luận văn thạc sĩ dạy học truyện ngắn sau năm 1975 trong chương trình ngữ văn lớp 12 theo hướng tiếp cận liên văn bản
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.34 MB, 114 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
NGUYỄN THỊ CHÂM
DẠY HỌC TRUYỆN NGẮN SAU NĂM 1975
TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 12
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN LIÊN VĂN BẢN
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN
HÀ NỘI – 2015
z
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
NGUYỄN THỊ CHÂM
DẠY HỌC TRUYỆN NGẮN SAU NĂM 1975
TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 12
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN LIÊN VĂN BẢN
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
MÃ SỐ: 60 14 01 11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thời Tân
HÀ NỘI – 2015
z
LỜI CẢM ƠN
Qua thời gian nghiên cứu nghiêm túc, cuốn luận văn của tơi đã hồn
thành. Bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc đến
PGS.TS. Lê Thời Tân, người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi
hồn thành luận văn này.
Tơi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo và cán bộ nhân viên
các phòng chức năng của Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc Gia Hà
Nội và các thầy cô của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tận tình giảng
dạy, hướng dẫn, giúp đỡ chúng tơi trong 2 năm học tập và nghiên cứu tại
trường.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo
và các em học sinh của trường THPT Yên Phong số 1- Bắc Ninh đã tạo điều
kiện giúp đỡ tơi trong q trình triển khai đề tài.
Qua đây, tơi cũng xin gửi lời cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè
đã dành cho tơi sự quan tâm khích lệ và chia sẻ trong suốt thời gian học tập
và nghiên cứu.
Mặc dù đã cố gắng, nhưng luận văn khó tránh khỏi thiếu sót. Tơi rất
mong nhận được ý kiến đóng góp q báu từ phía thầy cơ giáo và các bạn
đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 11 năm 2015
Tác giả
Nguyễn Thị Châm
i
z
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
THPT
Trung học phổ thông
SGK
Sách giáo khoa
SGV
Sách giáo viên
Nxb
Nhà xuất bản
ii
z
MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục bảng................................................................................................. vi
Danh mục biểu đồ ........................................................................................... vii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .............. 8
1.1. Lí thuyết liên văn bản................................................................................ 8
1.1.1. Nguồn gốc liên văn bản........................................................................... 8
1.1.2. Khái niệm liên văn bản ......................................................................... 10
1.1.3. Đặc trưng của liên văn bản.................................................................... 11
1.1.4. Hình thức và nhiệm vụ của liên văn bản............................................... 11
1.2. Về thể loại truyện ngắn ........................................................................... 13
1.2.1. Khái niệm truyện ngắn ......................................................................... 13
1.2.2. Đặc điểm truyện ngắn .......................................................................... 14
1.3. Thực tiễn truyện ngắn sau năm 1975 ..................................................... 155
1.3.1. Bối cảnh lịch sử ................................................................................... 155
1.3.2. Diện mạo truyện ngắn sau năm 1975 ................................................... 17
1.3.3. Những thay đổi trong thi pháp truyện ngắn sau 1975........................... 22
1.3.3.1. Thay đổi về đề tài và cảm hứng nghệ thuật ....................................... 22
1.3.3.2. Thay đổi về kết cấu cốt truyện ........................................................... 25
1.3.3.3. Thay đổi về nghệ thuật xây dựng nhân vật ........................................ 28
1.3.3.4. Thay đổi về nghệ thuật trần thuật....................................................... 30
1.4. Khái quát về các văn bản truyện ngắn trong Ngữ văn 12 ........................ 31
1.4.1. Truyện Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)........................... 32
1.4.2. Truyện Một người Hà Nội (Nguyễn Khải) ........................................... 33
Tiểu kết chương 1: .......................................................................................... 34
iii
z
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC PHẦN TRUYỆN NGẮN SAU
NĂM 1975 ( NGỮ VĂN 12, TẬP 2) VÀ VẬN DỤNG HƢỚNG TIẾP
CẬN LIÊN VĂN BẢN VÀO DẠY HỌC .................................................... 35
2.1. Thực trạng dạy học văn trong nhà trường THPT hiện nay nói chung và
truyện ngắn sau năm 1975 nói riêng ............................................................... 35
2.1.1 Thực trạng dạy học văn trong nhà trường THPT hiện nay nói chung ... 35
2.1.2. Thực trạng dạy học truyện ngắn sau năm 1975 trong nhà trường THPT
hiện nay nói riêng ........................................................................................... 37
2.2. Những yêu cầu của việc dạy học truyện ngắn sau năm 1975 (Ngữ văn 12,
tập 2 ) theo hướng tiếp cận liên văn bản ......................................................... 49
2.2.1. Việc trích dẫn, so sánh, liên hệ trong dạy học Ngữ văn cần thực hiện
theo hướng tiếp cận liên văn bản một cách có ý thức và khoa học hơn ......... 49
2.2.2. Không để “khách” lấn át “chủ” ............................................................. 50
2.2.3. Tạo sự liên kết giữa các văn bản hay các thành tố văn bản từng quen
thuộc với học sinh ........................................................................................... 51
2.3. Một số giải pháp dạy học phần truyện ngắn sau năm 1975 (Ngữ văn 12,
tập 2 ) theo hướng tiếp cận liên văn bản ......................................................... 54
2.3.1. Liên kết văn bản văn học với văn bản văn học ..................................... 54
2.3.2. Liên kết văn bản văn học với văn bản âm nhạc, hội họa, kịch bản điện
ảnh ................................................................................................................... 57
2.3.3. Liên kết văn bản văn học với đời sống văn hóa- Xã hội ...................... 59
Tiểu kết chương 2: .......................................................................................... 61
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM DẠY HỌC PHẦN TRUYỆN NGẮN
SAU NĂM 1975 (NGỮ VĂN 12,TẬP 2) THEO HƢỚNG TIẾP CẬN
LIÊN VĂN BẢN ............................................................................................ 62
3.1. Những vấn đề chung của việc thực nghiệm dạy học phần truyện ngắn sau
năm 1975 (Ngữ văn 12, tập 2 - Ban cơ bản) theo hướng tiếp cận liên văn bản
......................................................................................................................... 62
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 62
iv
z
3.1.2. Đối tượng, địa bàn và thời gian thực nghiệm ...................................... 63
3.1.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 63
3.2. Tiến trình và kết quả thực nghiệm ........................................................... 64
3.2.1. Tiến trình thực nghiệm .......................................................................... 64
3.2.2. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 65
3.3. Thiết kế giáo án thực nghiệm ................................................................... 69
Tiểu kết chương 3............................................................................................ 94
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 95
1. Kết luận ....................................................................................................... 95
2. Khuyến nghị và đề xuất............................................................................... 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 100
v
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Thực trạng soạn giáo án của GV .................................................... 43
Bảng 2.2 Thực trạng tổ chức giờ dạy của GV ............................................... 44
Bảng 2.3 Thực trạng sử dụng cách tiếp cận liên văn bản vào dạy học .......... 44
truyện ngắn sau năm 1975 ở lớp 12 ................................................................ 44
Bảng 2.4 Thực trạng soạn bài ở nhà của HS .................................................. 46
Bảng 2.5 Thái độ của HS trong giờ học .......................................................... 47
Bảng 2.6 Kết quả học tập tiết học truyện ngắn sau năm 1975:....................... 48
Bảng 3.1 Tổng hợp kết quả (tính ra %) của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
......................................................................................................................... 66
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
vi
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra 15 phút .................................. 66
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra 60 phút .................................. 67
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
vii
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học
Nhiệm vụ quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học là làm thế nào để
nâng cao chất lượng dạy và học. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã
được xác định trong Nghị quyết Trung ương khóa VII và được cụ thể hóa ở luật
giáo dục: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào
thực tiễn, tác động đến tư tưởng, tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh” [ 34, điều 28.2 ].
Đổi mới phương pháp dạy học là hướng tới hoạt động học tập chủ động,
sáng tạo, năng động, học sinh tự khám phá và giải quyết vấn đề. Trong Những
định hướng đổi mới chương trình- sách giáo khoa phổ thơng đã nêu rõ tập trung
đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực,
chủ động, sáng tạo với sự tổ chức, hướng dẫn đúng mức của giáo viên, góp
phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học.
Nằm trong xu thế đổi mới đó, phương pháp dạy học văn trong nhà trường
phổ thơng cũng có sự thay đổi đáng kể. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học trong
nhà trường vẫn cịn nhiều nan giải. Vì vậy, để đạt được mục tiêu giáo dục đề ra
giáo viên dạy Ngữ văn cần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học một cách
triệt để và toàn diện. Ngữ văn là mơn nghệ thuật mang tính khoa học nó phản
ánh chân thực cuộc sống bằng hình tượng ngơn ngữ, là mơn học xây dựng và
gìn giữ đạo đức xã hội, tác động nhiều nhất đến nhân cách và tâm hồn góp phần
hình thành các năng lực cho con người. Đây là một bộ mơn có đặc thù riêng, địi
hỏi cả giáo viên và học sinh phải có sự tìm tòi, sáng tạo dựa trên cơ sở năng lực
về lịch sử - xã hội, về văn học, về thẩm mĩ... mới có thể hiểu được. Tuy nhiên
nhìn vào thực trạng dạy và học văn hiện nay chúng ta không thể không thừa
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
1
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
nhận sự tụt hậu về nhận thức cũng như thực hành sư phạm so với bước tiến của
một số nước tiên tiến. Việc tìm ra phương pháp dạy học hiệu quả, nâng cao chất
lượng dạy học và năng lực cảm thụ văn chương cho học sinh luôn là sự trăn trở
của người giáo viên.
1.2. Thực tiễn truyện ngắn sau năm 1975
Bước sang năm 1975, đặc biệt là từ năm 1980, khi cuộc sống thời bình
trở lại, con người hàng ngày phải đối diện với bao nhiêu vấn đề và thực tiễn của
đời thường, của các quan hệ thế sự, của đời sống cá nhân. Các nhà văn có sự
mẫn cảm với cuộc sống đã không thể bỏ qua cái hiện thực đời thường đó và họ
đã nhìn ra nhiều vấn đề có ý nghĩa đáng được quan tâm. Từ đề tài lịch sử dân
tộc, truyện ngắn sau năm 1975 đã chuyển sang đề tài thế sự đời tư. Nhà văn có
thể viết về mọi điều, kể cả những điều trước kia cần phải kiêng kỵ. Thế giới
nghệ thuật chủ yếu phản ánh thực tại ngoài đời. Sự mở rộng quan niệm về hiện
thực và cách tiếp cận với nó đã dẫn đến sự nảy nở của nhiều khuynh hướng
trong truyện ngăn sau 1975. Nhà văn đã nhìn thẳng vào sự thật, nhìn lại hiện
thực của thời kỳ vừa qua, phơi bày những mặt trái còn bị che khuất, lên án
những tư tưởng và thói quen đã lỗi thời. Một loạt truyện ngắn xuất hiện vào
cuối những năm 80 đầu những năm 90 như tác phẩm của Ma Văn Kháng,
Dương Thu Hương, Tạ Duy Anh, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu. Và
Nguyễn Minh Châu đã từng nhận thức lại phải làm những cuộc đối chứng trong
tư tưởng để vượt lên những nhận thức sai lầm, máy móc hoặc đơn giản về con
người và xã hội. Ngoài ra khuynh hướng triết luận đã có sự phát triển khá mạnh
mẽ trong truyện ngắn thời kỳ đổi mới. Chiêm nghiệm, triết lý đã trở thành một
nhu cầu không thể thiếu của các nhà văn. Sự đổi mới sâu sắc còn được thể hiện
ở sự đa dạng hóa điểm nhìn trần thuật và nghệ thuật trần thuật. Như vậy truyện
ngắn sau năm 1975 có sự phát triển và thay đổi tồn diện nhất là ở góc độ thi
pháp. Hiểu được những vấn đề trên sẽ là định hướng cơ bản để giáo viên tiếp
cận giải mã các tác phẩm văn học thời kỳ đổi mới này. Vấn đề đặt ra trong
phương pháp giảng dạy các tác phẩm truyện ngăn sau 1975 là làm sao trang bị
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
2
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
cho học sinh phương pháp tiếp cận lĩnh hội được những vấn đề đổi mới của
truyện ngắn giai đoạn này, có năng lực đánh giá giải quyết được các vấn đề đặt
ra trong tác phẩm. Từ đó học sinh có cái nhìn tồn diện bao qt về tiến trình
truyện ngắn Việt Nam, là cơ sở để các em tiếp tục học tập nghiên cứu văn học
sau năm 1975 ở cấp học cao hơn.
Trong chương trình Ngữ Văn lớp 12 có hai bài học về truyện ngắn sau
1975: Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), Một người Hà Nội (Nguyễn
Khải). Đây là hai tác phẩm đã được đưa vào chương trình mới. Việc nghiên cứu
hai tác phẩm này được quan tâm khá sâu sắc, việc giảng dạy đã được áp dụng
nhiều phương pháp trong một thời gian khá dài. Tuy nhiên việc giảng dạy phần
chương trình này vẫn chưa thực sự hiệu quả.
Thực tế trên là nguyên nhân thôi thúc chúng tôi viết luận văn với đề tài:
Dạy học truyện ngắn sau năm 1975 trong chương trình Ngữ văn lớp 12 theo
hướng tiếp cận liên văn bản. Đây là một vấn đề bổ ích, thiết thực đối với nghề
nghiệp của tơi. Qua cơng trình nghiên cứu này, chúng tơi mong muốn tìm ra
một cách tiếp cận để giảng dạy các tác phẩm truyện ngắn sau năm 1975 đạt hiệu
quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng dạy học văn cho học sinh THPT, giúp
các em khai thác đúng hướng vốn quí mà các nhà văn để lại, khơi gợi trong các
em những rung động đích thực và sự đồng cảm sâu sắc đối với bộ phận truyện
ngắn này.
2. Lịch sử nghiên cứu
Lâu nay ở Việt Nam vấn đề dạy học truyện ngắn sau năm 1975 đã được
các nhà nghiên cứu lí luận, các nhà giáo, các nhà lí luận dạy học chú ý quan tâm
ở những mức độ khác nhau. Đổi mới dạy học đang là một đòi hỏi cấp thiết
nhằm nâng cao chất lượng dạy và học của nền giáo dục Việt Nam. Nhiều tác giả
tham gia nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học nói chung hoặc những
cách thức, biện pháp góp phần đổi mới phương pháp dạy học. Trong phạm vi
luận văn, chúng tôi chỉ xin điểm lại một số cơng trình nghiên cứu có liên quan
đến đề tài luận văn.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
3
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
2.1. Các cơng trình nghiên cứu về lí thuyết liên văn bản
-TS Nguyễn Nam (Viện Harvard - Yenching) có buổi thuyết trình về “Lý
thuyết liên văn bản trong nghiên cứu văn học và Hán Nôm” tại khoa Văn học,
Đại học KHXH &NV, 2009
- Nguyễn Văn Thuấn với đề tài Liên văn bản trong sáng tác của nguyễn Huy
Thiệp. Luận án đã nghiên cứu nguồn gốc của lý thuyết liên văn bản và định
hướng những cách tiếp cận mới về sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp, 2013.
- Võ Thị Hảo có bài Yếu tố liên văn bản trong tiểu thuyết lịch sử giàn thiêu.
Tạp chí khoa học- Đại học Huế, Số 7, 2012
-Phùng Phƣơng Nga có bài viết Liên văn bản và vấn đề đối thoại của tư tưởng
trong văn xuôi đương đại, Văn nghệ trẻ số 3 (741) và số 13 (754).
Các cơng trình nghiên cứu của các tác giả đi trước là những gợi ý bổ ích
cho đề tài của tơi và có đóng góp lớn vào việc chỉ ra những con đường để chiếm
lĩnh tác phẩm truyện ngắn sau năm 1975.
