Giáo trình chăm sóc sức khoẻ tâm thần (ngành điều dưỡng cao đẳng) trường cao đẳng vĩnh long
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.11 MB, 98 trang )
ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH VĨNH LONG
TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĨNH LONG
GIÁO TRÌNH
MƠN HỌC: CHĂM SĨC SỨC KHỎE TÂM THẦN
NGÀNH/NGHỀ: ĐIỀU DƯỠNG
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
Ban hành kèm theo Quyết định số:/QĐ-CĐVL ngày… tháng .... năm…… của Hiệu
trưởng Trường Cao đẳng Vĩnh Long
Vĩnh Long, năm 2022
1
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thơng tin có thể được
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh
thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
2
LỜI GIỚI THIỆU
Khoa Y Dược, Trường Cao đẳng Vĩnh Long có đội ngũ giảng viên giàu tính
năng động, sáng tạo, nhiệt tình trong cơng tác giảng dạy và hướng dẫn lâm sàng.
Cùng với lộ trình cập nhật chương trình đào tạo tiên tiến là công tác xây dựng đội
ngũ giảng viên “vừa hồng vừa chuyên”, có phương pháp giảng dạy tích cực, phù hợp
với từng đối tượng đào tạo. Thực hiện mục tiêu đáp ứng nhu cầu có tài liệu học tập
và nâng cao kiến thức chăm sóc người bệnh cho sinh viên, yêu cầu mỗi giảng viên
phải thật nỗ lực, khiêm tốn học hỏi, từng bước đổi mới và quan trọng nhất là vượt
lên chính mình trong sự nghiệp chung và nhất là trong giai đoạn đầu khi mới thành
lập khoa.
Giáo trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dành cho sinh viên Cao đẳng Y học cổ
truyền hiện sự cố gắng và tinh thần trách nhiệm cao của giảng viên khoa Y Dược.
Giáo trình chăm sóc sức khỏe tâm thần được biên soạn dựa trên chương trình khung
đã được phê duyệt. Sách trang bị cho sinh viên những kiến thức cơ bản về những kỹ
năng chăm sóc sức khỏe tâm thần cơ bản nhất. Ngoài những kiến thức kinh điển,
giảng viên còn cập nhật những kiến thức mới, tạo thuận lợi cho sinh viên trong suốt
quá trình học.
Do đây là lần biên soạn nên không thể tránh khỏi những hạn chế về nội dung
và hình thức. Với tinh thần cầu tiến, giảng viên khoa Y Dược rất mong nhận được sự
đồng cảm và những ý kiến đóng góp, xây dựng từ quý đồng nghiệp, học sinh ,sinh
viên, để lần tái bản tiếp theo sẽ hoàn thiện hơn.
Chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu Trường; Lãnh đạo khoa, Bộ môn Y và
các bộ môn liên quan thuộc trường Cao đẳng Vĩnh Long. Cảm ơn ban cố vấn chuyên
môn, tập thể Giảng viên bộ môn và những người trực tiếp tham gia biên soạn giáo
trình.
Vĩnh Long, ngày 19 tháng 05 năm 2022
Người biên soạn
Nguyễn Thành Thượng
3
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………03
CHƯƠNG TRÌNH MƠN HỌC…………………………………………………………….05
BÀI 1: KHÁI NIỆM VỀ BỆNH TÂM THẦN......................................................................15
BÀI 2: CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH TÂM THẦN TẠI CỘNG ĐỒNG..............................29
BÀI 3: THEO DÕI - CHĂM SÓC CÁC TRƯỜNG HỢP CẤP CỨU TÂM THẦN............37
BÀI 4: PHỤ GIÚP BÁC SĨ KHÁM VÀ LÀM LIỆU PHÁP CHỮA BỆNH TÂM THẦN. 48
BÀI 5: CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH HYSTERIA...............................................................60
BÀI 6: CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT.........................................69
BÀI 7: CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH ĐỘNG KINH.............................................................78
BÀI 8: VỆ SINH - PHÒNG BỆNH TÂM THẦN................................................................88
BÀI 9: QUẢN LÝ-THEO DÕI-HỖ TRỢ NGƯỜI BỆNH TÂM THẦN.............................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................101
4
CHƯƠNG TRÌNH MƠN HỌC
Tên mơn học: CHĂM SĨC SỨC KHOẺ TÂM THẦN
Mã số môn học: VYD6227
Thời gian thực hiện môn học: 15 giờ ( Lý thuyết: 14 giờ, kiểm tra: 1 giờ)
I. Vị trí, tính chất của mơn học
- Vị trí: Chăm sóc sức khoẻ tâm thần là mơn học chun mơn trong chương trình
giáo dục chun ngành điều dưỡng Cao đẳng.
- Tính chất: mơn học Chăm sóc sức khoẻ tâm thần là môn khoa học cung cấp cho
sinh viên các kiến thức cơ bản về tâm thần học, triệu chứng lâm sàng, chẩn đốn,
điều trị và chăm sóc các bệnh tâm thần.
II. Mục tiêu mơn học
- Kiến thức
+ Trình bày được một số khái niệm về tâm thần.
+ Trình bày được nguyên nhân, triệu chứng lâm sàng một số bệnh tâm thần.
+ Trình bày được cách điều trị, chăm sóc bệnh nhân tâm thần.
- Kỹ năng
+ Phát triển được kỹ năng tư duy, phân tích, đánh giá trong chẩn đốn
bệnh trên lâm sàng.
+ Có kế hoạch chăm sóc bệnh nhân khi nằm viện và hướng dẫn bệnh
nhân, người nhà chăm sóc sau khi ra viện.
+ Biết phân tích và giải quyết các vấn đề tâm thần thường gặp tại cộng đồng.
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm
5
- Rèn luyện thái độ thân thiện, nhẹ nhàng, chu đáo trong q trình chăm sóc bệnh
nhân tâm thần.
III. Nội dung môn học
1. Nội dung tổng quát và phân bổ thời gian
Thời gian ( tiết )
TT
Tên bài, mục
TS
Bài 1: KHÁI NIỆM VỀ BỆNH TÂM THẦN 3
LT
TH
KT
3
0
0
1
0
0
1. Đại cương về tâm thần học
1
2. Nguyên nhân và các bệnh tâm thần thường
gặp
3. Các triệu chứng và hội chứng rối loạn tâm
thần
4. Kế hoạch chăm sóc
Bài 2: CHĂM SĨC MỘT SỐ BỆNH TÂM
THẦN TẠI CỘNG ĐỒNG
2
1
1. Bệnh học
2. Kế hoạch chăm sóc
6
Bài 3: CHĂM SÓC CÁC TRƯỜNG HỢP
CẤP CỨU TÂM THẦN
3
2
2
0
0
Bài 4: PHỤ GIÚP BÁC SĨ KHÁM VÀ LÀM 1
LIỆU PHÁP CHỮA BỆNH TÂM THẦN
1
0
0
1
0
0
1. Kích động
2. Tự sát
3. Bệnh nhân khơng chịu ăn uống
1. Bố trí phịng khám
4
2. Tiến hành phụ giúp bác
3. Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện, bệnh nhân
và phụ giúp bác sĩ làm các kỹ thuật
Bài 5: CHĂM SĨC NGƯỜI BỆNH
HYSTERIA
1
1. Đại cương
2. Ngun nhân
5
3. Các hình thái lâm sàng
4. Triệu chứng lâm sàng
5. Điều trị
6. Chăm sóc bệnh nhân
7. Phịng bệnh
7
Bài 6: CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH TÂM
THẦN PHÂN LIỆT
2
2
0
0
1
1
0
0
1. Đại cương
2. Nguyên nhân
6
3.Triệu chứng lâm sàng
4. Điều trị
5. Chăm sóc bệnh nhân
6. Phịng bệnh
Bài 7: CHĂM SĨC NGƯỜI BỆNH ĐỘNG
KINH
1. Định nghĩa
2. Sinh bệnh học
7
3. Phân loại
4. Triệu chứng lâm sàng
5. Xử trí – điều trị
6. Theo dõi và chăm sóc bệnh nhân
7. Giáo dục sức khỏe
8
Bài 8: VỆ SINH PHÒNG BỆNH TÂM
THẦN
1
1
0
0
2
2
0
0
1
0
0
1
15
14
0
1
1. Khái niệm
8
2. Vệ sinh tâm thần
3. Phòng bệnh tâm thần
4. Khả năng vệ sinh và phòng bệnh tâm thần ở
nước ta
Bài 9: QUẢN LÝ THEO DÕI HỖ TRỢ
NGƯỜI BỆNH TÂM THẦN
1.Theo dõi và quản lý người bệnh tâm thần tại
khoa điều trị ở bệnh viện và ở cộng đồng
9
2. Trách nhiệm của gia đình và cộng đồng đối
với người bệnh tâm thần
3. Hỗ trợ, phục hồi chức năng tâm lý xã hội và
tái hòa nhập cộng đồng
4. Hỗ trợ, phục hồi chức năng lao động nghề
nghiệp cho người bệnh tâm thần
Kiểm tra
Tổng cộng
9
BÀI 1
KHÁI NIỆM VỀ BỆNH TÂM THẦN
MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Trình bày được đại cương về tâm thần học và phân biệt bệnh tâm thần với
bệnh thần kinh.
2. Kể được các nguyên nhân và các nhân tố thuận lợi gây phát sinh bệnh tâm
thần.
3. Mô tả được các bệnh tâm thần thường gặp và cách nhận định tình trạng
bệnh nhân.
10
NỘI DUNG
1.Đại cương về tâm thần học
Mục tiêu và đối tượng của tâm thần học
- Sức khoẻ cho mọi người là mục tiêu lớn, mục tiêu chiến lược của tổ chức y tế thế
giới (WHO), của nhiều quốc gia phát triển và của cả ngành y tế nước ta và cũng là
thước đo chung của mọi xã hội văn minh, nhân bản.
- Không thể chia cắt sức khoẻ thể chất với sức khoẻ tâm thần xã hội và ngày càng phải
khẳng định vai trò quan trọng của sức khoẻ tâm thần trong một nỗ lực chung để
nâng cao chất lượng sống cho mọi người trong một xã hội phát triển.
- Chính vì vậy, đối tượng của tâm thần học ngày nay khơng chỉ đóng khung trong
khn khổ bốn bức tường của bệnh viện - chỉ tập trung vào những người bệnh tâm
thần nặng như người bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, sa sút trí
tuệ,… thuộc phạm vi tâm thần học truyền thống. Mà tâm thần học hiện đại đang
phải bươn trải để phấn đấu vì sức khoẻ toàn diện cả thể chất và tâm thần - vì sự
thoải mái cho tất cả mọi người sống trong cộng đồng.
Với phương châm “Tất cả vì sức khỏe tâm thần và vì người bệnh tâm thần”
1.1 Khái niệm về sức khỏe tâm thần
11
Trong khi sức khoẻ về thể chất đã được dần từng bước xã hội đặt đúng vào vị trí của
nó, thì sức khoẻ tâm thần cịn phải bền bỉ phấn đấu để thay đổi dần nhận thức vẫn
còn nhiều lệch lạc, nhiều mặc cảm. Vậy sức khoẻ tâm thần là gì?
Sức khoẻ tâm thần khơng chỉ là một trạng thái khơng có rối loạn hay dị tật về tâm
thần, mà cịn là một trạng thái tâm thần hồn tồn thoải mái. Muốn có một trạng thái
tâm thần hồn tồn thoải mái thì cần phải có chất lượng ni sống tốt, có được sự
cân bằng và hồ hợp giữa các cá nhân, môi trường xung quanh và môi trường xã hội.
Như vậy, thực chất sức khoẻ tâm thần ở cộng đồng là:
1. Một cuộc sống thật sự thoải mái.
2. Đạt được niềm tin vào giá trị bản thân, vào phẩm chất và giá trị của người khác.
3. Có khả năng ứng xử bằng cảm xúc, hành vi hợp lý trước mọi tình huống.
4. Có khả năng tạo dựng, duy trì và phát triển thoả đáng các mối quan hệ.
5. Có khả năng tự hàn gắn để duy trì cân bằng khi có các sự cố gây mất thăng
bằng, căng thẳng (Tổ chức y tế thế giới. Geneva - 1998).
Vậy là chăm sóc bảo vệ sức khoẻ tâm thần cho mọi người là một mục tiêu rất cụ thể,
mang tính xã hội, nhưng cũng rất cao, rất lý tưởng và phải phấn đấu liên tục để tiến
dần từng bước, cuối cùng đạt được mục tiêu “Nâng cao chất lượng cuộc sống” của
con người Việt Nam.
