Dạy học truyện ngắn sau năm 1975 trong chương trình ngữ văn lớp 12 theo hướng tiếp cận liên văn bản (tt)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ CHÂM

DẠY HỌC TRUYỆN NGẮN SAU NĂM 1975
TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 12
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN LIÊN VĂN BẢN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ CHÂM

DẠY HỌC TRUYỆN NGẮN SAU NĂM 1975
TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 12
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN LIÊN VĂN BẢN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
MÃ SỐ: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thời Tân

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Qua thời gian nghiên cứu nghiêm túc, cuốn luận văn của tôi đã hoàn
thành. Bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc đến
PGS.TS. Lê Thời Tân, người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi
hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo và cán bộ nhân viên
các phòng chức năng của Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc Gia Hà
Nội và các thầy cô của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tận tình giảng
dạy, hướng dẫn, giúp đỡ chúng tôi trong 2 năm học tập và nghiên cứu tại
trường.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo
và các em học sinh của trường THPT Yên Phong số 1- Bắc Ninh đã tạo điều
kiện giúp đỡ tôi trong quá trình triển khai đề tài.
Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè
đã dành cho tôi sự quan tâm khích lệ và chia sẻ trong suốt thời gian học tập
và nghiên cứu.
Mặc dù đã cố gắng, nhưng luận văn khó tránh khỏi thiếu sót. Tôi rất
mong nhận được ý kiến đóng góp quý báu từ phía thầy cô giáo và các bạn
đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 11 năm 2015
Tác giả

Nguyễn Thị Châm

i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

THPT

Trung học phổ thông

SGK

Sách giáo khoa

SGV

Sách giáo viên

Nxb

Nhà xuất bản

ii

MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục bảng................................................................................................. vi
Danh mục biểu đồ ........................................................................................... vii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ...... Error!
Bookmark not defined.
1.1. Lí thuyết liên văn bản.............................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Nguồn gốc liên văn bản......................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Khái niệm liên văn bản ......................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Đặc trưng của liên văn bản.................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Hình thức và nhiệm vụ của liên văn bảnError!

Bookmark

not

defined.
1.2. Về thể loại truyện ngắn ........................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm truyện ngắn ......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Đặc điểm truyện ngắn .......................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Thực tiễn truyện ngắn sau năm 1975 ..... Error! Bookmark not defined.5
1.3.1. Bối cảnh lịch sử ................................... Error! Bookmark not defined.5
1.3.2. Diện mạo truyện ngắn sau năm 1975 ... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Những thay đổi trong thi pháp truyện ngắn sau 1975Error! Bookmark
not defined.
1.3.3.1. Thay đổi về đề tài và cảm hứng nghệ thuậtError!

Bookmark

not

defined.
1.3.3.2. Thay đổi về kết cấu cốt truyện ........... Error! Bookmark not defined.
1.3.3.3. Thay đổi về nghệ thuật xây dựng nhân vậtError!

Bookmark

not

defined.
1.3.3.4. Thay đổi về nghệ thuật trần thuật....... Error! Bookmark not defined.

iii


1.4. Khái quát về các văn bản truyện ngắn trong Ngữ văn 12 .................Error!
Bookmark not defined.
1.4.1. Truyện Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)Error! Bookmark
not defined.
1.4.2. Truyện Một người Hà Nội (Nguyễn Khải)Error!

Bookmark

not

defined.

Tiểu kết chương 1: .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC PHẦN TRUYỆN NGẮN SAU
NĂM 1975 ( NGỮ VĂN 12, TẬP 2) VÀ VẬN DỤNG HƢỚNG TIẾP
CẬN LIÊN VĂN BẢN VÀO DẠY HỌC ........ Error! Bookmark not defined.
2.1. Thực trạng dạy học văn trong nhà trường THPT hiện nay nói chung và
truyện ngắn sau năm 1975 nói riêng ............... Error! Bookmark not defined.
2.1.1 Thực trạng dạy học văn trong nhà trường THPT hiện nay nói chung
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Thực trạng dạy học truyện ngắn sau năm 1975 trong nhà trường THPT
hiện nay nói riêng ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Những yêu cầu của việc dạy học truyện ngắn sau năm 1975 (Ngữ văn 12,
tập 2 ) theo hướng tiếp cận liên văn bản ......... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Việc trích dẫn, so sánh, liên hệ trong dạy học Ngữ văn cần thực hiện
theo hướng tiếp cận liên văn bản một cách có ý thức và khoa học hơn ......... 49
2.2.2. Không để “khách” lấn át “chủ” ............. Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Tạo sự liên kết giữa các văn bản hay các thành tố văn bản từng quen
thuộc với học sinh ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Một số giải pháp dạy học phần truyện ngắn sau năm 1975 (Ngữ văn 12,
tập 2 ) theo hướng tiếp cận liên văn bản ......... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Liên kết văn bản văn học với văn bản văn họcError! Bookmark not
defined.
2.3.2. Liên kết văn bản văn học với văn bản âm nhạc, hội họa, kịch bản điện
ảnh ................................................................... Error! Bookmark not defined.

iv


2.3.3. Liên kết văn bản văn học với đời sống văn hóa- Xã hội ...................... 59
Tiểu kết chương 2: .......................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM DẠY HỌC PHẦN TRUYỆN NGẮN

SAU NĂM 1975 (NGỮ VĂN 12,TẬP 2) THEO HƢỚNG TIẾP CẬN
LIÊN VĂN BẢN ................................................ Error! Bookmark not defined.
3.1. Những vấn đề chung của việc thực nghiệm dạy học phần truyện ngắn sau
năm 1975 (Ngữ văn 12, tập 2 - Ban cơ bản) theo hướng tiếp cận liên văn bản
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Đối tượng, địa bàn và thời gian thực nghiệmError!

Bookmark not

defined.
3.1.3. Nội dung thực nghiệm ........................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Tiến trình và kết quả thực nghiệm ........... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Tiến trình thực nghiệm .......................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Kết quả thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Thiết kế giáo án thực nghiệm ................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3............................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................... Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị và đề xuất............................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 2
PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.

v


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Thực trạng soạn giáo án của GV .... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.2 Thực trạng tổ chức giờ dạy của GV Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.3 Thực trạng sử dụng cách tiếp cận liên văn bản vào dạy học ...Error!

Bookmark not defined.
truyện ngắn sau năm 1975 ở lớp 12 ................ Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.4 Thực trạng soạn bài ở nhà của HS .. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.5 Thái độ của HS trong giờ học .......... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.6 Kết quả học tập tiết học truyện ngắn sau năm 1975:................Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.1 Tổng hợp kết quả (tính ra %) của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
......................................................................... Error! Bookmark not defined.

vi


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra 15 phút .Error! Bookmark not
defined.
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra 60 phút .Error! Bookmark not
defined.

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học
Nhiệm vụ quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học là làm thế nào để
nâng cao chất lượng dạy và học. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã
được xác định trong Nghị quyết Trung ương khóa VII và được cụ thể hóa ở luật
giáo dục: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào

thực tiễn, tác động đến tư tưởng, tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh” [ 34, điều 28.2 ].
Đổi mới phương pháp dạy học là hướng tới hoạt động học tập chủ động,
sáng tạo, năng động, học sinh tự khám phá và giải quyết vấn đề. Trong Những
định hướng đổi mới chương trình- sách giáo khoa phổ thông đã nêu rõ tập trung
đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực,
chủ động, sáng tạo với sự tổ chức, hướng dẫn đúng mức của giáo viên, góp
phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học.
Nằm trong xu thế đổi mới đó, phương pháp dạy học văn trong nhà trường
phổ thông cũng có sự thay đổi đáng kể. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học trong
nhà trường vẫn còn nhiều nan giải. Vì vậy, để đạt được mục tiêu giáo dục đề ra
giáo viên dạy Ngữ văn cần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học một cách
triệt để và toàn diện. Ngữ văn là môn nghệ thuật mang tính khoa học nó phản
ánh chân thực cuộc sống bằng hình tượng ngôn ngữ, là môn học xây dựng và
gìn giữ đạo đức xã hội, tác động nhiều nhất đến nhân cách và tâm hồn góp phần
hình thành các năng lực cho con người. Đây là một bộ môn có đặc thù riêng, đòi
hỏi cả giáo viên và học sinh phải có sự tìm tòi, sáng tạo dựa trên cơ sở năng lực
về lịch sử - xã hội, về văn học, về thẩm mĩ... mới có thể hiểu được. Tuy nhiên
nhìn vào thực trạng dạy và học văn hiện nay chúng ta không thể không thừa

1


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Tuấn Anh. Đổi mới văn học vì sự phát triển. Tạp chí Văn học, (1995),
(4), trang 14-19.
2. Vũ Tuấn Anh. Văn học Việt Nam hiện đại-Nhận thức và thẩm định. Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội, 2001.
3. M. Bakhtin. Lý luận và thi pháp tiểu thuyết (Phạm Vĩnh Cư dịch). Nxb Hội
nhà văn, Hà Nội, 2003.

4. M. Bakhtin. Những vấn đề thi pháp tiểu thuyết Doxtoiepxki. Nxb Giáo dục,
Hà Nội, 1993.
5. Nguyễn Thị Bình. Những đổi mới văn xuôi nghệ thuật Việt Nam sau 1975 Khảo sát trên nét lớn, Luận án Phó tiến sĩ khoa học Ngữ văn. Đại học Sư phạm
I, Hà Nội, 1996.
6. Bộ giáo dục và đào tạo. Ngữ văn 12, tập II. Nxb Giáo dục, 2012.
7. Nguyễn Minh Châu. Đôi điều về truyện ngắn. Tạp chí Văn nghệ quân đội,
số 822, 2015.
8. Trần Cƣơng. Về một vài hướng tiếp cận với đề tài chiến tranh. Tạp chí Văn
học, (3), 1986.
9. Phan Cự Đệ. Mấy vấn đề lí luận của văn học hiện nay.Tạp chí văn học, (5),
1986.
10. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI.
Nxb Chính trị quốc gia – sự thật, Hà Nội, 2011.
11. Hà Minh Đức. Lí luận văn học. NXBGD, Hà Nội, 2001.
12. Trần Thị Minh Đức. Tâm lí học đại cương. Nxb Giáo dục,1995.
13. TS. Nguyễn Văn Đƣờng. Thiết kế bài giảng Ngữ Văn 12, tập2. Nxb Hà
Nội, 2009.
14. Lê Thị Hƣờng. Những đặc điểm cơ bản của truyện ngắn Việt nam giai
đoạn 1975 -1995, Luận án Phó tiến sĩ khoa học Ngữ văn, Đại học Tổng hợp Hà
Nội, 1995.

2


15. Nguyễn Trọng Hoàn. Tuyển chọn Nguyễn Minh Châu, tác giả và tác phẩm.
Nxb Giáo dục, 2002.
16. Nguyễn Thị Thanh Hƣơng. Phương pháp tiếp cận văn học ở trường PTTH.
Nxb Giáo dục Hà Nội, 1998
17.Võ Thị Hảo có bài Yếu tố liên văn bản trong tiểu thuyết lịch sử giàn thiêu.
Tạp chí khoa học- Đại học Huế.

18. Trần Bá Hoành. Đổi mới phương pháp dạy học – chương trình và sách
giáo khoa. Nxb Đại học Sư phạm, 2006.
19. Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan. Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm.
Nxb Giáo dục, 1998.
20. GS.Phan Trọng Luận. Thiết kế bài học tác phẩm văn chương ở nhà trường
phổ thông, tập 2. Nxb Giáo dục, 1998.
21. GS.Phan Trọng Luận. Thiết kế bài học ngữ văn 12 tập 2. Nxb Giáo dục Hà
Nội, 2009.
22. Phan Trọng Luận. Xã hội – văn học – nhà trường. Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội, 1998.
23. TS Nguyễn Nam (Viện Harvard - Yenching) có buổi thuyết trình về Lý
thuyết liên văn bản trong nghiên cứu văn học và Hán Nôm tại khoa Văn học,
Đại học KHXH &NV,2009
24. Phùng Phƣơng Nga có bài viết Liên văn bản và vấn đề đối thoại của tư
tưởng trong văn xuôi đương đại. Văn nghệ trẻ số 3 (741) và số 13 (754).
25. Nhikonxki. Phương pháp giảng dạy văn học ở trường phổ thông, tập 1.
Nxb Giáo dục, 1978.
26. Đỗ Ngọc Thống. Tìm hiểu chương trình và sách giáo khoa Ngữ Văn trung
học phổ thông. Nxb Giáo dục, 2006.
27. Nguyễn Văn Thuấn với đề tài Liên văn bản trong sáng tác của nguyễn Huy
Thiệp. Luận án đã nghiên cứu nguồn gốc của lý thuyết liên văn bản và định
hướng những cách tiếp cận mới về sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp, 2003.

3


28. Thái Duy Tuyên. Những vấn đề cơ bản của giáo dục học hiện đại. Nxb
Giáo dục, 1999.
29. Nguyễn Văn Kha. Đổi mới quan niệm về con người trong truyện Việt nam
1975- 2000. Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, 2006.

30. Nguyễn Kim Phong (chủ biên). Kĩ năng đọc hiểu văn bản Ngữ văn 12. Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 2009.

31. Phạm Thị Bích Phƣợng Luận văn thạc sĩ với đề tài Vận dụng lý
thuyết liên văn bản vào dạy học các tác phẩm Thơ mới trong chương trình
Ngữ Văn 11- Trung học phổ thông. Trường ĐH Giáo dục- khóa (2012 –
2014).
32. Lê Trí Viễn. Những bài giảng văn ở PTTH. Nxb Giáo dục,1993.
33. Trần Đình Sử. Từ điển thuật ngữ văn học, NXBGD, 1992.
34. Luật giáo dục 2005.

4