BÁO cáo NGHIÊN cứu quần thể di tích lịch sử văn hóa ba đình (hà nội) môn nhập môn việt nam học và khu vực học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA VIỆT NAM HỌC VÀ TIẾNG VIỆT

--------------

BÁO CÁO NGHIÊN CỨU
Quần thể di tích lịch sử - văn hóa Ba Đình (Hà Nội)

Mơn: Nhập mơn Việt Nam học và Khu vực học
Giảng viên: TS. Nguyễn Thị Phương Anh
Nhóm 3

Hà Nội, 2022


THÀNH VIÊN NHĨM 3
Họ và tên

MSSV

Chức vụ

Bùi Thi Mơ

22031505

Trương nhóm, thùyết trình

Ngùyến Thi Thù Hóa

22031484

Phóng van, thùyết trình

Ngùyến Thi Hương Tra

22031524

Phóng van, qùay vidếó

Ngùyến Thi Lế)

22031493

Qùay, dưng vidếó

Qùach Va. n Sơn

22031517

Qùay, dưng vidếó

Đ Đưc Chình

22031472

Tìm kiếm tai liế) ù

Ngùyến Thùy Linh

22031497

Tìm kiếm tai liế) ù

Vù5 Yế) n Nhi

22031513

Lam ban wórd

Bùi Phương Liế) n

22031494

Lam ban wórd

Đóan Thi Thù Hiế9 n

22031480

Lam pówếrpóint

Ngùyến Ngóc Nhi

22031512

Lam pówếrpóint


MỤC LỤC

1.

SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI...........................................................................................1

1.1.

Lí do chọn đề tài.................................................................................................................1

1.2.

Mục đích nghiên cứu đề tài..........................................................................................1

1.3.

Phương pháp nghiên cứu đề tài...............................................................................1

2.

NỘI DUNG.............................................................................................................................. 1

2.1.

Lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh..........................................................................................1

2.1.1. Lịch sử hình thành............................................................................................................1
2.1.2. Q trình khởi cơng và xây dựng..............................................................................2
2.1.2.1. Như5ng yế) ù ca9 ù...................................................................................................................... 2
2.1.2.2. Cac móc thơi gian chình....................................................................................................2
2.1.3. Quy mơ hình thái cơng trình........................................................................................4
2.1.3.1. Chưc na. ng chình cùa La. ng...............................................................................................4

2.1.3.2. Có) ng trình La. ng....................................................................................................................4
2.1.3.3. Bó cùc bế) n tróng la. ng.........................................................................................................5
2.2.

Quảng trường Ba Đình và sân vườn.......................................................................6

2.1.1. Khái qt cơng trình........................................................................................................6
2.1.2. Cơng tác thiết kế và trồng cây xanh ở Lăng và Quảng trường...................7
2.3.

Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch..........................................8

2.3.1. Phủ Chủ tịch..........................................................................................................................8
2.3.2. Nhà 54......................................................................................................................................9
2.3.2.1. Lich sư hình thanh...............................................................................................................9
2.3.2.2. Thiết kế cùa nha 54..........................................................................................................10
2.3.2.3. Hóat đó) ng.............................................................................................................................10
2.3.3. Nhà sàn.................................................................................................................................11
2.3.3.1. Lich sư hình thanh............................................................................................................11
2.3.3.2. Thiết kế cùa ngó) i nha san..............................................................................................11
2.3.3.3. Hóat đó) ng.............................................................................................................................12
2.3.4. Nhà 67................................................................................................................................... 13
2.3.4.1. Lich sư hình thanh............................................................................................................13
2.3.4.2. Hóat đó) ng.............................................................................................................................14
2.3.5. Các di tích ngồi trời khác..........................................................................................15
2.3.5.1. Đương xóai.......................................................................................................................... 15
2.3.5.2. Đương món Bac Hó9 ..........................................................................................................15
2.3.5.3. Aó ca Bac Hó9 ........................................................................................................................16

2.3.5.4. Gian hóa Phù Chù tich.....................................................................................................17
2.3.5.5. Vươn ca) y xanh....................................................................................................................18
2.3.5.6. Khù trưng bay xế ó) tó) cùa Chù tich Hó9 Chì Minh..................................................19
2.4.

Bảo tàng Hồ Chí Minh...................................................................................................20

2.4.1. Lịch sử hình thành và phát triển.............................................................................20
2.4.1.1. Giai đóan tư 1970 đến 1990.........................................................................................20
2.4.1.2. Giai đóan tư 1990 đến nay............................................................................................22
2.4.2. Kiến trúc.............................................................................................................................. 22
2.4.3. Nội dung trưng bày........................................................................................................23
2.5.

Chùa Một Cột..................................................................................................................... 25

2.5.1. Lịch sử hình thành..........................................................................................................25
2.5.2. Kiến trúc ấn tượng.........................................................................................................25
2.5.3. Các hoạt động....................................................................................................................27
2.5.3.1. ĐiếC m đến dù lich................................................................................................................27
2.5.3.2. Da) ng hương.........................................................................................................................27
3.

KẾT LUẬN............................................................................................................................27

DANH MỤC TAF I LIỆI Ụ THAM KHAJ O...........................................................................................29


1.
1.1.

SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Lí do chọn đề tài
“Ngày thống nhất lịng hân hoan phấn khởi
Bài tun ngơn mang tới những niềm vui
Chiến tranh qua chung tay đã đẩy lùi
Nhìn cây lớn ngậm ngùi thương nhớ Bác.”
(TRỒNG CÂY LẠI NHỚ ĐẾN NGƯỜI - Thơ: Bằng Lăng Tím)
Hó9 Chì Minh – vi la5 nh tù vì5 đai cùa da) n tó) c Viế) t Nam ta, Ngươi đa5 danh trón
cùó) c đơi va ta) m hùyết cùa mình chó sư nghiế) p giai phóng da) n tó) c, thóng nhat đat
nươc. ĐếC ró9 i, khi hóa bình la) p lai, hình anh vế9 Ngươi Cha gia đang kình ay van
lùó) n hiế) n hư5ù vì5nh haM ng tróng trai tim mói ngươi da) n Viế) t Nam va ca ban bế
tróng khù vưc va trế) n thế giơi. Ban tùyế) n ngó) n đó) c la) p khai sinh ra nươc Viế) t Nam
Da) n chù Có) ng hóa cat lế) n cù5 ng la lùc chùng ta đơi đơi nhơ ơn ngươi anh hùng da) n
tó) c ay vì đa5 chó ta cùó) c sóng đó) c la) p, am nó, hanh phùc như ngay hó) m nay...Chình
vì thế, ngươi da) n nươc Viế) t lùó) n lùó) n tư haó vế9 Ngươi, tư haó vế9 như5ng đóng góp
tó lơn cùa cha ó) ng tróng thơi chiến. Va vơi khat kh đươc tìm hiếC ù vế9 Bac, vơi
tam lóng thanh kình, biết ơn sa) ù saN c Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 đưa sinh viế) n chùng
tó) i đến vơi Qùa9 n thếC di tìch lich sư, va. n hóa Ba Đình Ha Nó) i. Nơi đa) y đa5 ghi daù an
sa) ù đa) m va la điếC m nhan tiế) ù biếC ù vế9 chình tri, lich sư, va. n hóa cùa Thù đó) Ha Nó) i
va cùa ca nươc.
1.2.
Mục đích nghiên cứu đề tài
Lưa chón đế9 tai nay, chùng tó) i sế5 nghiế) n cưù sa) ù hơn vế9 qùa9 n thếC di
tìch lich sư va. n hóa Ba Đình, tư đó đưa đến như5ng thó) ng tin chình xac hơn
vế9 Bac, vế9 nơi Bac tưng sóng va lam viế) c, nơi lưù giư5 như5ng kì va) t cùa Bac.
Đó9 ng thơi, giơi thiế) ù như5ng vế đếp cùa khù di tìch tơi ban bế tróng nươc va
qùóc tế, na) ng caó y thưc vế9 viế) c giư5 gìn, b tó9 n va phat hùy vế đếp ay.
1.3.
Phương pháp nghiên cứu đề tài

Trong quá trình nghiên cứu và triển khai đề tài, chúng tôi chủ yếu dùng phương
pháp nghiên cứu liên ngành, kết hợp giữa lịch sử với địa lý, văn hóa, tâm linh,....
2.
NỘI DUNG
2.1.
Lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh
2.1.1. Lịch sử hình thành
Sá khi Bac Hó9 mùó) n van kình yế) ù cùa da) n tó) c ta qùa đơi, thưc hiế) n ngùyế) n
vóng cùa tóan Đang, tóan da) n, tóan qùa) n, ngay 29 thang 11 na. m 1969 Bó) Chình tri
Ban Chap hanh Trùng ương Đang đa5 ra Nghi qùyết, tróng đó có đóan: “Với tấm
lịng kính u vơ hạn và đời đời nhớ ơn Hồ Chủ tịch, chúng ta phải thực hiện đến
mức tốt nhất nhiệm vụ giữ gìn thi hài Hồ Chủ tịch và xây dựng Lăng của Người…”.
Ngay 18/6/1973 tai bùóC i lế lóng tróng thaó gơ5 lế đai cù5 đếC xa) y dưng La. ng
Bac, thay ma. t Đang, Nha nươc, Chù tich Qùóc hó) i Trương Chinh đa5 phat biếC ù:
“Công lao của Hồ Chủ tịch đối với dân tộc ta, Tổ quốc ta như trời như biển. Cuộc đời
của Hồ Chủ tịch là một tấm gương mãi mãi sáng ngời ý chí cách mạng kiên cường,
tinh thần độc lập tự chủ, lòng yêu nhân dân tha thiết, đạo đức cần, kiệm, liêm,
chính, chí cơng vơ tư, tác phong gần gũi quần chúng, khiêm tốn và giản dị.
Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đời đời nhớ ơn Hồ Chủ tịch, ra sức học tập tư
tưởng, đạo đức và tác phong của Người.
1


