CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC HIỆN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ MÔI TRƯỜNG Ở CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT TẠI VIỆT NAM - NGHIÊN CỨU CHO CÁC TỈNH THÀNH KHU VỰC PHÍA NAM - Full 10 điểm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Hằng Nga

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN THỰC HIỆN
KẾ TỐN QUẢN TRỊ MƠI TRƢỜNG
TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT Ở VIỆT NAM
– NGHIÊN CỨU CHO CÁC TỈNH THÀNH KHU VỰC PHÍA NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Hằng Nga

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN THỰC HIỆN
KẾ TỐN QUẢN TRỊ MƠI TRƢỜNG
TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT Ở VIỆT NAM
- NGHIÊN CỨU CHO CÁC TỈNH THÀNH KHU VỰC PHÍA NAM

Chun ngành: Kế tốn
Mã số: 9340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. TS. PHẠM NGỌC TOÀN
2. TS. TRẦN ANH HOA

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tơi, đƣợc thực
hiện theo sự hƣớng dẫn của tập thể ngƣời hƣớng dẫn khoa học. Những số liệu và
kết quả đƣợc trình bày trong luận án này là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong
các cơng trình khoa học khác, trừ một số bài báo đƣợc tơi rút trích từ kết quả nghiên
cứu. Những nội dung đƣợc kế thừa từ nguồn tài liệu khác đều đƣợc trích dẫn và ghi
nguồn cụ thể trong danh mục tài liệu tham khảo.
Nguyễn Thị Hằng Nga


LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các nhà khoa học của
Khoa Kế tốn và Q thầy cơ tham gia giảng dạy các học phần trong chƣơng trình
đào tạo NCS của trƣờng Đại học Kinh tế TP HCM đã cung cấp các kiến thức nền
tảng và chia sẻ nhiều kinh nghiệm quý báu cho tác giả.
Luận án đƣợc hoàn thành nhờ sự hƣớng dẫn tận tình của hai nhà khoa học là
T.S Phạm Ngọc Toàn và T.S Trần Anh Hoa. Em xin trân trọng cảm ơn thầy, cảm
ơn cô!
Tác giả cảm ơn các chuyên gia của Viện Đào tạo Sau Đại học trƣờng Đại học
Kinh tế TP HCM vì những giúp đỡ hữu ích, cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời cho
tác giả.
Tác giả cũng xin đƣợc cảm ơn vì tất cả những giúp đỡ từ Quý chuyên gia,
các đồng nghiệp và các đơn vị tham gia hỗ trợ khảo sát.
Tác giả muốn gửi lời tri ân sâu sắc đến nhà khoa học PGS.TS. Hạ Thị Thiều

Dao vì những khuyến khích của cô đã giúp tác giả tự tin và kiên định hơn trong
nghiên cứu.
Cuối cùng, tác giả xin đƣợc đặc biệt gửi tình cảm thân thƣơng đến gia đình,
bố mẹ, chồng và hai con đã là điểm tựa vững chắc, động viên, khích lệ tác giả hồn
thành luận án!


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
CÁC TỪ VIẾT TẮT

i

CÁC THUẬT NGỮ TIẾNG ANH

ii

DANH MỤC BẢNG

iii

DANH MỤC HÌNH

v

MỞ ĐẦU

vi

1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

vi

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

ix

3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU

ix

4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

ix

5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

x

6. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI

x

6.1 Ý nghĩa khoa học

x

6.2 Ý nghĩa thực tiễn

xi

7. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI

xi

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC

1

1.1 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ KẾ TỐN QUẢN TRỊ MƠI TRƢỜNG

1

1.1.1 Các nghiên cứu hƣớng dẫn thực hiện Kế toán quản trị môi trƣờng

1

1.1.1.1 Các nghiên cứu trên thế giới

1

1.1.1.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam

3

1.1.2 Các nghiên cứu vận dụng Kế tốn quản trị mơi trƣờng

5

1.1.1.1 Các nghiên cứu trên thế giới

5

1.1.1.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam

8

1.2 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN THỰC HIỆN
KẾ TOÁN QUẢN TRỊ MÔI TRƢỜNG
1.2.1 Các nhân tố thuộc bối cảnh thể chế (Institutional Context)

9
12

1.2.1.1 Áp lực cưỡng ép

12

1.2.1.2 Áp lực quy chuẩn

15

1.2.1.3 Áp lực mô phỏng

16


1.2.2 Các nhân tố thuộc bối cảnh tổ chức (Organizational Context)

18

1.2.2.1 Nhận thức về sự biến động của MTKD

19

1.2.2.2 Chiến lược môi trường

20

1.2.2.3 Sự phức tạp của nhiệm vụ

22

1.3 MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU

23

1.3.1 Về đối tƣợng khảo sát

23

1.3.2 Về kết quả nghiên cứu

23

1.3.2.1 Đối với nhân tố áp lực cưỡng ép

23

1.3.2.2 Đối với nhân tố áp lực quy chuẩn

24

1.3.2.3 Đối với nhân tố áp lực mô phỏng

24

1.3.2.4 Đối với nhân tố nhận thức về sự biến động của MTKD

25

1.3.2.5 Đối với nhân tố chiến lược môi trường

25

1.3.2.6 Đối với nhân tố sự phức tạp của nhiệm vụ

25

1.3.3 Về số lƣợng các nghiên cứu

26

1.4 KHE HỔNG NGHIÊN CỨU VÀ ĐỊNH HƢỚNG CỦA TÁC GIẢ

27

1.4.1 Khe hổng nghiên cứu

27

1.4.2 Định hƣớng nghiên cứu của tác giả

28

1.5 TÓM TẮT CHƢƠNG 1

29

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT

30

2.1 TỔNG QUAN VỀ KTQTMT

30

2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển

30

2.1.2 Định nghĩa và phân loại KTMT

33

2.1.3 Định nghĩa KTQTMT

35

2.1.4 Đối tƣợng của KTQTMT

37

2.1.5 Các loại thông tin của KTQTMT

37

2.2.5.1 Thông tin phi tiền tệ

38

2.2.5.2 Thông tin Tiền tệ

38

2.1.6 Nội dung KTQTMT

39

2.1.6.1 Xác định chi phí, thu nhập mơi trường

40

2.1.6.2 Xử lý thơng tin chi phí, thu nhập mơi trường

41

2.1.6.3 Phân tích hiệu quả hoạt động mơi trường

43

2.1.6.4 Báo cáo Kế tốn quản trị mơi trường

43

2.2 CÁC LÝ THUYẾT NỀN CĨ LIÊN QUAN

43

2.2.1 Lý thuyết thể chế (Institutional theory)

43

2.2.1.1 Khái niệm lý thuyết thể chế

43


2.2.1.2 Các yếu tố cơ bản của lý thuyết thể chế

45

2.2.1.3 Ảnh hưởng của các yếu tố thể chế đến thực hiện KTQTMT

48

2.2.1.4 Vận dụng lý thuyết thể chế cho nghiên cứu này

49

2.2.2 Lý thuyết ngẫu nhiên (Contingency Theory)

50

2.2.2.1 Khái niệm lý thuyết ngẫu nhiên

50

2.2.2.2 Các yếu tố cơ bản của lý thuyết ngẫu nhiên

51

2.2.2.3 Ảnh hưởng của các yếu tố ngẫu nhiên đến thực hiện KTQTMT

54

2.2.2.4 Vận dụng lý thuyết ngẫu nhiên cho nghiên cứu này

56

2.3 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN THỰC HIỆN KTQTMT TỪ CƠ
SỞ LÝ THUYẾT

57

2.3.1 Thực hiện Kế tốn quản trị mơi trƣờng

57

2.3.2 Các nhân tố ảnh hƣởng đến thực hiện KTQTMT

57

2.4 PHÁT TRIỂN CÁC GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU

58

2.4.1 Ảnh hƣởng trực tiếp của các nhân tố đến thực hiện KTQTMT

58

2.4.1.1 Áp lực cưỡng ép

58

2.4.1.2 Áp lực quy chuẩn

59

2.4.1.3 Áp lực mô phỏng

60

2.4.1.4 Nhận thức về sự biến động của môi trường kinh doanh

60

2.4.1.5 Chiến lược môi trường

61

2.4.1.6 Sự phức tạp của nhiệm vụ

61

2.4.2 Ảnh hƣởng gián tiếp của các nhân tố đến thực hiện KTQTMT

62

2.4.2.1 Ảnh hưởng gián tiếp của Áp lực cưỡng ép thơng qua vai trị
trung gian của Áp lực quy chuẩn

62

2.4.2.2 Ảnh hưởng gián tiếp của Áp lực quy chuẩn thông qua vai trị
trung gian của Áp lực mơ phỏng

62

2.4.2.3 Ảnh hưởng gián tiếp của nhận thức về sự biến động của mơi
trường kinh doanh thơng qua vai trị trung gian của Áp lực mô phỏng

63

2.4.2.4 Ảnh hưởng gián tiếp của nhận thức về sự biến động của MTKD
thông qua vai trị trung gian của Chiến lược mơi trường

