Phát triển năng lực tự học tác phẩm tự sự cho học sinh trung học phổ thông qua hệ thống phiếu học tập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

TRỊNH THỊ BÍCH THỦY

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC TÁC PHẨM TỰ SỰ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUA HỆ THỐNG PHIẾU HỌC TẬP

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2024


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

TRỊNH THỊ BÍCH THỦY

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC TÁC PHẨM TỰ SỰ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUA HỆ THỐNG PHIẾU HỌC TẬP

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Văn và tiếng Việt
Mã số: 9.14.01.11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS. TS Phạm Thị Thu Hương
2. TS. Nguyễn Lâm Điền

HÀ NỘI, 2024


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xác nhận rằng đây là cơng trình của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học
của PGS. TS Phạm Thị Thu Hương và TS. Nguyễn Lâm Điền.
Tất cả dữ liệu và phát hiện nêu trong Luận án này là hoàn toàn xác thực, chưa hề
được đưa ra trong cơng trình nghiên cứu nào trước đây. Mọi tài liệu tham khảo được trích
dẫn trong Luận án đều tuân thủ quy định về quyền sử dụng.
Hà Nội, ngày tháng 01 năm 2024
Tác giả

Trịnh Thị Bích Thuỷ


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài........................................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................................4
4. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................5
4.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết..........................................................................5
5. Giả thuyết khoa học của đề tài...................................................................................6
6. Đóng góp của luận án................................................................................................6
7. Bố cục của luận án.....................................................................................................7
NỘI DUNG................................................................................................................... 8
Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN

NLTH TPTS CHO HS QUA HỆ THỐNG PHT ..................................................9
1.1. Những nghiên cứu về vấn đề NL và PTNL người học............................................9
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu ở nước ngồi.........................................................9
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu ở trong nước........................................................11
1.2. Những nghiên cứu về tự học và tự học trong dạy học TPTS....................................13
1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu ở nước ngồi.......................................................13
1.2.2. Các cơng trình nghiên cứu ở trong nước........................................................16
1.3. Những nghiên cứu về PHT và PHT trong dạy học Ngữ văn.................................21
1.3.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngồi.......................................................21
1.3.2. Các cơng trình nghiên cứu ở trong nước........................................................24
Tiểu kết Chương 1.....................................................................................................28
Chương 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN
NLTH TRONG DẠY HỌC TPTS CHO HS TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUA HỆ THỐNG PHT.............................................................................................30
2.1. NLTH và vấn đề phát triển năng tự học cho HS..............................................30
2.1.1. Khái niệm NLTH...........................................................................................30
2.1.2. Cấu trúc NLTH..............................................................................................31
2.1.3. Vai trò của NLTH..........................................................................................34
2.1.4. Phát triển NLTH cho HS trung học phổ thông...............................................36
2.2. TPTS và tiếp nhận TPTS...................................................................................38


2.2.1. Khái niệm TPTS............................................................................................38
2.2.2. Phân loại TPTS..............................................................................................39
2.2.3. Đặc điểm của TPTS.......................................................................................39
2.2.4. Tiếp nhận TPTS và tiếp nhận TPTS trong nhà trường...................................44
2.3. NLTH của HS trung học phổ thông trong học tập TPTS.......................47
2.3.1. Khái niệm NLTH trong học tập TPTS...........................................................48
2.3.2. Cấu trúc NLTH trong học tập TPTS..............................................................48
2.4. PHT – một phương tiện dạy học hiệu quả để PTNL của HS....................50

2.4.1. Khái niệm PHT..............................................................................................50
2.4.2. Đặc điểm của PHT.........................................................................................51
2.4.3. Khả năng phát triển NLTH cho HS qua sử dụng PHT.......................................56
2.5. Tâm lí lứa tuổi HS trung học phổ thông và khả năng tiếp nhận TPVC của
HS trung học phổ thơng............................................................................................58
2.5.1. Tâm lí lứa tuổi của HS trung học phổ thông..................................................58
2.5.2. Khả năng tiếp nhận văn chương của HS trung học phổ thông.......................60
2.6. Thực tiễn dạy học TPTS ở trường trung học phổ thông nhìn từ yêu cầu
phát triển NLTH........................................................................................................63
2.6.1. Chương trình và SGK Ngữ văn với việc phát triển NLTH.................................63
2.6.2. Thực trạng dạy học TPTS ở trường trung học phổ thơng nhìn từ yêu cầu
phát triển NLTH......................................................................................................66
Tiểu kết Chương 2.....................................................................................................80
Chương 3: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG PHT PHÁT TRIỂN
NLTH CHO HS TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG DẠY HỌC TPTS.........81
3.1. Nguyên tắc thiết kế hệ thống PHT.....................................................................81
3.1.1. Đảm bảo mục tiêu dạy học TPTS trong nhà trường.......................................81
3.1.2. Đảm bảo đặc điểm thi pháp của TPTS và bám sát các thành tố, tiêu chí
của NLTH trong dạy học TPTS...............................................................................81
3.1.3. Phối hợp hiệu quả các kênh biểu đạt trong PHT............................................83
3.1.4. Linh hoạt, khơi gợi hứng thú, tiềm năng sáng tạo của GV và HS..................83
3.2. Quy trình thiết kế hệ thống PHT phát triển NLTH TPTS của HS THPT
..................................................................................................................................... 85
3.2.1. Xây dựng chuẩn đánh giá NLTH TPTS của HS trung học phổ thông...........85
3.2.2. Xác định mục tiêu dạy học TPTS..................................................................94
3.2.3. Lập ma trận phát triển NLTH TPTS của HS..................................................95


3.2.4. Tiến hành thiết kế PHT tự học TPTS cho HS theo ma trận đã lập.............................97
3.3. Thiết kế hệ thống PHT phát triển NLTH TPTS cho HS

trung học phổ thông.......................................................................................102
3.3.1. Hệ thống PHT phát triển NLTH TPTS cho HS trung học phổ thông...........102
3.3.2. Thiết kế minh hoạ hệ thống PHT phát triển NLTH trong dạy học TPTS
cho HS trung học phổ thông...................................................................................106
3.4. Hướng dẫn sử dụng hệ thống PHT..................................................................126
3.4.1. Quy trình sử dụng PHT tự học.....................................................................127
3.4.2. Hướng dẫn HS ghi chép trong PHT.............................................................128
3.4.3. Hướng dẫn HS sử dụng PHT để tự chuẩn bị bài học ở nhà..........................128
3.4.4. Hướng dẫn HS sử dụng PHT để tự học trong giờ học.................................129
3.4.5. Hướng dẫn HS cách sử dụng PHT để ôn tập, tự đánh giá và đọc mở rộng
sau giờ học............................................................................................................. 130
Tiểu kết Chương 3...................................................................................................131
Chương 4: TN..........................................................................................................132
4.1. Mục đích TN......................................................................................................132
4.2. Đối tượng, địa bàn và thời gian TN.................................................................132
4.2.1. Đối tượng TN..............................................................................................132
4.2.2. Địa bàn TN..................................................................................................132
4.2.3. Thời gian TN...............................................................................................134
4.3. Nội dung TN......................................................................................................135
4.3.1. Thành tố NLTH TPTS được TN..................................................................135
4.3.2. Nội dung dạy học TN..................................................................................135
4.4. Phương pháp TN...............................................................................................138
4.5. Tiến trình TN....................................................................................................139
4.6. Kết quả TN........................................................................................................140
4.6.1. Về định lượng..............................................................................................143
4.6.2. Về định tính.................................................................................................146
4.6.3. Kết luận chung về TN..................................................................................147
4.6.4. Thành cơng của TN.....................................................................................148
4.6.5. Hạn chế của TN...........................................................................................148
4.6.6. Bài học kinh nghiệm....................................................................................148

Tiểu kết Chương 4...................................................................................................150
KẾT LUẬN..............................................................................................................151


DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN........154
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................Error! Bookmark not defined.


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

KÍ TỰ VIẾT TẮT
ĐC
GV

HS
NLTH
PPDH
PT
PTNL
PHT
SGK
SGV
TN
TPTS
TPVC
THPT
VBTS
VBVH

CHỮ NGUYÊN VĂN
Đối chứng
Giáo viên
Học sinh
NL tự học
Phương pháp dạy học
Phát triển
Phát triển NL
Phiếu học tập
Sách giáo khoa
Sách giáo viên
Thực nghiệm
Tác phẩm tự sự
Tác phẩm văn chương
Trung học phổ thông

Văn bản tự sự
Văn bản văn học


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1.
Bảng 2.2.
Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.
Bảng 2.7.
Bảng 2.8.
Bảng 2.9.
Bảng 2.10.
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Bảng 2.13.
Bảng 2.14.
Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Bảng 3.3.
Bảng 3.4.
Bảng 3.5.
Bảng 3.6.
Bảng 4.1.
Bảng 4.2.
Bảng 4.3.
Bảng 4.4.

Bảng 4.5.
Bảng 4.6.

PHT dạng biểu bảng.................................................................................52
Yêu cầu cần đạt và nội dung trong đọc hiểu VBTS ở lớp 11....................64
Kết quả khảo sát về mức độ hứng thú của HS với giờ học TPTS.............67
Kết quả khảo sát nhận thức về vai trò của việc tự học trong dạy học TPTS
.................................................................................................................. 68
Kết quả khảo sát về khó khăn của HS trong tự học TPTS............................69
Kết quả khảo sát về khó khăn của GV trong dạy học TPTS theo hướng tổ
chức hoạt động tự học cho HS..................................................................69
Kết quả khảo sát về một số phương pháp của GV trong dạy học TPTS
.................................................................................................................. 71
Kết quả khảo sát về mức độ hứng thú của HS với giờ học TPTS có sử
dụng phương tiện PHT và các yếu tố đa phương tiện khác.......................71
Kết quả khảo sát về nhận thức của GV và HS về sự cần thiết sử dụng
PHT trong dạy học TPTS nhằm phát triển NLTH....................................72
Kết quả khảo sát về mức độ thường xuyên sử dụng PHT.........................73
Kết quả khảo sát việc sử dụng PHT trong phát triển NLTH TPTS của
HS............................................................................................................74
Kết quả khảo sát về những điều kiện của việc sử dụng PHT....................76
Kết quả khảo sát về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS................78
Kết quả khảo sát về mong muốn của HS..................................................78
Mô tả các thành tố của NLTH trong học tập TPTS của HS......................86
Chỉ số hành vi NLTH trong học tập TPTS của HS...................................88
Bảng tiêu chí chất lượng của các chỉ số hành vi NLTH TPTS.................93
Khung ma trận PTNL học tập TPTS........................................................96
Ma trận phát triển NLTH TPTS trong dạy học đọc hiểu văn bản
truyện ở lớp 11..........................................Error! Bookmark not defined.
Minh họa ma trận phát triển NLTH TPTS trong dạy học đọc hiểu một

số VBTS.................................................................................................106
Tổng số HS và GV tham gia các lớp TN và ĐC ở các trường TN..........134
Tổng số HS và GV tham gia các lớp TN ở các trường TN.....................140
Tổng số HS và GV tham gia các lớp ĐC ở các trường TN.....................141
Thống kê kết quả kiểm tra trước TN...........................................................143
Kết quả trung bình cộng của nhóm TN và ĐC trước khi học TPTS.......144
Thống kê kết quả kiểm tra của HS sau khi học TPTS.............................145


Bảng 4.7.

Kết quả trung bình cộng của nhóm TN và ĐC sau TN...........................146
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 2.1.

Cấu trúc đa thành tố của NL (T.Lobanova, Yu.Shunin, 2008)......................32

Hình 2.2.

Cấu trúc NLTH.........................................................................................34

Hình 2.3.

Sơ đồ Mơ hình cấu trúc giao tiếp của TPTS.............................................45

Hình 2.4.

Sơ đồ cấu trúc NLTH TPTS.....................................................................49

Hình 2.5.

PHT dạng sơ đồ chuỗi..............................................................................53

Hình 2.6.

PHT dạng sơ đồ mạng..............................................................................53

Hình 2.7.

PHT dạng sơ đồ trình tự thời gian............................................................53

Hình 2.8.

PHT dạng sơ đồ nguyên nhân – kết quả...................................................54

Hình 2.9.

PHT dạng sơ đồ khái quát........................................................................54

Hình 2.10. PHT dạng sơ đồ so sánh...........................................................................55
Hình 2.11. PHT dạng sơ đồ so sánh...........................................................................55
Hình 3.1.

Đường phát triển NLTH TPTS của HS THPT trong dạy học TPTS.................92

Hình 3.2.

Minh họa cách thức tìm kiếm khung mẫu PHT 100trên phần mềm

Canva......................................................................................................100

Hình 3.3.

Sơ đồ minh hoạ hệ thống PHT phát triển NLTH TPTS..............................104

Hình 4.1.

Kết quả kiểm tra chất lượng chuẩn bị bài của HS trước khi học TPTS........144

Hình 4.2.

Kết quả kiểm tra chất lượng của HS sau TN..........................................145


1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. PTNL người học trở thành xu hướng phổ quát của giáo dục thế giới, là mục
tiêu đổi mới trọng tâm của nền giáo dục nước ta hiện nay
Vào những thập niên cuối của thế kỉ XX, vấn đề PTNL cho người học đã trở thành
một xu hướng quốc tế. Bức tranh thế giới với những biến chuyển sâu sắc, xu hướng tồn
cầu hố, hiện đại hoá, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, sự bùng nổ của
thông tin; những thách thức giữa việc cân bằng tăng trưởng kinh tế và tính bền vững của
mơi trường tự nhiên, giữa sự thịnh vượng của cá nhân với sự gắn kết xã hội và tình trạng
bất bình đẳng xã hội,… tất cả đã đặt ra vấn đề cần phải có chiến lược phát triển con người
đáp ứng được các đòi hỏi của bối cảnh mới. Các quốc gia OECD đã đi đầu trong công
cuộc nghiên cứu và đề xuất hệ thống các NL thiết yếu mà giáo dục cần trang bị cho người
học để góp phần tạo dựng một cuộc sống thành cơng và một xã hội vận hành tốt đẹp.
Nhiều dự án, chương trình, đề án của các quốc gia trên thế giới cũng nhanh chóng chuyển

mình theo xu hướng giáo dục NL.
Trong bối cảnh đó, nền giáo dục phổ thơng ở Việt Nam có những thay đổi lớn lao,
đặt mục tiêu định hướng vào việc PTNL của HS (HS). Trọng tâm là đổi mới PPDH
(PPDH) theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, phương pháp tự học được
chú trọng bồi dưỡng. Nội dung này đã được nêu bật và nhấn mạnh trong các nghị quyết,
quan điểm chỉ đạo [1].
Như vậy, tự học, tự giáo dục, tự nghiên cứu trở thành một trong những xu hướng
cơ bản của tư tưởng giáo dục hiện đại.
1.2. Tự học là NL cốt lõi cần được hình thành và phát triển để mỗi cá nhân có thể
học tập suốt đời, đáp ứng được nhu cầu của đời sống
Trong môi trường giáo dục hiện đại, sự nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng
của khả năng tự học đang trở thành yêu cầu cơ bản đối với các nhà quản lý giáo dục,
nhà nghiên cứu và GV. Tự học không chỉ là kỹ năng cốt lõi trong mọi mơn học mà cịn
là yếu tố quan trọng giúp mỗi cá nhân phát triển khả năng học tập suốt đời, thích ứng
với những thách thức của cuộc sống hiện đại và tương lai. Việc khuyến khích và phát
triển tinh thần tự học trong HS là hết sức quan trọng, giúp họ ý thức được việc học liên
tục và khai thác tối đa tiềm năng cá nhân của mình. Chính vì vậy, các chương trình
giáo dục và phương pháp giảng dạy ở Việt Nam hiện nay đang chuyển mình mạnh mẽ
để tập trung phát triển kỹ năng cho HS, trong đó có kỹ năng tự học. Mục tiêu là để hỗ
trợ HS trở nên tích cực, tự lập và chủ động trong việc học hỏi và tiếp thu kiến thức.
Hơn nữa, HS cũng được trang bị khả năng linh hoạt, độc lập và tư duy sáng tạo trong
học tập. Theo CTGDPT Tổng thể (2018), việc đổi mới giáo dục phải hướng đến mục
tiêu phát triển phẩm chất và NL của người học, điều này không chỉ quan trọng về mặt


2
học thuật mà cịn đóng vai trị chủ chốt trong việc chuẩn bị cho họ đối mặt và thích
ứng với những thay đổi khơng ngừng của xã hội. Chương trình này đã rõ ràng đề cập
đến mục tiêu: “đảm bảo phát triển phẩm chất và NL người học thông qua nội dung
giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hồ đức, trí, thể,

mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong
học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hố dần ở các lớp học trên;
thơng qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và
tiềm năng của mỗi HS, các phương pháp đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và
phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó”[15; tr.5]. Để thực hiện những mục
tiêu giáo dục đã đề ra, HS cần phải sở hữu các NL cốt lõi, trong số đó NLTH đóng vai
trị quan trọng. NLTH khơng chỉ là kỹ năng riêng lẻ, mà còn là một phần không thể
tách rời của các môn học và hoạt động giáo dục tại trường. Chính NLTH giúp HS làm
chủ kiến thức và kỹ năng học tập không chỉ trong mơi trường học đường mà cịn trong
cuộc sống hàng ngày, biết cách áp dụng những điều đã học vào thực tiễn. NLTH
không chỉ dừng lại ở việc học trong lớp học truyền thống; nó mở rộng hoạt động học
tập ra khỏi bốn bức tường của trường học, biến quá trình học thành một hành trình
suốt đời. NLTH giống như “cái kích” cho một bộ máy, là nguồn động lực thúc đẩy quá
trình học tập của HS, một yếu tố đã được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục khẳng định.
Nó giúp HS không chỉ học để đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục mà cịn học
để phát triển bản thân, mở rộng kiến thức và kỹ năng sống, tạo lập nền tảng vững chắc
cho một tương lai học tập và làm việc khơng ngừng nghỉ và khơng ngừng thích nghi
với những thay đổi của thế giới.
1.3. Hoạt động dạy học TPTS trong chương trình mơn Ngữ văn tuy đã có những
đổi mới nhất định song vẫn cần tăng cường đẩy mạnh việc phát triển NLTH cho HS
Trong nhà trường trung học phổ thông, việc dạy học TPTS giữ vị trí quan trọng.
Đây là một trong các tiểu loại VBVH được học tập ở tất cả các lớp, chiếm dung lượng
lớn giờ dạy học, đáp ứng nhiều yêu cầu cần đạt của chương trình. Qua việc học tập
TPTS, GV khơi gợi và giúp HS cảm nhận được bức tranh đời sống và những khám
phá, chiêm nghiệm sâu sắc,... được người viết phản ánh bằng phương thức trần thuật,
từ đó, cảm thụ được cái hay, cái đẹp; biết nâng niu, trân trọng cái đẹp; hơn nữa, từ việc
cảm nhận được giá trị tư tưởng và giá trị thẩm mĩ của văn bản tác phẩm, HS hiểu hơn
về con người. Qua đó, tâm hồn người học sẽ được bồi đắp, thanh lọc để trở nên cao
đẹp hơn. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng dạy
học văn và khẳng định vị trí của mơn Ngữ văn trong việc hình thành nhân cách cho

người học. Qua thực tế dạy học ở trường THPT, chúng tôi nhận thấy, để làm tốt yêu
cầu nói trên, HS phải dành thời gian cho việc tự học và biết phát huy NLTH của chính
mình.


3
Mặc dù đã có những tiến bộ đáng chú ý trong q trình dạy học TPVC nói chung
và TPTS nói riêng, thực trạng hiện nay vẫn chưa phản ánh đầy đủ ý tưởng của HS như
những người đọc sáng tạo và tự kiến tạo ý nghĩa của tác phẩm thông qua việc tự đọc và
phân tích cá nhân dưới sự hỗ trợ của GV. Có một xu hướng rõ ràng là HS thường dựa
dẫm vào GV, thiếu sự tự học để mở rộng và ứng dụng kiến thức một cách sáng tạo, điều
này không đáp ứng được yêu cầu của việc tiếp cận với tác phẩm văn học nói chung và
VBTS (VBTS) nói riêng. Vì vậy, một trong những nhiệm vụ cấp bách là phải nghiên cứu
và đề xuất các phương pháp hiệu quả nhằm phát triển NLTH (NLTH) cho HS. Việc hình
thành NLTH TPTS cho HS có nghĩa là tạo ra những người đọc độc lập sau khi rời khỏi
trường học, có khả năng tự chọn sách phù hợp với sự quan tâm cơng việc và sở thích cá
nhân, hiểu rõ thông điệp nghệ thuật trong văn bản, áp dụng những kiến thức cơ bản vào
việc phát triển cảm xúc, tâm hồn bản thân và thực tiễn đời sống. Để thực hiện mục tiêu
này, PHT là phương pháp mà luận án này chọn lựa.
1.4. PHT là một công cụ tác động hiệu quả để thúc đẩy quá trình tự học của HS
trong dạy học TPTS ở trường phổ thông
Qua q trình đổi mới PPDH hiện nay, chúng tơi quan sát thấy rằng PHT là
công cụ hiệu quả trong việc khuyến khích HS (HS) tự học, đặc biệt trong dạy học
TPVC và TPTS ở cấp THPT. PHT đã được áp dụng ở nhiều cấp độ khác nhau trong
giảng dạy các môn khác nhau. Tuy đã nhận thức được tầm quan trọng của việc phát
triển NLTH trong HS, việc thiết kế PHT cho việc tự học văn bản TPTS vẫn chưa được
chú trọng đầy đủ. Điều quan trọng là phải tìm ra cách thức thiết kế PHT sao cho nó
khơng chỉ thuận tiện mà cịn kích thích được sự hứng thú và nâng cao hiệu quả tự học
trong HS. Mục tiêu chính của Luận án của chúng tơi là phát triển các loại PHT cho
việc tự học phần đọc hiểu VBTS trong chương trình Ngữ văn THPT, hướng tới mục

đích này.
Chính vì lý do này, tơi đã chọn đề tài “Phát triển NLTH trong dạy học TPTS
cho HS THPT thông qua việc sử dụng hệ thống PHT” làm chủ đề cho Luận án của
mình. Tơi hy vọng rằng, nếu nghiên cứu này thành cơng, nó khơng chỉ đóng góp vào
cơ sở lý luận về tự học mà còn cung cấp những giải pháp thiết thực trong việc thiết kế
và ứng dụng PHT nhằm phát triển NLTH TPTS cho HS THPT. Đồng thời, nghiên cứu
này cũng hứa hẹn sẽ góp phần cải thiện chất lượng giáo dục môn Ngữ văn ở cấp
THPT, giúp HS khơng chỉ học vì điểm số mà cịn học để phát triển khả năng tư duy,
cảm thụ và hiểu biết sâu sắc về văn học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án của chúng tôi tập trung vào việc phát triển NLTH TPTS cho HS trung
học phổ thông thông qua việc sử dụng PHT như một công cụ dạy học chủ chốt. Rõ


4
ràng, PTNL nói chung và NLTH nói riêng là quá trình phát triển lâu dài, đa chiều và
có thể tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau. Bằng cách tập trung vào việc sử dụng PHT
như một phương tiện chính để phát triển NLTH, mục tiêu của luận án là khơng chỉ làm
sáng tỏ NLTH TPTS ở HS mà cịn xây dựng một hệ thống PHT hiệu quả. Hệ thống
này sẽ tác động và phát triển các thành tố cốt lõi của NLTH TPTS, qua đó đóng góp
vào việc hiện thực hóa mục tiêu phát triển phẩm chất và NL người học theo hướng đổi
mới toàn diện và căn bản trong nền giáo dục nước ta hiện nay.
Luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết kế và triển khai PHT một
cách khoa học và sáng tạo, sao cho nó khơng chỉ thúc đẩy kiến thức và kỹ năng TPTS,
mà còn tạo điều kiện cho HS phát triển khả năng tự học, tự suy nghĩ và phân tích. Qua
đó, chúng tơi hy vọng sẽ đóng góp vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, cũng như
hỗ trợ HS trang bị những kỹ năng cần thiết để thành công trong học tập và trong cuộc
sống, phù hợp với yêu cầu của xã hội hiện đại và tương lai.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề tài, chúng tôi tập trung vào các nhiệm
vụ sau:
- Phát triển cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc nâng cao NLTH trong dạy học
TPTS tại THPT thông qua hệ thống PHT: bao gồm việc làm sáng tỏ NLTH và cách
thức PTNL cho HS; các khía cạnh của TPTS và quá trình tiếp nhận TPTS; khả năng tự
học của HS THPT trong việc học TPTS; ứng dụng PHT vào việc phát triển NLTH cho
TPTS của HS; tâm lý học lứa tuổi và khả năng tiếp nhận văn chương của HS THPT;
thực tiễn trong việc phát triển NLTH TPTS ở THPT.
- Thiết lập hệ thống PHT trong dạy học TPTS để phát triển NLTH cho HS
THPT: xác định các nguyên tắc, quy trình và phương pháp thiết kế, cũng như thiết kế
mẫu minh hoạ cho hệ thống PHT nhằm phát triển NLTH TPTS cho HS.
- Cung cấp hướng dẫn sử dụng hệ thống PHT tự học TPTS để tăng cường
NLTH cho HS.
- Thực hiện TN sư phạm để kiểm định tính hiệu quả của các đề xuất trong đề tài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là việc phát triển NLTH cho HS THPT trong
dạy học TPTS thông qua việc thiết kế và sử dụng hệ thống PHT.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về phạm vi đối tượng nghiên cứu, chúng tôi xác định như sau:
+ Hoạt động dạy học TPTS ở trường THPT được thực hiện ở cả ba mạch kĩ năng:
đọc hiểu, viết, nói và nghe. Trong khn khổ luận án chúng tôi chú trọng nghiên cứu vào
mạch đọc hiểu.


5
+ Đối tượng người học được luận án quan tâm nghiên cứu để phát triển NLTH
trong dạy học TPTS là HS lớp 11, THPT. Do luận án của chúng tôi được thực hiện trong
một thời gian dài, trong bối cảnh giao thoa của chương trình cũ (2006) và chương trình
mới (2018), vì vậy cần lựa chọn đối tượng HS phải phù hợp để đảm bảo thuận lợi khi tiến

hành TN sư phạm. Thêm nữa, theo chương trình 2006, TPTS chủ yếu được học ở lớp 11,
do đó chúng tơi có thể kế thừa những văn bản tác phẩm đã được lựa chọn kĩ càng trong tài
liệu dạy học đã có để biên soạn thành tài liệu TN mới đáp ứng được yêu cầu phát triển
phẩm chất và NL HS của CTGDPT mơn Ngữ văn 2018 và định hướng lí luận của đề tài,
tránh sự xáo trộn quá lớn trong quá trình TN sư phạm.
+ Hoạt động khảo sát và TN trong luận án được tiến hành tại các trường THPT:
Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt, Tp. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang; Trường
THCS và THPT Võ Văn Kiệt, Tp. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang; Trường Phổ thông Dân
tộc Nội trú THPT Kiên Giang, Tp. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang; Trường THPT Giồng
Riềng, huyện Giồng Riềng, tỉnh Kiên Giang; Trường THPT An Biên, huyện An Biên,
tỉnh Kiên Giang. Việc lựa chọn địa bàn TN nhằm phù hợp với điều kiện nghiên cứu.
Trong q trình lựa chọn địa bàn, chúng tơi đã cân đối điều kiện dạy học của các
trường TN sao cho phản ánh tương đối đầy đủ bức tranh dạy học TPTS ở một địa bàn.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình triển khai đề tài này, chúng tơi đã áp dụng một loạt các phương
pháp nghiên cứu chính sau:
4.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Chúng tơi đã triển khai phương pháp nghiên cứu lý thuyết để phân tích và thu thập
thơng tin từ nhiều cơng trình nghiên cứu khác nhau, cả trong và ngoài nước, liên quan trực
tiếp đến chủ đề tự học và việc sử dụng PHT trong bối cảnh tự học. Mục tiêu chính của chúng
tơi là xây dựng một cơ sở lý thuyết chắc chắn, đáng tin cậy cho đề tài nghiên cứu này. Qua
đó, chúng tơi hy vọng sẽ cung cấp một bức tranh toàn diện và sâu sắc hơn về cách thức và
hiệu quả của việc áp dụng PHT trong quá trình tự học, đồng thời khám phá những khía cạnh
và tiềm năng mới trong lĩnh vực giáo dục.
4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp nghiên cứu khảo sát giáo dục được triển khai để khám phá hiện
trạng việc ứng dụng PHT trong giảng dạy TPVC tại các trường THPT. Quá trình khảo
sát này chủ yếu được thực hiện thông qua các phương tiện như: bảng câu hỏi; phỏng
vấn; phiếu đánh giá; quan sát trong giờ học...
- Phương pháp TN sư phạm được áp dụng nhằm thẩm định và xác nhận hiệu

quả của PHT trong việc cải thiện NLTH TPTS cho HS THPT. Ngồi ra, nó cũng giúp
làm nổi bật những ưu điểm và nhận diện các hạn chế (nếu có) của PHT mà luận án đưa
ra.