Trung ương Đảng, Quốc hội và Chính phủ quyết định giữ gìn lâu dài thi hài Hồ Chủ
tịch và xây dựng Lăng Bác tại Quảng trường Ba Đình lịch sử để mọi người có thể
đến viếng và chiêm ngưỡng...
Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ mãi mãi là một cơng trình kiến trúc có ý nghĩa chính
trị và tư tưởng to lớn, thể hiện tình cảm sâu sắc của nhân dân cả nước đối với Bác
Hồ kính yêu. Đây là nơi nhân dân Việt nam, từ thế hệ này đến thế hệ khác sẽ đến
chiêm ngưỡng để tỏ lòng biết ơn Hồ Chủ tịch. Cơng trình này sẽ góp phần xứng

đáng ghi lại công lao và sự nghiệp của Bác Hồ sẽ góp phần xứng đáng động viên,
nhắc nhở mọi người dân Việt Nam tăng cường đoàn kết, ra sức phấn đấu làm tròn
nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới. Cơng trình này sẽ là niềm tự
hào và vinh dự của dân tộc Việt Nam ngày nay và mn đời về sau”.
Vì va) y, xa) y dưng La. ng Bac la nhiế) m vù vó) cùng tróng đai trươc qùa khư, hiế) n
tai va tương lai. Lam s đếC Có) ng trình La. ng Bac xưng đang vơi thơi đai. Thơi đai
rưc rơ5, hùy hóang nhat tróng lich sư vinh qùang cùa da) n tó) c ta xưng đang vơi Bac
Hó9 , ngươi anh hùng da) n tó) c vì5 đai nhat va cù5 ng la ngươi gian di nhat, tróng sang
nhat va tha) t la ga9 n gù5 i. Đó9 ng thơi cù5 ng lam saó chó La. ng Bac thếC hiế) n đươc tam
lóng kình yế) ù vó) bơ bến va đơi đơi nhơ ơn cùa nha) n da) n ta đói vơi Bac.
2.1.2. Quá trình khởi cơng và xây dựng
Sá khi Bac Hó9 qùa đơi, Trùng ương Đang va Chình Phù ta đa5 đế9 nghi
Trùng ương Đang va Chình phù Liế) n Xó) giùp đơ5 giư5 gìn la) ù dai thi hai Chù
tich Hó9 Chì Minh va thiết kế, cùng cap va) t tư, thiết bi, cư chùyế) n gia sang
xa) y dưng La. ng.
2.1.2.1. Như5ng yế) ù ca9 ù
Tróng Nghi qùyết ngay 29/11/1969, Bó) Chình tri Ban Chap hanh Trùng ương
Đang đa5 nế) ù ra như5ng yế) ù ca9 ù cơ ban đói vơi có) ng tac thiết kế va xa) y dưng La. ng
Bac. Như5ng yế) ù ca9 ù nay la phương cha) m chì đ xùyế) n sùót tróng qùa trình thiết
kế xa) y dưng La. ng Bac, Qùang trương Ba Đình va cac Có) ng trình vế9 Bac sá nay
(B tang Hó9 Chì Minh...):
 Bảo đảm giữ gìn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh nguyên vẹn và lâu dài, chống
được các biến động có hại của khí hậu, thời tiết, có kế hoạch giữ gìn an tồn
phịng chiến tranh, phịng địch phá hoại.
 Thể hiện được tính hiện đại mà vẫn giữ được màu sắc dân tộc, trang nghiêm
nhưng giản dị.
 Bảo đảm được sự thuận tiện cho nhân dân, cán bộ và khách nước ngồi đến
viếng đơng và liên tục; bảo đảm sự kiên cố, bền vững của cơng trình;
 Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ở khu Ba Đình lịch sử và sớm xây dựng xong
Lăng để đồng bào ta có thể viếng và chiêm ngưỡng Chủ tịch Hồ Chí Minh trong

năm 1971…
Nhưng dó phai chùaC n bi ky5 vế9 cac ma. t, hơn nư5a na. m 1972 đế qùóc My5
lai mơ lai cùó) c chiến tranh pha hóai ra miế9 n BaN c dùng may bay B52 đanh
vaó Ha Nó) i, Hai Phóng mó) t cach ac liế) t, nế) n Bó) Chình tri đó9 ng y tam dưng
xa) y dưng La. ng.
2.1.2.2. Cac móc thơi gian chình
Ngay 22/7/1970, đó9 ng chì L.Bơ-rế) -giơ-nếp, TóC ng Bì thư BCH Trùng ương
Đang Có) ng san Liế) n Xó) đa5 gưi thư chó đó9 ng chì Lế) DùaC n, Bì thư thư nhat BCH
Trùng ương Đang L đó) ng Viế) t Nam khaU ng đinh sư giùp đơ5 cùa Liế) n Xó) đói
vơi Viế) t Nam tróng viế) c xa) y dưng La. ng Chù tich Hó9 Chì Minh.
2


Ngay 19/1/1970, BCH Trùng ương Đang va Hó) i đó9 ng Chình phù nươc Viế) t
Nam Da) n chù Có) ng hóa đa5 phế) dùyế) t nhiế) m vù thiết kế La. ng Chù tich Hó9 Chì Minh
dó Thù tương Pham Va. n Đó9 ng ky (tai Qùyết đinh só 16/CP ngay 19/1/1970).
Thang 1/1970, Đóan đai biếC ù cùa ỤJ y ban Liế) n lac kinh tế vơi nươc ngóai
thùó) c Hó) i đó9 ng Bó) trương Liế) n Xó) sang nươc ta chùaC n bi Hiế) p đinh giư5a hai chình
phù va nha) n ban nhiế) m vù thiết kế La. ng Chù tich Hó9 Chì Minh.
La. ng Bac có y nghì5a đa. c biế) t qùan tróng vế9 chình tri, khóa hóc ky5 thùa) t va
nghế) thùa) t kiến trùc. Thiết kế phai thếC hiế) n đươc 4 phương cha) m ma Bó) Chình tri
đa5 xac đinh la: hiế) n đai, da) n tó) c, trang nghiế) m, gian di.
Thang 3 na. m 1970, Viế) t Nam đa5 cư cac kiến trùc sư sang Matxcơva đếC cùng
vơi nươc ban tham gia thiết kế. Tróng thơi gian ơ Liế) n Xó) , cac kiến trùc sư Liế) n Xó)
va Viế) t Nam đa5 thóng nhat đươc 4 phương an mang vế9 Viế) t Nam đếC trình dùyế) t.
Thang 5 na. m 1970, Liế) n Xó) đa5 lam xóng thiết kế sơ bó) va gưi sang Ha Nó) i đếC
phế) dùyế) t. Thiết kế sơ bó) nay có rat nhiế9 ù điếC m chưa đat yế) ù ca9 ù.

Mơ hình Lăng Chủ tịch (Ảnh sưu tầm)

Ngay 9 thang 2 na. m 1971, Hiế) p đinh giư5a hai Chình phù vế9 viế) c Liế) n Xó) giùp
Viế) t Nam thiết kế va xa) y dưng La. ng Chù tich Hó9 Chì Minh đươc chình thưc ky kết.
Cùói thang 2 na. m 1971, Liế) n Xó) đưa thiết kế sơ bó) sang Viế) t Nam. La9 n nay
phương an đa5 đươc bóC sùng hóan chình thếó y kiến cùa phìa Viế) t Nam.
Ngay 13/9/1971, Viế) t Nam va Liế) n Xó) chình thưc ky ban đa. t hang va chap
thùa) n só 84/75808 chó Có) ng trình La. ng.
Thếó dư kiến ban đa9 ù, giai đóan la) p ban vế5 thi có) ng va thiết kế tóC chưc thi
có) ng dư đinh kếó dai 12 thang va sế5 khơi có) ng xa) y dưng La. ng vaó mùa khó) na. m
1972-1973. Tùy nhiế) n, na. m 1972, đế qùóc My5 nếm bóm miế9 n BaN c nế) n viế) c xa) y
dưng bi hóa5 n lai. Đến ngay 2/9/1973, có) ng trình mơi chình thưc đươc khơi có) ng
đ móng.

3


Công trường xây dựng Lăng Bác (Nguồn: Internet)

Ngay 29/8/1975, La. ng Chù tich Hó9 Chì Minh chình thưc đươc khanh thanh
sá ga9 n 2 na. m thi có) ng. Thi hai cùa Bac đươc di chùyếC n tư Đa Chó) ng (Sơn Ta) y) vế9
Ha Nó) i.
2.1.3. Quy mơ hình thái cơng trình
Qùang trương Ba Đình la qùang trương lich sư. Nơi đa) y ngay 2 thang 9 na. m
1945, Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 đóc ban Tùyế) n ngó) n Đó) c la) p, khai sinh nươc Viế) t
Nam Da) n chù Có) ng hóa. Qùang trương la trùng ta) m cùa Thù đó) , nơi diến ra nhiế9 ù
sư kiế) n tróng đai cùa đat nươc.
Vì va) y sá khi Bac mat, Bó) Chình tri va Chình phù qùyết đinh xa) y dưng La. ng Bac
ơ Qùang trương Ba Đình. Qùyết đinh nay có y nghì5a vó) cùng sa) ù saN c, đùng như lơi
đó9 ng chì Lế) DùaC n: “Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra HỒ CHỦ
TỊCH, người anh hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân
dân ta và non sơng đất nước ta...”.

2.1.3.1. Chưc na. ng chình cùa La. ng
Chưc na. ng qùan tróng nhat cùa La. ng la b đam giư5 gìn la) ù dai thi hai Bac, baó
đam thùa) n tiế) n chó só lương lơn Nha) n da) n va khach nươc ngóai đến viếng Bac
liế) n tùc. Đó9 ng thơi La. ng ca9 n phai baó đam an tóan phóng chiến tranh, pha hóai.
La. ng Bac naM m trế) n qùang trương ró) ng, xùng qùanh la như5ng có) ng trình có
ta9 m c ca vế9 lich sư va kiến trùc.
Thếó ta) p qùan cùa da) n tó) c ta, Phóng Bac naM m đươc đa. t caó hơn lế
đai cùa cac vi đai biếC ù đưng vaó như5ng ngay lế lơn. Ma. t khac khi xa) y dưng
La. ng nươc ta chưa xa) y dưng cac Có) ng trình thùy điế) n ơ Só) ng Đa, nế) n vaó
mùa mưa lù5 , nươc só) ng Hó9 ng da) ng caó, có ngùy cơ vơ5 đế) , nươc tran vaó Ha
Nó) i. Vơi như5ng yếù tó đó đói hói La. ng phai có ta9 m c tương xưng.
ỞJ sá La. ng có hai bưc tương caó óp đa đó chay sóng sóng vơi hai Lế đai trai
va phai, phìa trươc bưc tương la sa) n ró) ng va có nhiế9 ù ó) tró9 ng hóa hó9 ng. Bưc
tương nay lam chưc na. ng kết thùc khó) ng gian phìa sá cùa Lế đai trai va phai.
2.1.3.2. Có) ng trình La. ng
La. ng Bac gó9 m có có) ng trình trùng ta) m va 2 lế đai phù hai bế) n.
Hình khói cùa La. ng phai đơn gian ró5 rang. La. ng gó9 m mó) t bế) va 3 cap nhó
da9 n thếó chiế9 ù caó; taó thanh mó) t thế đưng vư5ng cha5 i, trang nghiế) m, mang đa) m
nết đó) c đaó cùa kiến trùc da) n tó) c Viế) t Nam.
4


Pha9 n mai La. ng cù5 ng hình thanh tam cap mó) t cach nhế nhang, thanh thóat; ơ
đa) y khó) ng có đương cóng, nhưng hình tam cap kết hơp khếó lếó vơi như5ng đương
vat chếó lam chó mai La. ng vưa mang như5ng nết gón gang, gian di cùa kiến trùc
hiế) n đai, vưa phang phat dang vế mế9 m mai, ùyếC n chùyếC n cùa mai cóng kiến trùc
cóC trùyế9 n da) n tó) c.
Tha) n La. ng la mó) t phóng vùó) ng vaN n, bón ma. t la hang có) t đơ5 mai, taó ra dang
dap cùa ngó) i nha 5 gian. Bón có) t ơ 4 góc có kìch thươc 1,2x1,2 m, cón cac có) t cón
lai có kìch thươc 1,2x0,9 m.

ỞJ tam cap cùa La. ng có Lế dai chình (Lế đai Chình phù) có chó chó 70 - 100
ngươi đưng dư mìt tinh.
Bế) n tróng La. ng va hai Lế đai la phóng đa. t thi hai, cac phóng phùc vù, phóng y
tế, phóng ky5 thùa) t, hai phóng khach va cac hế) thóng thiết bi ky5 thùa) t như: Điế) n,
nươc, thó) ng hơi, điế9 ù hóa, thó) ng tin, cơ khì va cac ca9 ù thang, lói ra v...
Va) t liế) ù trang trì bế) n ngóai La. ng phai b đam tình gi dùc tư tương, tình
ky5 thùa) t thaC m my5 c, vì5nh cưù tói đa. Dó va) y tương bế) n ngóai La. ng óp baM ng đa
hóa cương day 4 – 6 cm.

Lăng Chủ tịch ở hướng chính diện (Ảnh sưu tầm)

2.1.3.3. Bó cùc bế) n tróng la. ng
Đương tư cưa chình La. ng đến phóng Bac naM m đươc tình tóan ky5 , b đam chó
ngươi vaó viếng Bac qùến da9 n vơi đó) sang, đó) aC m, đó) mat ca9 n thiết.
Bươc vaó La. ng, trế) n bưc tương đa hóa cương má đó sam gaN n dóng chư5 ma
vang “Khó) ng có gì qùy hơn đó) c la) p tư dó” va chư5 ky cùa Bac, đa5 ga) y xùc đó) ng manh
chó ngươi v viếng. Hai bế) n sanh chình la hai ca9 ù thang lế) n xùóng.
Tra9 n ca9 ù thang ùón cóng lam chó anh sang mơ da9 n đếC khi v phóng Bac naM m
đếC ngươi đi viếng nhìn Bac ró5 hơn, như5ng nết đa. c trưng cùa Bac lùc sinh thơi van
cón ngùyế) n vến.
Hai bế) n ca9 ù thang la 2 hai sanh ró) ng có hang có) t óp baM ng đa caC m thach má
đến cùa nùi Nhó9 i Thanh Hóa.
Tương cùa sanh đươc óp baM ng đa caC m thach má traN ng hó9 ng đếC taó ra khó) ng
gian ró) ng ra5 i phóng qùang đa9 y trang nghiế) m xùc đó) ng.
Phóng Bac naM m la mó) t khói la) p phương 10x10x10m đươc óp baM ng đa caC m
thach má traN ng tinh khiết có dai đa đến lam có) t gia.
Khóang tương sat tra9 n đươc ghếp đa má đến, t hình như5ng đóa sến cach
điế) ù. Tương ơ đa9 ù phóng Bac naM m la hai la cơ Đang va cơ TóC qùóc đươc óp tư
4000 maC ù đa nhó má đó tươi. Đa lay tư vùng Ba Thươc, Thanh Hóa.
5

Diế) n tìch hai la cơ la 32m2 Đa vang dùng đếC ghếp ngó) i s va hình bùa liế9 m
cù5 ng khai thac ơ Thanh Hóa. Ngó) i saó cơ TóC qùóc ró) ng 0,7 m. Phìa đa9 ù can bùa
cùa cơ Đang va chình giư5a ngó) i s cơ TóC qùóc la hai maC ù đa ma5 na5 ó maù vang
qùy hiếm cùa đó9 ng baó miế9 n Nam gưi ra kình da) ng lế) n Bac
Hai la cơ vinh qùang đươc óp baM ng đa qùì cùa hai miế9 n đat nươc như mó) t tac
phaC m nghế) thùa) t đó) c đaó đa9 y sang taó. Nghế) thùa) t ghếp đa tinh tế lam chó hai la
cơ giư5 đươc vế mế9 m mai như đang vơn bay trế) n mai tóc bac phơ cùa Bac. ỞJ đa) y ta
thay Bac, Đang, TóC qùóc đa5 hóa qùyế) n v nhá.
Tương lan can chay qùanh phóng Bac naM m đươc óp baM ng đa CaC m Va) n Thanh
Hóa. Ma. t đa min hóa hơp vơi má na) ù đó taó nế) n mó) t vế gian di va caó qùy.
Bac naM m tróng qùan tai pha lế) tróng sùót đa. t trế) n bế) đa hóa cương má đến
có như5ng hat sang lóng lanh. Bac naM m yế) n nghì, anh sang mơ, diù, yế) n tì5nh va
trang nghiế) m, ga) y chó ngươi viếng nói xùc đó) ng va thương tiếc.
Bế) hóm kình có hóa va. n cham nóC i la như5ng canh sến cach điế) ù baM ng đó9 ng
trang trì thếó phóng cach da) n tó) c, có sư tham gia cùa cac nha kiến trùc, hóa sy5 ,
điế) ù khaN c Viế) t Nam.
Ma. t hóm kình có góc nghiế) ng 24ó đếC nhìn thay Bac đươc ró5 rang, khó) ng biến
hình, biến saN c.
ĐếC cac chá thiếù nhi khi v viếng Bac, đươc nhìn thay Bac ró5 hơn, na. m
1978, Bó) Tư lế) nh La. ng đa5 lam thế) m bùc gó, tach biế) t vơi lói đi cùa ngươi lơn. Giai
phap sang taó nay tùy nhó, nhưng chưa đưng nhiế9 ù y nghì5a sa) ù xa, đa5 đươc tac gia
thiết kế La. ng Bac va Nha) n da) n đi viếng đó9 ng tình va đanh gia c.
ỞJ hai bế) n sanh chình la hai phóng khach sang tróng đếC cac vi la5 nh đaó Đang,
Nha nươc, Ma. t tra) n TóC qùóc va cac đai biếC ù khac ngó9 i nghì ngơi trươc khi ra lế đai
dư mìt tinh. Tương cùa hai phóng khach đươc óp baM ng đa caC m thanh má traN ng có
nhiế9 ù va) n tưa như ma) y bay. Đa nay đươc khai thac ơ Hóa Phap, Ha Ta) y (cù5 ).
2.2.
Quảng trường Ba Đình và sân vườn

1.
2.
2.1.
2.1.1. Khái qt cơng trình
Cùng vơi viế) c thiết kế, xa) y dưng La. ng Bac, Qùang trương Ba Đình lich sư
cù5 ng đươc thiết kế, cai t, va xa) y dưng lai tó đếp hơn, trang nghiế) m hơn, hiế) n đai
hơn đếC tương xưng vơi y nghì5a lich sư tó lơn. Đa) y la nơi Nha) n da) n ta biếC ù dương
lưc lương, y chì qùyết ta) m xa) y dưng va baó vế) TóC qùóc, ma cón la nơi hó) i tù cùa
cac thế hế) hó) m nay va mai sá vế9 đa) y viếng Bac va tham qùan như5ng di tìch lich
sư thơi đai Hó9 Chì Minh. Vì va) y, Bó) Chình tri đa5 qùyết đinh: Qùang trương Ba Đình
va vươn hóa tiếp giap phai hóan thanh cùng vơi La. ng đếC đón mưng Qùóc khanh.
Nhiế) m vù thiết kế đa5 đươc Thù tương Chình phù phế) dùyế) t ngay 06/9/1973.
Ban phù trach xa) y dưng La. ng giaó chó Bó) Kiến trùc va Đóan kiến trùc sư Viế) t Nam
tóC chưc cùó) c thi qùy hóach Qùang trương.
Thang 4 na. m 1974, Ban mang phương an thiết kế cai taó Qùang trương va
vươn hóa tiếp giap La. ng đếC Viế) t Nam xếm xết phế) dùyế) t. Vì thơi gian gap nế) n Ban
qùy hóach han chế tróng pham vi 14,5 ha đếC kip thi có) ng cùng vơi La. ng.
Ngay 7 thang 5 na. m 1974, biế) n ban lam viế) c giư5a ta va Liế) n Xó) đươc ky kết,
ban thiết kế cùa Liế) n Xó) đa5 đươc phế) dùyế) t.
6


Thếó thiết kế nay thì Qùang trương Ba Đình, vươn hóa tiếp giap va La. ng Bac
la mó) t qùa9 n thếC kiến trùc thóng nhat. TóC ng diế) n tìch cai t va xa) y dưng la 14 ha.
Qùang trương ơ phìa trươc La. ng diế) n tìch la 2,8 ha chưa khóang 10 đến 20 van
ngươi dư mìt tinh. Qùang trương chia thanh 168 ó) vùó) ng có kìch thươc mói ó)
10x10m đếC tró9 ng có bón mùa. Giư5a cac ó) có la lói đi lat baM ng gach sói nóC i ró) ng 1,4m.
ỞJ phìa baN c Qùang trương có vươn hóa dư đinh nơi đa) y sế5 xa) y dưng Đai tương
niế) m cac anh hùng liế) t sì5, nhưng xết thay khó) ng hơp ly nế) n Đai tương niế) m đa5 xa) y
dưng ơ đương BaN c Sơn đói diế) n vơi La. ng Bac.

Đương Hùng Vương đi qùa trươc La. ng lam baM ng bế) tó) ng cót thếp, dai 1060m
ró) ng 40m, riế) ng đóan trươc La. ng ró) ng 60m. Đương BaN c Sơn dai 280m ró) ng 60m
chia ra lam 2 lan ơ giư5a la vươn hóa ró) ng 12m. Sá nay ơ cùói đương BaN c Sơn đa5
xa) y dưng Đai tương Niế) m cac Anh hùng liế) t sy5 va na. m 1998 đa5 đưa vaó sư dùng.
Trươc La. ng Bac la có) t cơ caó 25m vơi la cơ TóC qùóc tùng bay trươc gió. Trế) n

Qùang trương cón bó trì cac hế) thóng trùyế9 n thanh trùyế9 n hình đếC phùc vù chó
cac ngay lế lơn va hang ngay.
Tồn cảnh cơng trình Lăng Chủ tịch và quảng trường Ba Đinh từ trên cao
(Nguồn: Internet)

2.1.2. Công tác thiết kế và trồng cây xanh ở Lăng và Quảng trường
Tró9 ng ca) y xanh, có ơ xùng qùanh La. ng va Qùang trương Ba Đình phai đat cac
yế) ù ca9 ù saù:
 Phải được chọn lọc sắp xếp theo thiết kế, phối hợp chặt chẽ với kiến trúc
của Lăng và các cơng trình xung quanh.
 Cây hoa, cây cỏ trồng ở đây phải có tính dân tộc, phong phú, đẹp, đặc
trung cho xư nhiệt đới, xanh tươi 4 mùa.
 Kích thước, màu sắc, hình dáng, sinh lý cây trồng phù hợp với Lăng.
 Kết hợp với cây trồng ở khu vực để tránh đơn độc.
Saù 3 thang nghiế) n cưù, ban thiết kế ca) y xanh ơ La. ng Bac va Qùang trương
Ba Đình đa5 hóan thanh v thang 5/1974. Ban thiết kế đa5 thếC hiế) n bó cùc canh trì
cóC trùyế9 n kết hơp vơi chưc na. ng cùa Có) ng trình kiến trùc hiế) n đai.
Cac vươn hóa tóC chưc thếó lói hình hóc đói xưng, hang lói ngay thaU ng, xến tìa
gón gang phù hơp vơi Có) ng trình. Cac lóai ca) y tró9 ng ơ đa) y có la xanh qùanh na. m,
tan ca) y ró) ng, bó) rế ìt a. n ngang.

7

Hai hang van tùế trươc 2 lế đai phù, có tha) n thaU ng, la xùm xùế) trế) n ngón,
tró) ng trang nghiế) m tưa 2 hang tiế) ù binh, ca) y caó 1 - 1,5 m khó) ng chế khùat ta9 m
nhìn cùa đai biếC ù trế) n lế đai.
Hai bế) n cưa chình tró9 ng 2 ca) y đai, ca) y khó) ng caó, dang ma) p cóC kình, hóa
traN ng cang lam chó La. ng trang nghiế) m. Hai lóai ca) y nay sóng la) ù na. m, tương
trưng chó sư trương tó9 n ma nha) n da) n ta thương tró9 ng ơ cac đế9 n thơ, khù di tìch.
Cac ó) vùó) ng xùng qùanh La. ng tró9 ng ca) y hóa có hương thơm ma lùc sinh thơi
Bac ưa thìch như: Mó) c, nhai, da hương, tương vi.
Vươn hóa sá La. ng tró9 ng cac lóai ca) y hóa, ca) y có qùa tương trưng chó cac
vùng miế9 n. Hang ngóc lan sá tương lưù niế) m có la má xanh sang có hóa thơm
diù, kìn đ tương trưng chó sư diù hiế9 n, nha) n đưc cùng vơi hang ca) y da) m bùt đa5
khếp lai khó) ng gian sá La. ng.
Lùó9 ng Thanh Hóa tró9 ng thanh khóm ơ hai bế) n Lế đai, góp pha9 n kết thùc
pha9 n kếó dai chiế9 ù ngang cùa có) ng trình.
Trế) n đương Hùng Vương tró9 ng ca) y tró na) ù ơ Phù Thó, đat tóC Hùng Vương
phù hơp vơi yế) ù ca9 ù kiến trùc vưa có y nghì5a chình tri va lich sư.
Trế) n đương BaN c Sơn:
 Ca) y da9 ù nươc có nhiế9 ù ơ miế9 n Nam vưa thìch hơp vơi kiến trùc vưa có y
nghì5a: ca) y cùa miế9 n Nam tró9 ng ơ La. ng Bac.
 Ca) y hóa Ban cùa nùi rưng Ta) y BaN c cù5 ng đươc tró9 ng ơ đa) y, tương trưng
chó lóng trùng thanh thùy chùng cùa đó9 ng baó cac da) n tó) c Ta) y BaN c vơi
Bac.
Ngóai ra ơ vươn sá La. ng cón tró9 ng ca) y đa Ta) nTraó, ca) y đaó Tó) Hiế) ù la
như5ng ca) y gaN n liế9 n vơi cac sư kiế) n lich sư cùa da) n tó) c ta.
Viế) c chón cac lóai ca) y vơi y nghì5a tương trưng cùa chùng, kết hơp vơi Qùang
trương baM ng tham có xanh đó) c đaó, lam chó La. ng có saN c thai da) n tó) c phóng phù.
Ca) y có ơ đa) y la như5ng lóai ca) y qùì; tiế) ù biếC ù chó cac miế9 n, cac da) n tó) c, cac nó) i lich
sư, có ca) y Bac haM ng yế) ù thìch.

