng hay giảm bớt, và do
đó trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng thu lợi nhuận, khả năng trả nợ của các
con nợ, mà con nợ chính của nền kinh tế luôn là các ngân hàng.
Năm là, hoạt động kinh doanh ngân hàng là lĩnh vực kinh doanh mang
tính độc quyền cao và rủi ro cao.
Có rất nhiều yếu tố khác nhau tạo nên tính độc quyền cao và rủi ro cao
trong lĩnh vực hoạt động ngân hàng trong nền kinh tế thị trường hiện đại, bao
gồm cả các yếu tố kinh tế, kỹ thuật, luật pháp, đặc điểm đối tượng và quá
trình kinh doanh...
Trên thực tế mọi chuyên gia nghiên cứu về hoạt động ngân hàng trên
thế giới đều thấy hiện tượng chỉ một vài ngân hàng lớn chi phối hầu như toàn
bộ thị trường quốc gia hay thế giới về dịch vụ tài chính. Trong một số phân
hệ của thị trường tài chính ở nhiều quốc gia người cung ứng nhiều khi chỉ là
một hay vài ba ngân hàng này chiếm tỷ lệ đa số về thị phần, quy mô tài sản,
quy mô hoạt động và địa bàn hoạt động, cũng như khả năng ảnh hưởng đến
các cán cân thị trường về giá cả, về lưu lượng hoạt động... Điều tương tự cũng

xảy ra với các thị trường tài chính quốc tế, ở đó một vài tập đồn tài chính
khổng lồ chi phối lưu lượng hoạt động của thị trường.
Để khắc phục, ngăn ngừa tính kém hiệu quả do độc quyền sinh ra,


16

Chính phủ ở các quốc gia trên thế giới chú ý tăng cường các biện pháp phòng
chống độc quyền và tăng cường cạnh tranh trong lĩnh vực này, bằng cách
thông qua luật pháp, chính sách... bằng cả sự can thiệp trực tiếp bằng các
biện pháp nghiệp vụ thông qua hoạt động của Ngân hàng Trung ương và các
cơ quan quản lý tiền tệ - tài chính khác.
Một đặc trưng khác trong hoạt động kinh doanh ngân hàng là tính rủi
ro cao. Rủi ro ở đây được quan niệm là những biến động không lường trước
được trong các điều kiện, môi trường, hoạt động kinh doanh làm cho ngân
hàng không đạt được các mục tiêu. Biểu hiện là mức độ phá sản và khả năng
mất vốn ngân hàng rất lớn khi cạnh tranh tăng lên so với các lĩnh vực kinh
doanh khác, không kể là ngân hàng lớn hay nhỏ. Lý do chính ở đây là khả
năng dự tính chính xác những biến động của thị trường tài chính và điều kiện
kinh doanh ngân hàng là rất thấp so với các thị trường các hàng hoá vật chất
và dịch vụ khác, xuất phát từ ngay những đặc trưng đó nêu ở trên.
1 .1 .2 .3 . H o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h c ủ a n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i tr o n g q u á trìn h
h ộ i n h ậ p k in h tê q u ố c tế.

Như các phần trên đã nêu, hoạt động kinh doanh của các ngân hàng
thương mại không chỉ bó hẹp trong phạm vi quốc gia, khu vực mà được mở
rộng trong phạm vi tồn cầu. Vì vậy, hoạt động kinh doanh của Ngân hàng
thương mại không chỉ bị chi phối bởi các quy định, quy chế, chế tài trong
nước mà còn chịu sự ảnh hưởng của rất nhiều các quy định, quy chế của các
nước khác.

- Hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại trong điều kiện
hội nhập thì các giao dịch tài chính, ngân hàng được thực hiện theo tín hiệu
thị trường mà khơng bị ngăn trở bởi các biện pháp quản lý hành chính, tỷ giá,
lãi suất mà hoạt động theo giá thị trường quyết định, theo quan hệ cung cầu
về tiền tệ, thu nhập và điều kiện cụ thể của nền kinh tế. Hoạt động trong điều
kiện như vậy buộc các ngân hàng thương mại phải vận hành theo quy luật thị


17

trường, ngân hàng nào hoạt động có hiệu quả thì tồn tại và phát triển, còn
ngân hàng nào kinh doanh khơng có hiệu quả sẽ bị đào thải.
Khi hội nhập buộc các ngân hàng thương mại phải tuân thủ theo các
quy định, nguyên tắc mà các tổ chức quốc tế và khu vực đã đặt ra, ngân hàng
thương mại nào vận hành trái theo các quy định, thông lệ sẽ không thể tồn tại
được. Do vậy, để hoạt động và phát triển được trong điều kiện hội nhập thì
khơng chỉ bản thân các ngân hàng thương mại có những chính sách phù hợp
với thơng lệ quốc tế mà cịn phải đổi mới cơng tác quản trị, điều hành, quy
trình cơng nghệ... mà bản thân các nước đó cũng phải tiến hành điều chỉnh
các chính sách vĩ mơ, cơ cấu lại hệ thống ngân hàng theo các chuẩn mực và
tập quán kinh doanh quốc tế.
- Trong điều kiện cạnh tranh không chỉ trong phạm vi quốc gia mà
mang tính quốc tế như hiện nay thì việc các ngân hàng thương mại trong
nước muốn tồn tại và phát triển thì vơ cùng khó khăn, phức tạp, đặc biệt làn
sóng sát nhập và thơn tính lẫn nhau giữa các ngân hàng và các tổ chức tài
chính ở các nước trên thế giới ngày càng trở lên phổ biến đã hình thành nên
các tập đồn tài chính khổng lồ hoạt động trong phạm vi rộng lớn và có khả
năng chi phối hoạt động kinh tế của cả một quốc gia. Cho nên việc sát nhập
hay thơn tính lẫn nhau đã làm cho hoạt động của các ngân hàng thay đổi
đáng kể về quy mô hoạt động, tiềm lực tài chính, khả năng cung cấp dịch vụ

tiện ích. Đây là một thách thức vơ cùng khó khăn mà các ngân hàng thương
mại trong nước phải đối đầu khi mà tiềm lực tài chính, trình độ cơng nghệ,
dịch vụ phục vụ khách hàng, trình độ cán bộ của các ngân hàng bản địa còn ở
mức rất thấp.
- Hội nhập quốc tế thúc đẩy quá trình ứng dụng những tiến bộ về công
nghệ hiện đại làm thay đổi phương thức hoạt động và cung cấp dịch vụ. Sự
phát triển của công nghệ đã tạo điều kiện cho việc ra đời các sản phẩm dịch
vụ tài chính, ngân hàng mới. Việc ra đời và phát triển các chương trình thanh
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG