luận văn thạc sĩ tích hợp tri thức lí luận văn học ở phần tri thức đọc hiểu với quá trình dạy học tác phẩm văn xuôi cụ thể trong chương trình ngữ văn 12 nâng cao
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.13 MB, 108 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ THANH HUYỀN
TÍCH HỢP TRI THỨC LÍ LUẬN VĂN HỌC
Ở PHẦN TRI THỨC ĐỌC – HIỂU
VỚI QUÁ TRÌNH DẠY HỌC TÁC PHẨM VĂN XI CỤ THỂ
TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 NÂNG CAO
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN
Hà Nội 2016
z
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ THANH HUYỀN
TÍCH HỢP TRI THỨC LÍ LUẬN VĂN HỌC
Ở PHẦN TRI THỨC ĐỌC – HIỂU
VỚI QUÁ TRÌNH DẠY HỌC TÁC PHẨM VĂN XI CỤ THỂ
TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 NÂNG CAO
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MƠN NGỮ VĂN)
Mã số: 60 14 01 11
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Lê Thời Tân
Hà Nội, 2016
z
LỜI CẢM ƠN
Được sự phân công của Khoa Sau đại học trường Đại học Giáo dục, Đại
học Quốc gia Hà Nội, và sự đồng ý của thầy giáo hướng dẫn PGS. TS Lê
Thời Tân chúng tôi đã thực hiện đề tài Tích hợp tri thức lí luận văn học ở
phần tri thức đọc - hiểu với quá trình dạy học tác phẩm văn xi cụ thể trong
chương trình Ngữ văn 12 - Nâng cao.
Để hoàn thành luận văn này, xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo đã
hướng dẫn, giảng dạy tơi trong suốt q trình học tập nghiên cứu và rèn
luyện ở Trường Đại học Giáo dục, ĐHQGHN. Xin cảm ơn các thầy cơ cơng
tác tại phịng đào tạo, Trường Đại học Giáo Dục; Thư viện - Đại học Quốc gia
Hà Nội; Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện
tốt nhất để chúng tơi có thể hồn thành luận văn này.
Xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn PGS. TS Lê Thời
Tân đã tận tình, chu đáo cùng tôi trên bước đường nghiên cứu khoa học.
Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cám ơn Ban giám hiệu, Tổ Ngữ văn Trường
THPT Lý Thường Kiệt, Long Biên, Hà Nội, các đồng nghiệp, bạn bè và gia
đình đã tạo điều kiện để tơi hồn thành tốt cơng việc của mình.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách tốt nhất song
trong quá trình thực hiện, nghiên cứu người viết bài khơng tránh khỏi những
bỡ ngỡ, thiếu sót. Tơi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của q thầy,
cơ giáo và các bạn đồng nghiệp để việc nghiên cứu khoa học của tơi và luận
văn được hồn chỉnh hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2016
Học viên
Trần Thị Thanh Huyền
i
z
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BGD - ĐT
: Bộ Giáo dục và Đào tạo
CTNV12 - NC
: Chương trình Ngữ văn 12 - Nâng cao
KTĐG
: Kiểm tra đánh giá
LLVH
: Lí luận văn học
PPDH
: Phương pháp dạy học
THPT
: Trung học phổ thông
TPVH
: Tác phẩm văn học
SGK
: Sách giáo khoa
VD
: Ví dụ
ĐHQGHN
: Đại học Quốc gia Hà Nội
ii
z
MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục chữ viết tắt ....................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục bảng.................................................................................................. v
Danh mục biểu đồ ............................................................................................. v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................ 8
1.1. Một số khái niệm ........................................................................................ 8
1.1.1. Khái niệm tích hợp .................................................................................. 8
1.1.2. Dạy học tích hợp ..................................................................................... 9
1.2. Tri thức lí luận .......................................................................................... 15
1.2.1. Tri thức lí luận văn học ......................................................................... 15
1.2.2. Vị trí, vai trị của tri thức lí luận văn học .............................................. 17
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.................................................................................. 27
CHƯƠNG 2- THỰC TRẠNG VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP
TRI THỨC LÍ LUẬN VĂN HỌC Ở PHẦN TRI THỨC ĐỌC – HIỂU
TRONG CTNV12 – NC .................................................................................
28
2.1. Thực trạng của việc dạy học .................................................................... 28
2.1.1. Mục tiêu của chương trình Ngữ văn ở trường THPT hiện nay............ 28
2.1.2. Những thuận lợi và khó khăn ................................................................ 30
2.1.3. Hệ thống hóa tri thức lí luận văn học trong tác phẩm văn xuôi qua các
phần tri thức đọc - hiểu (CTNV12 - NC) ........................................................ 36
2.1.4. Vài so sánh dạy học tri thức lí luận văn học ở các tác phẩm văn xi
giữa chương trình Ngữ văn 12 cơ bản và chương trình nâng cao................... 42
2.2. Một số phương pháp tích hợp lí luận văn học ở phần tri thức đọc - hiểu
với quá trình dạy học các tác phẩm văn xuôi cụ thể trong CTNV - 12 NC…43
2.2.1. Tích hợp "xi chiều", từ đọc - hiểu tác phẩm tới tổng kết tri thức lí
luận văn học .................................................................................................... 43
iii
z
2.2.2. Tích hợp "ngược chiều", từ tri thức lí luận văn học đến bài học tác
phẩm ................................................................................................................ 53
2.2.3. Tích hợp "song song", qua q trình giảng dạy, ơn tập và hệ thống hóa
......................................................................................................................... 61
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2.................................................................................. 76
CHƯƠNG 3 – GIÁO ÁN VÀ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................... 77
3.1. Thiết kế giáo án thực nghiệm .................................................................. 77
3.2. Những vấn đề chung của thực nghiệm ..................................................... 86
3.2.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 86
3.2.2. Đối tượng, địa bàn và thời gian thực nghiệm........................................ 87
3.3. Nội dung và tiến trình thực nghiệm ......................................................... 88
3.3.1. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 88
3.3.2. Tiến trình thực nghiệm .......................................................................... 88
3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 89
3.4.1. Tiến hành kiểm tra ................................................................................ 89
3.4.2. Kết quả kiểm tra .................................................................................... 90
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................. 90
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 94
1. Kết luận ....................................................................................................... 94
2. Khuyến nghị ............................................................................................... 95
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 101
iv
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Điều tra về việc giáo viên sử dụng tích hợp tri thức lí luận văn học
trong q trình dạy học tác phẩm văn xi ..................................................... 34
Bảng 2.2. Thực trạng tổ chức giờ dạy của giáo viên .................................... 35
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra 15 phút .................................. 91
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
v
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Tiếp thu tinh thần đổi mới, dạy học - đọc văn đã có những bước chuyển
mình. Giáo viên là người hướng dẫn, học sinh là người chủ động kiến tạo kiến
thức trong giờ học dưới sự tác động của thầy. Tuy nhiên, công cuộc đổi mới
phương pháp dạy học để phát triển trí tuệ học sinh cũng không phải là công
việc ngày một ngày hai có thể làm xong, nó phải được tiến hành liên tục trong
suốt cuộc đời làm thầy của mỗi giáo viên. Đọc văn, dạy và học văn là cuộc
hành trình đi tìm cái đẹp, cái đẹp trong ngơn ngữ nghệ thuật, trong nội dung,
ý nghĩa trong mỗi tác phẩm văn chương từ đó giúp các em phát triển năng lực
sáng tạo, thơng minh hịa nhập với cuộc sống.
Từ thực tế dạy học của Việt Nam cho thấy cách dạy học Ngữ văn theo lối
bình giảng và cung cấp cho học sinh các kiến thức lí thuyết một cách tách biệt
không đáp ứng được nhu cầu học tập của giới trẻ ngày nay và khơng cịn phù
hợp với xu thế của giáo dục hiện đại. Đổi mới chương trình theo hướng tích
hợp và đa dạng hóa các thể loại văn bản được đưa vào nhà trường đặt cơ sở
cho việc tiếp tục đổi mới trong bối cảnh xây dựng chương trình phát triển
năng lực nói chung.
1.2. Phạm Văn Đồng, người học trị xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị
lãnh tụ kính mến của nhân dân ta, đã từng cho rằng: "Văn học là một hình thái
ý thức đặc biệt của xã hội, là nghệ thuật vận dụng ngơn ngữ một cách tài tình
và sáng tạo để nhận thức và phản ánh đời sống xã hội, để biểu hiện tâm tư
con người. Văn học đã trở thành công cụ để giáo dục con người, cải tạo xã
hội mạnh mẽ, nó là thứ vũ khí tư tưởng rất sắc bén có tác dụng to lớn, sâu
rộng và bền bỉ mà lịch sử loài người từ trước đến nay đã xác nhận".
Văn học là nhân học (Học văn là học cách làm người), bên cạnh đó mơn
văn cịn có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh những hiểu biết một cách có hệ
thống về lí luận văn học, cung cấp những hiểu biết cơ bản, sơ giản nhất về
văn học, về tác phẩm văn học với các loại thể khác nhau. Song như đã nói,
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
1
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
dạy học khơng phải là q trình nhồi nhét kiến thức mà quan trọng là giúp các
em trang bị những phương pháp nghiên cứu, học tập, phương pháp giải quyết
các vấn đề. Mục đích cao nhất và cuối cùng của dạy học trong nhà trường là
phát triển năng lực cho học sinh. Tri thức lí luận văn học góp phần nâng cao
trình độ và mở rộng vốn văn hóa đọc cũng như phát triển năng lực, kỹ năng
đọc văn cho học sinh. "Lí luận văn học là một chuyên ngành nghiên cứu về
mối quan hệ giữa văn học và hiện thực đời sống, quan hệ giữa văn học và các
loại hình nghệ thuật khác, từ đó làm nổi bật đặc trưng, vị trí của văn học.