2.2. Các cơng trình nghiên cứu về truyện ngắn sau năm 1975
Chúng tôi rất quan tâm tới các cơng trình sau:
- PGS.TS. Nguyễn Viết Chữ. Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương
trong nhà trường. Nxb Giáo dục, 2009.
- TS. Nguyễn Văn Đƣờng. Thiết kế bài giảng Ngữ Văn 12, tập2. Nxb Hà Nội,
2009.
- Phan Cự Đệ chủ biên. Truyện ngắn Việt Nam lịch sử - thi pháp - chân dung.
Nxb GD, 2007.
- Nguyễn Trọng Hoàn. Tuyển chọn Nguyễn Minh Châu, tác giả và tác phẩm.
Nxb Giáo dục, 2002.
- Trần Bá Hoành. Đổi mới phương pháp dạy học - chương trình và sách giáo
khoa. Nxb Đại học Sư phạm, 2006.
- Nguyễn Thị Thanh Hƣơng. phương pháp tiếp cận văn học ở trường PTTH.
Nxb Giáo dục Hà Nội, 1998.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
4
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
- GS. Phan Trọng Luận. Thiết kế bài học tác phẩm văn chương ở nhà trường
phổ thông, tập 2. Nxb Giáo dục, 1998.
- GS.Phan Trọng Luận. Thiết kế bài học ngữ văn 12, tập 2. Nxb Giáo dục Hà
Nội, 2009.
- Đỗ Ngọc Thống. Tìm hiểu chương trình và sách giáo khoa Ngữ Văn trung học
phổ thông. Nxb Giáo dục, 2006.
- Thái Duy Tuyên. Những vấn đề cơ bản của giáo dục học hiện đại. Nxb Giáo
dục, 1999.
Qua sự khảo sát các cơng trình nghiên cứu này chúng tơi rút ra được
những kiến thức cơ bản về phần truyện ngắn sau năm 1975 phục vụ cho việc
nghiên cứu đề tài. Tuy nhiên chưa có cuốn sách hay cơng trình nghiên cứu nào
tìm hiểu về các truyện ngắn sau năm 1975 được giảng dạy trong chương trình
Ngữ văn 12 theo hướng tiếp cận liên văn bản.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Dựa trên cơ sở lý luận và phân tích thực tiễn dạy học truyện ngắn sau
năm 1975 trong nhà trường THPT hiện nay, luận văn đề xuất giải pháp dạy học
các tác phẩm truyện ngắn sau năm 1975 ở chương trình Ngữ văn lớp 12 theo
hướng tiếp cận liên văn bản. Từ đó, giúp học sinh yêu thích phần truyện ngắn,
từng bước nâng cao chất lượng dạy học các truyện ngắn sau năm 1975 nói riêng
và góp phần nâng cao năng lực cảm thu ̣ văn chương cho ho ̣c sinh cũng như đổi
mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục nói chung.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát việc dạy- học tác phẩm truyện ngắn
sau năm 1975 ở trường THPT hiện nay để nắm bắt thực trạng, làm cơ sở đề xuất
yêu cầu và giải pháp giảng dạy các tác phẩm truyện ngắn sau năm 1975 theo
hướng tiếp cận liên văn bản.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
5
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của việc dạy học theo
hướng tiếp cận liên văn bản vào việc tìm hiểu các tác phẩm truyện ngắn sau năm
1975 trong chương trình Ngữ văn lớp 12.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phương pháp, cách thức tiếp cận
truyện ngắn sau năm 1975.
- Học sinh lớp 12 ban cơ bản THPT.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận về dạy học các truyện ngắn sau năm 1975 theo hướng
tiếp cận liên văn bản.
- Vận dụng vào dạy học truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn
Minh Châu.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Sử dụng phối hợp nhóm các phương pháp nghiên cứu sau:
5.1. Nghiên cứu lí luận
- Nghiên cứu các tài liệu lý luận (triết học, giáo dục học, tâm lí học, lí
luận dạy học bộ mơn Ngữ Văn) có liên quan tới vấn đề của luận văn; Lí luận về
Liên văn bản.
- Nghiên cứu SGK, phân phối chương trình, sách tham khảo, Tạp chí,
các tài liệu có liên quan đến lí thuyết truyện ngắn sau năm 1975.
5.2. Điều tra, quan sát
Dự giờ, phỏng vấn, thu thập ý kiến của GV và HS về thực trạng dạy học
truyện ngắn sau năm 1975 ở học sinh lớp 12.
5.3. Thực nghiệm sư phạm
Chúng tôi tiến hành soạn giáo án và dạy thể nghiệm để kiểm nghiệm tính
khả thi của đề tài.
5.4. Phương pháp thống kê
Nhằm xử lý kết quả thu được qua thực nghiệm, tính điểm trung bình,
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
6
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
độ lệch chuẩn để đánh giá hiệu quả của quá trình thực nghiệm.
6. Đóng góp của luận văn
- Tìm ra thực trạng khi dạy học tác phẩm truyện ngắn sau năm 1975 hiện nay.
- Đặt truyện Chiếc thuyền ngoài xa và Một người Hà Nội theo hướng
tiếp cận liên văn bản.
- Đề ra yêu cầu và giải pháp tối ưu trong dạy học tác phẩm truyện ngắn
sau năm 1975 theo hướng tiếp cận liên văn bản.
- Góp phần khắc phục tình trạng dạy học truyện ngắn đơn điệu như hiện nay.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và thư mục tài liệu tham khảo, nội dung
chính của luận văn được chia làm 3 chương như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Thực trạng dạy học phần truyện ngắn sau năm 1975 (Ngữ văn
12, tập 2) và vận dụng hướng tiếp cận liên văn bản vào dạy học
Chương 3: Thực nghiệm dạy học phần truyện ngắn sau năm 1975 ( Ngữ
văn 12, tập 2) theo hướng tiếp cận liên văn bản
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
7
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Lí thuyết liên văn bản
1.1.1. Nguồn gốc liên văn bản
Liên văn bản (intertextuality) là thuật ngữ được sử dụng rộng rãi nhưng
đồng thời cũng là thuật ngữ khó xác định nhất trong lí luận văn học cuối thế kỉ
XX đầu thế kỉ XXI. Liên văn bản từng được M. Bakhin, N. Voloshilov sử dụng
trong các cơng trình nghiên cứu về ngôn ngữ và văn học, thi pháp học và
phương pháp luận xã hội, chống hình thức chủ nghĩa và ngữ nghĩa học mĩ học
bằng những tên gọi khác như: đối thoại, liên ý thức, tiếp xúc văn bản, ngữ cảnh.
J. Kisteva người Pháp gốc Bulgari – nhà lí luận nổi tiếng của chủ nghĩa
hậu hiện đại tiếp tục sử dụng thuật ngữ này trên cơ sở phân tích “tiểu thuyết đa
thanh” của M Bakhtin trong cơng trình Word, Dialogue and Novel (Từ, đối
thoại và tiểu thuyết, 1966) và sau đó có các cơng trình: Texte clos (Sự phong kín
văn bản, 1967); Kí hiệu học, nghiên cứu phân tích ngữ nghĩa,1969). Theo ơng,
văn bản khơng được hình thành từ những ý đồ sáng tác riêng của người cầm bút
mà chủ yếu là từ những văn bản khác đã hiện hữu trước đó. Theo đó, mỗi văn
bản là sự hốn vị của các văn bản, là nơi lời nói của các văn bản khác gặp gỡ và
hịa trộn vào nhau. Nói cách khác, khơng có văn bản tồn tại độc lập như một sự
sáng tạo tuyệt đối mà luôn luôn phải chịu sự tác động của văn bản văn hóa,
trong đó chứa đựng ít nhiều những cấu trúc ý thức hệ và quyền lực qua các hình
thức diễn ngơn khác nhau. Như vậy, một văn bản ra đời là giao điểm của ít nhất
một từ hay một văn bản khác được đọc. Kisteva quan niệm văn bản là một quá
trình vận động và tương tác liên tục. ý nghĩa của mỗi từ trong văn bản được quy
định bởi hai trục: giữa tác giả với độc giả (trục ngang) và giữa nó với các văn
bản khác trước hoặc cùng thời (trục dọc). Ông cho rằng, bản thân mỗi văn bản
là một liên văn bản, trong đó các văn bản khác cùng hiện hữu, góp phần chi
phối và thay đổi diện mạo của văn bản đó. “Mỗi văn bản đều như là tấm vải mới
được dệt bằng những trích dẫn cũ” [3, tr 35], mỗi văn bản đều có sự hấp thụ và
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
8
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
chuyển thể của các văn bản khác. Quan niệm của Kristeva đã nhận được sự
đồng tình của nhiều nhà lí luận văn học.