Vật liệu xây dựng được mang về từ nhiều địa phương, vùng miền trên cả nước

(Nguồn: Internet)

1.
2.
2.1.
8


2.2.
2.3.
Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
2.3.1. Phủ Chủ tịch

Phủ Chủ tịch những năm đầu thế kỉ XX (Ảnh sưu tầm)

Phù Chù tich tai Ha Nó) i, Viế) t Nam la nơi ơ va lam viế) c cùa Chù tich nươc, Phó
Chù tich nươc Có) ng hóa xa5 hó) i chù nghì5a Viế) t Nam, đó9 ng thơi la trù sơ cùa Va. n
phóng Chù tich nươc. Tóa nha naM m tróng khùó) n viế) n cùa khù Phù chù tich, ga9 n
la. ng Chù tich Hó9 Chì Minh va qùang trương Ba Đình, Ha Nó) i.
Có) ng trình mang phóng cach thơi Phùc Hưng nay đươc xa) y dưng tư như5ng
na. m đa9 ù thế ky XX (1900 - 1906), dó kiến trùc sư ngươi Phap góc Đưc Lich-tến
Fến-đơ thiết kế. Diế) n tìch sư dùng cùa tóa nha ga9 n 1300 mết vùó) ng. Tróng thơi
thưc da) n Phap cai tri, tóa nha đươc gói la Phù Tóan qùyế9 n Đó) ng Dương, tư khi
nha đươc hóan thanh đến ngay cach mang Thang Tam 1945 thanh có) ng, đa5 có 29
đơi Tóan qùyế9 n va Qùyế9 n Tóan qùyế9 n ơ va lam viế) c.
Tróng na. m 1945 đến na. m 1946, hết phat xìt Nha) t đến qùa) n đó) i Trùng Hóa
da) n qùóc chiếm giư5 tóa nha nay. Khi thưc da) n Phap qùay trơ lai xa) m lươc Viế) t
Nam la9 n thư hai thì nơi đa) y lai trơ thanh trù sơ c nhat cùa chình qùyế9 n thưc
da) n. Tóa nha nay chì thưc sư thùó) c vế9 nha) n da) n Viế) t Nam saù khi cùó) c khang
chiến chóng thưc da) n Phap thanh có) ng, thù đó) Ha Nó) i đươc giai phóng (thang

10/1954), (tóa nha đươc gói la Phù Chù tich).
Tai đa) y, Chù tich Hó9 Chì Minh thương chù trì cac phiế) n hóp Hó) i đó9 ng
Chình phù qùyết đinh như5ng van đế9 lơn, qùan tróng cùa đat nươc; tiếp đón
khach qùóc tế va ga. p gơ5 đai biếC ù nha) n da) n Viế) t Nam. Vơi nha) n da) n Viế) t
Nam, Ngươi ga. p gơ5 cac đai biếC ù thùó) c mói thanh pha9 n tróng xa5 hó) i, khó) ng
pha) n biế) t hó thùó) c tó) n gi, đang phai n, lam nganh nghế9 gì. Phù Chù tich
cón la nơi Chù tich Hó9 Chì Minh nhiế9 ù la9 n đóc thơ chùc Tết đa9 ù xùa) n nha) n
dip na. m mơi.

9


Sá khi Chù tich Hó9 Chì Minh qùa đơi (ngay 2 thang 9 na. m 1969), Phù
Chù tich trơ thanh mó) t tróng như5ng di tìch lưù niế) m vế9 Ngươi đươc Nha
nươc xếp hang la di tìch đa. c biế) t qùan tróng tróng tóC ng thếC Khù di tìch Hó9
Chì Minh tai Phù Chù tich. Sóng tư đó đến nay tóa nha nay van la nơi lam
viế) c cùa Chù tich nươc; như5ng hóat đó) ng có y nghì5a qùan tróng cùa Đang va
Nha nươc ta van đươc tiến hanh tróng thếC ơ đa) y.

Phủ Chủ Tịch hiện nay (Ảnh sưu tầm)

2.3.2. Nhà 54
2.3.2.1. Lich sư hình thanh
Sá khi qùyết đinh danh Phù Tóan qùyế9 n cù5 đếC Nha nươc lam viế) c va tiếp
khach, Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 chón mó) t ngó) i nha nhó mai ngói, ơ ga9 n bơ aó đếC ơ
va lam viế) c. Ngó) i nha nay vón la nơi ơ cùa ngươi thơ điế) n naM m tróng khù vưc
danh chó cac nha) n viế) n phùc vù Phù Tóan qùyế9 n Đó) ng Dương trươc đa) y.
2.3.2.2. Thiết kế cùa nha 54
Nha 54 có ba phóng, phìa giap
la phóng lam viế) c va cù5 ng la nơi Ngươi

tiếp khach, ơ giư5a la phóng a. n, cùói
cùng la phóng ngù. Mói đó9 dùng sinh
hóat cùa Ngươi cùng vơi tai liế) ù sach
baó Ngươi đang đóc, như5ng món qùa
lưù niế) m ban bế qùóc tế ta. ng Chù tich
Hó9 Chì Minh van đươc giư5 ngùyế) n, xếp
đa. t gón gang, hơp ly, khóa hóc như
như5ng ngay cùói cùng cùa Ngươi.
Phịng làm việc của Người (Ảnh sưu tầm)

10


Tai phóng a. n cùa Chù tich Hó9
Chì Minh hiế) n đang trưng bay mó) t bó)
đó9 a. n hang ngay cùa Ngươi. Bư5a
cơm hang ngay cùa Ngươi chì vai ba
món. Khi mơi khach dùng cơm tha) n
ma) t. Ngươi thương nhaN c cac đó9 ng chì
phùc vù ná món a. n phù hơp khaC ù vi
cùa khach đếC mói ngươi ngón miế) ng.

Phịng ăn của Bác tại nhà 54 (Nguồn: Internet)

2.3.2.3. Hóat đó) ng
Chù tich Hó9 Chì Minh sóng va lam viế) c tai ngó) i nha nay tư thang 12
na. m 1954, vì va) y ngó) i nha có tế) n la “Nha 54”. Ngươi ơ va lam viế) c tai ngó) i
nha nay ga9 n 4 na. m tư 1954 đến giư5a thang 5 na. m 1958. Sá đó, Chù tich
Hó9 Chì Minh chùyếC n sang ơ ngó) i nha san đươc xa) y dưng tróng khù vươn
Phù Chù tich phìa bế) n kia bơ , nhưng hang ngay Ngươi van trơ vế9 nơi đa) y

đếC dùng cơm va kham sưc khóế đinh ky.
Nhà 54, nơi Bác ở và làm việc từ năm 1954 đến năm 1958
(Ảnh nhóm 3)

Tróng thơi gian ơ va lam viế) c ơ Nha 54, Chù tich Hó9 Chì Minh cùng Trùng
ương Đang, Bó) Chình tri xa) y dưng đương lói chiến lươc, sach lươc cơ ban chó cach
mang Viế) t Nam, la5 nh đaó nha) n da) n Viế) t Nam hóan thanh thaN ng lơi có) ng cùó) c han
gaN n vết thương chiến tranh, khó) i phùc kinh tế va xa) y dưng như5ng cơ sơ va) t chat
đa9 ù tiế) n chó sư nghiế) p xa) y dưng đat nươc, đưa miế9 n BaN c tiến lế) n chù nghì5a xa5 hó) i.
Ngó) i nha Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 sóng tróng như5ng na. m đa9 ù vế9 thù đó) Ha
Nó) i la minh chưng cùó) c sóng gian di, ga9 n gù5 i gaN n bó vơi nha) n da) n cùa Ngươi.
Ngươi đó9 ng cam có) ng khóC va cùng nha) n da) n vươt qùa như5ng thach thưc lơn cùa
thơi ky miế9 n BaN c qùa đó) lế) n chù nghì5a xa5 hó) i trế) n mó) t nế9 n tang kinh tế, xa5 hó) i vó)
cùng nghếó nan, lac ha) ù, bi chiến tranh tan pha na. ng nế9 . Nhù5 ng hóat đó) ng cùa
Ngươi ơ ngó) i nha nhó nay đa5 phan anh phóng cach sóng, tinh tha9 n qùyết ta) m
phan đá vì cùó) c sóng am nó, hanh phùc cùa nha) n da) n, vì tương lai cùa đat nươc
trế) n cha. ng đương phat triếC n mơi cùa lich sư da) n tó) c.
2.3.3. Nhà sàn
2.3.3.1. Lich sư hình thanh
11


Sá ga9 n 4 na. m tiến hanh có) ng cùó) c han gaN n vết thương chiến tranh, khó) i
phùc kinh tế ơ miế9 n BaN c Viế) t Nam cơ sơ va) t chat cùa xa5 hó) i bươc đa9 ù đươc cùng
có va phat triếC n, đơi sóng nha) n da) n đươc na) ng caó, Trùng ương Đang, Bó) Chình tri
móng mùón xa) y dưng mó) t ngó) i nha mơi đếC Chù tich Hó9 Chì Minh có nơi ơ, lam
viế) c đươc tót hơn. Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 lưa chón kiếC ù nha san cùa đó9 ng b
da) n tó) c sá bùóC i ga. p ma. t đai biếC ù cac da) n tó) c thiếC ù só Viế) t BaN c tai Phù Chù tich va
sá chùyến đi tha. m mó) t só đia phương cùa tình Thai Ngùyế) n. Ngay 15/4/1958,

ngó) i nha san đươc khơi có) ng xa) y dưng. Ngay 17/5/1958, ngó) i nha san đươc

khanh thanh.
Tồn cảnh nhà sàn (Ảnh sưu tầm)

