Skkn phát huy tính tích cực của học sinh thông qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8

Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

MỤC LỤC
1.
1.1.
1.2.
1.3.
1.4
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
3.

Mở đầu
Lý do chọn đề tài
Mục đích nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu
Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm
Thực trạng và vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Kết luận và kiến nghị
Tài liệu tham khảo

Trang
2

2
3
3
3
4
4
4
6
16
17
18

1


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Đất nước ta đang bước vào thời đại của tồn cầu hóa và phát triển bền vững thì
ngành giáo dục cũng đứng trước nhiều thách thức và vận hội mới. Đào tạo thế hệ trẻ
thành người lao động làm chủ nước nhà có trình độ văn hóa cơ bản đáp ứng những
yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội.
Nhằm thực hiện nghị quyết của quốc hội về việc đổi mới công tác giáo dục ở
bậc THCS đối với các mơn học nói chung và mơn Lịch sử nói riêng. Trong sự nghiệp
đổi mới giáo dục, việc đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ quan trọng, một
yêu cầu bức thiết nhằm góp phần đào tạo những con người tích cực, tự giác, năng
động, sáng tạo, có năng lực mới nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và của chính bản thân
mình trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, đổi mới mạnh mẽ phương pháp
giáo dục, đào tạo từ lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của

người học.
Xuất phát từ những nhận định trên, việc dạy học nói chung và dạy lịch sử nói
riêng. Việc đổi mới ở đây là thay đổi phương pháp truyền thụ của người giáo viên tác
động đến học sinh, làm cho học sinh học tập tích cực chủ động sáng tạo, thay đổi thói
quen thụ động ghi nhớ máy móc.
Trên thực tế đa số giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy nhưng cịn chưa
quan tâm khai thác kênh hình hoặc dùng kênh hình như là hình ảnh minh họa mà
quên đi chính đó là tư liệu khơng thể thiếu được trong việc dạy học lịch sử. Vì vậy
việc khai thác nội dung kênh hình trong là vấn đề quan trọng trong việc thực hiện
vấn đề tái tạo lịch sử, biểu tượng lịch sử.
Là một giáo viên chuyên sử lại luôn nhận dạy chương trình lịch sử khối 8 và
bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử 8, tôi càng nhận thấy rõ sự cần thiết trong việc
khai thác hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa, đặc biệt ở sách giáo khoa lịch sử 8
thơng tin kênh chữ rất ít lượng kênh hình nhiều. Để làm được điều đó, trong những
năm qua chúng ta cũng đã có nhiều chuyên đề về thay sách giáo khoa, về phương
pháp giảng dạy. Nhiều bài giảng đã kết hợp nhuần nhuyễn các hoạt động của thầy và
trị, phát huy tính tích cực, sự làm việc của học sinh, các em có hứng thú sơi nổi trong
học tập. Giáo viên thì đã tái tạo lại khơng khí lich sử, hướng dẫn và phân tích sâu sắc
về bản chất của các sự kiện. Tuy nhiên, chưa có một chuyên đề nào hướng dẫn sử
dụng và phát huy hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy
lịch sử, mà chủ yếu là giáo viên tự tìm tịi những thơng tin về hình ảnh trực quan đó
thơng qua những tài liệu lịch sử hoặc từ những nguồn thơng tin khác. Điều này cịn
bất cập nhiều khi khơng thống nhất về cách hiểu.
Từ những lí do trên, tơi đã chọn đề tài “Phát huy tính tích cực của học sinh
thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8”.
2


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

Đây là đề tài mà tôi đã nung nấu để viết thành sáng kiến kinh nghiệm trong
các năm từ 2014 đến 2017.
Do thời gian nghiên cứu và năng lực có hạn, tơi rất mong nhận được sự bổ
sung góp ý kiến của nhà nghiên cứu chuyên môn và các đồng nghiệp để đề tài này
mang nhiều tính khả thi trong giảng dạy mơn học lịch sử lớp 8.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài “Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác
kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8” với mục đích:
- Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, nghiên cứu môn học lịch
sử. Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở.
- Phát triển các kỹ năng cho học sinh. Tạo hứng thú, say mê cho học sinh
trong nghiên cứu, tìm tịi các vấn đề về lĩnh vực lịch sử. Từ đó đẩy mạnh phong trào
học tập môn học lịch sử ở trường trung học cơ sở.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Để nâng cao chất lượng bộ mơn, hình thành cho các em hệ thống kiến thức, đòi
hỏi người giáo viên phải thực hiện thường xuyên, liên tục khơng ngừng nghỉ. Vì vậy đối
tượng nghiên cứu chính của đề tài này là: Phương pháp sử dụng kênh hình trong bài học
lịch sử 8. Từ chính kinh nghiệm nhỏ của bản thân đã đúc rút được trong q trình giảng
dạy trong thời gian qua, tơi xin trình bày để tài "Phát huy tính tích cực của học sinh
thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8”, mong muốn có thể đóng
góp một phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng môn học.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Điều tra khảo sát thực trạng dạy học môn học lịch sử ở trường trung học cơ
sở.
- Thu thập tư liệu phim, ảnh liên quan đến chương trình dạy học mơn học lịch
sử 8 để phục vụ cho việc triển khai áp dụng phương pháp dạy học thơng qua hình ảnh
trực quan.
- Thống kê, phân tích, xử lí thơng tin số liệu... điều tra chất lượng dạy học
môn học lịch sử 8 tại trường trung học cơ sở trước và sau khi áp dụng sáng kiến kinh
nghiệm, từ đó có được một số nhận xét về hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn lịch sử và yêu cầu đổi
mới giáo dục, cũng như thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn sách giáo khoa lịch
sử trung học cơ sở có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa
lịch sử hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu của giáo viên mà còn là tài liệu
học tập của học sinh theo định hướng mới. Đó là, học sinh khơng phải học thuộc lịng
sách giáo khoa mà cần tìm tịi, nghiên cứu những sự kiện có trong sách giáo khoa
3


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
dưới sự tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho
mình những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thơng tin trong sách giáo khoa
một mặt được trình bày dưới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ, mặt khác kèm
theo các thông tin là những câu hỏi, bài tập, yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động
học tập khác nhau, trong đó đặc biệt tăng đáng kể số lượng kênh hình. Tranh ảnh
trong sách giáo khoa khơng chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng lịch sử
mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên cạnh đó, một số bài viết
trong sách giáo khoa cịn có nhiều nội dung để ngỏ, chưa viết hết, yêu cầu học sinh
thông qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ… sẽ tìm tịi, khám phá những kiến
thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học.
2.2. Thực trạng và vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.2.1. Thực trạng
Hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ
đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử. Mỗi loại có một phương pháp sử dụng riêng. Song tựu
trung lại có thể sử dụng trong trình bày kiến thức mới, củng cố kiến thức đã học, ra
bài tập về nhà và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Sự phong
phú, đa dạng của kênh hình trong sách giáo khoa như vậy, địi hỏi giáo viên khi sử

dụng phải linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, đối với những hình ảnh trực quan được trình bày
với tư cách để minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng cũng chỉ dừng lại ở
việc minh họa nhằm làm cho nội dung bài giảng sinh động, phong phú, hấp dẫn hơn.
Giáo viên không sử dụng chúng trong củng cố bài học hay trong kiểm tra, đánh giá
kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng những kênh hình loại này, giáo viên khơng
đặt vấn đề bằng các câu hỏi gợi mở để học sinh giải quyết vấn đề. Giáo viên cũng
không nên cho học sinh đứng lên thuyết trình về nội dung của kênh hình đó, vì nó
vượt q sức của các em. Giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm
hiểu trước nội dung của chúng để các em có biểu tượng ban đầu về các sự kiện, hiện
tượng, nhân vật lịch sử… thể hiện trong các hình ảnh trực quan. Tuy nhiên, đây là
một việc làm khó khăn đối với học sinh vì việc tìm kiếm tài liệu khơng phải dễ dàng,
nhất là đối với học sinh miền núi. Do vậy, khi giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên
phải tùy vào điều kiện, hoàn cảnh học tập của học sinh để vận dụng cho phù hợp.
Trong giờ giảng bài mới, vì điều kiện thời gian khơng cho phép nên giáo viên
chỉ tập trung giới thiệu, thuyết minh một số hình vẽ, tranh ảnh (nếu như bài học có
nhiều tranh ảnh), cịn những hình ảnh khác, giáo viên chỉ nên dừng lại ở việc giới
thiệu cho học sinh quan sát và sơ lược một vài nét chính để học sinh nắm được biểu
tượng ban đầu về chúng mà thôi. Nội dung thuyết minh kênh hình phải phong phú,
sinh động hấp dẫn, kết hợp với lời nói truyền cảm sẽ có sức thuyết phục cao đối với
học sinh, tạo nên ở các em những xúc cảm thực sự, nội dung bài giảng vì thế cũng
sinh động, hấp dẫn hơn, học sinh trở nên u thích việc học tập mơn lịch sử hơn.
4