Cùng với đó, lí luận văn học đi sâu giải phẫu, khám phá cấu trúc nội tại của
tác phẩm văn học với các yếu tố không gian, thời gian, nhân vật, người kể
chuyện, cốt truyện, kết cấu..."[28, tr.3].
Như vậy, tri thức lí luận văn học giữ vị trí quan trọng, mang tính chất
tổng kết, khám phá những vấn đề cốt lõi, bản chất của văn học. Chính vì thế,
nắm kiến thức cơ bản của lí luận văn học là một cách giúp người học tập
nghiên cứu văn học, tự trang bị cho mình một bảo bối, cẩm nang để chủ động,
tự tin trong mọi tình huống, có thể giải mã, cắt nghĩa hàng trăm hàng ngàn
hiện tượng tác giả, tác phẩm văn học từ cổ chí kim, từ đơng sang tây.
1.3. SGK bộ nâng cao có điểm khác biệt so với SGK bộ cơ bản đó là sau mỗi
bài đọc văn có phần Tri thức đọc - hiểu. Đây là mảng kiến thức lí luận văn
học mà người biên soạn muốn học sinh và giáo viên nắm bắt. Qua quá trình
điều tra, khảo sát thực tiễn, chúng tôi nhận thấy phần lớn cả người dạy và
người học đều chưa chú trọng vào phần lí luận văn học ở tri thức đọc - hiểu
và càng không biết kết nối chúng trong quá trình giảng dạy ngữ văn.
Xuất phát từ thực tiễn trên, chúng tôi đã chọn và nghiên cứu đề tài: Tích
hợp tri thức lí luận văn học ở phần tri thức đọc - hiểu với q trình dạy học
tác phẩm văn xi cụ thể trong chương trình Ngữ văn 12 Nâng cao nhằm
giúp học sinh hứng thú, say mê hơn đối với môn học này. Giúp các em người tiếp nhận, chiếm lĩnh tác phẩm; và giáo viên - những người làm cầu
nối học sinh với tác phẩm, biết kết nối lí luận văn học ở phần tri thức đọc -
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
2
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
hiểu trong các tác phẩm văn xi chương trình Ngữ văn 12 - Nâng cao với
quá trình đọc - hiểu các tác phẩm văn xi trong và ngồi chương trình, để từ
đó có được những nhận thức đúng và khơng cảm thấy tri thức lí luận văn học
là một hệ thống kiến thức khô khan, xa vời mà gần gũi và sát thực. Biết biến
tri thức lí luận thành những chiếc chìa khóa để khai mở, khám phá, phát hiện
những tầng nghĩa mới mẻ, thú vị, giàu sức thuyết phục của tác phẩm văn học.
Theo cách đó, chúng tơi mong muốn người tiếp nhận (giáo viên - học sinh bạn đọc) có được lối tư duy sắc bén để có thể chiếm lĩnh tác phẩm một cách
nhanh nhất và hiệu quả cao, từ đó thêm yêu, thêm say văn học, để trở thành
"những bạn đọc tri âm, tri kỉ, những người cùng tác giả đi đến những miền
sâu kín nhất của cuộc đời, của trái tim, của tâm hồn, hay cũng muốn phiêu
lưu trên những đoạn đường đầy mưa nắng, gập ghềnh, gai góc mà cực kì hấp
dẫn" [13, tr. 3].
2. Lịch sử vấn đề
Muốn nâng cao trình độ văn hóa giáo dục cho thế hệ trẻ Việt Nam trong
nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế để họ phát triển, đáp ứng nhu cầu
ngày càng cao của đất nước trước ngưỡng cửa hiện đại hóa khơng có gì tốt
hơn là phải dạy họ biết tự học, học mọi lúc, mọi nơi, mọi thời điểm, học suốt
đời, bởi mỗi chúng ta đều nhận thức được "học để biết, học để làm, học để
chung sống, học để tự khẳng định mình" là một mục tiêu đúng đắn. Nắm rõ
được vấn đề này, đã có nhiều bài viết, nhiều cơng trình nghiên cứu đề cập
tương đối đầy đủ, sâu sắc.
Bộ sách Lí luận văn học do Phương Lựu chủ biên – NXB Đại học Sư
phạm, được coi là cuốn giáo trình ở đại học về Lí luận văn học. Trong đó
cuốn sách cũng đã chỉ rõ vị thế của phân mơn Lí luận văn học trong q trình
giảng dạy mơn văn là một bộ mơn chính trong khoa nghiên cứu văn học.
Trong cuốn Lí luận văn đọc và đổi mới đọc hiểu tác phẩm của TS.
Nguyễn Văn Tùng cũng cho ta thấy Lí luận văn học là một chuyên ngành
nghiên cứu về mối quan hệ giữa văn học và hiện thực đời sống, quan hệ giữa
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
3
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
văn học với các loại hình nghệ thuật khác, từ đó làm nổi bật đặc trưng, vị trí
của văn học.