2.3.3.2. Thiết kế cùa ngó) i nha san
Ngó) i nha đươc thiết kế thếó kiếC ù nha san cùa đó9 ng baó Ta) y BaN c: Dai 10,5 m,
ró) ng 6,2 m, có hai ta9 ng. Ta9 ng trế) n có hai phóng, mói phóng ró) ng trế) n dươi 10 m2
dùng lam phóng ngù va phóng lam viế) c vế9 mùa đó) ng.
Nha san đươc lam baM ng gó dóC i - lóai gó thó) ng thương tróng xa) y dưng da) n
dùng, mai nha lơp ngói. Trươc nha la mó) t vươn hóa nhó, tró9 ng nhiế9 ù lóai hóa
thơm. Phìa ngóai la hang r da) m bùt gơi nhơ hình anh ngó) i nha Ngươi đa5 sinh ra
va lơn lế) n ơ qùế) hương Nghế) An.
Ta9 ng dươi nha san kế) mó) t bó)
ban ghế lơn. Đa) y la nơi Chù tich Hó9
Chì Minh lam viế) c vế9 mùa hế, nơi
Ngươi hóp, traó đóC i có) ng viế) c vơi
cac đó9 ng chì tróng Bó) Chình tri, can
bó) phù trach đa9 ù nganh hóa. c cac đia
phương đa. c biế) t la can bó) , chiến sì5
miế9 n Nam ra miế9 n BaN c chư5a bế) nh va
có) ng tac. Xùng qùanh ta9 ng dươi nha
la bế) xi ma. ng bế) n trế) n lat van gó
đươc lam thếó gơi y cùa Chù tich Hó9
Chì Minh, đếC mói la9 n cac chá thiếù
nhi vaó tha. m Ngươi có đù chó ngó9 i.
Ngươi cón nhaN c anh ếm phùc vù đa. t thế) m bếC ca
vang
chó
vùi hơn.

Tầng
dưới
nhàcac
sànchá
(Ảnh nhóm
3)
12


Ta9 ng trế) n nha san có hai phóng: phóng lam viế) c, phóng ngù. Diế) n tìch mói
phóng hơn 10 mết vùó) ng. Đó9 dùng sinh hóat, lam viế) c chì la như5ng gì ca9 n thiết
nhat đù chó mó) t ngươi sư dùng.
Phóng lam viế) c có mó) t ban, mó) t ghế,
mó) t gia sach. Gia sach đươc đa. t vaó
vach nga. n giư5a hai phóng. Sach ơ trế) n
gia thùó) c nhiế9 ù lì5nh vưc khac nhá:
chình tri, kinh tế, lich sư, khóa hóc, va. n
hóc...
Trế) n ban lam viế) c van cón lai như5ng
ky va) t cùa Ngươi. Đó la như5ng cùón
sach Ngươi đang đóc vaó như5ng ngay
cùói cùng. Ngóai ra cón có chiếc khay
đưng bùt baM ng đa ma9 ù đến hình cón
thùyế9 n, ky va) t cùa TóC ng thóng nươc
có) ng hóa nha) n da) n Cù Ba OI t-xvan-đó)
Phịng làm việc của Bác Hồ tại nhà sàn
Đóóc-ti-cót ta. ng Ngươi na. m 1967.
(Ảnh nhóm 3)

Tai phóng ngù, tiế) n nghi sinh

hóat cù5 ng đơn gian như ơ mói gia đình
ngươi da) n Viế) t Nam thơi đó. Mùa hế
trế) n chiếc giương gó trai chiếù cói,
mùa đó) ng có thế) m tam đế) m, cha. n
bó) ng va mó) t ló sươi điế) n nhó. ĐếC nga. n
như5ng tra) n gió mùa đó) ng baN c lanh
bùót, cưa sóC , cưa ra v phóng ngù
đươc laN p thế) m kình.
(Ảnh sưu tầm)

2.3.3.3. Hóat đó) ng
Chù tich Hó9 Chì Minh ơ va lam viế) c tai nha san tróng 11 na. m cùói đơi (1958 1969). Tai nơi đa) y, Ngươi đa5 ngay đế) m sùy nghì5 đếC cùng Bó) Chình tri hóan chình
đương lói chiến lươc, sach lươc chó cach mang Viế) t Nam, tiếp tùc la5 nh đaó nha) n
da) n vươt qùa khó kha. n, thư thach đếC thưc hiế) n tót hai nhiế) m vù chiến lươc: xa) y
dưng chù nghì5a xa5 hó) i ơ miế9 n BaN c, đá tranh giai phóng miế9 n Nam, tiến tơi thóng
nhat đat nươc, góp pha9 n tìch cưc v cùó) c đá tranh vì hóa bình, đó) c la) p da) n tó) c
da) n chù va chù nghì5a xa5 hó) i trế) n thế giơi.
Tróng như5ng na. m thang
đế qùóc My5 lếó thang baN n pha
miế9 n BaN c Viế) t Nam baM ng
khó) ng qùa) n hai qùa) n, Chù
tich Hó9 Chì Minh van lam viế) c
tai nha san. Ngươi thếó dó5 i
tình hình chiến sư, lam viế) c
vơi Bó) tư lế) nh phóng khó) ng,
khó) ng qùa) n, Cùc tac chiến;
lam viế) c vơi Bó) Chình tri,
Trùng ương Đang thó) ng qùa
13

như5ng may điế) n thóai đa. t ơ cùói phóng. Chiếc mù5 saN t đếC bế) n canh đươc anh ếm
baó vế) mang thếó tróng như5ng la9 n Chù tich Hó9 Chì Minh đi tha. m cac đia phương,
đơn vi bó) đó) i... đếC phóng tranh như5ng manh bóm, đan.
2.3.4. Nhà 67
2.3.4.1. Lich sư hình thanh
V na. m 1967, cùó) c phiế) ù lưù mơ ró) ng chiến tranh pha hóai miế9 n BaN c baM ng
khó) ng qùa) n, hai qùa) n cùa đế qùóc My5 ngay cang trơ nế) n ac liế) t. Ha Nó) i, Hai Phóng
va mó) t só thanh phó khac cùng cac khù có) ng nghiế) p bi baN n pha ngay đế) m. Trươc
tình hình đó, đếC đam b an tóan tùyế) t đói chó Chù tich Hó9 Chì Minh, Bó) Chình tri
đa5 qùyết đinh xa) y dưng ơ phìa sá nha san mó) t ngó) i nha kiế) n có đếC đế9 phóng khi
may bay My5 baN n pha bat ngơ.
Ngay 01/05/1967, nha) n dip Chù tich Hó9 Chì Minh đi có) ng tac nươc ngóai,
ngó) i nha đươc khơi có) ng xa) y dưng. Ngay 30/06/1967, Chù tich Hó9 Chì Minh trơ
vế9 Ha Nó) i sá chùyến đi có) ng tac, ngó) i nha đa5 đươc hóan tat trón vến, đam baó
chaN c chaN n, kiế) n có ma van thóang mat, tiế) n lơi chó sinh hóat. Tương nha da9 y hơn
60 pha) n, tra9 n nha day hơn 1 mết, đế9 ù đươc lam baM ng bế) tó) ng, cót thếp.

Tồn cảnh bên ngồi nhà 67 (Ảnh vietnam.net)

2.3.4.2. Hóat đó) ng
Chù tich Hó9 Chì Minh khó) ng nha) n ngó) i nha chó riế) ng mình. Ngươi đế9 nghi sư
dùng lam nơi hóp Bó) Chình tri, lam viế) c vơi cac đó9 ng chì Trùng ương, va cac can
bó) phù trach đa9 ù nganh đếC ban như5ng van đế9 qùan tróng cùa đat nươc như: đam
baó san xùat tróngthơi chiến, ta. ng
sưc chi viế) n chó chiến trương miế9 n
Nam, tìm ra như5ng giai phap tìch
cưc đếC cùó) c đam phan ơ Hó) i nghi
Pari gianh thaN ng lơi va thếó dó5 i tình
hình chiến trương miế9 n Nam.

Ngay 17/8/1969, sá khi kiếC m
tra sưc khóế chó Chù tich Hó9 Chì
Minh, cac bac sì5 đế9 nghi Ngươi
14


khó) ng nế) n lế) n xùóng nha san nư5a. Thếó lơi đế9 nghi cùa bac sì5, Ngươi chùyếC n haU n
xùóng ơ nha 67.
Tồn bộ bên trong nhà 67 (Ảnh sưu tầm)

Tư ngay 25/08/1969 trơ đi, Chù tich Hó9 Chì Minh la) m bế) nh na. ng, diến biến
bế) nh tình mói ngay mó) t xá va phưc tap. Ngó) i nha 67, thếó qùyết đinh cùa Bó)
Chình tri trơ thanh nơi điế9 ù tri bế) nh chó Ngươi. Cac thiết bi y tế hiế) n đai nhat ơ
thơi ky đó đươc đưa vế9 đa) y đếC chư5a bế) nh chó Ngươi.

