Kinh nghiệm đo sáng

Kinh nghiệm đo sáng
Từ khi nhiếp ảnh ra đời cho đến này thì vấn đề đo sáng khi chụp ảnh luôn là
một đề tài nóng bỏng và hấp dẫn. Bởi vì nhiếp ảnh là vẽ bằng ánh sáng nên việc
xác định đúng lượng sáng cần thiết cho nội dung thể hiện của một tấm ảnh là cực
kỳ quan trọng. Sự khác biệt giữa nhiếp ảnh gia Pro và nghiệp dư cũng nằm tại ánh
sáng trong ảnh. Kỹ thuật đo sáng đã không ngừng phát triển mà thiết bị chuyên
dụng nổi tiếng nhất là các máy đo sáng cầm tay - Exposure Meter. Vào thoảng
thập niên 70 của thế kỷ XX thì sự tiến bộ vượt bậc của máy đo sáng lắp sắn trong
máy ảnh đã thật sự tạo một bước ngoặt và đưa các thiết bị đo sáng cầm tay trở
thành công cụ riêng của Studio. Cùng với thời gian, kinh nghiệm và tiến bộ của
khoa học thì các máy ảnh SLR và dSLR gần đây cho kết quả đo sáng chính xác và
ổn định. Nhưng chưa bao giờ máy móc có thể thay thế con người 100%. Chính
bạn là người duy nhất biết mình cần một lượng sáng bao nhiêu cho tấm ảnh sẽ
chụp. Máy móc giúp bạn biết được các thông số kỹ thuật về ánh sáng nhưng nó
không thể nói với bạn chính xác cặp thông số "khẩu độ ống kính/tốc độ chụp ảnh"
cần thiết là bao nhiêu? Để có thể đo sáng đúng, hay xác định chính xác, lượng ánh
sáng này ta cần biết những nguyên tắc căn bản sau đây:
1. Tập cách phát hiện ánh sáng đẹp: NTL muốn nói ngay với bạn rằng
không phải khi trời nắng to thì cũng đồng nghĩa với ánh sáng đẹp. Ánh sáng đẹp
thường rất phức tạp, có nhiều độ chuyển, tạo khối tốt...Bạn có thể gặp ánh sáng
đẹp khi trời nắng, lúc ngày mưa hay thậm chí trong một buổi chiều đông ảm đạm.
Hãy tập thói quen quan sát và phát hiện.
2. Tập cách diễn giải ánh sáng thực địa: với kinh nghiệm của riêng cá
nhân mình thì một cảnh với ánh nắng chan hòa lại thường rất khó thể hiện ảnh đẹp
và nghệ thuật như ý muốn. Trái lại một ngày trời nhiều mây lại có cơ hội sáng tác
tốt. Trước khi bấm máy bạn nên để vài phút tự phân tích hướng sáng, bóng đổ, sự
khác biệt của tương phản giữa các vùng...Nhiều khi cùng một cảnh nhưng với ánh
sáng khác nhau sẽ cho những kết quả rất khác biệt. Chính điều kiện ánh sáng là
yếu tố quyết định bố cục và kỹ thuật của ảnh. Chụp ảnh cũng cần sự kiên nhẫn đợi
đến khi có ánh sáng thích hợp.
3. Tập cách ước lượng ánh sáng: đây là một việc làm không dễ, có vẻ như

rất Pro, thế nhưng nếu bạn thật sự muốn đạt được thì chỉ cần luyện tập thường
xuyên. Đầu tiên bạn hãy lấy ISO 100 làm chuẩn rồi tập tự đưa ra cặp khẩu độ/tốc
độ, sau đó dùng máy ảnh xác định lại kết quả này. Khi bạn có khả năng ước lượng
đúng ánh sáng thì hoàn toàn có thể xác định chính xác độ chênh sáng giữa các
vùng và có giải pháp hợp lý.
4. Cần biết mình muốn thể hiện cái gì? Một nhiếp ảnh gia nổi tiếng người
Nhật đã nói: cách đơn giản nhất để xác định đúng lượng sáng cần thiết cho tấm
ảnh là biết được mình nhìn tấm ảnh đó "sáng" hay "tối". Nếu lấy trị số "0" làm
mốc cho kết quả đo sáng của máy thì khi ta tiến tới + 2,5 Ev ảnh sẽ rất sáng, khi
tiến tới -2,5 Ev thì ảnh sẽ rât tối. Đây cũng là nguyên tắc căn bản để tiến hành hiệu
chỉnh kết quả đo sáng.
5. Cần biết ưu/nhược điểm của thiết bị chụp ảnh mà mình đang sử
dụng. Không phải ai cũng biết rằng giữa phim âm bản và dương bản có hai
nguyên tắc đo sáng rất khác nhau: phim âm bản cần ưu tiên vùng ánh sáng thấp,
phim dương bản cần ưu tiên vùng ánh sáng cao. Bên cạnh đó bạn cũng cần biết
chính xác "Latitude d'exposition" (Exposure Latitude) của từng loại phim. Xin bạn
đừng nhầm lẫn khái niệm này với "Gamme Dynamique" (Dynamic Range) nhé.
Còn với kỹ thuật số hiện tại thì trừ chiếc máy Fuji S3 ra tất cả các dSLR đều tuân
thủ nguyên tắc ưu tiên vùng ánh sáng cao.
Để có thể sử dụng hiệu quả các thiết bị đo sáng thì trước hết cần hiểu hoạt
động của chúng. Ta có thể phân ra thành 2 dòng máy đo sáng chính:

1. Exposure Meter, gồm có:
- Light Meter: dùng để đo ánh sáng liên tục
- Flash Meter: dùng để đo ánh sáng đèn flash trong studio
2. TTL Meter: là loại thiết bị gắn sẵn trong máy ảnh SLR, dSLR, MF...
Hai dòng thiết bị này hoạt động trên hai nguyên tắc khắc hẳn nhau.
"Exposure Meter" đo ánh sáng chiếu tới chủ thể. Để biết kết quả đo sáng chính xác
ta cần đặt Meter gần nhất với chủ thể đồng thời hướng chính xác hình bán cầu mầu
trắng của máy về phía ống kính. Góc định hướng này có ảnh hưởng rất quan trọng

tới kết quả đo sáng. Thông thường người ta tìm cách sao cho trục của ống kính
máy ảnh thẳng hàng với hình bán cầu trắng này. Ưu điểm của Meter cầm tay là nó
không chịu ảnh hưởng của mầu sắc hay độ sẫm, nhạt của chủ thể. Nhưng trái lại
không phải lúc nào ta cũng có thể tới gần để đo sáng như trong trường hợp ảnh
phong cảnh xa. Mẹo để giải quyết trường hợp này là bạn giơ cao Meter hơn đầu và
hướng hình bán cầu trắng theo hướng xa máy ảnh nhất. Kết quả đo sáng của Meter
chỉ chính xác theo từng vùng và đây là một nhược điểm lớn.
Loại TTL Meter đo ánh sáng phản xạ từ vật thể qua ống kính máy ảnh.
Cách đo sáng này chính xác theo phương diện là nó sẽ nhận được ánh sáng từ vật
thể có kể đến cả những thay đổi trên quãng đường đi. Nhưng nhược điểm của nó là
bị ảnh hưởng mạnh bởi mầu sắc của vật thể cũng như độ sẫm, nhạt của nó. Như
thế kết quả đo sáng sẽ không chính xác và ta cần áp dụng thêm hiệu chỉnh kết quả
đo sáng (sẽ đề cập tới sau) Trong các máy SLR, dSLR cao cấp thường có 3 kỹ
thuật đo sáng điển hình:
- Matrix hay Multizone: đây là kỹ thuật tiên tiến nhất cho phép máy ảnh
thao tác đo sáng tại nhiều vùng khác nhau trên ảnh rồi sau đó so sánh với các
trường hợp đo sáng được tính toán trước và lưu trong bộ nhớ, tiếp theo máy sẽ cho
gia một kết quả hoàn chỉnh nhất. Nến nhớ rằng trước đây TTL Meter chỉ tính giá
trị trung bình của toàn ảnh mà thôi.
- Đo sáng trung tâm: ta hay thấy phần dành cho đo sáng có ký hiệu hình
tròn, chiếm khoảng 75% khuôn ngắm. Khi thao tác đo sáng thì máy sẽ chỉ tính
toán các giá trị được thấy trong phạm vi giới hạn này mà thôi. Đây là phương pháp
đo sáng đặc biệt hiệu quả với thể loại ảnh chân dung.
- Đo sáng điểm: tuỳ theo máy mà góc đo sáng "spot" thay đổi trong khoảng
từ 1° tới 5°. Đây là phương pháp được các nhiếp ảnh gia Pro ưa chuộng nhất vì nó
cho biết chính xác độ tương phản của ảnh và cho một khả năng sáng tạo vô cùng.
Cả hai loại thiết bị đo sáng này đều hoạt động dựa trên chuẩn cổng nghiệp
"độ xám trung mình 18%". Hãng Kodak đã chế tạo "Grey Card" phục vụ cho nhu
cầu đo sáng "chuẩn" này. Trong phạm vi bài viết này NTL chỉ muốn đề cập tới
thao tác đo sáng ngoài trời với ánh sáng tự nhiên chứ không phải ánh sáng nhân