6
4.3. Phương pháp thống kê
Trong luận án của chúng tôi, phương pháp thống kê đóng vai trị quan trọng
trong việc thu thập và xử lý dữ liệu từ các cuộc điều tra về giáo dục và thực nghiệm sư
phạm. Điều này cho phép chúng tơi trực quan hóa dữ liệu định lượng thu được thông
qua việc sử dụng các biểu đồ và đồ thị, giúp dễ dàng nhận diện và phân tích các xu
hướng, kết quả, và hiệu quả của việc sử dụng PHT trong tự học của HS.
Đồng thời, để tăng cường tính chính xác và độ tin cậy của nghiên cứu, chúng
tơi kết hợp phân tích định lượng với phân tích định tính. Phương pháp này khơng chỉ
giúp chúng tôi đánh giá mức độ hiệu quả của PHT trong việc hỗ trợ tự học mà còn
cung cấp những minh chứng cụ thể và sâu sắc về cách thức HS tiếp nhận và sử dụng
PHT trong quá trình học tập của họ. Qua đó, chúng tơi có thể hiểu rõ hơn về các yếu tố
góp phần làm nên sự thành công của PHT, cũng như nhận diện những thách thức và cơ
hội để cải thiện và tối ưu hóa q trình sử dụng cơng cụ này trong giáo dục.
5. Giả thuyết khoa học của đề tài
Tự học được xem là NL quan trọng của con người. Quá trình phát triển NLTH,
bao gồm NLTH TPTS, là một chu trình giáo dục nhắm vào việc phát triển các yếu tố
và biểu hiện của NLTH. Điều này yêu cầu sự kết hợp của nhiều phương pháp giáo dục
khác nhau. PHT đóng vai trị như một cơng cụ giảng dạy hữu ích, qua đó GV có thể
giao các nhiệm vụ học tập cụ thể, giúp HS dần dần nâng cao NLTH TPTS của mình.
Nếu nghiên cứu làm rõ được các thành tố, tiêu chí của NLTH TPTS và thiết kế,
sử dụng được hệ thống PHT tác động vào quá trình tự kiến tạo ý nghĩa TPTS của HS
THPT thì sẽ phát triển được NLTH TPTS của HS.
6. Đóng góp của luận án
6.1. Về lí luận

Luận án này đóng góp vào việc tổng hợp và phát triển các nghiên cứu lý luận về
NLTH, cũng như NLTH của HS THPT trong quá trình giảng dạy TPTS.
Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn tổng quan và bổ sung vào lý luận về việc thiết
kế và ứng dụng các công cụ giảng dạy hiệu quả, đặc biệt là PHT trong giáo dục TPTS,
nhằm mục đích PTNL của HS THPT.
Các khuyến nghị đưa ra trong luận án này góp phần làm rõ hơn hướng đi lý luận
về HS như những người đọc sáng tạo, tiến tới mục tiêu hình thành những người đọc
độc lập trong mơi trường giáo dục.
6.2. Về thực tiễn
Luận án này đề xuất việc tạo lập một hệ thống PHT linh hoạt, đa dạng và độc
đáo, nhằm hỗ trợ việc phát triển NLTH cho HS THPT trong quá trình dạy học TPTS.
Dựa trên hệ thống PHT cho HS tự học TPTS mà tác giả phát triển, GV và HS
có khả năng tùy chỉnh và tạo ra hệ thống PHT riêng biệt của mình, từ đó góp phần vào


7
việc phát triển NLTH cho người học.
Những thông tin và dữ liệu thu thập được từ nghiên cứu giúp mở rộng hiểu biết
và cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về cách thức áp dụng và tối ưu hóa việc sử dụng PHT
trong tự học, đặc biệt trong lĩnh vực VBTS. Ngồi ra, những kết quả này có thể hỗ trợ
GV trong việc phát triển và áp dụng các phương pháp giảng dạy mới, hiệu quả hơn,
đồng thời giúp HS hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc tự học và cách thức tận
dụng tối đa PHT để nâng cao kỹ năng và kiến thức của mình. Đối với học viên cao học
và nghiên cứu sinh, nghiên cứu này cung cấp một nền tảng lý luận và thực tiễn chắc
chắn cho những cơng trình nghiên cứu tiếp theo.
Cuối cùng, những phát hiện này cũng quan trọng với những người quan tâm
đến sự đổi mới và phát triển trong lĩnh vực giáo dục, giúp họ hiểu rõ hơn về các xu
hướng hiện đại trong giảng dạy và học tập, cũng như vai trị của cơng nghệ và phương
pháp mới trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.
7. Bố cục của luận án

Bên cạnh phần Mở đầu và Kết luận, luận án gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về vấn đề phát triển NLTH cho HS
trong dạy học TPTS qua hệ thống PHT
Phần tổng quan trong luận án này tạo nền tảng cho việc xác định các vấn đề đã
được khám phá và những phần cần tiếp tục nghiên cứu. Chúng tôi chú trọng vào việc
nghiên cứu các thành tựu liên quan đến NL và NLTH; quá trình tự học và ứng dụng tự
học trong dạy học TPTS; PHT và PHT trong dạy học TPTS.
Chương 2: Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phát triển NLTH cho HS
trung học phổ thông trong dạy học TPTS qua hệ thống PHT
Chương này tập trung vào việc thiết lập cơ sở lý luận và thực tiễn cho nghiên
cứu. Dựa trên việc phân tích tài liệu, chúng tơi đã phát triển cơ sở lý luận cho đề tài,
bao gồm việc làm sáng tỏ các khái niệm như NL, NLTH, cấu trúc của NLTH, và cách
tiếp cận vấn đề phát triển NLTH cho HS THPT trong dạy học TPTS. Đặc biệt, chúng
tôi nhấn mạnh rằng PHT là công cụ giảng dạy hiệu quả trong việc phát triển NLTH
cho HS THPT.
Để xác lập cơ sở thực tiễn cho đề tài, chúng tôi đã tìm hiểu đặc điểm của HS
THPT – chủ thể tiếp nhận TPTS trong nhà trường và thực trạng dạy học TPTS ở
THPT nhìn từ yêu cầu phát triển NLTH. Những khảo sát này đều được đặt trong sự
ứng chiếu với yêu cầu phát triển NLTH cho HS.
Chương 3: Thiết kế và sử dụng hệ thống PHT nhằm phát triển NLTH cho
HS trung học phổ thông trong dạy học TPTS
Trong chương này, chúng tôi quan tâm đến việc thiết kế và sử dụng hệ thống
PHT trên nguyên tắc chung là đảm bảo mục tiêu bài dạy học TPTS; gắn liền với đặc