Phịng chữa bệnh cho Chủ tịch Hồ Chí Minh từ ngày 24/8 đến 2/9/1969 (Ảnh sưu tầm)

NaM m trế) n giương bế) nh nhưng Chù tich Hó9 Chì Minh van thếó dó5 i, van naN m
tình hình đat nươc qùa b c cùa cac đó9 ng chì Bó) Chình tri, Trùng ương khi cac
đó9 ng chì vế9 bế) n. Biết tin Trùng ương mùón mơi Ngươi lế) n khù vưc Ba Vì ( Sơn
Ta) y) đếC tranh lù5 lùt, Ngươi nói: "Bac đi chì đươc mình Bac, cón da) n thì s". Ngươi
qùyết đinh ơ lai cùng đó9 ng b.
Bế) nh tình cùa Chù tich Hó9 Chì Minh diến biến ngay mó) t tra9 m tróng, nhip tim
rói lóan that thương. Vì tùóC i c, sưc yếù Chù tich Hó9 Chì Minh khó) ng vươt qùa
đươc cơn bế) nh hiếC m nghếó. Ngay mùng 2 thang 9, Ngươi ra đi. Đó9 ng hó9 trế) n tù
nhó ơ canh giương va cùón lich trếó tương dưng lai thơi khaN c Ngươi đi xa: 9 giơ
47 phùt ngay mùng 2 thang 9 na. m 1969 (ngay 21 thang 7 na. m Ky Da) ù).

Chiếc đồng hồ và cuốn lịch dừng lại ở thời khắc lãnh tụ đi xa: 9h47 phút, ngày 02/09/1969
(Ảnh sưu tầm)

15


Như5ng di va) t cón lưù lai ơ nơi đa) y, như5ng ca) ù chùyế) n cùa cac đó9 ng chì la5 nh
đ Đang, Nha nươc va cac nha) n chưng lich sư kếC lai vế9 giơ phùt cùói đơi cùa Chù
tich Hó9 Chì Minh chó chùng ta cam nha) n sa) ù saN c như5ng gia tri caó qùy vế9 phaC m
chat mó) t la5 nh tù cùa nha) n da) n, vế9 tình yế) ù sa) ù na. ng, tha thiết cùa Ngươi đói vơi
nha) n da) n, đat nươc.
2.3.5. Các di tích ngồi trời khác
2.3.5.1. Đương xóai
Có mó) t cón đương tróng khù Di tìch Phù
Chù tich có tế) n gói đươc nhiế9 ù ngươi biết
tơi qùa ca) ù thơ đa9 y an tương, xùc đó) ng
tróng bai "Thếó cha) n Bac" cùa nha thơ Tó
Hư5ù:
"Anh dắt em vào cõi Bác xưa
Đường Xoài, hoa trắng nắng đu đưa"
Cón đương ró) ng 5 mết, dai hơn 200 mết.
Hai bế) n đương la hai hang ca) y xóai cóC
thù, bơi va) y, cón đương mang tế) n “Đương
xóai”. Hang ngay, Chù tich Hó9 Chì Minh
thương ta) p thếC dùc v mói bùóC i sang va
đi bach bó) sá giơ lam viế) c bùóC i chiế9 ù
trế) n cón đương nay. Đương xóai đa5 tưng
ghi dá nhiế9 ù ky niế) m đếp va cam đó) ng
giư5a Chù tich Hó9 Chì Minh vơi đó9 ng b,
chiến sì5 miế9 n Nam.
Đường Xồi (Ảnh: laodong.vn)

2.3.5.2. Đương món Bac Hó9

Tróng Khù Di tìch nay có mó) t cón đương ma Chù tich Hó9 Chì Minh thương
xùyế) n lùyế) n ta) p vơi móng mùón có đù sưc khóế đếC vaó tha. m đó9 ng baó miế9 n Nam
tróng như5ng na. m cùói đơi. Can bó) , nha) n viế) n tróng Phù Chù tich thương gói cón
đương đó la "Đương món Bac Hó9 ".
Trươc khi có cón đương đa. c biế) t ay tróng Phù Chù tich, Bac tưng ta) m sư vơi
ngươi Thư ky riế) ng cùa mình la ó) ng Vù5 Ky: "Tơi sinh ra ở Nghệ An, ra đi tìm đường
cứu nước từ bến Nhà Rồng. Qua Pháp, qua Anh, qua Mỹ, các nước châu Phi, đến
Liên Xô rồi về Trung Quốc, thế mà ở Việt Nam mới vào đến Đồng Hới, chưa vào tới
miền Nam... Cả cuộc đời, dù đã đi nhiều nơi nhưng lại chưa về đến chốn".

16


Hang ngay Bac đi bó) qùa như5ng đóan đương khó nhat đếC rến lùyế) n sưc khóế
va lam qùến vơi như5ng khó kha. n, hiếC m ngùy. Bac đi nhiế9 ù đến nói đóan đương
xùng qùanh khù Nha san tư chó có ca) y móc lùc đa9 ù da9 n trơ thanh đương món. Sá
nay, cón đương ay đa5 đươc can bó) , nha) n viế) n tróng Phù Chù tich đa. t tế) n la
"Đương món Bac Hó9 ". Sá nay, Bac b thìch rai sói trế) n cón đương qùanh Nha
san vì như va) y khi đi cha) n tra9 n sế5 tót chó sưc khóế. Hơn nư5a, chì nghế tiếng sói
l x la biết ngay có khach đến chơi.

Đường mòn Bác Hồ ngày nay (Ảnh sưu tầm)

"Đương món Bac Hó9 " khó) ng phai ai cù5 ng biết va khó) ng phai đóan naó cù5 ng
đươc dan tơi cón đương nay, thương chì có đóan đa. c biế) t, la đó9 ng baó, can bó) ,
chiến sy5 miế9 n Nam ra tha. m Bac. Hó thương dưng lai rat la) ù va đó) i maN t ngan lế) khi
nghế hương dan viế) n kếC lai như5ng ca) ù chùyế) n vế9 Bac vơi đó9 ng baó miế9 n Nam.
2.3.5.3. Aó ca Bac Hó9
Khi vaó tha. m Khù di tìch Chù tich Hó9 Chì Minh tai Phù Chù tich, khach
tha. m qùan tróng nươc va qùóc tế khó) ng chì móng mùón tìm hiếC ù vế9 ngó) i nha 54,

nha san, vươn ca) y ma cón đa. c biế) t thìch thù mói khi đươc ngaN m nhìn như5ng đan
ca đù cac lóai đang ngói lế) n ma. t
nươc đơp mó9 i va nghế hương
dan viế) n giơi thiế) ù vế9 aó ca Bac
Hó9 .
Aó nươc tù nay trươc
kia vón bó hóang, có dai va hóa
sùng móc lan trế) n ma. t nươc,
đay hó9 nga) p rac bùn, la nơi
hươù nai cùa vươn Bach Th
xùóng ùóng nươc. Sá khi vế9
sóng va lam viế) c ơ nha san,
Ngươi đa5 gơi y anh ếm phùc vù
cai taó nơi nay thanh aó nùó) i ca
đếC cai thiế) n đơi sóng va lam chó mó) i trương thế) m tróng lanh.
Cư mói khi có khach tróng nươc hay nươc ngóai đươc Bac mơi cơm thì
món a. n “ca) y nha la vươn” la ca Bac tư ta. ng gia. Hang na. m cư vaó như5ng ngay lế
17


hóa. c Tết cóC trùyế9 n, Bac lai nhaN c anh ếm phùc vù baN t mó) t só ca lế) n lam qùa biếù
cac đó9 ng chì la5 nh đaó Đang va Nha nươc, đó9 ng thơi ta. ng anh ếm tróng đơn vi b
vế) cùng cac gia đình tróng cơ qùan.
Viế) c giư5 gìn va phat triếC n đan ca Bac Hó9 vưa có y nghì5a lich sư vì nó gaN n
liế9 n vơi cùó) c sóng đơi thương cùa Chù tich Hó9 Chì Minh lùc sinh thơi, vưa la canh
qùan, mó) i trương sinh thai hap dan khach tha. m qùan, vì va) y ca đa5 đươc tù sưa

hang na. m.
Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng cho cá ăn tại ao cá Bác Hồ (Ảnh sưu tầm)

Bac Hó9 đa5 đi xa, nhưng mói khi vaó tha. m Khù Di tìch Chù tich Hó9 Chì Minh
tai Phù Chù tich, ngaN m nhìn ca cùa Bac, chùng ta cang thay y nghì5a hơn bai hóc
vế9 gia tri cùa đat đai va có) ng sưc laó đó) ng như lơi Bac đa5 tưng nói: “Nùó) i ca cù5 ng
dế, có nươc va có có) ng ngươi thì ca phat triếC n”. NgaN m nhìn ca xinh xinh va
như5ng đan ca đang qùa) y qùa9 n đơp mó9 i, chùng ta cang bó9 i hó9 i nhơ Bac qùa như5ng
va9 n thơ cam đó) ng cùa Tó Hư5ù:
“Con cá rơ ơi chớ có buồn
Chiều chiều Bác vẫn gọi rô luôn
Dừa ơi cứ nở hoa đơm trái
Bác vẫn chăm tay tưới ướt bồn.”
2.3.5.4. Gian hóa Phù Chù tich
NaM m ơ phìa sá Phù Chù tich, ga9 n cùói cón đương Xóai la mó) t khóang đat
tróng ró) ng chưng 100 m2, trai sói, giư5a có hình s tam canh lam baM ng xi ma. ng va
đa má. B qùanh pha9 n phìa tróng la mó) t gian hóa hình ban ngùyế) t đươc cá
trùc bơi 32 có) t trón, 8 có) t vùó) ng va cac xa baM ng bế) tó) ng đùc sa\ n. Như5ng canh hóa
móc diế9 ù (cón gói la hóa giay) tìm đó nóC i ba) t trế) n nế9 n xanh đa) m cùa la ca) y lam
chó khù vươn rưc rơ5 haU n lế) n. Cá trùc, tình triết ly, tình thaC m my5 cùa gian hóa nay
cùng như5ng sư kiế) n lich sư đang ghi nhơ đa5 diến ra ơ đa) y, taó nế) n sưc thù hùt
manh mế5 đói vơi mói ngươi khi đến tha. m.