Cùng với đó, lí luận văn học đi sâu giải phẫu, khám phá cấu trúc nội tại
của tác phẩm văn học với các yếu tố không gian, thời gian, nhân vật, người kể
chuyện, cốt truyện...; đặc trưng các thể loại như thơ ca, tiểu thuyết, truyện
ngắn...
Nhìn chung, kiến thức lí luận văn học mang tính chất tổng kết, khám phá
những vấn đề cốt lõi, bản chất của văn học [28, tr.3]. Những bài viết của giáo
sư Phan Trọng Luận "Lí luận văn học - kiến thức siêu kiến thức" [36] đã giúp
người đọc thấy được vị trí, vai trị, tầm quan trọng của bộ mơn lí luận văn
học. Trong luận văn của mình, Th.S Đồn Thị Vân đã giúp người u văn có
được cái nhìn sâu, rộng về Phương pháp khai thác các kiến thức Lí luận văn
học trong đọc- hiểu văn bản văn học lớp 11- Nâng cao như khai thác các yếu
tố lí luận văn học để định hướng cho việc đọc - hiểu; khai thác các yếu tố lí
luận văn học để đi sâu đọc hiểu các tác phẩm văn học tự sự...
Như vậy có thể thấy tầm quan trọng của kiến thức lí luận văn học đối với
việc dạy - học văn, GS.TS Nguyễn Thanh Hùng trong cuốn Kĩ năng đọc hiểu
văn bản cũng chỉ rõ vấn đề, định hướng để từ đó giúp học sinh tự khai mở
kiến thức. "Thầy giáo là yếu tố quyết định của việc dạy học thành công. Hơn
bất cứ nghề nào, nghề dạy học ln ln địi hỏi người thầy giỏi, uyên bác,
biết cập nhật thông tin. Dạy học yêu cầu đào tạo thế hệ công dân tương lai,
cho nên người thầy phải là người có đạo đức, yêu thiết tha đất nước, tiếng nói
dân tộc mình. Thầy biết u nhân dân, u q và tơn trọng học trị. Thầy
phải là người có trách nhiệm với cơng việc trồng người, khơng thể là kẻ ba
hoa, dạy học qua quýt, chuộng thành tích hơn thực tế. Một người thầy có đủ
phẩm chất là điều cần thiết để đảm bảo dạy học thành cơng". Những tâm sự
của GS Trần Đình Sử trong cuốn Lý luận và phê bình văn học của mình
(NXB Giáo dục), đã có định hướng tốt, giúp cho người giáo viên dạy văn biết
cách đi cho đúng, biết xác định rõ vai trị của tri thức lí luận văn học.
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
4
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
Năm 1998, NXB Đại học Quốc gia tái bản lần thứ 4 cuốn sách Phương
pháp dạy học văn do giáo sư Phan Trọng Luận làm chủ biên đã khẳng định
tầm quan trọng của lí luận văn học đối với chất lượng học văn của học sinh
THPT. Nhiều em hiểu sai lệch nội dung tác phẩm, hoặc học vẹt, khiên cưỡng
mà chưa biết cách mở những tác phẩm văn chương. Tác giả đã khẳng định:
"Khơng nên nói chuyện xếp lý luận văn học lại, trước hết là phải giúp cho học
sinh cảm nhận được chất văn! Làm gì có chuyện đối lập giữa việc cảm và
hiểu, giữa hiểu biết lí luận và cảm thụ thẩm mỹ. Trình độ am hiểu lí luận chỉ
tăng cường hỗ trợ thêm cho khả năng cảm thụ thẩm mỹ mà thôi. Nhấn mạnh
khả năng thưởng thức mà coi nhẹ nâng cao trình độ lí luận văn học chính là
vơ tình đã duy trì trình độ của học sinh ở mức độ thấp nhất của kiến thức. Nói
như Papslop: Có bao nhiêu khái niệm về sự vật là có được bấy nhiêu hiểu biết
về bản chất của sự vật. Có trăm ngàn ấn tượng xúc cảm văn chương, có trăm
ngàn hiện tượng văn học mà kiến thức chưa được nâng lên thành những khái
niệm vững chắc thì kiến thức vẫn là kiến thức vụn vặt cảm tính, mang tính tư
liệu. Rõ ràng là lí luận sẽ giúp học sinh có khả năng tự mình ứng dụng và bổ
sung kiến thức mới".