1.2 Nội dung của tâm thần học
- Tâm thần là một bộ mơn trong y học, có nhiệm vụ nghiên cứu các biểu hiện lâm
sàng, bệnh nguyên, bệnh sinh các bệnh tâm thần, nghiên cứu các biện pháp phòng
và chữa các bệnh này.
- Tâm thần học được chia ra 2 phần lớn: tâm thần học đại cương và tâm thần học hiện
đại.
- Trong quá trình phát triển, tâm thần học đã chia ra nhiều phân môn: tâm thần học
người lớn, tâm thần trẻ em, tâm thần học quân sự, tâm thần học người già, giám
định pháp y tâm thần, tâm thần học xã hội, dược lý tâm thần và sinh hóa tâm
thần…….
Tâm thần học truyền thống
12
Tâm thần học đại cương
- Lịch sử phát triển tâm thần học.
- Triệu chứng học, hội chứng học.
- Mối liên quan giữa tâm thần học và các môn khoa học khác.
- Phân loại các bệnh, các rối loạn tâm thần.
- Bệnh nguyên, bệnh sinh của một số bệnh và các rối loạn tâm thần.
- Tâm thần học xuyên văn hoá.
Bệnh học tâm thần
- Loạn thần thực tổn (rối loạn tâm thần liên quan các bệnh nội tiết, chấn thương, thoái
triển não: Alzheimer, Pick,…).
- Loạn thần nội sinh (tâm thần phân liệt, động kinh, rối loạn cảm xúc,…)
- Các rối loạn tâm thần liên quan đến stress (tâm căn, rối loạn cơ thể tâm sinh, trạng
thái phản ứng).
- Các rối loạn tâm thần do cấu tạo thể chất bất thường và sự phát triển tâm thần bệnh
lý (nhân cách bệnh, chậm phát triển tâm thần,…).
- Các rối loạn tập tính hành vi ở thanh thiếu niên (hành vi bạo lực, xâm phạm, rối loạn
sự học tập,...).
- Rối loạn ăn uống.
- Loạn chức năng tình dục khơng thực tổn.
- Các rối loạn lo âu, ám ảnh sợ.
- Các rối loạn phân định giới tính.
- Lạm dụng và nghiện chất (lạm dụng rượu, nghiện rượu, loạn thần do rượu, lạm dụng
ma tuý, nghiện ma tuý, thuốc lá, ...).
1.1.1. Tâm thần học hiện đại
Tâm thần học truyền thống
Tâm thần học cộng đồng
13
- Vệ sinh phòng bệnh và các rối loạn tâm thần.
- Tâm thần học xã hội (nghiên cứu ảnh hưởng của môi trường, đặc biệt môi trường
tâm lý xã hội và sức khoẻ tâm thần).
- Giáo dục sức khoẻ tâm thần cho gia đình, nhà trường và cộng đồng.
- Phục hồi chức năng tâm lý xã hội.
- Các hình thái hoạt động rèn luyện thể chất, thẩm mỹ.
- Các kỹ năng ứng xử, giao tiếp.
1.1.Thế nào là bệnh tâm thần
- Là những bệnh do hoạt động của não bộ bị rối loạn do nhiều nguyên nhân khác nhau
gây ra: nhiễm khuẩn, nhiễm độc, sang chấn tâm thần, bệnh cơ thể…..làm rối loạn
chức năng phản ánh thực tại. Các quá trình cảm giác, tri giác, tư duy, ý thức…….bị
sai lệch cho nên bệnh nhân tâm thần có những ý nghĩ, cảm xúc, hành vi, tác phong
không phù hợp với thực tại, với môi trường xung quanh.
- Phạm vi các bệnh tâm thần rất rộng. Bệnh tâm thần là loại bệnh rất phổ biến, công
nghiệp ngày càng phát triển, sự tập trung dân cư vào các thành phố ngày càng đông,
cuộc sống ngày càng căng thẳng thì bệnh ngày càng tăng. Có những bệnh tâm thần
nặng (các bệnh loạn thần), quá trình phản ánh thực tại sai lệch trầm trọng, hành vi,
tác phong bị sai lệch nhiều. Có những bệnh nhân tâm thần nhẹ (các bệnh tâm căn,
nhân cách bệnh), quá trình phản ánh thực tại cũng như hành vi tác phong rối loạn ít,
bệnh nhân vẫn cịn có thể sinh hoạt, lao động, học tập được, tuy có giảm sút.