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
Thơng thường, kênh hình nói chung và hình vẽ, tranh ảnh nói riêng được trình
bày với tư cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức, được in kèm theo câu hỏi để
học sinh tự “làm việc” với sách giáo khoa dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm rút
ra những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại tranh ảnh này, trước hết giáo

viên phải xác định rõ nội dung lịch sử được phản ánh qua hình vẽ, tranh ảnh… Tiếp
đó, giáo viên phải dự kiến và xác định phương pháp sẽ sử dụng chúng trong trong bài
cụ thể. Phương pháp thường hay sử dụng trong dạy học đối với loại hình ảnh trực
quan này là giáo viên phải hướng dẫn học sinh quan sát (đầu tiên là quan sát tổng thể
rồi mới quan sát chi tiết) kết hợp với miêu tả, phân tích, đàm thoại thơng qua hệ
thống câu hỏi gợi mở của giáo viên để học sinh tự rút ra được những kết luận. Ở đây,
khi học sinh tìm hiểu nội dung tranh ảnh qua các câu hỏi gợi mở, giáo viên có thể tổ
chức cho các em làm việc cá nhân hoặc theo nhóm hoặc cả lớp.
2.2.2 Kết quả của thực trạng
Để có cơ sở tôi tiến hành điều tra khảo sát các năm học trước, kết quả thu
được như sau
Năm học

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

2013-2014

21,6 %

46,0 %

32,4 %

0%

0%

2014-2015

21,6%

48,0%

30,4%

0%

0%

2015-2016

32,0 %

50,7 %

17,3 %

0%

0%

2016-2017

34,4 %

55,6 %

10,0 %

0%

0%

Với kết quả thu được trên bản thân tôi là một giáo viên trẻ tâm huyết với
nghề, được tổ chức phân công dạy trường điểm của huyện mà tỉ lệ học sinh khá, giỏi
chưa cao, tơi suy nghĩ mong muốn tìm ra những giải pháp tối ưu đề nâng cao chất
lượng dạy học môn học.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
Trong chương trình lịch sử lớp 8 có đầy đủ các loại bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh
ảnh lịch sử… Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài này tôi chỉ giới thiệu phương pháp
sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử tiêu biểu.
2.3.1. Đối với bản đồ, lược đồ
Để giúp học sinh học cách tiếp cận lịch sử ta có thể hướng dẫn các em đi theo
những bước tìm hiểu như sau:

5


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

Hình 86 - Lược đồ những địa điểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860- 1875)

Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống Pháp từ
năm 1858 đến năm 1873. giáo viên giới thiệu khái quát lược đồ, hướng dẫn học sinh
quan sát kết hợp với theo dõi nội dung sách giáo khoa để thảo luận một số câu hỏi
sau:
- Quan sát lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào?
- Kết hợp với lược đồ và sách giáo khoa em hãy chỉ ra những địa điểm có các
cuộc khởi nghĩa lớn?
- Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?
- Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam Kì?
Trên cơ sở ý kiến của học sinh, giáo viên cần chốt những nội dung cơ bản và
định hướng để học sinh chỉ ra được đặc điểm của cuộc kháng chiến.

Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê
Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hương Khê
6


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
(1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trước hết giáo viên giới thiệu khát quát lược đồ, hướng
dẫn học sinh quan sát, kết hợp với sách giáo khoa và gợi mở:
- Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
- Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn Trươi làm đại bản
doanh?
- Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa qn ?
- Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?

Hình 96 - Lược đồ căn cứ n Thế
Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ n thế, giáo viên có thể

dựa vào đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế (1884-1913). Khi sử
dụng, giáo viên giải thích các kí hiệu và hướng dẫn học sinh quan sát.
- Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của
nghĩa quân, chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa chia làm mấy giai đoạn?
- Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần
Vương? Qua đó nói lên điều gì?
2.3.2. Đối với Sơ đồ
Đây là một tài liệu học tập diễn tả quá trình phát triển, sự vận động của một
sự kiện lịch sử bằng mũi tên trên hệ trục tọa độ có thời gian và sự kiện. Yêu cầu đặt
ra cho học sinh là quan sát, rút ra ý nghĩa của đường biểu diễn trên một đồ thị, qua đó
hình dung và hiểu được hiện thực lịch sử.
Hoạt động tổ chức dạy học khi sử dụng đồ thị phản ánh nội dung lịch sử như
sau:
- Đồ thị phản ánh thông tin gì vào giai đoạn lịch sử nào, ở đâu?

7


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
- Nhận xét: Từ khởi đầu đến kết thúc, hiện tượng lịch sử được phản ánh qua
đường biểu diễn phát triển theo chiều tăng lên hay giảm đi? Hoặc giữ mức thăng
bằng, không tăng, không giảm? Từng giai đoạn? Nhịp điệu biến đổi?
- So sánh các đường biểu diễn (nếu trên đồ thị có nhiều đường biểu diễn) để
tìm hiểu đặc điểm mỗi đường, mối liên hệ giữa các đường…
- Rút ra nguyên nhân hoặc hậu quả của các hiện tượng lịch sử đó.
Ví dụ: Hình 62. Sơ đồ so sánh sự phát triển của sản xuất thép giữa Anh và
Liên Xô trong những năm 1929 – 1931 (Bài 17: Châu Âu giữa hai cuộc chiến tranh
thế giới (1918 – 1939), trang 87 sách giáo khoa).

- Bước 1: Giáo viên giới
thiệu hình 62 trang 90 - Sơ đồ so
sánh sự phát triển của sản xuất thép
giữa Anh và Liên Xô trong những
năm 1929 – 1931
- Bước 2: Qua sơ đồ trên,
em
có nhận xét gì về tình hình sản xuất
thép ở Liên Xơ và Anh trong
những năm 1929 – 1931? nêu
ngun nhân?
Hình 62 - Sơ đồ so sánh sự phát triển
- Bước 3: học sinh trình
của sản xuất thép giữa Anh và Liên
bày kết quả tìm hiểu nội dung sau
khi
Xơ trong những năm 1929 - 1931
đã quan sát, kết hợp gợi ý của giáo
viên về việc liên hệ với khái niệm khủng hoảng kinh tế đã học và tìm hiểu nội dung
bài học.
- Bước 4: giáo viên nhận xét bổ sung ý kiến trả lời của học sinh, hoàn thiện
nội dung khai thác tranh cho học sinh.( Sản xuất của Liên Xô tăng dần từ 1929 đến
1931 do phục vụ cho công nhân, sản xuất của Anh tăng dần đến nửa đầu 1930 và đến
1931 giảm rất nhanh do chủ tư bản chạy theo lợi nhuận dẫn đến khủng hoảng kinh tế
thừa)
2.3.3. Tranh ảnh lịch sử
* Thứ nhất, tranh biếm họa: Trong quá trình khai thác tranh biếm họa, hãy chỉ
ra nét vẽ có tính biếm họa và ý nghĩa châm biếm ( nhẹ nhàng hay sâu cay) hoặc ở
mức độ đả kích của bức tranh, qua đó nêu nhận xét về thái độ của tác giả đối với sự
kiện, hiện tượng hay thời kì lịch sử đó. Để giúp HS học cách tiếp cận lịch sử qua

tranh lịch sử chúng ta có thể hướng dẫn các em đi theo những bước tìm hiểu như sau:
- Bước 1: Hướng dẫn học sinh quan sát tranh ảnh để xác định một cách khái
quát nội dung tranh ảnh cần khai thác.
8


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
- Bước 2: GV đặt vấn đề để học sinh phát hiện nội dung được thể hiện của
tranh biếm họa: Chi tiết biếm họa? mục đích biếm họa?
- Bước 3: HS trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh, ảnh sau khi đã quan
sát, kết hợp gợi ý của GV và tìm hiểu nội dung bài học.
Ví dụ: Bài 2: Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII

Hình 5 - Tình cảnh nơng dân Pháp trước Cách mạng
Để học sinh hình dung ra được tình cảnh nơng dân Pháp trước cách mạng,
GV hướng dẫn học sinh nhìn vào những chi tiết trong tranh.
- Hướng dẫn :
+ Bước 1: Nhìn vào bức tranh em có nhận xét gì?
+ Bước 2: Miêu tả những hình ảnh trong tranh?
- Học sinh trình bày: Bức tranh miêu tả người nông dân già nua ốm yếu, tay
chống chiếc cuốc phải cõng trên lưng hai người có thân hình béo khoẻ.
- Giáo viên chuẩn xác kiến thức sau đó đặt tiếp câu hỏi: Tại sao người nông
dân già nua lại phải cõng trên lưng quý tộc và tăng lữ béo tốt?
- Khi học sinh trả lời giáo viên sử dụng các câu hỏi gợi mở thêm.
Kết luận: Bức tranh miêu tả người nông dân già nua ốm yếu, tay chống
chiếc cuốc (tiêu biểu cho nền nơng nghiệp lạc hậu) phải cõng trên lưng hai người
có thân hình béo khỏe (chịu sự áp bức), đó là hình ảnh tượng trưng cho hai đẳng
cấp quý tộc và tăng lữ trong xã hội Pháp trước cách mạng. Người ngồi trước mặc
áo choàng ra vẻ đắc ý là Tăng lữ, người ngồi sau đeo thanh gươm mặc trang phục

đẹp là Quý tộc.
Trong túi họ gồm các loại công văn khế ước cho vay nợ, cho thuê ruộng
đều là những quy định nghĩa vụ phong kiến của nông dân. Chim, thỏ và chuột
phá hại mùa màng => Đời sống nhân dân Pháp trước cách mạng rất khổ cực.
Ví dụ: Bài 10: Trung Quốc giữa thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX

9


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

Hình 42- Các nước đế quốc xâu xé “cái bánh ngọt” Trung Quốc
Hoạt động dạy học được thực hiện như sau:
- Bước 1: Cho học sinh quan sát H 42, xác định một cách khái quát nội dung
tranh ảnh. (Trung Quốc được xem như một cái bánh ngọt, các nước đế quốc đang xâu
xé cái bánh ngọt TQ).
- Bước 2: Đặt vấn đề: Vì sao lại ví Trung Quốc như một cái bánh ngọt khổng
lồ ?
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung bức tranh sau khi
quan sát, kết hợp gợi ý của giáo viên và tìm hiểu nội dung trong bài học. Bánh ngọt
có đặc điểm ngon và dễ ăn. Trung Quốc là một quốc gia rộng lớn, đông dân và nhiều
tài nguyên (ngon), chế độ phong kiến Trung Quốc suy yếu (dễ ăn).
- Bước 4: giáo viên kết luận: Trung Quốc là một quốc gia rộng lớn, đông dân
và nhiều tài nguyên, chế độ phong kiến Trung Quốc lại đang suy yếu nên đây chính
là nguyên nhân các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc và bổ sung
thêm nội dung bức tranh: những người trong H42 từ trái sang phải là Hoàng đế Đức,
Tổng thống Pháp, Nga hoàng, Nhật hoàng, Tổng thống Mĩ, Thủ tướng Anh.
Với cách tổ chức hoạt động dạy học: từ chi tiết biếm họa của bức tranh để rút
ra được kiến thức (từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng) đã giúp học sinh