tạo, rất chủ động, trong các studio.
Như đã đề cập tới trong bài viết #1 thì việc phân tích ánh sáng của một
khuôn hình đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong sáng tạo. Dựa trên nguyên lý
"Zone System" ta có thể chia độ tương phản của ảnh theo các cấp độ sau:
1. Tương phản yếu: khi độ chênh sáng giữa vùng sáng nhất/tối nhất nhỏ
hơn 4 Ev. Trong trường hợp này thì sự can thiệp của kỹ thuật buồng tối với phim
cổ điển sẽ đem lại cho ta độ tương phản cần thiết.
2. Độ tương phản trung bình: khi độ chênh sáng này là 5 Ev. Đây là một
trường hợp căn bản và lý tưởng cho các loại ảnh.
3. Độ tương phản cao: khi độ chênh sáng lớn hơn 6 Ev. Với hoàn cảnh này
ta sẽ bị mất chi tiết hoặc trong vùng ánh sáng cao, hoặc trong vùng ánh sáng thấp
tuỳ theo lựa chọn ưu tiên. Việc xử lý từ thao tác tráng phim cho đến chọn loại giấy
phóng ảnh có vai trò quyết định cho chất lượng ảnh.
Với kỹ thuật số ta hoàn toàn có thể áp dụng các nguyên tắc này và tiến hành
chỉnh sửa thêm ảnh với các công cụ tin học. Với các cảnh tĩnh thì khi độ chênh
sáng quá lớn, giải pháp hoàn hảo nhất là chụp 2 kiểu ảnh riêng biệt rồi ghép lại với
nhau. Bạn nên nhớ rằng nếu ảnh gốc đã mất chi tiết thì không một phần mềm nào
có thể tái tạo lại được chúng ngoài cách "copy & paste". Một giải pháp nữa có thể
áp dụng là dùng thêm kính lọc ND với hệ số lớn.
Bây giờ ta hãy quay lại với kỹ thuật đo sáng dùng "TTL Meter" - loại thiết
bị phổ biến nhất. Theo kinh nghiệm của riêng cá nhân mình thì NTL nhận thấy kỹ
thuật "Matrix" hoàn toàn đáng tin cậy với điều kiện ánh sáng không trực tiếp, ánh
sáng tản hay phản xạ. Khi độ chênh sáng cao thì đo sáng trung tâm là giải pháp
linh hoạt nhất đồng thời cho phép ta thao tác rất nhanh. Cuối cùng là kỹ thuật đo
sáng điểm "spot" đặc biệt dàng cho sáng tạo, chỉ có kỹ thuật này mới cho bạn biết
cực kỳ chính xác lượng ánh sáng cần thiết cho tấm ảnh trong một hoàn cảnh tinh
tế về ánh sáng.
Bên cạnh đó ta có thể dùng "Grey card" để đo sáng khi chụp ảnh phong
cảnh chẳng hạn. Bạn chỉ cần để Grey Card trong cùng một ánh sáng chiếu chung
cho cảnh chụp rồi tiến hành đo sáng trên đó bằng TTL Meter. Giải pháp này tránh

được ảnh hưởng của mầu sắc trên chủ thể nhưng bạn cần làm hiệu chỉnh thêm kết
quả đo sáng +1/2 Ev đến +1 Ev với các cảnh sáng mầu và -1/2 Ev đến -1 Ev với
các cảnh sẫm mầu. Ngược lại, khi bạn đo sáng trực tiếp bằng TTL Meter thì với
các ảnh sẫm mầu ta cần thao tác -Ev và +Ev với các cảnh sáng mầu. Lý do rất đơn
giản: máy ảnh nhìn tất cả theo độ xám 18% nên nó "cho rằng" các cảnh sáng mầu
là "thừa sáng" nên chủ động giảm bớt lượng sáng, ngược lại cho các cảnh sẫm.
Nếu ta lấy vị dụ ảnh chụp than đen cần hiệu chỉnh kết quả đo sáng chừng - 2Ev thì
một cảnh tuyết trắng có thể cần tới +2 Ev. Thao tác hiệu chỉnh kết quả đo sáng này
đặc biệt quan trọng với ảnh macro khi chủ thể mầu sắc chiếm phần lớn khuôn hình.
Với kinh nghiệm thực tế ta có thể thấy rằng mầu vàng cần +1 1/2 Ev; mầu tím sẫm
hay đỏ sẫm cần -1 1/2 Ev...
Khi bạn gặp một tình huống ánh sáng quá phức tạp thì thao tác đo sáng trên
lòng bàn tay sẽ là một giải pháp hay. Bạn chỉ việc hướng ống kính vào đó là xem