- Bệnh tâm thần thường không gây chết đột ngột nhưng làm đảo lộn sinh hoạt, gây
căng thẳng cho các thành viên trong gia đình và tổn thất cả về kinh tế. Bệnh tâm
thần nếu khơng được chữa trị kịp thời có thể dẫn đến trạng thái tâm thần sa sút,
người bệnh trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. Phát hiện sớm và ngăn chặn
kịp thời là để ngăn chặn sự tiến triển xấu này.
1.2.Phân biệt bệnh tâm thần với bệnh thần kinh
Điểm khác nhau
Bệnh tâm thần (còn gọi là tâm bệnh) chưa phát hiện được tổn thương đặc hiệu
về mặt hình thái của hệ thần kinh mà chỉ phát hiện được những biến đổi tinh vi
về mặt sinh hóa, miễn dịch, di truyền…… Ða số các dấu hiệu bệnh là do rối
14
loạn chức năng của não. Phần lớn bệnh nhân có thể ăn khỏe, chơi khỏe, đi đứng
bình thường nhưng có ý nghĩ, cảm xúc, hành vi không phù hợp, kỳ dị, khó hiểu.
Bệnh nhân tâm thần thường khơng nhận thấy mình bị bệnh, từ chối điều trị tại
chuyên khoa tâm thần.
- Bệnh nhân thần kinh có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra làm tổn thương thực
thể tại các phần khác nhau của hệ thần kinh như não bộ, tủy sống, dây thần kinh
ngoại vi gây rối loạn chủ yếu chức năng tiếp thu và thực hiện của con người. Người
bệnh ít có các hành vi kỳ dị, ý nghĩ bất bình thường nhưng có thể tê liệt nửa người,
khó khăn đi đứng, ăn nói, điếc, mù….). Đa số bệnh nhân cịn ý thức được bệnh của
mình.
Điểm liên quan với nhau
- Bệnh thần kinh có tổn thương ở tổ chức não, ít nhiều có rối loạn tâm thần kèm
theo: rối loạn trí nhớ, trí tuệ, ý thức…..
- Bệnh nhân tâm thần (bệnh tâm thần nội snh) tuy chưa phát hiện được tổn thương
thực thể ở não, có thể có những rối loạn thần kinh kèm theo (rối loạn trương lực cơ,
phản xạ, thần kinh thực vật…).
2. Nguyên nhân và các bệnh tâm thần thường gặp
2.1.Nguyên nhân
Nguyên nhân gây nên bệnh tâm thần là một vấn đề phức tạp. Hiện nay, có những
bệnh nguyên nhân đã rõ ràng, nhưng vẫn còn một số bệnh nguyên nhân chưa xác
định được. Xung quanh vấn đề bệnh nguyên và bệnh sinh các bệnh tâm thần còn tồn
tại nhiều quan điểm và giả thuyết khác nhau.
2.1.1.Nguyên nhân thực thể
Là những bệnh mà nguyên nhân do tổn thương trực tiếp tổ chức não hay ngoài não
gây trở ngại hoạt động của não.
- Do tổn thương trực tiếp đến tổ chức não:
+ Chấn thương sọ não.
+ Nhiễm trùng thần kinh (viêm não, giang mai, thần kinh…)
+ Nhiễm độc thần kinh (nghiện rượu, ma túy, nhiễm độc thực phẩm, nhiễm độc hóa
chất cơng nghiệp, nơng nghiệp…).
15
+ Các bệnh mạch máu não, các tổn thương não khác (u não, teo não, xơ rải rác, tai
biến mạch máu não…)
- Do các bệnh cơ thể ảnh hưởng đến hoạt động não:
+ Các bệnh nội khoa, nội tiết.
+ Các bệnh về chuyển hóa và thiếu sinh tố…
2.1.2.Nguyên nhân tâm lý
- Bệnh loạn thần phản ứng bao gồm: loạn thần phản ứng cấp, rối loạn sang chấn sau
stress, rối loạn sự thích ứng.