chủ động tìm ra, hiểu, khắc sâu kiến thức qua một hình ảnh ấn tượng khó quên:
Cái bánh ngọt lớn = Trung Quốc rộng lớn
Cái bánh ngọt ngon = Trung Quốc nhiều tài nguyên, dân đông
Cái bánh ngọt mềm, dễ ăn = Trung Quốc có chế độ PK suy yếu
=> đây là nguyên nhân các nước đế quốc xâu xé đất nước Trung Quốc.
* Thứ hai, tranh lịch sử:

10


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

Hình 84 - Qn Pháp tấn cơng Đại đồn Chí Hịa.
Hình 84 được sử dụng khi dạy mục I, ý 2 – Chiến sự ở Gia Định những năm
1859. giáo viên cần cho học sinh quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các
em thảo luận nhóm:
- Đại đồn Chí Hịa được xây dựng nhằm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hịa diễn ra như thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hịa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hịa thất thủ dẫn đến hậu quả gì?

Hình 99 - Nơng dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. Giáo
viên cho học sinh quan sát ảnh và gợi mở câu hỏi để học sinh thảo luận:
11


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8

- Quan sát ảnh, em thấy người nông dân đang làm gì?
- Tại sao họ phải kéo cày thay trâu?
- Vì sao người nông dân phải lao động vất vả như vậy nhưng vẫn bị đói?
- Em có suy nghĩ gì về đời sống của người nông dân Việt Nam dưới thời Pháp
thuộc?
Trên cơ sở ý kiến của học sinh, giáo viên chốt lại những nội dung cơ bản và
khẳng định dưới ách thống trị của thực dân Pháp người nông dân Việt Nam bị bóc lột
đến cùng cực, đời sống của họ vơ cùng khó khăn, vì vậy họ ln đi đầu trong các
cuộc đấu tranh đòi tự do và no ấm.

Hình 100 - Cơng nhân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 2 - Đô thị phát triển, sự xuất
hiện của các giai cấp, tầng lớp mới. giáo viên cho học sinh quan sát kĩ bức tranh, gợi
mở một số câu hỏi cho học sinh thảo luận:
- Quan sát bức tranh, em thấy những người thợ đang làm gì, trang phục của
họ ra sao?
- Điều kiện lao động của họ như thế nào?
- Em có suy nghĩ gì về đời sống công nhân Việt Nam thời Pháp thuộc?
Sau khi học sinh trả lời, giáo viên chốt lại các nội dung chính và khẳng định
với đặc điểm của giai cấp công nhân Việt nam, họ sớm trở thành lực lượng lãnh đạo
trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.
* Thứ ba, tranh nhân vật lịch sử: Sử dụng chân dung các nhân vật lịch sử có ý
nghĩa rất lớn trong học tập lịch sử, cần chú ý đến mục đích giáo dục, giáo dưỡng và
phát triển tư duy. Để giúp học sinh học cách tiếp cận lịch sử qua tranh nhân vật lịch
sử chúng ta có thể hướng dẫn các em đi theo những bước và tìm hiểu theo hướng sau:
Trước tiên, giáo viên xác định nội dung cần khai thác từ tranh nhân vật lịch sử:
12