Tuy nhiên trong quá trình dạy học và khảo sát, chúng tôi chưa bắt gặp tài
liệu nào tập trung nghiên cứu một cách có hệ thống, đầy đủ về hoạt động tích
hợp lí luận văn học ở phần tri thức đọc - hiểu với quá trình dạy học tác phẩm
văn xuôi ở trường phổ thông, hầu hết các giáo trình và các bài viết mới chỉ
dừng lại ở việc khẳng định vai trò, tầm quan trọng của kiến thức lí luận trong
việc giảng dạy bộ mơn. Các cơng trình cũng đã đưa ra được những biện pháp
để giúp việc giảng dạy gần hơn với thực tiễn nhưng chưa có tác giả nào đi sâu
vào kết nối, tích hợp lí luận văn học ở phần tri thức đọc - hiểu với q trình
giảng dạy tác phẩm văn xi trong chương trình Ngữ văn 12, Nâng cao. Các
tác giả chỉ mới đi rất rộng về kiến thức lí luận nói chung mà chưa bàn tới kiến
thức lí luận cụ thể trong phần tri thức đọc hiểu của SGK Ngữ văn 12 Nâng
cao. Bởi vậy khi lựa chọn nghiên cứu đề tài, chúng tơi mong muốn góp một
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
5
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
phần nhỏ nhằm gợi mở những giải pháp đem lại hiệu quả cho hoạt động dạy
học tích hợp tri thức lí luận văn học ở phần đọc - hiểu với q trình dạy học
tác phẩm văn xi ở trường phổ thơng nói chung và học sinh trường THPT
Lý Thường Kiệt nói riêng để tạo được sự hứng thú, lịng say mê của học sinh
trong khám phá tác phẩm và góp phần nâng cao chất lượng học tập môn Ngữ
văn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
+ Nhận diện và hệ thống hóa tồn bộ tri thức lí luận văn học liên quan đến tác
phẩm văn xi trình bày phân tán trong các phần Tri thức đọc - hiểu đặt kèm
sau các bài học nhất định trong SGK Ngữ văn 12, Nâng cao.
+ Xác định đường hướng và cách thức tích hợp các tri thức lí luận văn học đó
vào q trình dạy học tác phẩm đọc - hiểu cụ thể trong chương trình dạy học
ngữ văn nói chung, chương trình ngữ văn 12 nâng cao nói riêng.
+ Giúp người dạy - người học nhận thức sâu sắc hơn mối quan hệ giữa lí luận
văn học (lí thuyết văn chương) và thực tiễn sáng tác cũng như quan hệ giữa tri
thức lí luận với việc tiếp nhận tác phẩm văn học nói chung.
+ Giúp các em hình thành kĩ năng tự đọc, tự nghiên cứu, biết cách chiếm lĩnh
tác phẩm văn học trong và ngoài nhà trường.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.2.1. Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến:
+ Lí luận dạy học;
+ Tri thức lí luận văn học trong phần đọc - hiểu của sách giáo khoa
Ngữ văn 12 nâng cao;
+ Hoạt động dạy và học trong trường phổ thông.
3.2.2. Điều tra thực trạng dạy và học lí luận văn học trong phần tri thức đọc hiểu tác phẩm văn xi 12 nâng cao.
3.3.3. Phân tích nội dung kết nối lí luận văn học ở phần tri thức đọc - hiểu với
qúa trình dạy học tác phẩm văn xuôi 12 nâng cao.
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
6
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
3.3.4. Đề xuất q trình dạy học tích hợp trong giờ Ngữ văn.
3.3.5. Triển khai thực nghiệm, đánh giá kết quả thực nghiệm và hồn thiện
các tiến trình dạy học.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Vai trị cơng cụ của tri thức lí luận văn học trong q trình dạy học đọc
- hiểu tác phẩm văn xuôi và cách tích hợp vào nhau giữa hai nội dung dạy học
này trong chương trình Ngữ văn 12, Nâng cao.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Được sử dụng để tìm, đọc, phân loại tư liệu trong nước và ngồi nước
nhằm hình thành cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu.
5.2. Phương pháp thống kê
Thống kê và phân tích số liệu để có được những kết quả khách quan.
5.3. Phương pháp so sánh
So sánh những nội dung trong các tài liệu để có những số liệu chính xác,
đáng tin cậy.
5.4. Phương pháp phân tích
Tìm hiểu, phân tích số liệu giúp các vấn đề được sáng tỏ.
5.5. Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, tổng hợp, khái quát
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn
gồm ba chương.
Chương 1 – Cơ sở lí luận của đề tài
Chương 2 – Thực trạng và phương pháp dạy học tích hợp lí luận văn học
ở phần tri thức đọc - hiểu trong CTNV12 - NC
Chương 3 – Giáo án và thực nghiệm sư phạm
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
7
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Khái niệm tích hợp
Tích hợp là một tư tưởng sư phạm đã trở thành xu hướng chung của nhiều
nước trên thế giới có nền giáo dục tiên tiến. Đưa tư tưởng sư phạm tích hợp
vào trong q trình dạy học là cần thiết. Quan điểm dạy học này đã được
nghiên cứu và sử dụng để xây dựng chương trình, biên soạn sách giáo khoa
phổ thơng ở nước ta trong những năm gần đây. Tuy nhiên cũng có nhiều cách
hiểu khác nhau về quan điểm giáo dục tích hợp.
Theo Từ điển tiếng Việt, tích hợp là "Lắp ráp, nối kết các thành phần của
một hệ thống theo quan điểm tạo nên một hệ thống toàn bộ" [24, tr. 981]. Như
vậy, tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành
phần khác nhau thành một khối chức năng.