64

2.5 MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT

65

2.6 TÓM TẮT CHƢƠNG 2

68

CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

69

3.1 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU

69

3.1.1 Xác định phƣơng pháp

69

3.1.2 Biện minh cho thiết kế nghiên cứu hỗn hợp

70

3.1.3 Quy trình nghiên cứu hỗn hợp tuần tự

70

3.2 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU

71

3.3 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH

72

3.3.1 Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia

72

3.3.2 Chọn mẫu nghiên cứu

73

3.3.2.1 Số lượng mẫu

73

3.3.2.2 Chọn chuyên gia cho nghiên cứu

73

3.3.3 Các giai đoạn thiết yếu trƣớc phỏng vấn

74

3.3.3.1 Xác định các câu hỏi cần điều tra

74

3.3.3.2 Xác định loại câu hỏi cho nghiên cứu tình huống

76

3.3.3.3 Thiết kế bảng câu hỏi phỏng vấn

76

3.3.4 Các bƣớc Phỏng vấn chuyên gia

79

3.3.4.1 Liên hệ không chính thức

79

3.3.4.2 Phỏng vấn thử

80

3.3.4.3 Phỏng vấn chính thức

80

3.3.4.4 Tổng hợp dữ liệu

80

3.3.5 Thiết kế Bảng câu hỏi khảo sát sơ bộ 1

81

3.3.5.1 Lời lẽ và ngôn từ

81

3.3.5.2 Loại câu hỏi cho Bảng câu hỏi khảo sát

81

3.3.5.3 Trình tự của các câu hỏi

81

3.3.5.4. Đo lường các mục hỏi

81

3.3.5.5 Phát triển Thang đo

82

3.3.6 Khảo sát thử

82

3.4.7 Kết quả nghiên cứu định tính

83

3.5 NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG

83

3.5.1 Nghiên cứu định lƣợng sơ bộ

83

3.5.1.1 Mẫu nghiên cứu

83

3.5.1.2 Phương pháp phân tích

84

3.5.1.2 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ

85

3.5.2 Nghiên cứu định lƣợng chính thức

85

3.5.2.1 Thiết kế mẫu nghiên cứu

85

3.5.2.2 Q trình khảo sát

87

3.5.2.3 Các bước phân tích dữ liệu

90

3.5 TĨM TẮT

93

CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN

94

4.1 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH

94


4.1.1 Thang đo thực hiện KTQTMT

94

4.1.2 Thang đo Áp lực cƣỡng ép

95

4.1.3 Thang đo Áp lực quy chuẩn

96

4.1.4 Thang đo Áp lực mô phỏng

96

4.1.5 Thang đo nhận thức về sự biến động của MTKD

97

4.1.6 Thang đo chiến lƣợc môi trƣờng

97

4.1.7 Thang đo sự phức tạp của nhiệm vụ

98

4.2 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG SƠ BỘ

98

4.2.1 Kết quả Phân tích độ tin cậy thang đo

98

4.2.2 Kết quả Phân tích nhân tố khám phá

100

4.3 MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC

102

4.4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG CHÍNH THỨC

104

4.4.1 Mơ tả mẫu nghiên cứu

104

4.4.2 Phân tích thống kê mơ tả

107

4.4.3. Kiểm định độ tin cậy của thang đo và phân tích nhân tố khám phá
(EFA)

110

4.4.3.1. Kiểm định độ tin cậy thang đo

110

4.4.3.2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA)

112

4.4.4. Phân tích nhân tố khẳng định (CFA)

114

4.4.5. Phân tích mơ hình cấu trúc tuyến tính (SEM)

117

4.4.5.1. Kiểm định mơ hình lý thuyết

117

4.4.5.2. Kiểm định các ước lượng của mơ hình lý thuyết bằng Bootstrap

121

4.4.5.3 Kiểm định giả thuyết nghiên cứu

122

4.4.6 Phân tích sự khác biệt (phân tích ANOVA)

126

4.5 BÀN LUẬN VỀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

129

4.5.1 Các kết quả chính từ nghiên cứu

129

4.5.2 Các phát hiện từ các nhân tố thuộc lý thuyết thể chế

132

4.5.3 Các phát hiện từ các nhân tố thuộc lý thuyết ngẫu nhiên

134

4.5.4 So sánh mức độ giải thích của lý thuyết ngẫu nhiên và lý thuyết thể chế

135

4.6 TÓM TẮT CHƢƠNG 4

137

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ HÀM Ý

139

5.1 KẾT LUẬN

139

5.1.1 Về mục tiêu nghiên cứu

139

5.1.2 Về các phát hiện chính rút ra từ nghiên cứu

140

5.1.3 Về đóng góp của nghiên cứu

141


5.2 MỘT SỐ HÀM Ý RÚT RA TỪ NGHIÊN CỨU

142

5.2.1 Các hàm ý đƣợc phát triển từ lý thuyết thể chế

142

5.2.2 Các hàm ý đƣợc phát triển từ lý thuyết ngẫu nhiên

143

5.3 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO

145

5.3.1 Hạn chế của đề tài

145

5.3.2 Hƣớng nghiên cứu trong tƣơng lai

145

KẾT LUẬN

146

DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ

147

TÀI LIỆU THAM KHẢO

148

1. Tiếng Việt

148

2. Tiếng Anh

150

PHỤ LỤC

1/PL