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch

sử lớp 8
+ Ở mức độ 1: tiếp cận đầu tiên tranh các nhân vật lịch sử, học sinh cần tìm
hiểu: Ngày tháng năm sinh và mất, đặc điểm về nhận dạng.
+ Ở mức độ 2: Đi sâu hơn, học sinh cần tìm hiểu: thái độ lập trường, quan
điểm chính trị, tư tưởng… của nhân vật lịch sử đang được tìm hiểu được thể hiện qua
những chi tiết nào?
Có rất nhiều nhân vật lịch sử được đưa vào chương trình giảng dạy nên trong
quá trình giảng dạy giáo viên phải tùy theo nhân vật lịch sử để xác định mức độ khai
thác kiến thức với từng tranh nhân vật lịch sử cho phù hợp với yêu cầu của bài học
chứ không nhất thiết phải thực hiện hết các yêu cầu đã nêu trên. Riêng đối với các
anh hùng dân tộc, lãnh tụ cách mạng phải lưu ý làm nổi bật tính cách của nhân vật ấy
thơng qua việc miêu tả hình thức bề ngoài, hay nêu khái quát ngắn gọn tiểu sử của
nhân vật ấy làm cho học sinh hứng thú, kích thích óc tò mò, phát triển năng lực nhận
thức.
Sau đó giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh hoạt động theo các bước sau:
- Bước 1: Cho học sinh quan sát tranh, ảnh để xác định một cách khái quát
nội dung tranh ảnh cần khai thác.
- Bước 2: giáo viên đưa ra câu hỏi nêu vấn đề và tổ chức, hướng dẫn học sinh
tìm hiểu nội dung tranh ảnh.
- Bước 3: học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh, ảnh sau khi đã
quan sát, kết hợp gợi ý của giáo viên và tìm hiểu nội dung bài học.
- Bước 4: giáo viên nhận xét, bổ sung ý kiến trả lời của học sinh, hoàn thiện
nội dung khai thác tranh, ảnh cho học sinh.
Ví dụ: Hình 44- Tơn Trung Sơn (1866 –
1925) trang 61.
- Bước 1: giáo viên yêu cầu học sinh nêu
những thông tin về nhân vật Tôn Trung Sơn qua
Hình 44 (học sinh trình bày năm sinh và mất, đặc
điểm về nhận dạng của Tôn Trung Sơn là: sinh
năm 1866 mất năm 1925, tóc ngắn, bận âu phục).

- Bước 2: giáo viên nêu tình huống vấn đề
để học sinh khai thác nội dung của tranh nhân vật:
Đặc điểm nhận dạng đã thể hiện lập trường, quan
điểm chính trị, tư tưởng của ơng có điểm gì khác
Hình 44. Tơn Trung Sơn
với những người cùng thời? (Đặc điểm nhận dạng:
(1866-1925)
tóc, trang phục...).
- Bước 3: học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh, ảnh.
- Bước 4: Giáo viên nhận xét, bổ sung ý kiến trả lời của học sinh, hoàn thiện
nội dung khai thác tranh ảnh cho học sinh: (Đặc điểm nhận dạng: tóc ngắn, bận âu
13


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
phục khác với những người cùng thời là tóc đi sam, áo dài… thể hiện tư tưởng
canh tân, theo tây học của giai cấp tư sản trong lòng xã hội phong kiến Trung Quốc).
Dựa vào tài liệu tham khảo ở sách giáo viên, giáo viên kể cho học sinh một số
nét về tiểu sử của ông: Tôn Trung Sơn (1866 – 1925), vốn tên là Văn, tự Dật Tiên,
xuất thân trong một gia đình nơng dân tỉnh Quảng Đơng. Thuở hàn vi, ông vốn đồng
cảm với những người dân nghèo khổ, lớn lên được người anh là một nhà tư bản cho
đi du học ở Mĩ, Anh. Năm 1882, ông tốt nghiệp bác sĩ y khoa ở Hồng Kông. Từ 1902
đến 1905, ông đã từng đi nhiều nước trên thế giới: qua Hà Nội (Việt Nam), Nhật Bản,
Mĩ, Châu Âu… Năm 1905, tại Tô-ki-ô (Nhật Bản), ông thành lập Trung Quốc Đồng
minh hội và chịu ảnh hưởng của các nước tư bản nên chủ trương tiến hành cách mạng
tư sản.
Như vậy ngồi việc dùng ảnh nhân vật để giới thiệu hình dạng nhân vật lịch
sử giáo viên cịn có thể khai thác quan điểm, lập trường giai cấp của nhân vật đó từ
đồ dùng dạy học này và đã tạo học sinh một ấn tượng sâu sắc về nhân vật lịch sử vừa