Tuy nhiên vấn đề quan trọng là tích hợp cái gì và tích hợp như thế nào? Ở
đây, Bộ giáo dục cũng chỉ rõ "Tích hợp là sự phối hợp những tri thức gần gũi,
có quan hệ mật thiết với nhau trong thực tiễn, để chúng hỗ trợ và tác động vào
nhau, phối hợp với nhau, nhằm tạo nên kết quả tổng hợp nhanh chóng và
vững chắc" [47, tr. 35]. Bên cạnh đó "Tích hợp là sự phối hợp các tri thức
thuộc một số mơn học có những nét tương đồng vào một lĩnh vực chung,
thường là quanh những chủ đề" [48, tr. 25]. Trong tiếng Anh, tích hợp được
viết là "integration" một từ gốc Latin (integer) có nghĩa là "whole" hay "tồn
bộ, tồn thể". Có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành
phần khác nhau của một hệ thống để bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục
tiêu hoạt động của hệ thống ấy.
Mỗi nhà sư phạm có một cách thể hiện về tích hợp nhưng họ đều đi đến
một điểm chung là sự phối kết hợp các kiến thức, kĩ năng thuộc các mơn học
hoặc các phân mơn khác nhau nhằm hình thành kiến thức liên thông, rèn luyện
bốn kĩ năng nghe - nói - đọc - viết cho học sinh, hướng các em biết cách
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
8
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
chiếm lĩnh và sử dụng kiến thức trong thực tiễn cuộc sống. Không chỉ ở Việt
Nam mà nhiều nước trên thế giới cũng coi tích hợp là xu hướng dạy học
chung như Pháp, Trung Quốc, Philippines...
Vậy, nên hiểu dạy học tích hợp là gì?
1.1.2. Dạy học tích hợp
1.1.2.1. Bản chất của dạy học tích hợp
Quan điểm về nội dung và phương pháp giáo dục của nhà nước ta là giáo
dục toàn diện. Luật Giáo dục đã chỉ rõ: "Nội dung giáo dục phải đảm bảo tính
cơ bản, tồn diện, thiết thực, hiện đại và có hệ thống" (Điều 5) nhằm phát huy
tính tích cực, tự giác, tính tích cực, chủ động và phát huy tư duy sáng tạo của
người học. Quan điểm dạy học đó được cụ thể hóa trong việc xây dựng
chương trình sách giáo khoa theo hướng tích hợp, đây là một phương pháp
dạy học đúng đắn và mang lại hiệu quả cao. Dạy học tích hợp hướng giáo viên
và học sinh tới cách dạy và cách học chủ động, sáng tạo nhằm hình thành và
phát triển năng lực.
Như vậy, có thể hiểu dạy học tích hợp là lồng ghép các nội dung cần thiết
vào những nội dung vốn có của một hay nhiều mơn khoa học. Ví dụ khi dạy
mơn sinh học, người giáo viên có thể lồng ghép những kiến thức về địa lí, mơi
trường, giáo dục bảo vệ sức khỏe sinh sản... Khi dạy môn Ngữ văn có thể lồng
ghép những kiến thức về lí tưởng sống, lịng u nước hay những kiến thức
của mơn địa lí, lịch sử, giáo dục cơng dân. Cũng có thể khi dạy phân môn nhỏ
tiếng Việt người giáo viên có thể cùng các em tìm hiểu ngơn từ, tài năng,
phong cách nghệ thuật của tác giả.
Dạy học tích hợp cũng chính là hành động liên kết các đối tượng nghiên
cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau
trong cùng một kế hoạch dạy học. Cuộc sống là một bộ đại bách khoa toàn thư
của tri thức, kinh nghiệm và phương pháp, mọi vấn đề xảy ra trong cuộc sống
bao giờ cũng yêu cầu người gặp phải giải quyết theo hướng tích hợp. Không
thể giải quyết một vấn đề và nhiệm vụ nào của lí luận và thực tiễn mà lại
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
9
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
không sử dụng tổng hợp và phối hợp kinh nghiệm kĩ năng đa ngành của nhiều
lĩnh vực khác nhau. Rèn được khả năng tích hợp sẽ giúp học sinh học tập
thông minh, biết vận dụng sáng tạo kiến thức, kĩ năng và phương pháp của
khối lượng tri thức toàn diện, hài hịa và hợp lí trong giải quyết các tình huống
khác nhau của cuộc sống hiện đại, giúp các em khi ra cuộc sống ln chủ động
tự tin và hịa nhập với mơi trường mới.
