Kinh nghiệm đo sáng pot

Kinh nghiệm đo sáng
Từ khi nhiếp ảnh ra đời cho đến này thì vấn đề đo sáng khi chụp ảnh luôn là
một đề tài nóng bỏng và hấp dẫn. Bởi vì nhiếp ảnh là vẽ bằng ánh sáng nên
việc xác định đúng lượng sáng cần thiết cho nội dung thể hiện của một tấm
ảnh là cực kỳ quan trọng. Sự khác biệt giữa nhiếp ảnh gia Pro và nghiệp dư
cũng nằm tại ánh sáng trong ảnh. Kỹ thuật đo sáng đã không ngừng phát
triển mà thiết bị chuyên dụng nổi tiếng nhất là các máy đo sáng cầm tay -
Exposure Meter. Vào thoảng thập niên 70 của thế kỷ XX thì sự tiến bộ vượt
bậc của máy đo sáng lắp sắn trong máy ảnh đã thật sự tạo một bước ngoặt và
đưa các thiết bị đo sáng cầm tay trở thành công cụ riêng của Studio. Cùng
với thời gian, kinh nghiệm và tiến bộ của khoa học thì các máy ảnh SLR và
dSLR gần đây cho kết quả đo sáng chính xác và ổn định. Nhưng chưa bao
giờ máy móc có thể thay thế con người 100%. Chính bạn là người duy nhất
biết mình cần một lượng sáng bao nhiêu cho tấm ảnh sẽ chụp. Máy móc giúp
bạn biết được các thông số kỹ thuật về ánh sáng nhưng nó không thể nói với
bạn chính xác cặp thông số "khẩu độ ống kính/tốc độ chụp ảnh" cần thiết là
bao nhiêu? Để có thể đo sáng đúng, hay xác định chính xác, lượng ánh sáng
này ta cần biết những nguyên tắc căn bản sau đây:

1. Tập cách phát hiện ánh sáng đẹp: NTL muốn nói ngay với bạn rằng
không phải khi trời nắng to thì cũng đồng nghĩa với ánh sáng đẹp. Ánh sáng
đẹp thường rất phức tạp, có nhiều độ chuyển, tạo khối tốt Bạn có thể gặp
ánh sáng đẹp khi trời nắng, lúc ngày mưa hay thậm chí trong một buổi chiều
đông ảm đạm. Hãy tập thói quen quan sát và phát hiện.

2. Tập cách diễn giải ánh sáng thực địa: với kinh nghiệm của riêng cá
nhân mình thì một cảnh với ánh nắng chan hòa lại thường rất khó thể hiện
ảnh đẹp và nghệ thuật như ý muốn. Trái lại một ngày trời nhiều mây lại có
cơ hội sáng tác tốt. Trước khi bấm máy bạn nên để vài phút tự phân tích
hướng sáng, bóng đổ, sự khác biệt của tương phản giữa các vùng Nhiều khi
cùng một cảnh nhưng với ánh sáng khác nhau sẽ cho những kết quả rất khác

biệt. Chính điều kiện ánh sáng là yếu tố quyết định bố cục và kỹ thuật của
ảnh. Chụp ảnh cũng cần sự kiên nhẫn đợi đến khi có ánh sáng thích hợp.

3. Tập cách ước lượng ánh sáng: đây là một việc làm không dễ, có vẻ như
rất Pro, thế nhưng nếu bạn thật sự muốn đạt được thì chỉ cần luyện tập
thường xuyên. Đầu tiên bạn hãy lấy ISO 100 làm chuẩn rồi tập tự đưa ra cặp
khẩu độ/tốc độ, sau đó dùng máy ảnh xác định lại kết quả này. Khi bạn có
khả năng ước lượng đúng ánh sáng thì hoàn toàn có thể xác định chính xác
độ chênh sáng giữa các vùng và có giải pháp hợp lý.

4. Cần biết mình muốn thể hiện cái gì? Một nhiếp ảnh gia nổi tiếng người
Nhật đã nói: cách đơn giản nhất để xác định đúng lượng sáng cần thiết cho
tấm ảnh là biết được mình nhìn tấm ảnh đó "sáng" hay "tối". Nếu lấy trị số
"0" làm mốc cho kết quả đo sáng của máy thì khi ta tiến tới + 2,5 Ev ảnh sẽ
rất sáng, khi tiến tới -2,5 Ev thì ảnh sẽ rât tối. Đây cũng là nguyên tắc căn
bản để tiến hành hiệu chỉnh kết quả đo sáng.

5. Cần biết ưu/nhược điểm của thiết bị chụp ảnh mà mình đang sử
dụng. Không phải ai cũng biết rằng giữa phim âm bản và dương bản có hai
nguyên tắc đo sáng rất khác nhau: phim âm bản cần ưu tiên vùng ánh sáng
thấp, phim dương bản cần ưu tiên vùng ánh sáng cao. Bên cạnh đó bạn cũng
cần biết chính xác "Latitude d'exposition" (Exposure Latitude) của từng loại
phim. Xin bạn đừng nhầm lẫn khái niệm này với "Gamme Dynamique"
(Dynamic Range) nhé. Còn với kỹ thuật số hiện tại thì trừ chiếc máy Fuji S3
ra tất cả các dSLR đều tuân thủ nguyên tắc ưu tiên vùng ánh sáng cao.