học.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Trong những năm từ 2014 đến 2018 tôi đã dần áp dụng vào quá trình giảng
dạy và kết quả thu được là khả quan. Cụ thể:
- Tỉ lệ học sinh yêu thích môn Lịch sử cao hơn so với năm học trước, đa số
học sinh có hứng thú khi học mơn Lịch sử.
- Số lượng học sinh đăng kí thi học sinh giỏi môn lịch sử đông hơn, kết quả
thi học sinh giỏi cấp huyện số lượng và chất lượng giải tăng: Năm học 2014-2015 có
2 giải nhì, 1 giải ba và 2 giải KK; năm học 2015-2016 có 1 giải nhất, 1 giải nhì, 2 giải
ba và 2 giải KK; năm học 2016-2017 có 1 giải nhất, 2 giải nhì, 3 giải ba và 2 giải KK;
năm học 2017-2018 có 1 giải nhất, 3 giải nhì, 3 giải ba và 1 giải KK.
- Kết quả điểm tổng kết học tập môn Lịch sử 8 của học sinh toàn khối 8 cũng
tốt hơn, khơng có học sinh yếu kém, tỉ lệ khá giỏi tăng lên. Cụ thể:
Năm học

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

2017-2018

41,2 %

51,4 %

07,4 %

0%

0%

3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Trong những năm gần đây, cùng với việc đổi mới nội dung, chương trình và
phương pháp biên soạn sách giáo khoa lịch sử, đòi hỏi giáo viên và học sinh phải đổi
mới phương pháp dạy và học. Trong đó, giáo viên với tư cách là người tổ chức,
hướng dẫn, phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh trong quá trình học tập, cần
nắm bắt được những điểm mới của sách giáo khoa nói chung, hệ thống tranh ảnh nguồn kiến thức quan trọng trong sách giáo khoa nói riêng. Tơi hi vọng với nội dung
14


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua khai thác kênh hình trong bài học lịch
sử lớp 8
của đề tài này sẽ giúp giáo viên giảng dạy môn Lịch sử giảm bớt khó khăn khi khai
thác, sử dụng tranh ảnh trong sách giáo khoa.
3.2. Kiến nghị
- Đối với nhà trường: Các phương tiện kĩ thuật hỗ trợ việc dạy học như máy
chiếu, cần được trang bị đầy đủ và sử dụng rộng rãi hơn nữa.
- Đối với phòng giáo dục: Tổ các cuộc hội thảo, buổi chuyên đề, ngoại khóa
để giáo viên có cơ hội hội trao đổi kinh nghiệm việc sử dụng hình ảnh trực quan
trong sách giáo khoa lịch sử trung học cơ sở.
Trên đây là phần trình bày mà tơi đã rút ra được trong quá trình giảng dạy tại
trường Trung học cơ sở cũng như trong quá trình học tập, tham gia các chuyên đề
thay sách giáo khoa của ngành giáo dục. Tuy nhiên để có được đề tài này, tơi đã tham

khảo và tiếp thu ý kiến của đồng nghiệp cũng như dựa vào tài liệu sách giáo viên và
sách giáo khoa để rút ra kinh nghiệm riêng cho mình. Và cũng nhờ có những suy nghĩ
này mà tơi càng cảm thấy tự tin hơn trong việc dạy học lịch sử.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị
Thanh Hóa, ngày tháng năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh
nghiệm của mình viết, khơng sao chép
nội dung của người khác.
Người viết sáng kiến

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy sách giáo khoa lớp 8 môn lịch sử.
Tác giả: Phan ngọc Liên (Chủ biên), Nguyễn Ngọc Cơ, Trần Thị Vinh.
2. Sách giáo khoa, Sách giáo viên lịch sử 8. Nhà xuất bản giáo dục. Bộ giáo
dục – đào tạo.
Tác giả: Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Nguyễn Ngọc Cơ, Trần Thị Vinh.
3. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên trung học cơ sở chu kỳ III
(2004-2007) môn lịch sử của Bộ GD-ĐT.
4. Hướng đẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử trung học cơ sở.
NXB GD. Tác giả: Nguyễn Thị Côi.
5. Một số tài liệu khác từ Internet.

15