1.1.2.2. Dạy học tích hợp trong mơn Ngữ văn
Phương pháp dạy học tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện
đại đang được quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trường ở nhiều nước
trên thế giới. Ở Việt Nam, từ thập niên 90 của thế kỉ XX trở lại đây vấn đề xây
dựng mơn học tích hợp với những mức độ khác nhau mới thực sự được tập
trung nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng vào nhà trường phổ thông, chủ yếu ở
bậc học Tiểu học và Trung học cơ sở. Trước đó, tinh thần giảng dạy tích hợp
mới chỉ thực hiện ở mức độ thấp như liên hệ, phối hợp các kiến thức kĩ năng
thuộc các môn học hay phân môn khác nhau để giải quyết một vấn đề giảng
dạy. Hiện nay, xu hướng tích hợp vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu, thử
nghiệm và áp dụng đổi mới chương trình và SGK bậc THPT. Các môn học
trong nhà trường đều lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo để tổ
chức nội dung chương trình, biên soạn SGK và lựa chọn các phương pháp
giảng dạy. Phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm được xem là
đáp ứng yêu cầu cơ bản của mục tiêu giáo dục nhất là đối với giáo dục nghề
nghiệp. Đây là phương pháp có khả năng định hướng việc tổ chức q trình
dạy học thành quá trình tự học, quá trình cá nhân hóa người học. Dạy học lấy
người học là trung tâm đòi hỏi người học là chủ thể của hoạt động học, họ
phải tự học, tự nghiên cứu để tìm ra kiến thức bằng hành động của chính
mình; người học khơng chỉ được đặt trước những kiến thức có sẵn ở trong bài
giảng của giáo viên mà phải tự đặt mình vào tình huống có vấn đề của thực
tiễn, cụ thể và sinh động của nghề nghiệp để rồi từ đó tự mình tìm ra cái chưa
biết, cái cần khám phá học để hành, hành để học, tức là tự tìm kiếm kiến thức
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
10
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
cho bản thân, phát triển năng lực làm việc nhóm.
Dạy học tích hợp biểu hiện cách tiếp cận lấy người học là trung tâm, đây
là xu hướng chung có nhiều ưu thế so với dạy học truyền thống. Trong lĩnh
vực lí luận và phương pháp dạy học, vấn đề đang đặt ra cho bộ môn Ngữ văn
là làm thế nào để tiếp cận, nghiên cứu và vận dụng phương pháp tích hợp vào
dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực cho học sinh một cách hiệu
quả hơn, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục.
Bộ môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông với những đặc trưng riêng
rất thuận lợi trong việc dạy học tích hợp. Bởi nội dung, kiến thức, mục tiêu ở
các phân môn đều liên quan mật thiết với nhau và đều hướng tới đích chung là
biết cảm thụ văn chương, biết hướng tới cái hay cái đẹp của ngôn từ, hiểu và
biết sử dụng tiếng Việt đúng ý nghĩa nhất. Văn bản của cả ba phân môn (Văn
học, Tiếng Việt, Làm văn) đều chứa đựng những mức độ khác nhau của tính
khoa học, tính nghệ thuật, tính xã hội và tính sáng tạo của nó. Đó cũng là cơ
sở chung để suy nghĩ về sự quy tụ những giao điểm của quá trình tích hợp.
Việc tích hợp trong chương trình và SGK Ngữ văn được thể hiện trên các
phương diện cụ thể như :
+ Tích hợp các nội dung dạy học của phần Văn học với nội dung dạy học của
các phần Tiếng Việt và Làm văn; tích hợp tri thức lí luận văn học với các bài
giảng, tích hợp với nội dung các phần trong bài đọc hiểu;
+ Tích hợp dạy kiến thức với thực hành luyện tập các kĩ năng quan sát, nghe,
nói, đọc, viết và rèn luyện tư duy;
+ Tích hợp dạy các kiến thức, kĩ năng của môn Ngữ văn với các kiến thức kĩ
năng thuộc các ngành khoa học, nghệ thuật khác và thực tiễn đời sống;
+ Tích hợp việc dạy của giáo viên với việc học của học sinh.
Khi tiến hành tích hợp người giáo viên đã góp phần giải quyết những vấn
đề của giáo dục như: Mâu thuẫn giữa lượng kiến thức, kĩ năng cần đưa vào
nhà trường với quỹ thời gian có hạn, mâu thuẫn giữa việc tiếp nhận lí thuyết
và sử dụng trong thực tiễn, đặc biệt là mâu thuẫn giữa sự tiếp nối hệ thống
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
11
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
kiến thức và sự trùng lặp kiến thức, người học thường gặp kiến thức quen
quen, và như vậy chương trình đã bị lặp lại.
Đích của việc dạy học tích hợp Ngữ văn cịn nhằm hình thành, vận dụng
bốn kĩ năng nghe, nói, đọc, viết và hình thành cho học sinh năng lực phân tích,
bình giá, cảm thụ văn học một cách chủ động, sáng tạo. Giúp các em có thể sử
dụng kiến thức mình ra thực tiễn cuộc sống, trong lao động và cơng tác.
Tích hợp trong mơn Ngữ văn cũng cịn hướng tới đích tích hợp với nhiều
mơn học khác trong chương trình, giúp học sinh làm chủ kiến thức và biết vận
dụng chúng trong đời thường.