- Căng thẳng tâm lý dẫn đến bệnh tâm căn, rối loạn dạng cơ thể, rối loạn phân ly.
- Rối loạn hành vi ở thiếu niên do giáo dục không đúng, môi trường xã hội không
thuận lợi.
- Rối loạn ám ảnh, lo âu…
2.1.3.Nguyên nhân do cấu tạo thể chất bất thường và phát triển tâm lý gây ra
- Các di tật bẩm sinh.
- Thiếu sót về hình thành nhân cách.
2.1.4.Các nguyên nhân chưa rõ ràng
- Do có sự kết hợp phức tạp của nhiều nguyên nhân khác (di truyền, chuyển hóa,
miễn dịch, cấu tạo thể chất…) nên khó xác định nguyên nhân chủ yếu. Các rối loạn
tâm thần nội sinh thường gặp là:
+ Bệnh tâm thần phân liệt.
+ Rối loạn cảm xúc lưỡng cực.
+ Động kinh nguyên phát.
2.1.5.Các nhân tố thuận lợi cho bệnh tâm thần phát sinh
Nhân tố di truyền
- Vấn đề di truyền tất nhiên có ảnh hưởng xấu đến một số bệnh tâm thần nhưng
khơng phải là tuyệt đối. Có khi bệnh tâm thần phát sinh trong một thành viên của
gia đình mà khơng thấy trong các thành viên khác, có trường hợp cha mẹ đều có
bệnh mà con cháu vẫn khỏe mạnh bình thường. Cũng có trường hợp nhân tố di
truyền khơng tác động vào thế hệ tiếp theo mà vào thế hệ sau nữa.
16
Yếu tố nhân cách
- Nhân cách bao gồm: thích thú, khuynh hướng, năng lực, tính cách, khí chất…
- Nhân cách mạnh, bền vững là một nhân tố chống lại sự phát sinh các bệnh tâm
thần, nhất là các bệnh do căn nguyên tâm lý. Khi bị bệnh tâm thần thì người có
nhân cách vững bị nhẹ hơn và hồi phục nhanh hơn.
- Nhân cách yếu, không bền vững là một yếu tố thuận lợi cho bệnh tâm thần phát
sinh, khi mắc bệnh tâm thần sẽ hồi phục khó khăn và chậm.
Tuổi tác
- Mỗi lứa tuổi có những đặc điểm tâm lý riêng, vì thế có những loại bệnh tâm thần
thường hay xảy ra ở lứa tuổi này mà ít xảy ra ở lứa tuổi khác.
Giới tính
- Nam giới thường hay mắc bệnh tâm thần nhiều hơn nữ giới. Các bệnh tâm thần do
chấn thương sọ não, nghiện rượu, bệnh động kinh…thường gặp ở nam giới. Các
bệnh rối loạn phân ly (histeria), rối loạn cảm xúc lưỡng cực, trầm cảm, lo âu…hay
gặp ở nữ giới. Đặc biệt phụ nữ cịn có những rối loạn tâm thần do những sự biến
động của nội tiết vào các thời kỳ: dậy thì, kỳ kình nguyệt, sinh nở, tiền mãn kinh
mà và mãn kinh.
Tình trạng sức khỏe tâm thần
- Trên thực tế lâm sàng thường gặp những bệnh tâm thần phát sinh khi sức khỏe bị
giảm sút, mất ngủ kéo dài, thiếu dinh dưỡng lâu ngày, làm việc quá sức…Khi người
bệnh tâm thần quá suy kiệt thì cần phải nâng cao thể trạng để giúp người bệnh
nhanh chóng hồi phục.
2.2.Các bệnh tâm thần thường gặp
2.2.1.Bệnh tâm thần phân liệt
Các rối loạn phân liệt có đặc điểm chung là rối loạn cơ bản và đặc trưng về tư duy,
tri giác và cảm xúc khơng thích hợp hay cùn mịn, ý thức cịn rõ ràng và năng lực trí
tuệ thường được tư duy.