8
điểm thi pháp thể loại của TPTS và các thành tố của NLTH; phối hợp đa dạng các
kênh biểu đạt trong PHT; linh hoạt, khơi gợi hứng thú, tiềm năng sáng tạo của GV và
HS. Luận án cũng đề xuất quy trình 4 bước để thiết kế PHT phát triển NLTH TPTS.
Hệ thống PHT được xác lập gồm 2 loại lớn, được tiếp tục phân chia thành 9 dạng nhỏ

và mỗi dạng nhỏ lại bao gồm 3 tiểu loại. Trong chương này chúng tôi cũng xây dựng
hệ thống PHT phát triển NLTH TPTS cho 2 dạng phiếu là ví dụ minh họa để làm sáng
tỏ hệ thống PHT được đề xuất.
Chương 4: TN
Trong chương này, việc thực hiện TN sư phạm được sử dụng nhằm xác minh
tính hiệu quả của các khuyến nghị đưa ra trong Chương 3 của luận án. Căn cứ vào dữ
liệu thu thập từ TN, chúng tôi tiến hành xem xét và kiểm tra kết quả. Phân tích kết quả
chứng minh tính khả thi của các giải pháp đề xuất, và chứng tỏ rằng NLTH TPTS của
HS trong việc đọc hiểu VBTS đã được cải thiện đáng kể.


9
NỘI DUNG
Chương 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ VẤN ĐỀ
PHÁT TRIỂN NL TỰ HỌC TÁC PHẨM TỰ SỰ
CHO HỌC SINH QUA HỆ THỐNG PHIẾU HỌC TẬP
1.1. Những nghiên cứu về vấn đề NL và PTNL người học
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu ở nước ngoài
Ở các nước Tây Âu, khái niệm NL đã được xuất hiện từ xa xưa trước khi trở
thành một thuật ngữ khoa học. Khái niệm NL được bàn đến từ thế kỉ XVI. Phải đến
cuối những năm 1900, NL đã trở thành mối bận tâm tập trung, sâu rộng. Knud Illeris
khẳng định NL chính là yếu tố giúp con người đối mặt và giải quyết những yêu cầu
đặt ra trước sự thách thức gay gắt của bối cảnh, trong đó nhiều điều là khơng có tiền lệ
[108; tr.1]. Càng về sau, vấn đề NL được nghiên cứu và đánh giá từ rất nhiều phương
hướng, nhiều cách thức đa dạng.
Các tác giả thuộc tổ chức OECD cho rằng: “NL khơng chỉ là kiến thức kĩ năng. NL
cịn bao gồm khả năng đáp ứng các yêu cầu phức tạp bằng cách lựa chọn và kết hợp các
nguồn lực tâm lý xã hội như kĩ năng và thái độ trong hoàn cảnh cụ thể.”[115; tr.58]
Chia sẻ quan điểm tương tự, nhà nghiên cứu F.E.Weinert đã làm rõ rằng NL của

con người bao gồm sự kết hợp giữa khả năng tự nhiên và các kỹ năng có thể được học
hỏi. Ơng cũng nhấn mạnh rằng khả năng sẵn sàng của HS trong việc giải quyết các vấn
đề, hành động có trách nhiệm và khả năng suy nghĩ phản biện là những yếu tố quan trọng,
định hình NL [130].
Nhà nghiên cứu J.Coolahan (1996) khẳng định NL từ phương diện là “khả
năng nói chung”. NL được tạo thành dựa vào các yếu tố như kiến thức, kinh nghiệm,
giá trị phương hướng,… gắn với thực tiễn giáo dục [103; tr.26].
Nghiên cứu lý thuyết về NL là một phần quan trọng trong lĩnh vực giáo dục, đặc
biệt là trong việc phát triển chương trình của nhiều quốc gia trên thế giới. Điển hình,
chương trình của bang Québec (2004), cũng như chương trình của New Zealand và
nhiều quốc gia khác, đều nhấn mạnh rằng NL không chỉ liên quan đến “kiến thức, kỹ
năng”, mà còn bao gồm “thái độ” và “khả năng hành động hiệu quả trong các tình
huống phức tạp” [131]. Điều này cho thấy, NL được coi là một cấu trúc động, linh hoạt,
đa dạng về thành tố và cấp độ, biểu hiện qua khả năng sẵn sàng hành động và thích ứng
trong nhiều điều kiện xã hội khác nhau. Sự chuyển giao này từ lý thuyết sang thực tiễn
giáo dục cho thấy sự biến chuyển trong cách tiếp cận giáo dục: từ việc tập trung chủ yếu
vào kiến thức lý thuyết sang phát triển toàn diện các NL khác nhau cũng như phẩm chất
cá nhân cho môi trường và công việc hiện đại. Điều này cũng làm nổi bật nhu cầu phát