Tích hợp trong môn Ngữ Văn được hiểu là sự kết nối tri thức và kỹ năng
giữa ba phần: Văn - Tiếng Việt - Làm văn và trong từng phân môn, trong từng
vấn đề cụ thể. Đó chính là cách tiếp cận tri thức từ việc sử dụng hiệu quả các
tri thức công cụ.
Tuy nhiên không phải lúc nào việc sử dụng phương pháp dạy học tích
hợp đối với bộ mơn Ngữ văn cũng mang lại hiệu quả cao. Bởi nhiều giáo viên
chưa thật sự chú ý đến dạy tích hợp, các bài giảng thiếu chiều sâu, chưa đảm
bảo tính hệ thống, chưa phát huy được thế mạnh của môn học. Như khi dạy
tác phẩm Những đứa con trong gia đình của nhà văn - chiến sĩ Nguyễn Thi,
giáo viên chưa đẩy sâu được khuynh hướng sử thi, nỗi đau của cả dân tộc qua
con mắt của tác giả Nguyễn Thi, đồng nghĩa với việc chưa làm nổi bật được
đặc điểm cơ bản của văn học giai đoạn 1945- 1975 với khuynh hướng sử thi
và cảm hứng lãng mạn. Ở bài dạy này, người giáo viên có thể tích hợp với
những bài khác trong chương trình: Rừng xà nu, Vợ chồng A Phủ, ... để thấy
được vẻ đẹp của con người Việt Nam trong chiến đấu. Trong q trình học,
người dạy có thể cho học sinh thấy rõ nét đặc trưng trong phong cách sáng tác
của tác giả đó là nghệ thuật khắc họa diễn biến tâm lí nhân vật, là lời ăn tiếng
nói của người nơng dân Nam Bộ. Từ đó, học sinh có thể thấy được nghệ thuật
đặc sắc khi khắc họa nhân vật và giúp cho việc tìm hiểu tác phẩm khác trong
chương trình cũng như ngồi nhà trường được dễ dàng hơn, qua việc tích hợp
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
12
z
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
học sinh cũng thấy được nét đặc sắc riêng của tác giả so với các nhà văn khác,
thấy được điểm độc đáo của mỗi tác phẩm.
1.1.2.3. Dạy học tích hợp tri thức lí luận văn học ở phần Tri thức đọc - hiểu
với quá trình dạy học Ngữ văn
Việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học Ngữ văn ở trường THPT
chẳng những dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập
trong các phân môn Văn học, Tiếng Việt, Làm văn cũng như các bộ phận tri
thức khác như hiểu biết lịch sử xã hội, văn hố nghệ thuật... mà cịn xuất phát
từ đòi hỏi thực tế là cần phải khắc phục, xoá bỏ lối dạy học theo kiểu truyền
thụ một chiều, khép kín, tách biệt thế giới nhà trường và thế giới cuộc sống, cô
lập giữa những kiến thức và kĩ năng vốn có liên hệ, bổ sung cho nhau, tách rời
kiến thức với các tình huống có ý nghĩa, những tình huống cụ thể mà học sinh
sẽ gặp sau này.
Cùng với việc đổi mới phương pháp dạy học, cách gọi phân mơn văn
trong nhà trường phổ thơng cũng có nhiều thay đổi. Chúng ta đều biết ở nước
ta môn học này từ lâu có những tên gọi khác nhau. Trước Cách mạng tháng
Tám và sau đó ở miền Nam người ta thường dùng chữ môn Quốc
văn hay Việt văn. Ở miền Bắc trước đây có khi gọi là mơn Văn học, có khi
gọi là Tiếng Việt và Văn học và gần đây nhất thì gọi là Ngữ văn. Đây có thể
hiểu là cách rút gọn của Tiếng Việt và Văn học và có lẽ những người ủng hộ
cách gọi này cho rằng ngoài tiện lợi của sự ngắn gọn, tên gọi này phản ánh
được sự thống nhất của Ngữ và Văn mà mục tiêu dạy tích hợp đang đặt ra.
[40]. Ngày nay ta nên hiểu phân môn văn trong nhà trường là phân môn Đọc
văn, dạy văn là dạy cho học sinh năng lực đọc, kỹ năng đọc để học sinh có thể
đọc - hiểu bất cứ văn bản nào cùng loại. Từ đọc - hiểu văn mà trực tiếp nhận
các giá trị văn học, trực tiếp thể nghiệm các tư tưởng và cảm xúc được truyền
đạt bằng nghệ thuật ngơn từ, hình thành cách đọc riêng có cá tính. Đó là con
đường duy nhất để bồi dưỡng cho học sinh năng lực của chủ thể tiếp nhận
thẩm mỹ. Dạy đọc là dạy cho học sinh một hoạt động phải làm việc với con
luan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.caoluan.van.thac.si.tich.hop.tri.thuc.li.luan.van.hoc.o.phan.tri.thuc.doc.hieu.voi.qua.trinh.day.hoc.tac.pham.van.xuoi.cu.the.trong.chuong.trinh.ngu.van.12.nang.cao
13
z