Tiếp nối quan niệm của Kristeva, Michel Foucault đã mở rộng thuật ngữ
liên văn bản với quan niệm biên giới của một cuốn sách không bao giờ thực sự
rõ ràng, vượt ra khỏi cấu trúc nội tại và hình thức mang tính tự trị mà hịa lẫn
vào hệ thống quy chiếu từ các cuốn sách, văn bản hay câu văn khác.
Gerard Genette tiếp tục phát triển khái niệm về tính liên văn bản thành
tính xuyên văn bản. Đây là một khái niệm rộng bao gồm cả liên văn bản, siêu
văn bản, cực đại văn bản, cổ văn bản.
Michael Riffaterre đã vận dụng tính liên văn bản vào việc đọc thơ. Theo
ông người đọc bao giờ cũng đọc và cảm nhận bài thơ bằng tất cả những kiến
thức có sẵn về thơ, những hệ thống liên văn bản được hình thành trong quá trình
đọc trên tư cách là một độc giả.
Harold Bloom tiếp cận khái niệm liên văn bản từ góc độ phân tâm học và
tu từ học. Theo ông, tất cả mọi văn bản đều là liên văn bản. Ý nghĩa của một
văn bản khơng hồn tồn nằm ở bản thân nó mà trong mối tương tác với các văn
bản khác.
Như vậy với tư cách là một loại thực tiễn lí luận và phê bình, liên văn
bản có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Sự ra đời của thuật ngữ này đã làm “đảo
lộn” các mối quan hệ truyền thống giữa văn bản – văn bản, tác giả - văn bản, tác
giả - người đọc.Chính lí luận liên văn bản đã thúc đẩy người đọc có thêm hàng
loạt mối quan tâm mới, như: vấn đề về sự hình thành ý nghĩa của văn học, vấn
đề đọc và hiểu văn bản, vấn đề mối quan hệ giữa văn hóa và văn bản, vấn đề
ranh giới văn bản, quan hệ giữa truyền thống và cách tân….Bên cạnh đó, liên
văn bản đã đi vào thực tiễn phê bình văn học nghệ thuật của chủ nghĩa tân lịch
sử, nữ quyền luận, trở thành một trong những “vũ khí lợi hại” của chủ nghĩa hậu
hiện đại. Sự hình thành và phát triển của thuật ngữ này trong hệ thống lý luận văn
học trên thế giới là cơ sở để chúng ta nghiên cứu văn học Việt Nam, đặc biệt là
phần truyện ngắn sau năm 1975 một cách sâu sắc hơn.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
9
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
1.1.2. Khái niệm liên văn bản
Liên văn bản là khái niệm được sử dụng phổ biến trên thế giới trong
những năm cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ XXI. Có hai quan niệm về liên văn bản là
kinh điển và hậu hiện đại.
Theo quan niệm kinh điển: liên văn bản là sự biểu hiện bởi sự liên hệ trực
tiếp giữa văn bản này với những văn bản khác. Jacques Derrida là người đầu
tiên đưa ra vai trò của liên văn bản. Roland Barthes cho rằng chính văn bản mới
là động lực hướng dẫn sự hành ngôn chứ không phải chủ thể của hành động
hành ngôn.
Khái niệm liên văn bản, nảy sinh từ tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa hậu
hiện đại về vai trị tích cực của mơi trường văn hóa – xã hội trong q trình
khám phá và tri nhận thế giới. Khái niệm liên văn bản định hướng cho độc giả
mỗi văn bản tồn tại trong sự liên hệ với các văn bản khác có thể trước hoặc cùng
thời.