Để có thể sử dụng hiệu quả các thiết bị đo sáng thì trước hết cần hiểu hoạt
động của chúng. Ta có thể phân ra thành 2 dòng máy đo sáng chính:

1. Exposure Meter, gồm có:

- Light Meter: dùng để đo ánh sáng liên tục
- Flash Meter: dùng để đo ánh sáng đèn flash trong studio

2. TTL Meter: là loại thiết bị gắn sẵn trong máy ảnh SLR, dSLR, MF

Hai dòng thiết bị này hoạt động trên hai nguyên tắc khắc hẳn nhau.
"Exposure Meter" đo ánh sáng chiếu tới chủ thể. Để biết kết quả đo sáng
chính xác ta cần đặt Meter gần nhất với chủ thể đồng thời hướng chính xác
hình bán cầu mầu trắng của máy về phía ống kính. Góc định hướng này có
ảnh hưởng rất quan trọng tới kết quả đo sáng. Thông thường người ta tìm
cách sao cho trục của ống kính máy ảnh thẳng hàng với hình bán cầu trắng
này. Ưu điểm của Meter cầm tay là nó không chịu ảnh hưởng của mầu sắc
hay độ sẫm, nhạt của chủ thể. Nhưng trái lại không phải lúc nào ta cũng có
thể tới gần để đo sáng như trong trường hợp ảnh phong cảnh xa. Mẹo để giải
quyết trường hợp này là bạn giơ cao Meter hơn đầu và hướng hình bán cầu
trắng theo hướng xa máy ảnh nhất. Kết quả đo sáng của Meter chỉ chính xác
theo từng vùng và đây là một nhược điểm lớn.

Loại TTL Meter đo ánh sáng phản xạ từ vật thể qua ống kính máy ảnh. Cách
đo sáng này chính xác theo phương diện là nó sẽ nhận được ánh sáng từ vật
thể có kể đến cả những thay đổi trên quãng đường đi. Nhưng nhược điểm
của nó là bị ảnh hưởng mạnh bởi mầu sắc của vật thể cũng như độ sẫm, nhạt
của nó. Như thế kết quả đo sáng sẽ không chính xác và ta cần áp dụng thêm
hiệu chỉnh kết quả đo sáng (sẽ đề cập tới sau) Trong các máy SLR, dSLR
cao cấp thường có 3 kỹ thuật đo sáng điển hình:
- Matrix hay Multizone: đây là kỹ thuật tiên tiến nhất cho phép máy ảnh thao
tác đo sáng tại nhiều vùng khác nhau trên ảnh rồi sau đó so sánh với các
trường hợp đo sáng được tính toán trước và lưu trong bộ nhớ, tiếp theo máy
sẽ cho gia một kết quả hoàn chỉnh nhất. Nến nhớ rằng trước đây TTL Meter
chỉ tính giá trị trung bình của toàn ảnh mà thôi.

- Đo sáng trung tâm: ta hay thấy phần dành cho đo sáng có ký hiệu hình
tròn, chiếm khoảng 75% khuôn ngắm. Khi thao tác đo sáng thì máy sẽ chỉ
tính toán các giá trị được thấy trong phạm vi giới hạn này mà thôi. Đây là
phương pháp đo sáng đặc biệt hiệu quả với thể loại ảnh chân dung.
- Đo sáng điểm: tuỳ theo máy mà góc đo sáng "spot" thay đổi trong khoảng
từ 1° tới 5°. Đây là phương pháp được các nhiếp ảnh gia Pro ưa chuộng nhất
vì nó cho biết chính xác độ tương phản của ảnh và cho một khả năng sáng
tạo vô cùng.

Cả hai loại thiết bị đo sáng này đều hoạt động dựa trên chuẩn cổng nghiệp
"độ xám trung mình 18%". Hãng Kodak đã chế tạo "Grey Card" phục vụ cho
nhu cầu đo sáng "chuẩn" này. Trong phạm vi bài viết này NTL chỉ muốn đề
cập tới thao tác đo sáng ngoài trời với ánh sáng tự nhiên chứ không phải ánh
sáng nhân tạo, rất chủ động, trong các studio.

Như đã đề cập tới trong bài viết #1 thì việc phân tích ánh sáng của một
khuôn hình đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong sáng tạo. Dựa trên nguyên
lý "Zone System" ta có thể chia độ tương phản của ảnh theo các cấp độ sau:

1. Tương phản yếu: khi độ chênh sáng giữa vùng sáng nhất/tối nhất nhỏ
hơn 4 Ev. Trong trường hợp này thì sự can thiệp của kỹ thuật buồng tối với
phim cổ điển sẽ đem lại cho ta độ tương phản cần thiết.