Bệnh nhân thường cảm thấy ý nghĩ của mình hình như bị người khác biết hay lấy
bớt, hay ý nghĩ của mình vang thành tiếng hay bị bị phát thanh. Cảm thấy có sức
mạnh tự nhiên hay siêu nhiên đang hoạt động làm ảnh hưởng đến ý nghĩ, cảm
17
xúc hay hành vi của mình. Tri giác thường bị rối loạn theo những cách khác nhau,
thường có những ảo thanh bình luận về bệnh nhân. Nét đặc trưng của cảm xúc là
nơng cạn, thất thường hay khơng thích hợp.
- Trong một số trường hợp tư duy trở nên gián đoạn hay thêm từ khi nói hoặc lời nói
khơng thích hợp. Tác phong có thể trở nên rối loạn trầm trọng, kích động hay sững
sờ giữ nguyên tư thế, tập tính cá nhân có thể biến đổi, trở nên mất thích thú, thiếu
mục đích, lười nhác và cách ly xã hội. Bệnh thường gặp ở lứa tuổi 18 đến 30, tỷ lệ
mắc bệnh từ 0,5% đến 1% dân số. Điều trị chủ yếu bằng các thuốc an thần kinh
phối hợp với liệu pháp lao động thích ứng xã hội.
2.2.2.Bệnh động kinh
Bệnh động kinh được xếp vào bảng phân loại chuyên khoa thần kinh, nhưng ở nước
ta do ngành tâm thần quản lý và điều trị ngoại trú.
Đây là bệnh mãn tính, có nhiều ngun nhân khác nhau, đặc trưng là sự lặp đi lặp lại
các cơn co giật do sự phóng điện quá mức của các tế bào thần kinh não bộ. Bệnh
cảnh lâm sàng đa dạng và có 2 đặc điểm sau:
- Tính chất phát sinh đột ngột, cơn.
- Các triệu chứng bệnh lý man tính và nặng dần.
Có nhiều thể lâm sàng của bệnh động kinh. Đặc điểm lâm sàng chủ yếu của động
kinh thái dương (động kinh tâm thần) là rối loạn tâm thần xuất hiện đột ngột, trong
cơn thường có rối loạn ý thức, thường có những hành vi nguy hiểm như giết người
trong cơn chạy thẳng. Rố loạn tồn tại trong thời gian ngắn và sau đó mất đi đột ngột,
sau cơn quên tất cả sự việc xảy ra trong cơn.
Tỷ lệ mắc bệnh động kinh từ 0,4 - 0,5% dân số, thường bắt đầu ở lứa tuổi
< 20. Phương pháp cận lâm sàng phát hiện động kinh là ghi điện não có sóng động
kinh. Điều trị chủ yếu bằng các thuốc kháng động kinh. Đối với động kinh tâm thần
cần phối hợp thuốc kháng động kinh với các thuốc an thần kinh.
2.2.3.Bệnh hoang tưởng
Hoang tưởng là một triệu chứng của rối loạn tư duy, là triệu chứng chủ yếu trong các
bệnh loạn thần. Hoang tưởng là những ý tưởng, phán đốn sai lầm, khơng phù hợp
với thực tế, do bệnh nhân tâm thần gây ra, nhưng bệnh nhân tâm thần cho là hồn
tồn chính xác, khơng thể giải thích và đả thơng được. Hoang tưởng chỉ mât đi khi
bệnh nhân khỏi bệnh hay thuyên giảm.
18
Hoang tưởng được chia làm 2 loại chính: hoang tưởng suy đoán và hoang tưởng cảm
thụ.
- Hoang tưởng suy đoán được xây dựng thuần túy theo logic lệch lạc của bệnh nhân,
biểu hiện sự rối loạn trong việc phản ánh mối liên hệ giữa các sự vật và hiện tượng,
đồng thời cũng biểu hiện khuynh hướng tưởng tượng, sự mơ ước hay tư duy chưa
trưởng thành của bệnh nhân. Thường là những hoang tưởng dai dẳng, phát triển
thành hệ thống và làm biến đổi nhân cash một cách sâu sắc. Bao gồm các hoang
tưởng bị hại, bị chi phối, ghen tuông, tự buộc tội, nghi bệnh, tự cao, phát sinh….