Khái niệm về liên văn bản thuộc trào lưu hậu hiện đại đã tạo được một
bước đi mới trong quá trình tiếp cận văn bản trên cả phương diện thưởng thức
lẫn thẩm bình. Theo khái niệm này, sẽ khơng có sự tồn tại biên giới của văn
bản, thể loại, không có sự nghi vấn về yếu tố trong hay ngồi văn bản. khơng có
sự phân biệt giữa văn bản và ngữ cảnh. Ví dụ, một kịch bản được chuyển thể từ
một tác phẩm văn học sang điện ảnh hoặc ngược lại. Trào lưu hậu hiện đại còn
cho rằng, văn bản trong bất cứ môi trường nào, không nhất thiết phải là văn bản
điện tử, đều chứa đựng một đặc tính tương tự; một kịch bản có thể liên hệ đến
nhiều văn bản văn học, lịch sử văn hóa, xã hội và ngược lại.
Như vậy khái niệm liên văn bản, về cơ bản có thể được hiểu là mỗi văn
bản là giao tuyến của nhiều văn bản nơi mà ít nhất một văn bản khác có thể đọc
được. Theo nghĩa rộng nhất thì khái niệm này có thể được xác định là “sự tương
tác của các văn bản”, tuy nhiên dựa trên những lập trường tư tưởng triết học
khác nhau của các nhà nghiên cứu mà nội dung cụ thể sẽ có sự biến đổi.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
10
z
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
Qua q trình nghiên cứu, tìm hiểu, phân tích tài liệu trong phạm vi của
luận văn này, chúng tôi đưa ra khái niệm về liên văn bản như sau: Liên văn bản
là liên kết các văn bản trong một văn bản qua sự sáng tạo và tiếp nhận của
người đọc với tính đối thoại một cách ý thức hay vơ thức.
1.1.3. Đặc trưng của liên văn bản
Trên phương diện là người sáng tạo ra văn bản, các tác giả hiểu liên văn
bản như là một thủ pháp nghệ thuật văn học xác định: trích dẫn, ám chỉ, bình
giải, nhại, bắt chước, vay mượn. Theo cách hiểu này, thì trong quá trình sáng
tạo văn bản phải có sự hiện hữu của văn bản gốc đã có trước và xu hướng tác
giả sử dụng văn bản gốc đó.
Trên phương diện tiếp nhận, lí luận và phê bình văn học, liên văn bản
được hiểu như một thuộc tính bản thể của mọi văn bản. R. Barthes cho rằng bất
kì văn bản nào cũng là liên văn bản. Như vậy, tính chất của liên văn bản đã xóa
bỏ ranh giới giữa các văn bản của các tác giả khác nhau, giữa văn bản văn học
cá nhân và văn bản vĩ mô của truyền thống, giữa văn bản thuộc các thể loại và
loại hình khác nhau khơng nhất thiết phải mang tính nghệ thuật, giữa văn bản
với độc giả, văn bản và hiện thực. Theo cách hiểu này, liên văn bản không tồn
tại như một hiện tượng văn học mà như một quy luật khách quan của lồi người.
Theo chúng tơi, khơng nên hiểu liên văn bản theo xu hướng văn bản có
một nguồn gốc nào đó. Khi liên văn bản được hiểu như một thủ pháp nghệ thuật
thì sẽ ln thấy có sự tương tác giữa các tác giả, các thời đại khác nhau.
1.1.4. Hình thức và nhiệm vụ của liên văn bản
* Hình thức liên văn bản
Genette mong muốn thay thế khái niệm tính liên văn bản do Kristeva đề
ra nên đã đưa ra năm hình thức liên văn bản theo hệ thống phân loại những kiểu
tác động qua lại giữa các văn bản như sau:
Liên văn bản (intertextuality) là mối quan hệ cùng hiện diện giữa hai văn
bản hay một vài văn bản trong một văn bản cụ thể.
luan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.banluan.van.thac.si.day.hoc.truyen.ngan.sau.nam.1975.trong.chuong.trinh.ngu.van.lop.12.theo.huong.tiep.can.lien.van.ban
11
z
