Chương 6TẾ BÀO CHẤT VÀ MẠNG LƯỚI NỘI CHẤT pot

Chương 6
TẾ BÀO CHẤT VÀ MẠNG LƯỚI NỘI CHẤT

6.1. Tế bào chất (cytoplasma)
Tế bào chất là khối nguyên sinh chất (protoplasma) nằm trong màng tế bào và
bao quanh lấy nhân. Tế bào chất của một số tế bào có sự phân hóa thành 2 lớp:
- Lớp ngoại chất (exoplasma) ở ngoại vi, mỏng hơn và có độ nhớt cao hơn.
- Lớp nội chất (endoplasma) ở bên trong và bao quanh lấy nhân, chứa các bào quan
như: mạng lưới nội sinh chất, phức hệ Golgi, ribosome, ty thể, lạp thể, thể lido
Nếu loại bỏ các bào quan thì còn lại khối tế bào chất không có cấu trúc - gọi là chất
nền hay thể trong suốt (cytosol).
Thể trong suốt chiếm gần một nửa khối lượng của tế bào. Thể trong suốt có nhiều
nước, có thể đến 85%. Sau nước, protein là thành phần chủ yếu. Thể trong suốt chứa
đựng một số lượng protein sợi xếp lại thành bộ khung của tế bào. Trong thể trong suốt có
hàng nghìn enzyme và chứa đầy ribosome để tổng hợp protein. Gần một nửa enzyme
được tổng hợp nên trên các ribosome là các protein của thể trong suốt. Do đó, nên xem
thể trong suốt là một khối gel có tổ chức cao hơn là một dung dịch chứa enzyme.
Ngoài protein ra, trong thể trong suốt còn có các loại ARN như mARN, tARN
chiếm 10% ARN của tế bào. Trong thể trong suốt còn có các chất như: lipid, gluxit, acid
amin, nucleoside, nucleotide và các ion. Thỉnh thoảng có các hạt dầu và hạt glycogen với
số lượng thay đổi và có thể mang từ vùng này qua vùng khác tùy hoạt tính của tế bào.
Thể trong suốt giữ nhiều chức năng quan trọng như:
- Là nơi thực hiện các phản ứng trao đổi chất của tế bào, là nơi gặp nhau của chuỗi
phản ứng trao đổi chất. Sự biến đổi trạng thái vật lý của thể trong suốt có thể ảnh hưởng
đến hoạt động của tế bào.
- Nơi thực hiện một số quá trình điều hòa hoạt động của các chất.
- Nơi chứa các vật liệu dùng cho các phản ứng tổng hợp các đại phân tử sinh học
như các gluxit, lipid, glycogen.
Mọi hoạt động sống của tế bào đều xảy ra trong tế bào chất và do các bào quan
riêng biệt phụ trách và được phối hợp điều hòa một cách nhịp nhàng.
6.2. Mạng lưới nội sinh chất (endoplasma reticulum)

Mạng lưới nội sinh chất được phát hiện bằng kính hiển vi điện tử. Mạng lưới nội
sinh chất có ở mọi loại tế bào động vật và thực vật, gần đây, người ta cho rằng những cấu
trúc tương tự như mạng lưới nội sinh chất được nhận thấy cả ở vi khuẩn.
6.2.1. Cấu tạo hình thái
Mạng lưới nội sinh chất chỉ được mô tả sau khi có kính hiển vi điện tử. Nó là một
hệ thống các túi nhỏ, hoặc túi dẹt song song và nối thông nhau hình thành một mạng lưới
3 chiều. Mỗi ống hoặc túi đều được bọc bởi một cái màng lipoproteide có độ dày khoảng
75Å (tương tự màng tế bào). Về phía ngoài mạng lưới nội sinh chất thông với môi trường
ngoài, và về phía trong nó thông với khoảng quanh nhân. Lòng mạng lưới nội sinh chất
thường hẹp có đường kính từ 250Å - 500Å.
Mặt ngoài có thể có ribosome bám vào, hoặc có thể nhẵn không có ribosome bám.
Vì vậy, người ta phân biệt 2 loại: mạng lưới nội sinh chất có hạt và mạng lưới nội sinh
chất không hạt hay mạng lưới nội sinh chất nhẵn (hình 6.1).

1
2
3
Hình 6.1. Lưới nội chất của tế bào gan (theo Krstie)
1. L
ư
ới nội ch
ấ
t nhẵn; 2.L
ư
ới nội ch
ấ
t hạt; 3. L
ư
ới nội ch
ấ

t xoan
g
.















Mức độ phát triển của mạng lưới nội sinh chất tùy thuộc vào từng loại tế bào và giai
đoạn hoạt động của tế bào. Ở tế bào có hoạt động chế tiết mạnh thì mạng lưới nội sinh
chất phát triển.
6.2.2. Thành phần hóa học
Mạng lưới nội sinh chất chứa:
- Phospholipid (35% trọng lượng khô)
- Protein (60% trọng lượng khô). Protein ở mạng lưới nội sinh chất bao gồm cả các
enzyme, ví dụ như phosphatase.
6.2.3. Chức năng
Mạng lưới nội sinh chất có các chức năng sau:
- Tập trung và cô đặc một số chất từ ngoài tế bào vào hay ở trong tế bào. Những
protein do ribosome bám ở ngoài màng tổng hợp được đưa vào lòng ống.

- Tham gia tổng hợp các chất: mạng lưới nội sinh chất có hạt tổng hợp protein, còn
gluxit và lipid do mạng lưới nội sinh chất không hạt tổng hợp.
- Vận chuyển và phân phối các chất. Những giọt lipid trong lòng ruột lọt vào trong
tế bào biểu mô ruột (bằng cơ chế ẩm bào) được chuyền qua mạng lưới nội sinh chất để
đưa vào khoảng gian bào.
- Màng của mạng lưới nội sinh chất cũng góp phần quan trọng vào sự hình thành
các màng của ty thể và peroxysome bằng cách tạo ra phần lớn các lipid của các bào quan
này.








TÀI LIỆU THAM KHẢO



I. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT
1. Phạm Phan Địch, Nguyễn Văn Ngọc, Đỗ Kính (1984), Tế bào học, Mô học, Phôi
sinh học, Nxb Y học, Hà Nội.
2. Nguyễn Như Hiền, Trịnh Xuân Hậu (2000), Tế bào học, Nxb Đại học quốc gia
Hà Nội.
3. Phạm Thành Hổ (2002), Sinh học đại cương - Tế bào học, Di truyền học, Học
thuyết tiến hoá, Nxb Đại học quốc gia Tp. Hồ Chí Minh.

II. TÀI LIỆU TIẾNG ANH
4. Bruce Alberts, Dennis Bray, Julian Lewis Martin Raff, Keith Roberts, James D.

Watson (1983), Molecular biology of The Cell, Garland Publishing, Inc, New York&
London.
5. Lodish, Berk, Zipursky, Matsudaira, Baltimore, Darnell (1999), Molecular Cell
Biology, Media Connected, W.H. Freeman and Company.
6. W.D. Phlipps and T. J. Chilton (1991), A - Level Biology, Oxford University
Press.