- Hoang tưởng cảm thụ thường xuất hiện sau các rối loạn của tri giác, của cảm xúc
hay ý thức. Bệnh nhân khơng có logic lệch lạc, mà chỉ có những ý thức rời rạc
không kế tục, cảm xúc căng thẳng, bàng hồng, ngơ ngác, nhân cách của bệnh nhân
khơng bị hoang tưởng làm biến đổi nhiều. Bao gồm các hoang tưởng nhận nhầm,
gán ý, đóng kịch, kỳ quái….Điều trị chủ yếu bằng các thuốc an thần kinh.
2.2.4.Bệnh trầm cảm
- Trầm cảm là một hội chứng rối loạn cảm xúc ngược lại với hưng cảm. Hộ chứng
trầm cảm điển hình gồm 3 thành phần chủ yếu, biểu hiện quá trình ức chế tồn bộ
tâm thần
- Cảm xúc bị ức chế: khí sắc giảm, bệnh nhân buồn rầu, ủ rũ, mất thích thú cũ, bi
quan về tiền đồ. Nét mặt trở nên cau có, đơi khi nước mắt lưng trịng, thở dài và
tăng sự mệt mỏi.
- Tư duy bị ức chế: bệnh nhân suy nghĩ chậm chạp, liên tuworng khó khăn, thiếu tự
tin cho minhg là hèn kém. Trường hợp nặng có hoang tưởng tự buộc tội đưa đến ý
tưởng và hành vi tự sát.
- Vận động bị ức chế: bệnh nhân ít đi lại, ít nói, ăn uống kém, thường hay ngồi lâu
trong một tư thế, có thể có hiện tượng bất động sững sờ. Đôi lúc trở nên lăn lộn, vật
vã, khóc lóc……
Hội chứng trầm cảm có thể gặp trong nhiều bệnh tâm thần khác nhau. Trầm cảm là
một hội chứng cần theo dõi chặt chẽ và cấp cứu, đặc biệt đối với trầm cảm có ý
tưởng và hành vi tự sát Điều trị trầm cảm chủ yếu bằng các thuốc chống trầm cảm,
trong trường hợp trầm cảm nặng có thể sốc điện.
2.2.5.Các bệnh tâm thần trẻ em
Tâm thần học trẻ em là một phân môn trong tâm thần học, có liên quan nhiều đến
thần kinh, sinh lý, di truyền và giáo dục học. Ngành tâm thần học trẻ em có nhiệm
19
vụ nghiên cứu các bệnh tâm thần của trẻ em từ lúc sơ sinh cho đến 15 tuổi để phòng
và chữa bệnh này.
- Thơng thường có 3 ngun chính gây ra các bệnh tâm thần của trẻ em:
+ Do tổn thương não trước, trong và sau khi sanh.
+ Do tác nhân xã hội (giáo dục không đúng, môi trường xã hội không lành mạnh..)
+ Yếu tố di truyền.
- Các bệnh tâm thần trẻ em bao gồm nhiều loại mà chủ yếu là:
+ Bệnh tâm căn trẻ em.
+ Động kinh và các cơn co giật của trẻ em.
+ Chậm phát triển tâm thần.
+ Các bệnh tâm thần nội sinh…..
2.2.6.Chậm phát triển tâm thần
- Chậm phát triển tâm thần là một nhóm trạng thái bệnh lý có bệnh nguyên và bệnh
sinh khác nhau, nhưng được thống nhất lại là vì bệnh cảnh lâm sàng cơ bản giống
nhau: thiểu năng lực trí tuệ, thường có tính chất bẩm sinh hoặc xuất hiện trong
những năm đầu sau khi sanh, khi trí tuệ chưa trưởng thành. Khả năng nhận thức rất
yếu hay khơng có, thường kèm theo dị dạng cơ thể, nội tạng, trí nhớ, hiểu biết kém,
thường có những động tác vơ nghĩa và dễ bị lợi dụng. Chậm phát triển tâm thần
không chữa khỏi được, bằng giáo dục đặc biệt, huấn luyện, lao động có thể cải thiện
được phần nào.
- Việc đánh giá mức độ trí tuệ bao gồm các kết quả lâm sàng, tác phong thích ứng
(trong mối quan hệ với xã hội) và kết quả test tâm lý.
- Chậm phát triển tâm thần được chia làm 4 mức độ: nhẹ, vừa, nặng và trầm trọng.
20