2. Độ tương phản trung bình: khi độ chênh sáng này là 5 Ev. Đây là một
trường hợp căn bản và lý tưởng cho các loại ảnh.

3. Độ tương phản cao: khi độ chênh sáng lớn hơn 6 Ev. Với hoàn cảnh này
ta sẽ bị mất chi tiết hoặc trong vùng ánh sáng cao, hoặc trong vùng ánh sáng
thấp tuỳ theo lựa chọn ưu tiên. Việc xử lý từ thao tác tráng phim cho đến
chọn loại giấy phóng ảnh có vai trò quyết định cho chất lượng ảnh.

Với kỹ thuật số ta hoàn toàn có thể áp dụng các nguyên tắc này và tiến hành
chỉnh sửa thêm ảnh với các công cụ tin học. Với các cảnh tĩnh thì khi độ
chênh sáng quá lớn, giải pháp hoàn hảo nhất là chụp 2 kiểu ảnh riêng biệt rồi
ghép lại với nhau. Bạn nên nhớ rằng nếu ảnh gốc đã mất chi tiết thì không
một phần mềm nào có thể tái tạo lại được chúng ngoài cách "copy & paste".
Một giải pháp nữa có thể áp dụng là dùng thêm kính lọc ND với hệ số lớn.

Bây giờ ta hãy quay lại với kỹ thuật đo sáng dùng "TTL Meter" - loại thiết bị
phổ biến nhất. Theo kinh nghiệm của riêng cá nhân mình thì NTL nhận thấy
kỹ thuật "Matrix" hoàn toàn đáng tin cậy với điều kiện ánh sáng không trực
tiếp, ánh sáng tản hay phản xạ. Khi độ chênh sáng cao thì đo sáng trung tâm
là giải pháp linh hoạt nhất đồng thời cho phép ta thao tác rất nhanh. Cuối
cùng là kỹ thuật đo sáng điểm "spot" đặc biệt dàng cho sáng tạo, chỉ có kỹ
thuật này mới cho bạn biết cực kỳ chính xác lượng ánh sáng cần thiết cho
tấm ảnh trong một hoàn cảnh tinh tế về ánh sáng.

Bên cạnh đó ta có thể dùng "Grey card" để đo sáng khi chụp ảnh phong cảnh
chẳng hạn. Bạn chỉ cần để Grey Card trong cùng một ánh sáng chiếu chung
cho cảnh chụp rồi tiến hành đo sáng trên đó bằng TTL Meter. Giải pháp này
tránh được ảnh hưởng của mầu sắc trên chủ thể nhưng bạn cần làm hiệu
chỉnh thêm kết quả đo sáng +1/2 Ev đến +1 Ev với các cảnh sáng mầu và -
1/2 Ev đến -1 Ev với các cảnh sẫm mầu. Ngược lại, khi bạn đo sáng trực tiếp
bằng TTL Meter thì với các ảnh sẫm mầu ta cần thao tác -Ev và +Ev với các
cảnh sáng mầu. Lý do rất đơn giản: máy ảnh nhìn tất cả theo độ xám 18%
nên nó "cho rằng" các cảnh sáng mầu là "thừa sáng" nên chủ động giảm bớt
lượng sáng, ngược lại cho các cảnh sẫm. Nếu ta lấy vị dụ ảnh chụp than đen
cần hiệu chỉnh kết quả đo sáng chừng - 2Ev thì một cảnh tuyết trắng có thể
cần tới +2 Ev. Thao tác hiệu chỉnh kết quả đo sáng này đặc biệt quan trọng
với ảnh macro khi chủ thể mầu sắc chiếm phần lớn khuôn hình. Với kinh

nghiệm thực tế ta có thể thấy rằng mầu vàng cần +1 1/2 Ev; mầu tím sẫm
hay đỏ sẫm cần -1 1/2 Ev

Khi bạn gặp một tình huống ánh sáng quá phức tạp thì thao tác đo sáng trên
lòng bàn tay sẽ là một giải pháp hay. Bạn chỉ việc hướng ống kính vào đó là
xem kết quả của cặp "khẩu độ/tốc độ" nhưng nên nhớ rằng da tay phản xạ
ánh sáng nhiều gấp 2 lần độ xám 18% nên ta cần giảm bớt đi -1 Ev để có kết
quả đúng.

Trên đây là những nguyên tắc căn bản nhất mà bạn cần nhớ và thành thạo
khi chụp ảnh. Không có một lý thuyết nào hiệu quả hơn kinh nghiệm thực
hành, bạn cần tập luyện và tự rút ra bài học cho chính mình.

NTL hy vọng với chùm bài viết ngắn này đã giúp các bạn giải đáp được
phần nào những thắc mắc khi đo sáng cho một tấm ảnh. Những thắc mắc,
trao đổi sẽ giúp chúng mình cùng đi lên đấy.