18


Chù tich Hó9 Chì Minh thương tiếp khach va lam viế) c ơ nơi đa) y tróng như5ng
ngay đếp trơi. Đa) y cù5 ng chình la nết đó) c đ tróng phóng cach tiếp khach cùa Chù
tich Hó9 Chì Minh. Tai gian hóa nay, Chù tich Hó9 Chì Minh đa5 tiếp đón nhiế9 ù đóan
đai biếC ù tróng nươc va qùóc tế.

Giàn hoa trong Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (Ảnh sưu tầm)

V như5ng dip như Tết, ky niế) m Ngay Qùóc tế Thiếù nhi, Tết Trùng thù, Bac
Hó9 thương đón cac chá thiếù niế) n, nhi đó9 ng vaó vùi chơi tai gian hóa Phù Chù
tich. Như5ng dip có đóan khach qùóc tế đến tha. m Viế) t Nam, Bac Hó9 danh gian hóa
Phù Chù tich lam sa) n khá ngóai trơi đếC cac chá thiếù nhi biếC ù diến va. n nghế)
ch mưng khach,
Có ngươi nươc ngóai tưng ga. p Chù tich Hó9 Chì Minh, sá nay trơ lai Viế) t
Nam, đưng dươi gian hóa nay, đa5 xùc đó) ng nói: “Chúng tơi khơng thấy có gì cách
biệt giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh với chúng tơi. Người rất hiểu chúng tơi. Chúng tôi
cảm thấy Người là người anh, người bạn, người đồng chí và cũng là Bác Hồ của
chúng tơi. Đó cũng là tình cảm chung của khách nước ngồi đối với Chủ tịch Hồ Chí
Minh khi được gặp Người”.
2.3.5.5. Vươn ca) y xanh
Vươn ca) y xanh, tham có ơ tróng Khù di tìch Phù Chù tich kết hơp vơi hó9
nươc mat taó nế) n mó) t bưc tranh thiế) n nhiế) n hư5ù tình, mó) t mó) i trương sóng tùyế) t
vơi lam phóng phù thế) m cùó) c sóng cùa Chù tich
Hó9 Chì Minh. Sá khi Chù tich Hó9 Chì Minh vế9
sóng va lam viế) c tai Khù Phù Chù tich, khóang
đat xùng qùanh nha san đươc da9 n da9 n cai t
thanh khù vươn tró9 ng rá, tró9 ng ca) y a. n qùa như:
vai, nha5 n, cam, bươi, taó... va ca) y hóa như: nhai,
mó) c, ngóc lan, da) m bùt, phương vì5, phóng
lan...Diế) n tìch vươn ca) y xanh, tham có chiếm hơn
65.000 mết vùó) ng.
Tóan bó) vươn ca) y có 1271 ca thếC , thùó) c
161 lóai ca) y, 54 hó thưc va) t; 78 ca) y có ngùó9 n góc
tróng nươc, 68 lóai có ngùó9 n góc tư nươc ngóai
19


va mó) t só ca) y chưa ró5 ngùó9 n góc; có 35 lóai ca) y a. n qùa, 59 lóai ca) y bóng mat, 67

lóai hóa va ca) y canh. Nhiế9 ù ca) y
khó) ng chì có gia tri vế9 ma. t kinh tế,
ma cón mang y nghì5a lich sư, va. n
hóa, gaN n vơi qùế) hương đat nươc,
gaN n vơi tình đó9 ng chì, bế ban qùóc
tế, tình hư5ù nghi giư5a cac da) n tó) c.
Phìa trươc nha San, cón có hang raó
da) m bùt. Hang da) m bùt nay gơi nhơ
hang da) m bùt tróng vươn nha Bac ơ
lang Sến.
Bac Hó9 cón chó tró9 ng ba ca) y
bươi nay ơ khù đat canh aó ca, nơi
anh chi ếm phùc vù thương tró9 ng
rá xanh (nay la vươn qùa). Ba ca) y bươi đươc tró9 ng ngay 24/ 9/1963. Thìch nghi
vơi đat nơi mơi tró9 ng, ba ca) y bươi phat triếC n tót, tan trón, chó qùa sai tó va ngót.
Hiế) n nay tróng vươn qùa Bac Hó9 có khóang 130 góc bươi tróng vươn tróng
đó cón baó tó9 n đươc mó) t góc bươi tư lùc sinh thơi Bac Hó9 tư tay tró9 ng va có tơi
vai chùc ca) y bươi đươc nha) n gióng tư ba ca) y bươi đa9 ù tiế) n, ca) y naó cù5 ng xanh tót
va chó nhiế9 ù qùa ngón, ngóai ra cón tró) ng thế) m nhiế9 ù góc bươi Diến, bươi ngót...
khiến vươn qùa Bac Hó9 trơ nế) n phóng phù, đa dang.
Canh aó ca, bế) n đương tư nha san sang nha 54 có mó) t ca) y đa cóC thù vơi ba rế
tư canh xùóng, tróng đó có mó) t rế rat lơn, tưa như ca) y phù.
Vươn ca) y xanh tróng khù vưc Phù Chù tich chó chùng ta thay Chù tich
Hó9 Chì Minh khó) ng chì biết cach thương thưc thiế) n nhiế) n đa5 sa\ n có ma
Ngươi cón biết cach cha. m sóc, cai taó, “thóC i hó9 n” vaó thiế) n nhiế) n lam chó
canh qùan thế) m đếp, mó) i trương sóng tróng lanh.
2.3.5.6. Khù trưng bay xế ó) tó) cùa Chù tich Hó9 Chì Minh

Khu trưng bày xe cạnh nhà 54 (Ảnh nhóm 3)

Hai chiếc xế ó) tó) phùc vù viế) c đi lai cùa Chù tich Hó9 Chì Minh đươc baó
qùan chù đaó tai nha xế nhó bế) n phai ngó) i nha 54. Đó la hai chiếc xế
Pó) bế) đa (trai) va Pơgió) 404.
20


Xế ó) tó) Pó) -bế) -đa la mó) t tróng như5ng chiếc xế dó Chình phù Liế) n Xó) ta. ng chó
Viế) t Nam vaó na. m 1955. Thang 3 na. m 1957, Vù Lế ta) n Bó) Ngóai giaó đa5 chùyếC n
chiếc xế nay sang va. n phóng Phù Chù tich. Xế đa5 phùc vù Chù tich Hó9 Chì Minh tư
đó đến na. m 1969. Chiếc xế Pơ-gió) 404 la mó) t tróng như5ng chiếc xế ó) tó) cùa đó9 ng
baó Viế) t kiế9 ù ơ Ta) n Đaó biếù Chù tich Hó9 Chì Minh thang 3 na. m 1964 tróng
chùyến hó9 i hương cùói cùng thếó lơi kế) ù gói cùa Ngươi.
Vơi như5ng ưù điếC m như ga9 m caó, ma5 lưc khóế va tiết kiế) m nhiế) ù liế) ù,
Póbếda thương đươc Chù tich sư dùng khi đi có) ng tac xa. Tróng khi đó, đếC đi lai
tróng thanh phó va đa. c biế) t như5ng na. m cùói đơi sưc khóế giam sùt, Ngươi lai “ưù
ai” chiếc Pơ-gió) 404 dó xế thap nế) n viế) c lế) n xùóng cù5 ng thùa) n lơi hơn.
Bế) n canh như5ng phương tiế) n phùc vù cùó) c sóng hang ngay, ZIS-115 la chiếc
xế bóc thếp đa. c chùng đươc sư dùng đếC baó vế) Hó9 Chù tich tróng như5ng chùyến
có) ng tac đa. c biế) t. Xế dó Trùng ương Đang có) ng san Liế) n Xó) ta. ng chó Trùng ương
Đang Laó đó) ng Viế) t Nam vaó na. m 1954. Chiếc xế la niế9 m đam mế) cùa ó) ng Stalin,
ngươi đưng đa9 ù nha nươc Xó) Viết thơi điếC m đó.

Xe bọc thép ZIS-115 (Ảnh sưu tầm)

2.4.
Bảo tàng Hồ Chí Minh
2.4.1. Lịch sử hình thành và phát triển
2.4.1.1. Giai đóan tư 1970 đến 1990
Ngay 2-9-1969, Chù tich Hó9 Chì Minh - La5 nh tù kình yế) ù cùa nha) n da) n Viế) t
Nam, Ngươi chiến sì5 lói lac cùa phóng tr giai phóng da) n tó) c va có) ng nha) n qùóc

tế qùa đơi. Tróng niế9 m tiếc thương vó) han, thếC thếó ngùyế) n vóng cùa tóan Đang,

21